________________ આગમસૂત્ર 1, અંગસૂત્ર ૧‘આચાર’ શ્રુતસ્કન્ધ-૧ અધ્યયન-૬ ધુતા અધ્યયન-૬, ઉદ્દેશક-૧ “સ્વજન વિધૂનન” સૂત્ર-૧૮૬ કેવલજ્ઞાની પુરૂષ સંસારના સ્વરૂપને જાણીને જનકલ્યાણને માટે ઉપદેશ આપે છે. એકેન્દ્રિયાદિ જાતિને સારી રીતે જાણનાર શ્રુતકેવલી આદિ પણ અનુપમ બોધ આપે છે. જ્ઞાની પુરૂષ ત્યાગમાર્ગમાં ઉત્સાહિત થયેલા, હિંસક ક્રિયાઓથી નિવૃત્ત બનેલ, બુદ્ધિમાન અને સાવધાન, સાધકોને મુક્તિનો માર્ગ બતાવે છે. તેમાં જે મહાવીર છે, તે જ પરાક્રમ કરે છે. કેટલાક આત્મજ્ઞાન રહિત થઈ સંયમમાં વિષાદ પામે છે તે જુઓ. હું કહું છું - જેમ કોઈ કાચબો શેવાળાદિથી આચ્છાદિત તળાવમાં વૃદ્ધ થઈ બહાર નીકળવાનો માર્ગ મેળવી. શકતો નથી. જેમ વૃક્ષ શીત તાપ આદિ અનેક દુઃખો ભોગવવા છતાં પોતાનું સ્થાન છોડી શકતું નથી, તેમ કેટલાયે વિવિધ પ્રકારના કુળમાં ઉત્પન્ન પુરુષ રૂપાદિ વિષયોમાં આસક્ત થઈ કરુણ વિલાપ કરે છે. પણ ગૃહત્યાગ કરી શકતા નથી એવા જીવો કર્મોથી છૂટી મોક્ષ પામી શકતા નથી. વળી જુઓ, પોતપોતાના કર્મોના ફળને ભોગવવા માટે વિવિધ કુળોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. સૂત્ર–૧૮૭ આ જીવોને થતા 16 પ્રકારના રોગોના નામ જણાવે છે- 1. કંઠમાળ, 2. કોઢ, 3. ક્ષય, 4. મૂછ, 5. કાળાપણું, 6. હાથ-પગમાં શૂન્યતા, 7. કુણિત્વ તથા 8. કુબડાપણું અને... સૂત્ર-૧૮૮ 9. ઉદર રોગ, 10. મૂંગાપણું, 11. સોજા આવવા, 12. ભસ્મક રોગ, 13. કંપવાત, 14. પંગુતા, 15. હાથીપગો, 16. મધુમેહ... સૂત્ર–૧૮૯ આ રીતે ક્રમશઃ 16 મહારોગ કહ્યા છે. આ સિવાય અન્ય શૂલાદિ પીડા અને ઘાવાદિ ભયંકર દર્દ થાય છે. સૂત્ર–૧૯૦ આ 16 રોગ કે તેવા અન્ય રોગ આદિથી પીડિત તે મનુષ્યોના મૃત્યુનું નિરિક્ષણ કરીને વિચાર કે- જેમને રોગ નથી તેવા દેવોને પણ જન્મ અને મરણ થાય છે. તેથીકર્મોના વિપાકને સારી રીતે વિચારી તેના ફળને કહું છું તે સાંભળો. એવા પણ પ્રાણી છે જે કર્મના વશ થઈ અંધપણું પામે છે. ઘોર અંધકારમય સ્થાનોમાં રહે છે. તે જીવો ત્યાં જ વારંવાર જન્મ-મરણ કરતા દારુણ દુઃખનો અનુભવ કરે છે એ પ્રમાણે તીર્થકરોએ આ સત્ય કહેલું છે. એવા પ્રાણી પણ હોય છે. જેમ કે - વર્ષામાં ઉત્પન્ન થનાર, કડવો આદિ રસને જાણનાર, પાણીના જીવ, જલચર જીવ, આકાશમાં ઉડતા જીવો એક બીજા પ્રાણીને કષ્ટ આપે છે. તેથી તું લોકમાં મહાભય વર્તે છે તેમ જાણી. હિંસા ન કર. સૂત્ર–૧૯૧ જીવો બહુ દુઃખી છે, કામભોગોમાં આસક્ત મનુષ્યો આ નિર્બળ અને ક્ષણિક શરીર સુખ માટે અન્ય જીવવધની ઇચ્છા કરે છે, વેદનાથી પીડિત તે ઘણું દુઃખ પામે છે. ઘણા દુઃખને પ્રાપ્ત કરનાર તે અજ્ઞાની જીવ શરીરમાં અનેક રોગો ઉત્પન્ન થયેલા જોઈને તેની ચિકિત્સામાં જીવોની હિંસા કરે છે. પણ તેમ કરવાથી પણ રોગ મટતો નથી. માટે હે મુનિ ! તું એવી પ્રવૃત્તિ ન કર. આ હિંસાને મહાભય રૂપ સમજીને કોઈપણ પ્રાણીની હિંસા ન કર. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(આચાર)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 36
