________________ આગમસૂત્ર 1, અંગસૂત્ર ૧‘આચાર' જાણીને પર-પીડાકારી પ્રવૃત્તિનો ત્યાગ કરે. આ જ પરિજ્ઞા અર્થાત્ વિવેક કહ્યો છે. તેનાથી જ કર્મો ઉપશાંત થાય છે. સૂત્ર-૧૦૦ જે મમત્વ બુદ્ધિનો ત્યાગ કરે છે, તે મમત્વનો ત્યાગ કરે છે. જેને મમત્વ નથી તે જ મોક્ષમાર્ગને જાણનાર મુનિ છે, એવું જાણીને મેઘાવી મુનિ લોકના સ્વરૂપને જાણે, જાણીને લોકસંજ્ઞાનો ત્યાગ કરી સંયમમાં પુરૂષાર્થ કરે - એમ ભગવંતે કહ્યું કે હું તમને કહું છું. સૂત્ર—૧૦૧ વીર સાધક અરતિ અર્થાત્ સંયમમાં ઉત્પન્ન થયેલ અરુચિને સહન કરતો નથી. રતિ અર્થાત્ બાહ્ય પદાર્થમાં થતી રુચિને પણ સહન કરતો નથી. તે વીર બંનેમાં અવિમનસ્ક-સ્થિર થઈ રતિ કે અરતિ-નિમિત્તમાં રાગ ન કરે. સૂત્ર-૧૦૨ | શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શજન્ય કષ્ટોને સહન કરતા હે મુનિ! આ લોકના પુદ્ગલજન્ય અર્થાત્ બાહ્ય આનંદરૂપ અસંયમ જીવિતથી વિરત થા. નિર્વેદભાવને પામ, હે મુનિ! સંયમને ગ્રહણ કરી કર્મ શરીરને ખંખેરી નાખ. સૂત્ર૧૦૩ રાગ-દ્વેષ રહિત કે પરમાર્થદષ્ટિવાળા તે મુનિ લૂખો-સૂકો કે નિરસ આહાર કરે છે. આવા રુક્ષ-આહારી તેમજ સમત્વસેવી મનિ ભવસમુદ્રને તરેલા, મુક્ત અને વિરત કહેવાય છે. તેમ હું તમને કહું છું. સૂત્ર-૧૦૪ જિન આજ્ઞા ન માનનાર, સ્વેચ્છાચારી મુનિ મોક્ષગમન માટે અયોગ્ય છે. તે ધર્મકથનમાં ગ્લાનિ પામે છે કેમ કે તે તુચ્છ છે અર્થાત્ જ્ઞાન આદિથી રહિત છે. તે સાધક ‘વીર’ પ્રશસ્ય છે જે લોક સંયોગ અર્થાત્ ધન, પરિવાર આદિ સંસારની જંજાળથી દૂર થઇ જાય છે. તીર્થકર દ્વારા પ્રરૂપિત આ જ માર્ગને ન્યા...માર્ગ કહેલ છે. સૂત્ર-૧૦૫ અહીં મનુષ્યોના જે દુઃખો અથવા દુઃખના કારણો બતાવ્યા છે. તેનાથી મુક્ત થવાનો માર્ગ તીર્થંકરો દેખાડે છે. દુઃખના આ કારણોને જાણીને, પ્રત્યાખ્યાન દ્વારા તેનો સર્વ પ્રકારે ત્યાગ કરવો સંયમ ગ્રહણ કરવો). જૈન સિવાયના તત્ત્વને માને તે અન્યદર્શી અને વસ્તુ તત્ત્વનાં યથાર્થ સ્વરૂપને જાણનાર તે અનન્યદર્શી, આવો સમ્યદ્રષ્ટિ, જિન પ્રવચનના તત્ત્વાર્થને જ માને છે. આવો અનન્યદર્શી મોક્ષમાર્ગ સિવાય બીજે રમણતા ના કરે. જે ભગવંતના ઉપદેશથી અન્યત્ર રમણ ન કરે તે અનન્યદર્શી અને અનન્યદર્શી છે તે બીજે રમણ ન કરે. સાચા ઉપદેશક જે રીતે પુણ્યવાનને ઉપદેશ કહે છે, તે જ રીતે તુચ્છ અર્થાત્ સામાન્ય વ્યક્તિને ઉપદેશ કહે છે અને જેરીતે તુચ્છ-સામાન્ય વ્યક્તિને ઉપદેશ કરે છે, તે રીતે પુણ્યવાનને પણ ઉપદેશ કરે છે. સૂત્ર-૧૦૬ ધર્મોપદેશ સમયે ક્યારેક કોઈ શ્રોતા પોતાનાં સિદ્ધાંત કે મતનો અનાદર થવાથી ક્રોધિત થઇ ઉપદેશકને મારવા લાગે, તો ધર્મકથા કરનાર એમ જાણે કે અહીં ધર્મકથા કરવી કલ્યાણકારી નથી. ઉપદેશકે પહેલાં એ જાણવું જોઈએ કે- શ્રોતા કોણ છે? તે ક્યા દેવને કે ક્યા સિદ્ધાંતને માને છે? ઉર્ધ્વદિશામાં રહેલ-જ્યોતિષ્ક આદિ, અધોદિશામાં રહેલ-ભવનપતિ આદિ, તિછદિશામાં રહેલ-મનુષ્ય આદિને કર્મથી અથવા સ્નેહથી બંધાયેલ મનુષ્યોને ધર્મકથા વડે જે મુક્ત કરાવે તે ‘વીર' પ્રશંસા યોગ્ય છે. જે વીર-સાધક સર્વ પ્રકારે સંપૂર્ણ વિવેકજ્ઞાન સાથે સંયમ પાલન કરે છે, તે હિંસાના સ્થાનથી લેવાતા નથી. જે કર્મોને દૂર કરવામાં નિપુણ છે, કર્મોના બંધનથી મુક્ત થવાના ઉપાયને શોધનાર છે, તે મેઘાવી છે. કુશળ પુરૂષો કર્મોથી કદી બંધાતા નથી કે સંયમને કદી છોડતા નથી. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(આચાર)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 20
