________________ આગમસૂત્ર 1, અંગસૂત્ર ૧‘આચાર’ શ્રુતસ્કન્ધ-૧ અધ્યયન-૨ લોકવિજય અધ્યયન-૨, ઉદ્દેશક-૧ “સ્વજન" સૂત્ર-૬૩ જે શબ્દાદિ વિષય છે તે સંસારનું કારણ છે. અને જે સંસારના મૂળ કારણ છે, તે શબ્દાદિ વિષય છે, આ રીતે તે વિષય અભિલાષી પ્રાણી પ્રમાદી બની શારીરિક અને માનસિક પરિતાપ ભોગવે છે. તે આ પ્રમાણે માને છે કે - મારી માતા, મારા પિતા, મારો ભાઈ, મારી બહેન, પત્ની, પુત્ર, પુત્રી, પુત્રવધૂ, મિત્ર, સ્વજન, સંબંધી છે. મારા હાથી, ઘોડા, મકાન આદિ સાધન, મારી ધન-સંપતિ, ભોજન, વસ્ત્ર છે. આ પ્રમાણે મમત્વથી આસક્ત થઈ જીવનભર પ્રમાદી બની કર્મબંધ કરતો રહે છે. તે પુરુષ રાત-દિવસ ચિંતાદિથી આકુળ થઈ કાળે કે અકાળે કુટુંબ અને ધન આદિમાં પ્રયત્નશીલ રહે છે. તે ધન-ધાન્યાદિ સંયોગ અથવા શબ્દ આદિ વિષયના સંયોગ માટે, રત્ન-કુખ્ય આદિ અર્થનો લોભી થઈ, તે લૂંટારો, દુ:સાહસી અને અનેક પ્રકારે અર્થ-ઉપાર્જનમાં દત્તચિત્ત થઈ વારંવાર હિંસા કરે છે. સૂત્ર-૪ આ લોકમાં મનુષ્યનું આયુ ઘણું અલ્પ છે, તેમાં વૃદ્ધાવસ્થાને કારણે-કાન, આંખ, નાક, જીભ અને સ્પર્શનું જ્ઞાન પ્રતિદિન ઓછું થતું જાય છે. યૌવનને જલદીથી જતું જોઈને તે એક દિવસ મૂઢભાવને પામે છે. સૂત્ર-૬૫ તે જેમની સાથે રહે છે, તે સ્વજન આદિ તેને અપમાનજનક વચનો કહે છે. પછી તે પણ સ્વજનોની નિંદા કરે છે. તેઓ તારી રક્ષા કરવા કે શરણ આપવા સમર્થ નથી. તું પણ તેની રક્ષા કરવા કે શરણ આપવા અસમર્થ છે. તે વૃદ્ધ હાસ્ય, ક્રીડા, રતિ કે શૃંગારને યોગ્ય રહેતો નથી. સૂત્ર-૬૬ આ પ્રકારે ચિંતન કરતો મનુષ્ય સંયમ પાલનમાં ક્ષત્રમાત્ર પણ પ્રમાદ ન કરે. આ જીવનને અવસર સમજી ધીરપુરૂષ ઉદ્યમ કરે. કેમ કે વય અને યૌવન બાલ્યવય પણ) વીતી રહી છે. સૂત્ર-૧૭ જેને જીવનની ક્ષણભંગુરતાનું જ્ઞાન નથી તે અસંયમી જીવન પ્રતિ પ્રમત્ત બની છ કાયના જીવોનું હનન, છેદન, ભેદન કરે છે. લૂંટે છે, ધાડ પાડે છે, ઉપદ્રવ કરે છે , ત્રાસ આપે છે. આવું કરતો તે એમ માને છે કે, કોઈએ ના કર્યું હોય તેવું કામ કરીશ. જે સ્વજનાદિ સાથે વસે છે તેઓએ પૂર્વે મારું પોષણ કરેલ તેમ વિચારી પછી તું તારા સ્વજનોને પોષે છે. તો પણ મૃત્યુ કે રોગ આવે ત્યારે તે સ્વજનો તને રક્ષણ આપવા કે શરણ દેવા સમર્થ થતાં નથી. તેમજ તું પણ તેને રક્ષણ આપવા કે શરણ દેવા સમર્થ થતો નથી સૂત્ર-૬૮ મનુષ્ય ઉપભોગ પછી બચેલી કે સંચિત કરી રાખેલી વસ્તુ બીજાને ઉપયોગી થશે તેમ માની રાખી મૂકે છે. પછી કોઈ વખતે તેને રોગની પીડા ઉત્પન્ન થાય છે, ત્યારે જે સ્વજનાદિ સાથે તે વસે છે તેઓ જ તેને ધૃણા કરી પહેલા. છોડી દે છે. પછી તે પણ નિરાશ થઇ પોતાના સ્વજન-સ્નેહીઓને છોડી દે છે, આ સમયે તે ધન કે સ્વજન તારી રક્ષા કરવા કે શરણ આપવા સમર્થ થતા નથી. ન તું તેની રક્ષા કરવા કે શરણ આપવા સમર્થ હોય છે. સૂત્ર-૬૯ પ્રત્યેક પ્રાણીના સુખ, દુઃખ પોતાના છે તેમ જાણીને... મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(આચાર)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 15
