________________ આગમસૂત્ર 1, અંગસૂત્ર 1 આચાર’ તપ-બ્રહ્મચર્ય-ક્ષમા-મુક્તિ-ગુપ્તિ-સમિતિ-સ્થિતિ-સ્થાન-ક્રિયાથી સુચરિત ફલ નિર્વાણ અને મુક્તિ માર્ગ વડે પોતાના આત્માને ભાવિત કરતા વિચરવા લાગ્યા. એ રીતે વિચરતા દેવ-મનુષ્ય-તિર્યંચ સંબંધી જે કોઈ ઉપસર્ગો ઉત્પન્ન થયા તે સર્વે ઉપસર્ગોને અનાફળ, અવ્યથિત, અદીન મનથી, મન-વચન-કાય ગુપ્ત થઈ સમ્યક્ સહન કર્યા, ખમ્યા, શાંતિ અને ધૈર્યથી ઝેલ્યા. ત્યાર પછી શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને આ રીતે વિચરણ કરતા બાર વર્ષ વીત્યા. તેરમું વર્ષ ચાલી રહ્યું હતું. તેમાં ગ્રીષ્મઋતુનો બીજો માસ, ચોથો પક્ષ...વૈશાખ સુદની દશમીને દિને સુવ્રત નામના દિવસે, વિજય મુહૂર્તમાં ઉત્તરા ફાલ્વની નક્ષત્રના યોગે પૂર્વગામિની છાયા થતા અંતિમ પ્રહરે જંભિક ગામ નગરની બહાર ઋજુવાલિકા નદીના. ઉત્તરપટ્ટ પર શ્યામાક ગાથાપતિના કાષ્ઠકરણ ક્ષેત્રમાં ઉપર જાનું અને નીચે મસ્તક રાખીને ધ્યાનરૂપી કોઠામાં રહેતા ભગવંતને વૈયાવૃત્ય ચૈત્યના ઈશાન ખૂણામાં શાલ વૃક્ષની સમીપે ઉડુ ગોદોહિક આસને આતાપના લેતા નિર્જળા છઠ્ઠ ભક્ત સહિત, શુક્લ ધ્યાનમાં વર્તતા, નિવૃત્તિ અપાવનાર, સંપૂર્ણ, પ્રતિપૂર્ણ, અવ્યાઘાત, નિરાવરણ, અનંત, અનુત્તર કેવલજ્ઞાન દર્શન ઉત્પન્ન થયા. તે ભગવંત હવે અહમ્, જિન, કેવલી, સર્વજ્ઞ, સર્વભાવદર્શી, દેવ-મનુષ્ય-અસુરના પર્યાયોને જાણવા લાગ્યા. જેવા કે - આગતિ, ગતિ, સ્થિતિ, ચ્યવન, ઉપપાત, ભક્ત, પીત, કૃત, પ્રતિસેવિત, પ્રકટ કર્મ, ગુપ્તકર્મ, બોલેલું, કહેલું, મનો માનસિક ભાવો તથા સર્વલોકમાં સર્વ જીવોના સર્વ ભાવોને જોતા અને જાણતા વિહરવા લાગ્યા. જે દિવસે શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને નિવૃત્તિ આપનાર સંપૂર્ણ યાવતુ જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું તે દિવસે ભવનપતિ, વ્યંતર, જ્યોતિષ્ક, વૈમાનિક દેવ-દેવીઓના આવવા-જવાથી યાવત્ કોલાહલ મચી ગયો. ત્યાર પછી ઉત્પન્ન શ્રેષ્ઠ જ્ઞાન-દર્શન ઘર શ્રમણ ભગવંત મહાવીર પોતાના આત્મા અને લોકને જાણીને પહેલાં દેવોને ધર્મ કહ્યો, પછી મનુષ્યોએ કહ્યો. ત્યાર પછી શ્રમણ ભગવંત મહાવીરે ગૌતમાદિ શ્રમણોને ભાવના સહિત પાંચ મહાવ્રત અને છ જવનિકાયનું સ્વરૂપ સમજાવ્યું. કહ્યું. પ્રરૂપણા કરી. સૂત્ર-પ૩૬ હે ભગવંત ! પહેલા મહાવ્રતમાં હું સર્વ પ્રાણાતિપાતનો ત્યાગ કરું છું. તે સૂક્ષ્મ, બાદર, ત્રસ કે સ્થાવર કોઈ પણ જીવની) જીવન પર્યંત મન, વચન, કાયાથી સ્વયં હિંસા કરીશ નહીં, બીજા પાસે કરાવીશ નહીં કે હિંસા કરનારની. અનુમોદના કરીશ નહીં. હે ભગવંત! હું તેનું પ્રતિક્રમણ-નિંદા-ગહ કરું છું. તે પાપાત્માને વોસીરાવું છું. આ વ્રતની પાંચ ભાવનાઓ છે 1- મુનિએ ઇર્યાસમિતિ યુક્ત રહેવું જોઈએ, ઈર્યાસમિતિથી રહિત નહીં. કેવલી ભગવંત કહે છે કે ઈર્યાસમિતિ રહિત મુનિ પ્રાણી, ભૂત, જીવ, સત્ત્વોને હણે છે. ધૂળથી ઢાંકે છે. પરિતાપ આપે છે. કચળે છે. નિષ્માણ કરી. દે છે તેથી મુનિએ ઈર્યાસમિતિ યુક્ત રહેવું. ઈર્ષા સમિતિ રહિત નહીં. 2- જે મનને જાણે છે તે મુનિ છે, જે મનને પાપકારી, સાવદ્ય, ક્રિયાયુક્ત, આસવકારી, છેદકારી, ભેદકારી, દ્વેષકારી, પરિતાપકારી, પ્રાણાતિપાત અને ભૂત ઉપઘાતકારી છે તેવું મન કરવું નહીં. મનને સારી રીતે જાણી પાપરહિત રાખે તે નિર્ચન્થ છે. 3- જે વચનને જાણે તે નિર્ચન્થ. જે વચન પાપકારી, સાવદ્ય યાવત્ ભૂત ઉપઘાતિક હોય તે ન બોલવું. જે વચનના દોષોને જાણી પાપરહિત વચન બોલે તે નિર્ચન્થ છે. 4- આદાન-ભાંડ-માત્ર નિક્ષેપ સમિતિયુક્ત છે તે નિર્ચન્થ છે. કેવલી કહે છે કે જે આદાન ભાંડ માત્ર નિક્ષેપણા સમિતિરહિત હોય છે, તે નિર્ચન્ય પ્રાણી, ભૂત, જીવ, સત્ત્વોનો ઘાત યાવત્ પીડા કરે છે. તેથી જે આદાનભાંડ-માત્ર-નિક્ષેપણા સમિતિથી યુક્ત છે, તે જ નિર્ચન્થ છે. સમિતિથી રહિત નહીં. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(આચાર)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 110
