________________ આગમસૂત્ર 1, અંગસૂત્ર 1 આચાર’ 5- જે આલોકિત પાન ભોજન ભોજી છે તે જ નિર્ચન્થ છે અનાલોકિત પાન ભોજન ભોજી નહીં. કેવલી. ભગવંત કહે છે કે જોયા વિના આહાર પાણી વાપરનાર સાધુ પ્રાણાદિનો ઘાત કરે છે યાવત્ પીડા કરે છે. તેથી આલોકિત પાન ભોજન ભોજી છે તે જ નિર્ચન્થ છે, અનાલોકિતપાન ભોજન ભોજી નહીં. આ ભાવનાઓથી પહેલાં મહાવ્રતને સમ્યક્ રીતે કાયા વડે સ્પર્શ કરવાથી, તેનું પાલન કરવાથી, ગ્રહણ કરેલા મહાવ્રતને સારી રીતે પાર પામવાથી, કીર્તન કરવાથી, તેમાં સ્થિર રહેવાથી અને ભગવંતની આજ્ઞાની આરાધના થાય છે. હે ભગવન્! આ પ્રાણાતિપાત વિરમણરૂપ પહેલું મહાવ્રત છે. સૂત્ર—પ૩૭ હવે બીજા મહાવ્રતનો સ્વીકાર કરું છું - સર્વ મૃષાવાદરૂપ વચનદોષનો ત્યાગ કરું છું. તે ક્રોધ, લોભ, ભય કે હાસ્યથી સ્વયં જૂઠ ન બોલે, બીજાને જૂઠ ન બોલાવે, જૂઠ બોલનારને અનુમોદે નહીં. ત્રણ કરણ અને મન, વચન, કાયારૂપ ત્રણ યોગથી હે ભગવંત ! તેને હું પ્રતિક્રમું છું યાવત્ વોસીરાવું છું. તેની આ પ્રમાણે પાંચ ભાવનાઓ છે. તે આ પ્રમાણે 1. વિચારીને બોલે તે નિર્ઝન્થ, વગર વિચાર્યું બોલે તે નહીં. કેવલીએ કહ્યું છે કે - વગર વિચાર્યું બોલનાર સાધુ મૃષાવાદના દોષને પામે છે. તેથી વિચારીને બોલનાર તે નિર્ચન્થ છે, વણવિચાર્યું બોલનાર નહીં. 2. ક્રોધને જાણનાર મુનિ ક્રોધશીલ ન હોય. કેવળી કહે છે ક્રોધ પ્રાપ્ત ક્રોધી મૃષા વચન બોલે છે, માટે ક્રોધને જાણે તે નિર્ચન્થ ક્રોધી ન થાય. 3. લોભને જાણે તે નિર્ચન્થ છે, તેથી સાધુ લોભી ન બને. કેવલી કહે છે કે લોભ પ્રાપ્ત લોભી અસત્ય બોલે છે. તેથી મનિએ લોભના સ્વરૂપને સમજી અને લોભી ન બનવું. 4. ભયને જાણે તે નિર્ચન્થ છે, તેથી સાધુએ ભયભીત ન થવું. કેવળી કહે છે કે, ભય પ્રાપ્ત બીકણ મૃષા વચન બોલે છે. જે ભયના સ્વરૂપને જાણે તે નિર્ચન્થ છે, ભયભીત થયેલો નહીં. પ. હાસ્યને જાણે તે નિર્ચન્થ છે માટે સાધુએ હાસ્ય કરનાર ન થવું. કેવલી કહે છે કે હાસ્યપ્રાપ્ત મૃષાવાદ સેવે છે. હાસ્યના સ્વરૂપને જાણનાર નિર્ચન્થ છે, હંસી-મજાક કરનારો નહીં. આ ભાવનાઓથી બીજા મહાવ્રતને સમ્યક્ રીતે કાયા વડે સ્પર્શ કરવાથી, તેનું પાલન કરવાથી, ગ્રહણ કરેલા મહાવ્રતને સારી રીતે પાર પામવાથી, કીર્તન કરવાથી, તેમાં સ્થિર રહેવાથી અને ભગવંતની આજ્ઞાની આરાધના થાય છે. હે ભગવન્! આ મૃષાવાદ વિરમણરૂપ બીજું મહાવ્રત છે. સૂત્ર-પ૩૮ હે ભગવંત ! ત્રીજા મહાવ્રતના સ્વીકારમાં હું સમસ્ત અદત્તાદાનનો ત્યાગ કરું છું. તે અદત્તાદાન, ગામ, નગર કે અરણ્યમાં હોય, અલ્પ કે બહુ, અણુ કે સ્કૂલ, સચિત્ત કે અચિત્ત હોય; હું સ્વયં આદત્ત લઈશ નહીં, બીજા પાસે અદત્ત લેવડાવીશ નહીં, અદત્ત લેનારની અનુમોદના કરીશ નહીં. જીવનપર્યન્ત યાવત્ તે વોસીરાવું છું. તેની પાંચ ભાવનાઓ આ પ્રમાણે 1. વિચારીને મિત અવગ્રહ યાચે તે નિર્ચન્થ, વિચાર્યા વિના સાધુ અવગ્રહની યાચના ન કરે. કેવળી કહે છે - વિચાર્યા વિના અવગ્રહ યાચક મુનિ અદત્તનો ગ્રાહક થાય. અણવિચાર્યો અવગ્રહ યાચવો નહીં. 2. અનુજ્ઞાપૂર્વક પાન-ભોજન ભોજી નિર્ચન્થ કહેવાય, અનુજ્ઞારહિત પાન-ભોજન કરનાર નહીં. કેવ છે - અનુજ્ઞારહિત પાન-ભોજન ભોજી નિર્ગસ્થ અદત્તભોજી છે. તેથી તે આજ્ઞાયુક્ત પાન-ભોજન ભોજી નિર્ચન્થ કહેવાય છે, આજ્ઞારહિત આહાર-પાણી કરનાર નહીં. 3. નિર્ચન્થ ક્ષેત્ર અને કાળના પ્રમાણપૂર્વક અવગ્રહ ગ્રહે. કેવળી કહે છે - મર્યાદાપૂર્વક અવગ્રહની યાચના ન કરનાર અદત્ત સેવી છે, તેથી નિર્ચન્થ ક્ષેત્ર, કાળની મર્યાદાપૂર્વક અવગ્રહ ગ્રહણ કરે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(આચાર)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 111
