________________ આગમસૂત્ર 1, અંગસૂત્ર ૧‘આચાર' ઉપધિનો ત્યાગ કરી પોતાના અંતકરણને વિકાર રહિત બનાવી આત્મચિંતન કરે. સૂત્ર-૨૪૫ સંલેખના કરી રહેલ મુનિને કદાચિત પોતાના આયુષ્યનો અંત લાવવાનું કોઈ કારણ જણાય તો બુદ્ધિમાના સાધુ સંલેખનાના મધ્યમાં જ જલદી ભક્તપરિજ્ઞા-આદિ કોઇપણ પંડિત મરણને સ્વીકારે. સૂત્ર–૨૪૬ ભક્તપરિજ્ઞા આદિ મરણ સ્વીકારનાર મુનિ ગામ કે નિર્જન ભૂમિમાં જઈને સ્પંડિલ ભૂમિની પડિલેહણા કરે, તેને જીવ-જંતુ રહિત જાણીને ઘાસનો સંથારો બિછાવે. સૂત્ર-૨૪૭ તે સાધુ ત્રિવિધ કે ચતુર્વિધ આહારનો ત્યાગ કરી, તે ઘાસના સંથારા પર સૂઈ જાય. આવનાર પરીષહઉપસર્ગને સહન કરે. મનુષ્યવૃત્ ઉપસર્ગોમાં પણ મર્યાદા ન ઓળંગે. સૂત્ર-૨૪૮ જમીન પર ચાલતા કીડી આદિ ફરતા જંતુઓ, આકાશમાં ગીધ આદિ ઊડતા પક્ષીઓ કે બિલમાં રહેનારા પ્રાણી તે સંથારા આરાધકનું માંસ ખાય કે લોહી પીવે તો પણ તે મુનિ તેમની હિંસા ન કરે કે તેને દૂર ન કરે. સૂત્ર–૨૪૯ તે આરાધક મુનિ વિચારે કે આ પ્રાણીઓ મારા દેહની જ હિંસા કરે છે, જ્ઞાનાદિ ગુણોની નહીં. તે સ્થાનથી બીજે ક્યાંય ન જાય. આસવોથી દૂર રહી તૃપ્તિ અનુભવતો તે પરિષહ આદિ વેદનાને સહન કરે. સૂત્ર—૨૫૦ તે બાહ્ય અત્યંતર ગ્રંથિઓને છોડી આયુષ્ય કાળનો પારગામી બને. અહીં સુધી ભક્તપરિજ્ઞાનું કથન કર્યું. હવે ‘ઇંગિત અર્થાત્ ચેષ્ટા’ મરણ કહે છે - આ ઇંગિતમરણ ગીતાર્થ સંયમી સાધકે ગ્રહણ કરવા યોગ્ય છે. સૂત્ર-૨૫૧ જ્ઞાતપુત્ર મહાવીરે ઇંગિતમરણમાં વિશિષ્ટતા બતાવી છે. આત્મ વ્યાપાર સિવાય અર્થાત્ ઉઠવા-બેસવા આદિ ક્રિયાઓમાં પોતાના સિવાય બીજા પાસે મન-વચન-કાયાથી કરવું-કરાવવું-અનુમોદવું રૂપ વૈયાવૃત્ય ના કરાવે. સૂત્ર૨૫૨ તે મુનિ લીલોતરી પર ન સૂવે, લીલોતરી તેમજ જીવ-જંતુ રહિત શુદ્ધ ભૂમિ જાણીને સૂવે. તે આહારનો ત્યાગી ભિક્ષુ બાહ્ય તેમજ અત્યંતર ઉપધીરૂપ પરિગ્રહનો ત્યાગ કરી અને તે ભિક્ષુ ભૂખ-તરસ આદિ પરિગ્રહો અને ઉપસર્ગોને સહન કરે. સૂત્ર—૨૫૩ નિરાહાર રહેવાથી ઇન્દ્રિયો શિથિલ બને તો પણ સમભાવમાં રહે. તે હલનચલન આદિ ક્રિયાઓ કરે યતના પૂર્વક કરે. તે સમાધિભાવમાં મનને જોડેલું રાખે. પરીમીત-ભૂમિમાં શરીર ચેષ્ટા કરે તે નીંદનીય નથી, સૂત્ર—૨૫૪ ઇંગિતમરણરૂપ અનશનમાં સ્થિત મુનિ શરીરની સુવિધા માટે નિયતભૂમિમાં જઈ અને પાછો ફરી શકે છે. પોતાના અંગોપાંગને સંકોચી કે પસારી શકે અથવા જો શરીરમાં શક્તિ હોય તો નિશ્રેષ્ટ થઈને પણ રહે. સૂત્ર—૨૫૫ અનશનમાં રહેલ આ મુનિ સૂતા કે બેઠા થાકી જાય તો નિયત પ્રદેશમાં ચાલે, ચાલતા થાકી જાય તો સીધા ઊભા રહે કે સીધા સૂઈ જાય. ઊભા ઊભા થાકી જાય તો અંતે બેસી જાય. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(આચાર)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 47
