________________
પ્રકીર્ણક ફૂલ, આકાશ, વૃક્ષ, વહેતાં ઝરણાં, હસતું બાળક વગેરે.
ચિત્તનું કાર્ય બે પ્રકારનું છે. એક બુદ્ધિપૂર્વકનું અને એક અબુદ્ધિપૂર્વકનું. બુદ્ધિપૂર્વકનું એટલે સ્થૂળ મન દ્વારા પકડી શકાય એવું. અને અબુદ્ધિપૂર્વકનું એટલે સ્થળ મન દ્વારા ન પકડી શકાય તેવું.
સ્થૂળ મન દ્વારા ન પકડી શકાય ત્યારે એમ લાગે કે ધૂળ મનમાં વિચારો નથી પણ મનના ઊંડાણમાં પ્રવાહ તો હોય છે, પણ મનથી પકડી શકાતો નથી. પણ એજ વિચારો ધીમે ધીમે સ્થૂળ મનમાં આવે છે. તો સાધકને એ સમજવું પડશે.
(૧૨૪) પ્રશ્ન: ભોગમાં સુખનો અનુભવ કેમ થાય છે?
જવાબ : તમે એમ કહો છો કે એમાં સુખ છે. ખરું છે, અલ્પ, ક્ષણિક, અધ્યાત્મમાં ઘણું સુખ છે.” આ મોટી ભ્રમણા છે. એમાં સુખ નથી પણ સુખનું સાચું કેન્દ્ર જડયું નથી માટે દેહ દ્વારા એ અનુભવ થયો, થાય છે, માટે એ સુખ છે એમ કહીએ છીએ. પણ પાયાની ભૂલ છે. એમાં સુખ નથી પણ બીજો અનુભવ નથી, અનુભવ આ એક જ છે માટે સુખ મનાય છે.
૧૨૫
- ચેતન તત્ત્વસંકોચ-વિસ્તાર સ્વભાવ ધરાવે છે, એ વાત માત્ર વીતરાગ શાસનમાં છે. માટે ચેતન સાવયવ છે. હવે સાવયવ એટલે સાકાર. અને જો સાકાર માનો તો એમાં વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ હોવા જ જોઈએ. એટલે એ જડ બની ગયું. પણ તેમ નથી. ચેતનના પ્રદેશો છે અને એમાં સંકોચ-વિકાસ શકિત છે. એટલે એ પાત્રમાં વ્યાપી જાય. જેમ પાણીનો કોઈ આકાર નથી. પણ વાસણના આકારે એ ગોઠવાય. તેમ ચેતન દેહમાં ગોઠવાય છે. હવે વાળ, નખ આદિનો ભાગ જયાં શસ્ત્ર લાગતાં આઘાત ન પહોચે ત્યાં ચેતનાના પ્રદેશો સ્પર્યા નથી. એટલે ચેતનાના સંકોચ વિકાસની આગવી પધ્ધતિ છે. જયારે ભેદવિજ્ઞાન થાય ત્યારે જડ જુદુ દેખાય, ને ચેતન જુદું અનુભવાય.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
