________________
સાધકનું સમાધાન
વાત નથી. સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ ધરાવતા અનંત જીવોનો આ ગંભીર કોયડો છે, માટે એ ઉકેલવો જ રહ્યો. અંતરમાં તીવ્ર બનતી વેદના અને ગંભીર બનાવે છે અને પ્રજ્ઞાના દિવ્ય પ્રદેશમાં લઈ જઈ કોયડાને ઉકેલવાનું ગુપ્ત રહસ્ય ખુલ્લું કરે છે. એણે પોતે પોતાનો ઉકેલ કર્યો, મુક્ત બન્યો, પ્રકૃતિ ઉપર સ્વામિત્વ મેળવ્યું ને પ્રકૃતિનું દિવ્ય રૂપાંતર કરી એને સ્કૂલ સૃષ્ટિમાં પ્રવેશ કરી ઉદ્ઘોષણા કરી “અમે આવ્યા છીએ અને સમગ્ર જીવસૃષ્ટિને વાસનામાંથી મુક્તિ આપવા આવ્યા છીએ, આવ્યા છીએ જીવને શિવ બનાવવા, વામનને વિરાટ બનાવવા, દાસને સ્વામી બનાવવા, આવો ને તમારી જાતને અમારા હાથમાં મૂકો.” પ્રકૃતિમાં સ્પંદન થયું. એનામાં જાણે દિવ્ય ચેતના પ્રગટી, એણે મધુર મધુર હાસ્ય રેલાવ્યું અને આ વિભૂતિના સ્વાગતમાં, સહકારમાં જ જીવન ધન્ય માન્યું પણ અહંકાર, આસક્તિ, વાસના અને આવેશની તોતિંગ દિવાલો પાછળ કાર્મણ પરમાણુઓએ ઊભી કરેલી જેલમાં ખદબદાટ કરતાં નિમ્ન પ્રકૃતિના ગુલામો આ ઉદ્ઘોષણા સાંભળી શકતા નથી. ત્યારે કરુણાથી છલકાતા એના નયનો અશ્રુ ભીના થાય છે.
“સંબુઝહ કિં ન બુઝઈ સંબોહી પેચ્ચ ખલુ દુલ્લહા”
૨૧)
“મોહ અને રાગ વચ્ચે શો ફેર?”
“મોહ” એટલે પોતાના સ્વરૂપમાં, સ્વસ્વરૂપમાં ભ્રાંતિ, પોતાના વિષે વિપરીત માન્યતા; જે પોતે છે, જેવો પોતે છે એનો અસ્વીકાર ને જે પોતે નથી, જેવો પોતે નથી એવો સ્વીકાર કરી એમાં દૃઢ આગ્રહ, અધ્યાસ. જેની પોતાનામાં નાસ્તિ છે એની પોતામાં અસ્તિ માનવી. જેની પોતામાં અસ્તિ છે એમાં નાસ્તિ માનવી, ખરેખર તો પોતાના વિષે જ પોતાની વિપરીત વિકૃત સમજ, અર્થાત્ જે બે સ્વતંત્ર દ્રવ્યો છે ચેતન અને જડ, એ સ્વતંત્ર બે દ્રવ્યોનો સ્વીકાર ન કરતા એક જ દૃશ્ય જડ દ્રવ્યનો સ્વીકાર ને અદૃશ્ય દ્રષ્ટા એનો ઈનકાર. દેહ સાથે એકતા-બુધ્ધિ, જડ સાથે અભેદબુધ્ધિ. પર દ્રવ્યની વિભાવ પર્યાયમાં પોતાના અસ્તિત્વનો આરોપ તે મોહ છે.
એમાંથી બે ધારા વહેતી થાય છે, બે વલણ થાય છે. અર્થાત્ દેશ્ય સૃષ્ટિમાં જીવંત વ્યક્તિ અને વસ્તુ, વ્યક્તિઓ અને વસ્તુઓ પ્રત્યે બે પ્રકારનું વલણ થાય છે. એમાં જે વલણમાં અપેક્ષા છે, આસક્તિ છે, બચાવ છે, અનુકૂળ છે, ઈષ્ટ છે એવો આરોપ કરી જે સ્નેહાત્મક વલણ, મમત્વજન્ય વલણ તે રાગ.
૧૩૨
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
