________________ આગમસૂત્ર 1, અંગસૂત્ર 1 આચાર’ યુક્ત જાણે, તેવા પ્રકારનો સંસ્તારક મળવા છતાં ગ્રહણ ન કરે. 1) જો સાધુ-સાધ્વી તે સસ્તારકને ઇંડા આદિથી રહિત જાણે પણ તે ભારે હોય તો પણ ગ્રહણ ન કરે. 2) સાધુ-સાધ્વી સંથારાને ઇંડાદિથી રહિત અને હલકો જાણે તો પણ અપ્રાતિહારિક હોય તો ગ્રહણ ન કરે. 3) સાધુ-સાધ્વી સંથારાને ઇંડાદિથી રહિત, હલકો, પ્રાતિહારિક જાણે તો પણ યોગ્ય રીતે બાંધેલ ન હોય તો ગ્રહણ ન કરે. 4) પરંતુ જો સાધુસાધ્વી જાણે કે ઉક્ત ચારે દોષ નથી તો મળે ત્યારે ગ્રહણ કરે. સૂત્ર-૪૩૪ ઉક્ત વસતીગત અને સંસ્કારકગત દોષોને ત્યાગીને સાધુ આ ચાર પ્રતિજ્ઞા વડે સંસ્તારકની એષણા કરવાનું જાણે - જેમાં પહેલી પ્રતિજ્ઞા આ છે - સાધુ કે સાધ્વી જો સંથારાનો નામ ઉલ્લેખ કરી યાચના કરે, જેમ કે - ઇડ નામના ઘાસનો સંથારો, કઢિણવાંસની છાલથી બનેલ સંથારો, જંતુક-તૃણમાંથી બનેલ સંથારો, પરગ-એક એવું ઘાસ, જેનાથી ફૂલ આદિ ગૂંથાય છે, મોરગ-મોરપિંછનો સંથારો, તૃણક-ઘાસ વિશેષ, સૌરગ-કોમલ ઘાસ વિશેષ, કુશ-દુર્વાસાથી બનેલ સંથારો, કુર્ચક-ઘાસ વિશેષ, પિપ્પલક-પીપળાના પાનનો સંથારો કે પલાલગ-પરાળનો સંથારો; સાધુ આમાંનો જે સંથારો લેવો હોય તે પહેલાં વિચારી લે અને કહે કે, હે આયુષ્યમાન્ ! મને આમાંનો કોઈ એક સંથારો આપો. આવા સંથારાની સ્વયં યાચના કરે અથવા ગૃહસ્થ આપે તો પ્રાસુક-એષણીય જાણી લે. સૂત્ર-૪૩૫ હવે બીજી પ્રતિજ્ઞા - સાધુ-સાધ્વી સંસ્તારકને જોઈને યાચના કરે. ગૃહસ્થ યાવત્ નોકરાણીને પહેલાંથી. વિચારીને કહે, હે આયુષ્યમાન્ ! કે બહેન ! આમાંથી મને કોઈ સંથારો આપશો ? જો આપે તો યાવત્ ગ્રહણ કરે. હવે ત્રીજી પ્રતિજ્ઞા - સાધુ-સાધ્વી જે ઉપાશ્રયમાં રહ્યા હોય, ત્યાં જેવા સંથારા હશે, તેવા લઈશ. બીજાને ત્યાંથી નહીં. જેમ કે ઇક્કડ યાવતુ પલાલ. તે મળે તો ગ્રહણ કરીશ નહીં મળે તો ઉત્કટુક આદિ આસને રહીશ. સૂત્ર-૪૩૬ આ ચોથી પ્રતિજ્ઞા - સાધુ કે સાધ્વી પહેલાથી જ બીછાવેલા સંથારાની યાચના કરે. જેમ કે પૃથ્વીશિલા કે કાષ્ઠશિલા. એવો સંથારો મળે તો ગ્રહણ કરે, ન મળે તો ઉત્કટુક આસને કે પદ્માસને બેસે. સૂત્ર-૪૩૭ આ ચારમાંની કોઈપણ પ્રતિજ્ઞા ગ્રહણ કરનાર યાવતુ અન્યોન્ય સમાધિપૂર્વક વિચરે. બીજાની નિંદા ન કરે.) સૂત્ર૪૩૮ - સાધુ-સાધ્વી સંથારો પાછો આપવા ઇચ્છે, પણ તે જાણે કે સંથારો ઇંડા યાવત્ જાળવાળો છે, તો તેવો. સંથારો પાછો ન આપે. સૂત્ર-૪૩૯ સાધુ-સાધ્વી સંથારો પાછો આપવા ઇચ્છે અને તેને ઇંડાદિથી રહિત જાણે તો પડિલેહણ-પ્રમાર્જન કરી, તપાવી, ખંખેરી જયણા-પૂર્વક આપે. સૂત્ર-૪૦ સાધુ-સાધ્વી સ્થિરવાસ હોય, માસકલ્પી હોય કે ગામ ગામ વિચરતા હોય, તે પ્રાજ્ઞ સાધુ પહેલાંથી મળમૂત્ર ત્યાગ-ભૂમિ જોઈ રાખે. કેવલીનું કથન છે કે અપ્રતિલેખિત ઉચ્ચાર પ્રસવણ ભૂમિ કર્મબંધનું કારણ છે. સાધુ-સાધ્વીએ રાત્રે કે વિકાલે મળ-મૂત્ર પરઠવતા લપસે કે પડે. તે રીતે લપસતા કે પડતા હાથ-પગ આદિ ભાંગે અથવા પ્રાણી આદિની હિંસા થાય. તેથી તેમનો પૂર્વોપદિષ્ટ આચાર છે કે ભૂમિ પડિલેહવી. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(આચાર)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 77
