________________ આગમસૂત્ર 1, અંગસૂત્ર 1 આચાર’ સાધુ કોઈ પુરુષને બોલાવે ત્યારે અને બોલાવવા છતાં તે ન સાંભળે ત્યારે એમ કહે કે, હે અમુક !, હે આયુષ્યમાન્ !, આયુષ્યમાનો, શ્રાવક, ઉપાસક, ધાર્મિક કે હે ધર્મપ્રિય ! આ પ્રકારની અસાવદ્ય યાવત્ અહિંસક ભાષા વિચારપૂર્વક બોલે. સાધુ-સાધ્વી કોઈ સ્ત્રીને બોલાવે ત્યારે કે બોલાવતા ન સાંભળે ત્યારે આમ ન કહે, હે હોલી ! હે ગોલી ! આદિ પૂર્વવત્. સાધુ-સાધ્વી કોઈ સ્ત્રીને બોલાવે ત્યારે કે બોલાવતા ન સાંભળે ત્યારે આમ કહે, હે આયુષ્મતી ! હે ભગિની ! ભવતી, ભગવતી, શ્રાવિકા, ઉપાસિકા, ધાર્મિકા કે હે ધર્મપ્રિયા ! આવી અસાવદ્ય ભાષા બોલે. સૂત્ર-૪૬૯ સાધુ-સાધ્વી આ પ્રમાણે ભાષા પ્રયોગ ન કરે- હે આકાશ દેવ છે, વાદળ દેવ છે, વિદ્યુતુ દેવ છે, પ્રવૃષ્ટ દેવ-દેવ વરસે છે), નિવૃષ્ટ દેવ-દેવ નિરંતર વરસે છે), વરસાદ વરસે તો સારું, વરસાદ ન વરસે, ધાન્ય નીપજેધાન્ય ન નીપજે, રાત્રિ પ્રકાશવાળી થાઓ કે રાત્રી પ્રકાશવાળી ન થાઓ, સૂર્ય ઊગે કે ન સૂર્ય ઊગે, રાજા જય પામો કે ન પામો; આવી ભાષા સાધુ ન બોલે. કેમ કે તેમાં લોક-મૂઢતા છે અથવા આરંભ વચન છે). સાધુ-સાધ્વી બોલવાનું પ્રયોજન હોય તો આકાશને અંતરીક્ષ કહે, ગુહ્યાનુચરિત અર્થાત્ દેવોનો ગમના આગમનનો માર્ગ, સંમૂચ્છિમ-વાદળા બંધાઈ રહ્યા છે), જલ વરસે છે કે મેઘ વરસે છે કે વાદળા વરસી ચૂક્યા છે એવી ભાષા બોલે). આ તે સાધુ-સાધ્વીનો ભાષા સંબંધી આચાર છે, જે સર્વ અર્થ વડે, સમિત થઈ, સહિત થઈ સદા યતનાપૂર્વક પાળે. તેમ હું કહું છું. ચૂલિકા-૧ અધ્યયન-૪ ભાષાજાતના ઉદ્દેશક-૧નો મુનિ દીપરત્નસાગરે કરેલ અનુવાદ પૂર્ણ ચૂલિકા-૧, અધ્યયન-૪, ઉદ્દેશક-૨ સૂત્ર-૪૭૦ સાધુ-સાધ્વી જેવા પ્રકારનું રૂપ જએ ત્યાં તેને એવું જ ન કહે. જેમ કે - ગંડરોગીને ગંડી. કષ્ઠને કોઢીયો. યાવત્ મધુમેહના રોગીને મધુમેહી કહેવો. હાથ કપાયેલાને હાથકટ્ટો, એ રીતે લંગડો, નકટો, કાનકટો, હોઠકટો ઇત્યાદિ. આવા કેટલા પ્રકાર છે તેમને એવા જ પ્રકારે બોલાવતા તે વ્યક્તિ દુઃખી કે કુપિત થાય છે. તેથી આવા પ્રકારની ભાષાથી તેમને બોલાવવાનો વિચાર પણ ન કરે. સાધુ-સાધ્વી કોઈ પ્રકારના રૂપ જુએ અને બોલવાનું પ્રયોજન હોય તો ઓજસ્વીને ઓજસ્વી, તેજસ્વીને તેજસ્વી, યશસ્વીને યશસ્વી એ રીતે વર્ચસ્વી, અભિરૂપ, પ્રતિરૂપ, પ્રાસાદીય કે દર્શનીય કહે; આ પ્રમાણે જે જેવા છે તેને તેવા પ્રકારે સૌમ્ય ભાષાથી સંબોધિત કરે તો તે ફપિત ન થાય, તેથી સાધુ-સાધ્વીએ આવા પ્રકારની સૌમ્ય ભાષા બોલવી જોઈએ. - સાધુ-સાધ્વી કોઈ પ્રકારના રૂપને જુએ, જેમ કે - કોટ યાવતું ગૃહાદિ, તો પણ તે એમ ન કહે - સારું બનાવ્યું, સુષુકૃત, સાધુત, કલ્યાણકારી, કરણીય, આવા પ્રકારની સાવદ્યભાષા યાવત્ ન બોલે સાધુ-સાધ્વી કોઈ પ્રકારના રૂપ જુએ, જેમ કે - કોટ યાવત્ ગૃહાદિ. ત્યારે પ્રયોજનવશાત્ એમ કહે કે, આરંભ, સાવદ્ય કે પ્રયત્ન કરીને બનાવેલ છે. તે પ્રસાદયુક્ત હોય તો પ્રાસાદિક, એ રીતે દર્શનીય, અભિરૂપ, પ્રતિરૂપ કે આવા પ્રકારની અસાવદ્ય ભાષા યાવત્ સાધુ બોલે. સૂત્ર-૪૭૧ સાધુ-સાધ્વી અશનાદિ આહાર તૈયાર જોઈને એમ ન કહે કે, સુંદર બનેલ છે, સારી રીતે બનેલ છે, શોભના બનેલ છે, કલ્યાણકર છે, કરણીય છે. સાધુ આવી સાવદ્ય ભાષા યાવત્ ન બોલે. પણ સાધુ અશનાદિ આહાર જોઈ મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(આચાર)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 86
