________________ આગમસૂત્ર 1, અંગસૂત્ર ૧‘આચાર' શ્રુતસ્કંધ-૨, ચૂલિકા-૧ અધ્યયન-૨ ચૂલિકા-૧, અધ્યયન-૨/[૧૧] “શઐષણા” ઉદ્દેશક-૧ સૂત્ર-૩૯૮ તે સાધુ કે સાધ્વી ઉપાશ્રયની ગવેષણા કરવા ઇચ્છે તો ગામ યાવત્ રાજધાનીમાં પ્રવેશીને તે જાણે કે આ ઉપાશ્રય ઇંડા યાવતુ જાળાથી યુક્ત છે, તો તેવા પ્રકારના ઉપાશ્રયમાં સ્થાન, શય્યા કે સ્વાધ્યાય ન કરે. પણ જે ઉપાશ્રયને ઇંડા યાવત્ જાળાથી રહિત જાણે તે પ્રકારના ઉપાશ્રયનું સારી રીતે પડિલેહણ-પ્રમાર્જન કરી ત્યાં સ્થાન, શચ્યા કે સ્વાધ્યાય કરે. સાધુ-સાધ્વી એવા ઉપાશ્રયને જાણે કે કોઈ એક સાધુના નિમિત્તે ગૃહસ્થ પ્રાણી-ભૂત-જીવ-સત્ત્વોનો સમારંભ કરી બનાવેલ છે, ખરીદેલ છે, ઉધાર લીધેલ છે, છીનવેલ છે, અનિસૃષ્ટ અર્થાત્ બળજબરીથી છીનવી લીધેલા છે કે અભિહત અર્થાત્ સામેથી આવીને બનાવેલ છે તો આ પ્રકારનો ઉપાશ્રય પુરુષાંતર કૃતુ હોય કે અપુરુષાંતર કૃત્ અર્થાત્ આવો ઉપાશ્રય કદાચ તેના માલિકે બીજાને સોપી દીધેલ હોય, તેને હજી તે ઉપાશ્રયનું સેવન કરેલ ન હોય યાવતુ તે અનાસવિત- તેને હજી તે ઉપાશ્રયનું સેવન કરેલ ન હોય તો ત્યાં સ્થાન, શય્યા કે સ્વાધ્યાય ન કરે. એ જ રીતે 1- ઘણા સાધુ, 2- એક સાધ્વી, 3- ઘણા સાધ્વી એવા ત્રણ આલાપકો જાણવા. આ ત્રણેમાં સાધુ સ્થાન, શય્યા કે સ્વાધ્યાય ન કરે. તે સાધુ કે સાધ્વી ઉપાશ્રય વિષે જાણે કે તે ઘણા શ્રમણ, વનીપક આદિને ગણી-ગણીને તેઓના નિમિત્તે બનાવેલ છે ઇત્યાદિ પૂર્વ આલાપક મુજબ જાણવુ યાવતુ તે અકલ્પનીય છે, તેમાં સ્વાધ્યાયાદિ ન કરે. તે સાધુ કે સાધ્વી એમ જાણે કે આ ઉપાશ્રય ઘણા શ્રમણાદિને ઉદ્દેશીને પ્રાણી આદિ હિંસા કરીને બનાવેલ છે તે પ્રકારનો ઉપાશ્રય અપુરુષાંતર કૃતુ યાવતું અનાસવિત છે, તો ત્યાં સ્થાન, શય્યા કે સ્વાધ્યાય ન કરે. પરંતુ જો તે પુરુષાંતર કૃત્ છે એમ જાણે યાવત્ આસેવિત હોય તો તેનું પ્રતિલેખન-પ્રમાર્જન કરી ઉપયોગમાં લે. તે સાધુ કે સાધ્વી જાણે કે આ ઉપાશ્રય ગુહસ્થ સાધના નિમિત્તે બનાવેલ છે. કાષ્ઠાદિ લગાવી સંસ્કારેલ છે. વાંસ આદિથી બાંધેલ છે. આચ્છાદિત કરેલ છે, લીંપેલ છે, સંવારેલ છે, ઘસેલ છે, ચીકણો કરેલ છે, સુવાસિત કર્યો છે, તેવા પ્રકારનો ઉપાશ્રય અપુરુષાંતર કૃત્ યાવતુ અનાસેવિત હોય તો ત્યાં સ્થાન, શય્યા, સ્વાધ્યાયાદિ ન કરે. પણ જો તે પુરુષાંતર કૃતુ યાવત્ આસેવિત હોય તો પ્રતિલેખના કરી ઉપયોગ કરે. સૂત્ર-૩૯ - તે સાધુ કે સાધ્વી એમ જાણે કે ગૃહસ્થ સાધુ નિમિત્તે ઉપાશ્રયના નાના દ્વારોને મોટા કર્યા છે ઇત્યાદિ પિÖષણા અધ્યયન મુજબ જાણવું. આવો ઉપાશ્રય બીજા પુરુષે કામમાં લીધો ન હોય ત્યાં સુધી સાધુ યાવતુ ત્યાં સંથારો ન કરે, પુરુષાંતરકૃત્ હોય તો યાવત્ સંથારો કરે. એ જ રીતે વનસ્પતિ આદિ ઉખેડી બહાર લઈ જવાય છે તે જુએ તો તેવા ઉપાશ્રયમાં યાવત્ સ્થાનાદિ ન કરે, પણ જો કોઈએ તેને ઉપયોગમાં લીધો હોય તો યતનાપૂર્વક પડિલેહણ કરી યાવત્ સ્થાનાદિ કરે. તે સાધ કે સાધ્વી યાવત જાણે કે ગૃહસ્થ સાધુ નિમિત્તે પાણીથી ઉત્પન્ન કંદ, મૂલ, પાન, પુષ્પ, ફળ, બીજ કે વનસ્પતિ એક સ્થાનેથી બીજે સ્થાને લઈ જઈ રહ્યા છે. તે ઉપાશ્રય અપુરુષાંતરકૃત્ હોય તો ત્યાં સ્થાનાદિ ન કરે, જો પુરુષાંતરકતું હોય તો ત્યાં સ્થાનાદિ કરે. .... તે સાધુ કે સાધ્વી જાણે કે ગૃહસ્થ સાધુ નિમિત્તે બાજોઠ, પાટિયું, નિસરણી કે ખાંડણિયો એક સ્થાનેથી બીજા સ્થાને લઈ જાય છે તો તેવા પ્રકારનો ઉપાશ્રય યાવત્ અપુરુષાંતરકૃત્ હોય તો ત્યાં સ્થાનાદિ ન કરે, પુરુષાંતરકૃત્ હોય તો યાવત્ સાધુ તેમાં સ્થાનાદિ કરે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(આચાર)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 71
