________________
તત્ત્વજ્ઞાન અનુભવવી પડે છે. એ અનુભવ અધ્યવસાયમાં અધ્યવસાયની રચનામાં નિમિત્ત બને છે, એ અનુભવ ઘટનાઓમાં થાય છે. એ ઘટનાઓ કર્મ રચે છે. એ કર્મ દ્રવ્યકર્મ છે.
દ્રવ્યકર્મ જીવનની સમગ્ર રચના કરે છે. એમાં ઘટનાઓ પ્રસંગો, વ્યકિતના સંપર્કો, સંબંધો, સુખના દુઃખના સાધનો, બનાવો સંચિત હોય, અને એનો અનુભવ કરવો પડે છે. એ અનુભવોમાંથી પસાર થવું અનિવાર્ય છે. એ અનુભવોમાંથી પસાર થતી વખતે અધ્યવસાય ન જન્મે એ જ ધર્મ છે. એ અનુભવમાંથી પસાર થતી વખતે અધ્યવસાય ન જન્મે એ જ કળા, તે જ જ્ઞાન.
પ૮
વિશ્વ તરફ, સંસાર તરફ નજર કરતાં સંસારમાં નીચે મુજબની પ્રવૃત્તિઓ મુખ્યત્વે દેખાય છે.
(૧) સ્વતંત્રપણે જાણવાની, સમજવાની ક્રિયા, લાગણીનો પ્રવાહ, સંવેદના, ઉત્સાહ, તિ, વિચાર.
(ર) પરમાણુઓમાં થતી વિવિધ રચના. દષ્ટિ સમક્ષ વિવિધ વર્ણના, વિવિધ ગંધના, વિવિધ રસવાળા, વિવિધ સ્પર્શવાળા પદાર્થો જણાય છે અને એમાં સતત રચના થતી ને વિખરાતી પ્રવૃત્તિ દેખાય છે.
(૩) ગતિશીલતા. (૪) સ્થિતિશીલતા. (૫) ખાલીપણું. (૬) પરિવર્તન - રૂપાંતર - જૂનું, નવું, વિકાસ, અવરોધ.
આ વિશ્વની મુખ્ય પ્રવૃત્તિઓ દેખાય છે જે બારીકાઈથી નિહાળવા જેવી છે. એ પ્રવૃત્તિઓનો અભ્યાસ કરતાં એના ઘટક પરિબળો શોધવા, જાણવા એવી સહજ જિજ્ઞાસા થાય છે. અને અહીંથી જ તત્ત્વજ્ઞાનનો ઉદ્દગમ થાય છે. ભિન્ન ભિન્ન દર્શનો, તત્ત્વજ્ઞાનને સ્પષ્ટ કરતી ભિન્ન ભિન્ન પ્રણાલિકાઓ અહીંથી, આ બિંદુ ઉપરથી જન્મે છે, અને ધર્મ સાથે આને સાંકળી લેવામાં આવે છે. અને એ વિચારના આધારે ભિન્નભિન્ન શાસ્ત્રો રચાય છે. અને આજુદા જુદા લાગે છે, એના કારણો છે. એમાં આધુનિક ભૌતિક વિજ્ઞાન, પ્રથમ નંબરની પ્રવૃતિઓ સિવાય બીજી પ્રવૃત્તિઓના ઘટક પરિબળો શોધવામાં શકિતમાન બન્યું છે. અને નંબર એકમાંથી લાગણીઓ, ભિન્ન ભિન્ન સ્તરને સમજવા પ્રયત્ન કરે છે. પણ એના મૂળભૂત કેન્દ્ર તરફ ન જઈ શકવાના કારણે ત્યાં જ અટકીને ઊભું રહ્યું હોય એમ લાગે છે એટલે ઘટનાઓના અનંત પ્રકાર છે. એ જુદા
૫૩
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
