Book Title: Tattvarthadhigam Sutra Shabdasha Vivechan Part 03
Author(s): Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022542/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcakavara zrImAn umAsvAtijI viracita svopajJabhASyaalaMkRta tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-3 adhyAya-5, 6, 7 vivecaka : paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 zabdazaH vivecana adhyAya-5, 6, 7 mULa graMthakAra tathA bhASyakAra vAcakavara zrImAnuM umAsvAtijI mahArAjA - divyakRpA ja vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA teozrInA ziSyaratna SadarzAvettA, pravacanikapratibhAdhAraka sva. pa.pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA A AzIrvAdadAtA >> vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka rava. pa. pU. AcAryadeveza. zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA vivecanakAra paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalanakartA * paMDita zrI mayaMkabhAI ramaNikabhAI zAha saMsthAnA jJAnakhAtAmAMthI A pustaka ja prakAzaka * jJAnabhaMDAra/zrIsaMghane bheTa Apela che. che vAtA . zrutadevatA bhavana', 5, jena marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 zabdazaH vivecana vivecanakAra paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. ra539 1 vi. saM. 2069 ja AvRtti : prathama nakala : 750 mUlya : rU. 145-00 - Arthika sahayoga thI sva. niyamita prakAzabhAI zAhanA AtmazreyArthe pATaNa-muMbaI) H mukhya prAptisthAna : hatA . 16/ zrutadevatA bhuvana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Email : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com Visit us online : gitarthganga.wordpress.com * mudraka ke AkAza ejansI pahelo mALa, mehamuda saiyada bilDIMga, prakAza sinemA pAse, ghIkAMTA, amadAvAda-1. phonaH 22124610 sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * amadAvAda : gItArtha gaMgA 'zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. - (079) 26604911, 32457410 Email : gitarthganga@yahoo.co.in gitarthganga@gmail.com muMbaI : zrI lalitabhAI dharamazI 302, caMdanabALA epArTamenTa, sarvodaya pArzvanAthanagara, jaina derAsaranI pAchaLa, javAharalAla naherU roDa, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. 2 (022) 25680614, 25686030 (mo.) 9322231116 Email : lalitent5@gmail.com *surataH DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. 2 (0261) 3228723 * BANGALORE : Shri Vimalchandji C/o. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. (080) (0) 22875262 (R) 22259925 (Mo.) 9448359925 Email : amitygadiya@gmail.com prAptisthAna * vaDodarAH zrI saurInabhAI dinezacaMdra zAha 'darzana', I-69, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITenzana roDa, vaDodarA-390023. . (0265) 2391696 (mo.) 9825212996 Email : saurin108@yahoo.in zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-2/41, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA jvelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. 4 (022) 32438434 (mo.) 9322274851 Email : divyaratna_108@yahoo.co.in jAmanagara : zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI varksa, C-7, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. - (0288) 2778513 (mo.) 9726993990 Email : karan.u.shah@hotmail.com * rAjakoTaH zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. - (0281) 2233120 (mo.) 9427168713 Email : shree_veer@hotmail.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A prakAzakIya sujJa vAcako ! praNAma.. aMdhakAramAM TaoNrca vagara athaDAtI vyakti dayApAtra che, to tenAthI paNa TaoNrca kaI rIte vAparavI te na jANanAra vyakti vadhu dayApAtra che. kAraNa ? te vyakti pAse sAdhana hovA chatAM paNa tenI jarUrI jANakArInA abhAve teno upayoga nahIM karI zake. tevI ja rIte... aMdhakArabharyA saMsAramAM jinazAsananI prApti vagara bhaTakto jIva coksa dayApAtra che, paraMtu jinazAsananI prApti bAda paNa jo jIva tenAM rahasyajJAna vagarano ja rahyo, to te vadhAre dayApAtra che; kema ke duHkhamaya ane pApamaya saMsAramAMthI chUTavA mAtra jinazAsana prApti paryApta nathI, paraMtu tenI prApti bAda zAsananAM UMDANabharyA rahasyonA jJAna dvArA zAsana pratye atUTa bahumAna ane sAdhanAmArgano dRDha saMkalpa jarUrI che. anyathA bhAgye dIdhela jinazAsanano lAbha te vyakti pUrNatayA uThAvI nahIM zake. amane gaurava che ke, jinazAsananAM A ja rahasyone gItArthagaMgA saMsthA dvArA 108 mukhya ane avAMtara 10,008 viSayonA mAdhyame ujAgara karAvavA ame bhAgyazALI thayA chIe. ahIM dareka viSaya saMbaMdhI bhinna-bhinna zAstromAM verAyelAM rahasyamaya zAstravacanonuM ekatrIkaraNa thAya che. tyArabAda temAM dekhAtA virodhAbhAsonA nirAkaraNa sAthe paraspara saMdarbha joDavA dvArA temAM chupAyelAM rahasyono AviSkAra karavAmAM Ave che. jo ke, A rahasyo asAmAnya zaktizALI sivAyanA lokone sIdhAM pacatAM nathI, kema ke te durgama jinazAsananA nicoDarUpa hovAthI ati durgama che. tethI amArI saMsthAnA mArgadarzaka pa.pU.A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma.sA.e prastuta rahasyone vyAkhyAno svarUpe sugama zailImAM, zAstrIya ane Adhunika dareka pariprekSyamAM pIrasyAM che ane pIrasaze. jemAMthI eka dharmatIrtha viSayaka pravacanono ardhIza pragaTa thayela che. alabatta, A zailInI sugamatAjanya laMbANane kAraNe amuka viSaya sudhI vivecananI maryAdA baMdhAI jAya che, mATe zrIsaMghane pUrNa lAbha maLe te hetuthI tyArabAdanA viSayo saMbaMdhI akhUTa rahasyagarbhita zAstravacanono paraspara anusaMdhAna sAthe saMgraha pragaTa karavAmAM Avaze, jene AjanI bhASA Encyclopedia (vizvakoSa) kahe che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temAM te te viSaya saMbaMdhI dUrano saMbaMdha dharAvatAM zAstravacano paNa te viSayaka rahasyajJAnamAM upayogI hovAne kAraNe saMgRhIta thaze ane A saMgraharUpa bIja dvArA bhaviSyamAM samagra zrIsaMghane zAsananAM rahasyajJAnanI prAptimAM taiyAra sAmagrI pUrI paDaze. 'vidvAneva vijJAnAti vidyumnanaparizramam' e ukti anusAra vidvAno dvArA thatuM A vidvadbhogya ane azrutapUrva kArya ghaNA puruSArtha uparAMta puSkaLa sAmragI ane samaya paNa mAMge che. bIjI bAju, zrI saMgha taraphathI sva. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI ma. sA., pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.nAM pravacano ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motA kRta zAstranAM vivecano zAsananAM rahasyo sudhI pahoMcavAnI kaDI svarUpa hovAthI prasiddha karavAnI mAMgaNIo paNa vAraMvAra Ave che. jo ke, A pravRtti saMsthAnA mULa lakSyathI saheja phaMTAya che, chatAM vacagALAnA samayamAM, mULa kAryane jarA paNa aTakAvyA vagara prastuta kAryane saMlagna pravRtti tarIke svIkArIe chIe. tenA anvaye prastuta pustaka prakAzita karatAM AnaMda anubhavAya che. uparokta dareka kAryone zrIsaMgha khobe-khobe saharSa vadhAvaze, anumodaze ane sahAyaka thaze tevI abhilASA saha... 'zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. gItArtha gaMgAnuM TrasTIgaNa ane zrutabhakto Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgAnAM prakAzano pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudgala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra pa. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA (paMDita ma. sA.) kRta, saMpAdita ane pravacananAM pustako 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo (hindI AvRtti) 3. yogadaSTisamuccaya 4. karmavAda kaNikA 5. karmavAda karNikA (hindI AvRtti) 6. sadgati tamArA hAthamAM ! 7. darzanAcAra 8. zAsana sthApanA 9. zAsana sthApanA (hindI AvRtti) 10. anekAMtavAda 11. praznottarI 12. praznottarI (hindI AvRtti) 13. cittavRtti 14. cittavRtti (hindI AvRtti) 15. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 16. manovijaya ane Atmazuddhi 17. bhAgavatI pravajyA paricaya 18. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 19. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, vinajaya, siddhi, viniyoga) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. lokottara dAnadharma "anukaMpA" 21. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 22. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 23. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? 24. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya ? (hindI AvRtti) 25. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination? (aMgrejI AvRtti) 26. Status of religion in modern Nation State theory (aMgrejI AvRtti) 27. gRhajinAlaya mahAmaMgalakArI 28. zrI upadhAna mArgopadezikA $ 1. pAkSika aticAra * saMpAdaka :- pa. pU. paMnyAsa zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba Zi gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!!!! 4. svataMtra bhArata meM dharma parataMtra !!!!! (hindI AvRtti) 5. Right to Freedom of Religion !!!!! 6. 'rakSAgharma' abhiyAna 7. 'Rakshadharma' Abhiyaan 8. sevo pAsa saMkhesaro 9. sevo pAsa saMkhesaro (hindI AvRtti) saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananAM graMtho vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturthaMgI zabdazaH vivecana 9. samyaktva SasthAna caupaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. kUpadRSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadvAtriMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAtriMzikA-21 zabdazaH viveyana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAtriMzikA-18 zabdazaH vivecana 25. yogavivekadvAtriMzikA-19 zabdazaH vivecana 26. sAdhusAmagjhadvAtriMzikA-6 zabdazaH vivecana 27. bhikSudvAtriMzikA-27 zabdazaH vivecana 28. dIkSAdvAtriMzikA-28 zabdazaH vivecana 29. yogadRSTinI sajjhAya zabdazaH vivecana 30, kevatibhuktivyavasthApanadvAtriMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjalayogalakSaNavicAradvAtriMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvadvAtriMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAtriMzikA-15 zabdaza: vivecana 36. yogalakSaNadvAtriMzikA 10 zabdazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA-13 zabdazaH vivecana 38. apunabaMdhakadvAtriMzikA-14 zabdazaH vivecana 39, yogadRSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecana 45. daivapuSakAradvAciMzikA-17 zabdazaH vivecana 46. tArAditrayadvAciMzikA-22 zabdazaH vivecana 47. kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTidvAciMzikA-24 zabdazaH vivecana 49. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50. mArgadvAciMzikA-3 zabdazaH vivecana pa1. dezanAdvAciMzikA-2 zabdazaH vivecana pa2. jinabhaktidvAciMzikA-5 zabdazaH vivecana 53. yogAvatAradvAciMzikA-20 zabdazaH vivecana pa4. yogamAhAbhyAbiMzikA-26 zabdazaH vivecana papa. sajjanastutidvAciMzikA-32 zabdazaH vivecana 56. pUrvasevAAtrizikA-12 zabdazaH vivecana 57. IzAnugrahavicAradvAciMzikA-16 zabdazaH vivecana pa8. klezatAnopAyadvAciMzikA-25 zabdazaH vivecana 59. vinaya dvAciMzikA-29 zabdazaH vivecana 60. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana 61. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-4 62. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 63. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-4 64. guratatvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 65, guratattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2 66. muktidvAciMzikA-31 zabdazaH vivecana 17. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecana 68. zrI sImaMdharasvAmInuM 3pa0 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 69. zrI sImaMdharasvAmInuM 3pa0 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 71. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 72. pratikramaNa hetugarbhita svAdhyAya zabdazaH vivecana 73. kathAdvAciMzikA-9 zabdazaH vivecana 74. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-4 75. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 77. navatatva prakaraNa zabdazaH vivecana 78. 150 gAthAnuM hUMDInuM jIvana zabdazaH vivecanA 79. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 81. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 82. amRtavelanI moTI sajhAya ane nizcaya-vyavahAra gabhita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana 83. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-7 84. AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85. pIsUtra (pAkSikasUtra) zabdazaH vivecana 86. dharmaparIkSA prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 87. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-1 88. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-2 89. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-3 90. pAtaMjalayogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 91. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 92. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 93. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 94. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 5. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-1 96. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-2 97. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-3 98. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-1 99. vAdadvAciMzikA-8 zabdazaH vivecana 100. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1 101. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-2 102. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-3 103. sakalArData-stotra ane ajitazAMti stavana zabdazaH vivecana 104. pagAmasijjA zabdazaH vivecana 105. sattvanA saDasaTha bola svAdhyAya zabdazaH vivecana 106. dharmavyavasthAdvAciMzikA-7 zabdazaH vivecana 107. devasiA rAIa pratikramaNa sUtra zabdazaH vivecana 108, saMmatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-1 109. saMmatitarka prakaraNa bloka sparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-2 110, vairAgyakalpalatA prathama stabaka zabdazaH vivecana 111. zAMtasudhArasa zabdazaH vivecana 112. bArabhAvanA zabdazaH vivecana 113. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 114. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 115. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-4 116. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-5 117. vItarAga stotra prAyaH zabdazaH vivecana 118. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-2 119. dravyaguNaparyAyanA rAsanA chUTA bola rAsanA AdhAre vivecana 120. tasvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 121. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-3 : gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho gaMgotrI 1. dharmatIrtha bhAga-1 2. dharmatIrtha bhAga-2 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3nI prastAvanA adhyAya-5 jIvonA bhedonuM varNana karyA pachI ajIva padArtho keTalAM che ? temanuM svarUpa kevuM che ? te pAMcamA adhyAyamAM batAvela che. vaLI, jIva, ajIva ema be dravyo che te nitya, avasthita kevA svarUpavALA che ? kayA dravyo niSkriya che ? kayA dravyo kriyAvALA che ? konA keTalA pradezo che ? tenuM vistArathI varNana pAMcamA adhyAyamAM che. vaLI, dharmAstikAya Adi dravyo kaI rIte kone upakAra kare che ? pudgalo kaI rIte jIvane upakAra kare che ? pudgalo kaI rIte jIvane sukha-duHkha AdimAM heturUpa bane che ? jIvone paraspara kaI rIte upakAra thAya che ? kALanuM svarUpa kevA prakAranuM che ? pudgalonA kevA prakAranA pariNAmo che ? kaI rIte pudgalanA skaMdho bane che ? tenuM vistArathI svarUpa pAMcamA adhyAyamAM batAvela che. vaLI, sat vastu utpAda-vyaya-dhrauvya svarUpa che; tenAthI kaI rIte dvAdazAMgI utpanna thaI che ? kaI rIte saptabhaMgI prApta thAya che ? tenuM sUkSma svarUpa pAMcamA adhyAyamAM Apela che, je dravyAnuyogano viSaya che. vaLI, kAlane keTalAka dravya mAne che. upacArathI kAladravya che. jIva-ajIvanA paryAyasvarUpa kAladravya che, tenuM vistArathI svarUpa pAMcamA adhyAyamAM che. adhyAya-6 jIva ane ajIvanuM svarUpa batAvyAM bAda sAta tattvomAMthI kramaprApta AzravatattvanuM svarUpa chaThThA adhyAyamAM batAve che. mana-vacana-kAyAnI pravRtti Azrava che, te zubha ane azubha ema be bhedavALI che. zubha mana-vacana-kAyAnA yogo puNyabaMdhanuM kAraNa che, jyAre azubha mana-vacana-kAyAnA yogo pApabaMdhanuM kAraNa che. sakaSAyavALA jIvo kaSAyane vaza azubha karma bAMdhe che ane prazasta kaSAyane vaza jIvo puNya bAMdhe che. akaSAyavALA jIvo yogane kAraNe IryApathika karmo bAMdhe che. vaLI, sakaSAyavALA jIvo pAMca indriyo, cAra kaSAyo, pAMca prakAranA avrato ane paccIza prakAranI kriyAmAMthI yathAyogya kriyA karIne te te karmo bAMdhe che. vaLI, tIvrabhAva, maMdabhAva Adi bhAvonA bhedathI paNa karmabaMdhanA bhedanI prApti che. tethI jene tIvra kaSAyano udaya hoya tene kliSTa karmo baMdhAya che, jyAre maMda kaSAyanA udayathI maMda karma baMdhAya che. vaLI, bhAvanA bhedathI ane adhikaraNanA bhedathI paNa karmabaMdhanA bheda paDe che. vaLI, saMraMbha, samAraMbha ane AraMbhanA bhedathI paNa karmabaMdhanA bheda paDe che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3/ prastAvanA vaLI, jJAna pratye dveSa, mAtsarya Adi bhAvothI viziSTa prakAranA jJAnAvaraNIyakarma Adi karmo baMdhAya che. vaLI, nimittone pAmIne jIvo zoka, tApa, AkraMda Adi karatAM hoya tyAre viziSTa prakAranuM azAtA vedanIyakarma bAMdhe che. jIvo pratye dayA karatAM hoya, dAna Adino pariNAma vartato hoya, sarAgasaMyama Adi sevatAM hoya, kSamA AdinA bhAvo vartatAM hoya tyAre zAtAvedanIyakarma bAMdhe che. vaLI, kevalIno, zrutajJAnano, saMghano, dharmano ane devono avarNavAda karavAmAM Ave tyAre darzanamohanIyakarma baMdhAya che. kaSAyanA udayathI cAritramohanIyakarma baMdhAya che. tethI je jIvo kaSAyanA rodha mATe yatna karatAM hoya, kSamAdi bhAvonuM bhAvana karatAM hoya, maitrI Adi bhAvothI AtmAne bhAvita karatAM hoya tyAre cAritramohanIyakarma zithila thAya che ane viSayomAM citta pravartatuM hoya tyAre cAritra-mohanIyakarma bAMdhe che. vaLI, bahuAraMbha ane bahuparigrahavALA jIvo narakAyuSya bAMdhe che. mAyAnA pariNAmavALA jIvo tiryaMcanuM AyuSya bAMdhe che. vaLI, alpaAraMbha ane alpaparigrahavALA tathA svabhAvathI mRdu svabhAvavALA jIvo manuSyaAyuSya bAMdhe che. vaLI, sarAgasaMyama, dezavirati, akAmanirjarA ane bAlatapavALA jIvo devanuM AyuSya bAMdhe che. vaLI, mana-vacana-kAyAnI vakratA, mRSAvAda AdinuM bhASaNa aMzubha evA nAmakarmonA baMdhanuM kAraNa che. jyAre mana-vacana-kAyAnA yogo jeonA saraLa hoya teone zubha evA nAmakarmo baMdhAya che. vaLI, jeo darzananI zuddhimAM yatna karatA hoya, vinaya-saMpanna hoya, zIla tathA vratomAM aticAra na lAge tevo yatna karatA hoya, satata jJAna upayoga vartato hoya, tIvra saMvega vartato hoya tevA jIvo tIrthakara nAmakarma bAMdhe che. vaLI, jeo bIjAnI niMdA ane potAnI prazaMsA karatA hoya teo nIcagotra karma bAMdhe che. ane jeo guNavAna pratye namraprakRtivALA hoya teo uccagotrakarma bAMdhe che. jeo bIjAne aMtarAya kare teo te te prakAranA aMtarAya karmo bAMdhe che. adhyAya-7. zAtA vedanIyakarmanA AzravomAM jIvonI anukaMpA ane vrata kAraNa che, tema chaThThA adhyAyamAM kahyuM, tethI vrata zuM che ? te prakAranI thayelI jijJAsAnA pratyuttaramAM hiMsA Adi pAMca pApasthAnakonI virati vrata che. A virati dezathI ane sarvathI ema be bhedavALI che. sarvavirati ane dezaviratinA dhairya mATe sAdhuoe ane zrAvakoe pAMca-pAMca bhAvanAo karavI joIe. A rIte bhAvanA karatAM zrAvaka paNa sAdhunI jema mahAvrato pratye sthirarucivALA thAya che ane susAdhuo apramAdathI mahAvratonuM pAlana kare che. vaLI, hiMsAdi pAponA AlokamAM pratyakSathI dekhAtA anarthonuM bhAvana karavuM joIe ane hiMsAdi pApo kaI rIte svaparanA duHkhonuM kAraNa che? tenuM bhAvana karavuM joIe, jethI vratonuM dhairya thAya. vaLI, vratonI sthiratA arthe ja maitrI Adi cAra bhAvanAo bhAvana karavI joIe. vaLI, saMvega ane vairAgyane daDha karavA arthe jagatanA svabhAvanuM bhAvana karavuM joIe ane kAyAnI anityatA, duHkhanI hetutA, azucitAnuM sUkSma buddhithI bhAvana karavuM joIe. vaLI, bAhya ane aMtaraMga bhAvo pratye saMzleSano pariNAma kSINa thAya te rIte atyaMta bhAvana karavuM joIe. vaLI, hiMsAdi pAMca pApasthAnako kevA kliSTa Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | prastAvanA svarUpavALA che tenuM bhAvana karavuM joIe. vaLI, zrAvake bAra vratonuM sUkSma svarUpa vAraMvAra vicAravuM joIe, jethI te aNuvrata-guNavrata-zikSAvrato uttarottara vRddhi pAmIne sarvaviratinuM kAraNa bane. sarvaviratidhara mahAtmAe mahAvratonI 25 bhAvanAone atyaMta bhAvita karIne niHsaMgatA pragaTe te rIte prayatna karavo joIe. vaLI, jIvananA aMta samaye anazana karavAne anukULa zakti saMcaya thAya te arthe zAstrothI AtmAne atyaMta saMpanna karavA yatna karavo joIe ane zakti anusAra tapa karIne zarIrane paNa kRza karavA yatna karavo joIe. vaLI, kaSAyonI ane dehanI saMkhanA karIne manuSya bhava atyaMta saphaLa thAya tevo yatna karavo joIe. te arthe ja sarvajJanA vacanano sarva upadeza che e prakArane vistArathI sAtamA adhyAyamAM batAvela che. chadmasthapaNAmAM jinezvara paramAtmAnI vANIthI viparIta ke graMthakArazrInA AzayathI viruddha kAMI lakhAyuM hoya tenuM trividha trividha micchA mi dukkaDa. - pravINacaMdra khImajI motA vi. saM. 2069, poSa suda-5, tA. 16-1-2013, guruvAra, 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. phona : 079-3ra447014 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3/ anukramaNikA mata _ sUtra naM. pAnA naM. pa - je naM 4 9 $ $ $ 6-9 9-10 10-11 11. 11-12 12-13 13-14 14-15 12-13. A ja che anukramaNikA viSaya aidhyAya-pa ajIvakAyanA bhedo. dravyanA bhedo. dravyanuM svarUpa. pudgalonuM svarUpa. AkAza Adi dravyo niSkriya. dharmAstikAya-adharmAstikAyanA pradezo. jIvanA pradezo. AkAzanA pradezo. pudgalanA pradezo. aNunA apradezo. lokAkAzamAM dharmAstikAya-adharmAstikAyanuM saMpUrNa avagAhana. pudgalonuM avagAhana. jIvanuM avagAhana. jIvanA pradezono saMkoca, vistAra. dharmAstikAya-adharmAstikAyanuM lakSaNa. AkAzanuM lakSaNa. pudgalonuM lakSaNa. jIvono paraspara upakAra. pudgalono jIva upara upakAra. kALanuM svarUpa. pudgalonuM svarUpa. pulonA bhedo. saMghAta ane bhedathI skaMdhonI utpatti. bhedathI aNunI utpatti. cakSuthI grAhya pudgalonI bheda ane saMghAtathI utpatti. sanuM lakSaNa. nityanuM lakSaNa. 14. 15. 17. 16 20. 21. 22. 23. 24-25. 11-19 19-21 21-22 22-23 24-27 26-27 27-30 30-32 32-38 38-40 27. 27. 28. 40-41 41-49 49-50 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | anukramaNikA sUtra naM. 31. arpitathI anarpitanI siddhi. 32 thI 36. | pudgalonA baMdhanuM svarUpa. dravyanuM lakSaNa. 37. 38-39. 40-41. 42-43. 44. 1-2. 3-4. 5. 6 thI 10. 11. 12-13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 27. 1-2. eka AcAryanA mate kAladravya. guNonuM svarUpa. anAdimAn ane AdimAn pariNAma. jIvanA yoga ane upayoga. viSaya AzravanuM svarUpa. puNyAzrava ane pApAzravanuM svarUpa. sakaSAyavALA ane akaSAyavALA jIvonA AzravanuM svarUpa. sakaSAyavALA jIvonA AzravanA bhedo. jJAnAvaraNIyakarma ane darzanAvaraNIyakarmabaMdhanA vizeSa kAraNo. zAtAvedanIyakarma ane azAtAvedanIyakarmabaMdhanA kAraNo. darzanamohanIyakarmabaMdhanA kAraNo. cAritramohanIyakarmabaMdhanA kAraNo. narakaAyuSyakarmabaMdhanA kAraNo. tiryaMcaAyuSyakarmabaMdhanA kAraNo. manuSyaAyuSyakarmabaMdhanA kAraNo. adhyAya-6 nIcagotrakarmabaMdhanA kAraNo. uccagotrakarmabaMdhanA kAraNo. aMtarAyakarmabaMdhanA kAraNo. cAre gatinA AyuSyakarmabaMdhanA kAraNo. devaAyuSyakarmabaMdhanA kAraNo. azubha nAmakarmabaMdhanA kAraNo. zubha nAmakarmabaMdhanA kAraNo. tIrthaMkaranAmakarmabaMdhanA kAraNo. vratanA bhedo. adhyAya-7 pAnA naM. 5 50-58 58-66 26-66 68-69 70-71 71-73 73-74 75-80 80-82 82-83 83-107 107-110 110-112 113-114 114-115 115-117 117 117-117 117-118 118-121 121-122 122-123 123-129 129-130 130-131 131-133 134-137 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 sUtra naM. 3. 4. 5. 6. 7. .. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19 thI 24. | pAMca aNuvratonA aticAro. dikparimANavratanA aticAro. 25. 27. dezAvagAsikavratanA aticAro. 27. anarthadaMDaviramaNavratanA aticAro. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. viSaya vratanA sthUrya mATenI pAMca pAMca bhAvanAo. hiMsAdinA Aloka ane paralokanA anartho. hiMsAdinI duHkharUpatA. maitrI Adi cAra bhAvanAo. saMvega ane vairAgyano upAya. hiMsAnuM lakSaNa. mRSAvAdanuM lakSaNa. adattAdAnanuM lakSaNa. abrahmanuM svarUpa. parigrahanuM svarUpa. vratInuM svarUpa. dezavirati ane sarvaviratinI bhedarekhA. dezaviratinuM svarUpa. zrAvakanA bAra vratonuM svarUpa. saMlekhanAnuM svarUpa. samyaktvanA aticAro. sAmAyikavratanA aticAro. pauSadhavratanA aticAro. bhogopabhogavratanA aticAro. atithisaMvibhAgavratanA aticAro. saMlekhanAnA aticAro. dAnanuM svarUpa. dAnamAM labhedanA kAraNo. }}}}8 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | anukramaNikA pAnA naM. 137-143 143-150 150-155 155-162 162-165 175-197 167-170 170-171 171-172 172-173 173-175 175 176 177-183 183-185 185-191 191-202 203-201 205-207 207-209 210-212 212-214 214-217 217-219 219-223 227-225 225-229 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM hrIM aha~ namaH / hI zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / huM namaH | vAcakavara zrImAnuM umAsvAtijI viracita svapajJabhASyaalaMkRta tatvAryAdigamasUtra prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-3 adhyAya-5, 6, 7 I pakhyamodhyAyaH | bhASya : uktA jIvAH, ajIvAn vakSyAmaH - bhASyArtha : 3 ... vasyAma: - jIvo kahevAyA. ajIvone ame kahIzuM - bhAvArtha : prathama adhyAyamAM samyagdarzana-jJAna-cAritra mokSamArga che tema batAvyuM. tyArapachI samyagdarzananuM lakSaNa karatAM kahyuM ke tattvArthazraddhAnarUpa samyagdarzana che. tattva jIva, ajIva Adi sAta che tema prathama adhyAyamAM kahela. temAMthI jIvarUpa tattva bIjA adhyAyathI mAMDIne cothA adhyAya sudhI batAvyuM. have krama prApta ajIvatattvane batAvatAM kahe che - sUtraH ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH / / 5/1 / / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tanvAryAyigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 / sUtra-1 sUtrArthaH ajIvakAyavALA dharma-dharmAstikAya, adharmaadharmAstikAya, AkAza AkAzAstikAya, (ane) pudagalo-pudgalAstikAya, che. pa/15 bhASya : dharmAstikAyo'dharmAstikAya AkAzAstikAyaH pudgalAstikAya ityajIvakAyAH, tAn lakSaNataH parastAd vakSyAmaH, kAyagrahaNaM pradezAvayavabahutvArthamaddhAsamayapratiSedhArthaM ca / / 5/1 / / bhASyArtha - zastiyo ...... 2 | dhamastikAya, adhamastikAya, AkAzAstikAya, pulAstikAya e prakAranA ajIvakAyo che. teone AjIvakAyone, lakSaNathI AgaLamAM ame kahIzuM. ajIva zabdanI sAthe kAyanuM grahaNa pradeza ane avayavonA bahutva mATe che ane aAsamayanA pratiSedha mATe che. li5/15 bhAvArtha dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane pudgalAstikAya e svarUpa kAyavALA ajIvakAyo cAra che. sUtramAM ajIva na kahetAM ajIvakArya grahaNa karyuM, ethI e prApta thAya che ke dharmAstikAyaadharmAstikAya ane AkAzAstikAya e traNa dravyonuM pradezabahutva che arthAt traNa eka eka dravyo che chatAM aNu jeTalA nathI; paraMtu ghaNA pradezavALA che. AthI ja dharmAstikAya ane adharmAstikAya asaMkhyAta pradezAtmaka eka eka dravya che ane AkAza anaMta pradezAtmaka eka dravya che. vaLI kAyagrahaNa pudgalAstikAyamAM avayavabahutva batAvavA mATe che arthAtu pudgalo eka nathI paraMtu anaMtA che. te anaMtA pugalo skaMdharUpe paNa che ane paramANurUpe paNa che. temAM je skaMdho che te rUpa pudgaladravyanA aneka avayavo che, e batAvavA mATe kAyanuM grahaNa che. vaLI sUtramAM 'manIyA :' ema kahIne je kAyanuM grahaNa che tenAthI addhAsamayarUpa kAlano pratiSedha thAya che; kema ke jagatamAM je prasiddha kAla che te kAla kAyasvarUpa nathI; AthI ja sUtramAM paNa dharma, adharma, AkAza ane pudgalane grahaNa karela che, kAlane grahaNa karela nathI; kema ke kAlarUpa addhAsamaya kAyarUpa nathI. ahIM ajIva kahevAthI jIvatva dharmathI rahita padArthonA astitvanI prApti thAya che ane kAya grahaNa karavAthI te ajIvadravya aneka pradezonA samudAyarUpa ke aneka avayavonA samudAyarUpa che tema prApta thAya che. te dravyo dharma, adharma, AkAza ane pudgala cAra che, anya koI ajIvakAyavALuM dravya nathI. I/pa/pA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OT tasvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5| sUtra-2 avataraNikA: prathama adhyAyamAM kahela ke matijJAnano ane zrutajJAnano viSaya sarva dravyo ane asarva paryAyo che ane kevalajJAnano viSaya sarva dravyo ane sarva paryAyo che. tethI jagatamAM dravya ane paryAya be vastu che, tenI upasthiti thAya che. vaLI, graMthakArazrIe pUrvanA adhyAyomAM jIvanuM varNana karyuM ane prastuta adhyAyanA prathama sUtramAM cAra ajIvakAyo che tema kahyuM, tethI jijJAsA thAya ke jIva ane cAra ajIvakAyo e dravya che ke paryAya che ? tenA samAdhAna arthe kahe che - sUtraH dravyALi nIvAzva zAha/rA sUtrArtha - ane jIvo pUrvasUtramAM batAvelA cAra ajIvakAyo ane jIvo, dravya che. Apa/rA bhASyaH ete dharmAdayazcatvAro prANinazca paJca dravyANi ca bhavantIti, uktaM hi - 'matizrutayornibandho sarvadravyeSvasarvaparyAyeSu' (a0 1, sU0 27) 'sarvadravyaparyAyeSu kevalasya' (a0 1, sU0 30) iti T /2 bhASyArca - ttei .... ti A dharmAdi cAra ane jIvo pAMca dravyo ja che. je kAraNathI kahevAyuM che - "sarva dravyomAM ane asarva paryAyomAM atizratano nibaMdha che=viSaya vyApAra che." (adhyAya-1, sUtra-27) "sarva dravyo ane sarva paryAyomAM kevalano vyApAra che." (adhyAya-1, sUtra-30) ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. pa/rA bhAvArtha : sUtra-5/1mAM cAra ajIvakAya che te batAvyuM ane tenA pUrve jIvonuM svarUpa batAvyuM, te dharmAdi cAra ane jIva e pAMca dravyo che. bhASyamAM "vyA ja bhavantIti" e prakArano prayoga che tyAM 'vakAra 'vakAra arthamAM grahaNa karavo. ahIM prazna thAya ke dharmAdi cAra ane jIvo e pAMca dravyo che te kema nakkI thAya ? tethI bhASyakArazrI kahe che - adhyAya 1mAM kahevuM che ke "sarva dravya ane asarva paryAyane jANanAra mati-zrutajJAna che." ane "sarva dravya ane sarva paryAyane jANanAra kevalajJAna che." tethI jJAnanA viSayabhUta je sarva dravyo che te sarva dravyo dharmAdi cAra ane jIva e svarUpa pAMca che, enAthI atirikta anya koI dravya nathI. ApaNA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-3 avataraNikA : sUtra-1mAM ajIvadravyo batAvyAM ane sUtra-ramAM te ajIva sAthe jIva sahita kula pAMca dravyo che, tenI spaSTatA karI. have te pAMca dravyo kevA svarUpavALAM che ? te batAvavA arthe kahe che - sUtra: nityAvasthitAnyarUpANi ca / / 5/3 / / sUtrArthaH A pAMca dravyo nitya che, avasthita che ane arUpI che. pa/3 bhASya : etAni dravyANi nityAni bhavanti, 'tadbhAvAvyayaM nityam' (a0 5, sU0 30) iti ca vakSyate, avasthitAni ca, na hi kadAcit paJcatvaM bhUtArthatvaM ca vyabhicaranti / arUpANi ca, naiSAM rUpamastIti / rUpaM mUrtiH, mUrtyAzrayAzca sparzAdaya iti / / 5/3 / / bhASyArtha - tAni .... vi . A dravyo pUrvamAM batAvelAM pAMca dravyo, nitya che. kevA prakAranAM nitya che ? ethI kahe che - "tadbhAva avyayarUpa nitya che" (adhyAya-pa, sUtra-30) e pramANe kahevAze ane avasthita che kyAreya paNa pAMcapaNAne ane bhUtArthapaNAnA vyabhicArane pAmatAM nathI=sadA pAMcapaNArUpe ane sabhUtArtharUpe vidyamAna rahe che, ane arUpavALAM che. Amate=A dravyone, rUpa nathI ethI arUpI che. rUpa zuM che ? e spaSTa kare che - rUpa mUrti che, ane mUrtinA AzrayavALAM spazadi che. pa/ bhAvArtha :pUrvamAM batAvelAM dharma Adi pAMca dravyo nitya che. ahIM prazna thAya che ke nityano artha sAmAnyathI aprazruta anutpanna sthira eka svabhAva che tevo prApta thAya. A pAMca dravyo sarvathA nitya nathI, paraMtu kathaMcit nitya che. e batAvavA arthe kahe che - "taddabhAvanA avyayarUpa nitya che" e pramANe AgaLamAM kahevAze. tethI e prApta thAya ke pAMceya dravya anya anyarUpe pariNamana pAmatAM hovA chatAM te dravyonA te bhAvano vyaya thato nathI. jema dharmAstikAyadravyanuM dharmAstikAyatva vyaya pAmatuM nathI, jIvadravyanuM jIvatva kyAreya nAza pAmatuM nathI e prakAre teo nitya che; chatAM jIvadravya jema te te paryAyarUpe utpanna thAya che ane te te paryAyarUpe nAza pAme che chatAM Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-3, 4 jIvarUpe nitya rahe che te rIte dharmAstikAya Adi anya sarva dravyo paNa te te paryAyarUpe utpanna thAya che ane pUrvanA te te paryAyarUpe nAza pAme che, chatAM potAnA mULa dravyasvarUpe nitya che. vaLI A dravyo paryAyathI anya anyabhAvarUpe thAya che te pramANe teonI pAMcanI saMkhyA sadA rahe che ke nathI rahetI ? e prakAranI zaMkAne sAme rAkhIne kahe che A pAMce dravyo avasthita che=kyAreya paNa pAMcanI saMkhyAno vyabhicAra thato nathI ane potAnAmAM rahela te te svarUpe bhUtArthapaNuM paNa kyAreya nAza pAmatuM nathI paNa sadA avasthiti che. jema jIva saMsArI avasthArUpe sadA avasthita nathI AthI ja mukta thAya che tyAre saMsArI avasthA nAza pAme che. tethI saMsArI avasthAvALA jIvonI saMkhyA paNa sadA avasthita nathI, paraMtu jema jema jIvo mukta thAya che tema tema saMsArI avasthAvALA jIvonI saMkhyA nyUnatAne pAme che. te rIte dharmAstikAyAdi pAMca dravyonI mULa saMkhyA kyAreya pAMcapaNAthI nyUna thatI nathI, paraMtu pAMcasvarUpe sadA avasthita che. vaLI jema jIvo saMsArIrUpe pUrvamAM bhUtArtha hoya che ane mukta thAya tyAre saMsArIrUpe bhUtArtha rahetA nathI paraMtu muktarUpe bhUtArtha 2he che tema pAMcanI saMkhyAmAM dharmAstikAyAdi dravyonuM je svarUpe bhUtArthapaNuM che te svarUpanA bhUtArthapaNAno kyAreya nAza thato nathI. jema jIva saMsArIrUpa bhUtArthapaNAthI nAza pAmato hovA chatAM jIvatvarUpa bhUtArthapaNAthI kyAreya nAza pAmato nathI mATe sadA avasthita che, tema dharmAstikAyAdi pAMceya dravyo potapotAnA bhUtArtharUpe sadA avasthita che. AthI ja 52mANumAMthI kaMdho bane ane skaMdhomAMthI paramANu chUTA paDe che, tethI pudgalomAM koI pudgala paramANurUpe sadA prApta thatuM nathI ane koI pudgala skaMdharUpe sadA prApta thatuM nathI, topaNa dareka paramANu ane dareka skaMdhanA dareka paramANu potAnA astitvarUpa bhUtArtharUpe sadA avasthita che. vaLI A dharmAstikAyAdi pAMce dravyo arUpI che ema kahyA pachI pudgalone AgaLanA sUtramAM rUpI kaheze. ethI pudgalane choDIne dharmAstikAyAdi cAra dravyo arUpI che. arUpIno artha spaSTa karatAM kahe che jeone rUpa nathI te arUpI che. rUpa zuM che ? te spaSTa kare che - rUpa indriyagrAhya evI mUrti che. ahIM prazna thAya ke pudgaladravyo rUpI che temAM mAtra rUpa nathI, paraMtu rUpa sivAya sparzAdi paNa che. tethI te rUpa ane sparzAdi sarvanA abhAvarUpa arUpI che, tema kahevuM joIe. tethI kahe che - mUrtinA AzrayavALAM sparzAdi che=je mUrtivALuM dravya hoya tenA AzrayavALAM sparza, rUpa, rasa, gaMdha che, tethI rUpa, rasa, sparza, gaMdha jemAM nathI tevAM arUpI dravyo che. 5/3 avataraNikA : pUrvasUtramAM kahyuM A pAMce dravyo arUpI che, tethI pudgalane paNa arUpI svIkAravAnI Apatti Ave. tenA nivAraNa arthe kahe che - Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasutra bhAga-3 | adhyAya-5 / sutra-4, 5 sUtra : rUpiNaH pudgalAH / / 5/4 // sUtrArtha : pagalo rUpI che. pa/4 bhASya : pudgalA eva rUpiNo bhavanti, rUpameSAmastyeSu vA'stIti rUpiNaH / / 5/4 / / bhASyArtha - purAnA ... rUpa: 1 pudagala ja rUpI hoya che. rUpa Amane che athavA AmanAmAM rUpa che e rUpI. pa/4 bhAvArtha - pUrvamAM batAvelA dharmAstikAyAdi pAMca dravyomAM pudgala ja rUpI che, anya koI rUpI nathI. joke saMsArI jIvo pudgalanI sAthe kathaMcit ekatvabhAva pAmelA hovAthI sarvathA arUpI nathI, paraMtu kathaMcit arUpI che; chatAM pAMca dravyono graMthakArazrIe je rIte vibhAga karyo te rIte rUpa pulamAtramAM che, anya koI dravyamAM nathI. jIvadravya paNa arUpI ja che, tethI pudgala sAthe kathaMcit eka thavA chatAM jIvamAM thanArA krodhAdi bhAvo sukha-duHkhanA bhAvo paNa arUpI ja che. phakta dehanI sAthe ane karmapudgalonI sAthe jIva kathaMcita ekatvabhAvane pAmela che. tethI pudgalamAM vartatA rUpano jIvamAM upacAra karIne saMsArI jIvana kathaMcit rUpI kahevAya che, paramArthathI to pudgala ja rUpI che. rUpI zabdanI vyutpatti spaSTa karatAM kahe che - jeone rUpa che te rUpI kahevAya. pudgalane rUpa che mATe pudgalane rUpI kahevAya. athavA jeomAM rUpa che, te rUpI kahevAya. tethI rUpanuM adhikAraNa pudgala che, tema svIkAravAmAM paNa virodha nathI te batAvavA mATe pudgalomAM rU5 che, tema kahela che. pa/4 sUtra - A AkAzAdekadravyANi / / 5/5 / / sUtrArtha - AkAza sudhI dharmAstikAyAdinA kramathI varNana karAyelAM dravyomAM AkAza sudhI, eka dravya che. pitRpA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 / sUtra-5, 6 bhASya : A AkAzAd dharmAdInyekadravyANyeva bhavanti, pudgalajIvAstvanekadravyANIti / 5/5 / / bhASyArtha H ..... A * dravyALIti / / AkAza sudhI dharmAdi eka dravya ja che. pudgala ane jIvo vaLI aneka dravyo che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthe che. / / 5/5 / bhAvArtha: pUrvamAM dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane pudgalAstikAyarUpa ajIvadravyo tathA jIvadravya ema pAMca dravya kahyAM, temAMthI AkAza sudhInAM dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya traNe dravyo saMkhyAthI eka eka dravya ja che, paraMtu dharmAstikAyAdi koI dravya be ke tethI vadhunI saMkhyAvALuM nathI. vaLI pudgala ane jIvo pratyeka saMkhyAthI aneka dravyo che. AthI pudgalo paNa anaMtA che ane jIvo paNa anaMtA che arthAt aparimita saMkhyAvALA che. pa/pA avataraNikA : AkAza sudhI traNa eka dravyo che ema pUrvamAM kahyuM te traNa dravyonI anya vizeSatA batAve che sUtraH niyiAni ca ||/ddA sUtrArtha ane niSkriya che=AkAzAdi traNa dravyo niSkriya che. I5/6aa : - bhASya : A AkAzAdeva dharmAdIni niSkriyANi bhavanti, pudgalajIvAstu kriyAvantaH / kriyeti gati maMda / bhASyArtha : 3TT ..... mAMdu / / AkAza sudhI ja dharmAdi traNa dravyo niSkriya che. vaLI pudgala ane jIvo kriyAvALA che. kriyA eTale gatikarma=sthAnAMtara prAptinI gatinI kriyA. / bhAvArtha: dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya A traNa dravyo dezAMtaranI prAptirUpa sarvathA kriyA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 / sUca-6 vagaranAM che, tethI niSkriya che arthAt zAzvata kALa eka svarUpe e ja rIte avasthita che. jIva ane pudgalo kriyAvALA che. AthI ja pudgalo kyAreka koIka AkAzapradeza upara sthira hovA chatAM te ja AkAzapradeza upara sadA dharmAstikAyAdinI jema sthira rahetA nathI paraMtu je je pudgalomAM jyAre jyAre koIkanA prayogathI ke visasAnA pariNAmathI gatipariNAma thAya che tyAre tyAre te te pudgalo tenA gatipariNAmane anukULa anya anya AkAzapradeza pratye saMcaraNa kare che. AthI ja paramANumAM maMda gatino pariNAma thAya to najIkanA AkAzapradeza para bIjA samaye pahoMce che ane tIvra gatino pariNAma thAya to potAnA sthAnathI lokanA cheDe bIjA samaye pahoMce che. A rIte paramANuthI mAMDIne anaMta paramANunA skaMdhomAM kyAreka sthitino pariNAma thAya to te skaMdho sthira paDyA hoya che ane jyAre gatino pariNAma thAya che tyAre kSetramaMtaramAM gamana kare che. vaLI jevadravya paNa karmajanya gatipariNAmavALuM che ane svAbhAvika gatipariNAmavALuM paNa che. tethI karmavALA jIvo sthAnAMtaranI prApti karmane AdhIna kare che ane jyAre sarvakarma rahita thAya che tyAre potAnA UrdhvagamananA svabhAvane kAraNe siddhazilA tarapha jAya che. phakta saMsArIavasthAmAM je mana, vacana ane kAyAnA yogamAM jIvanI je pravRtti hatI te karmajanya hatI, AthI ja mahAtmAo sAdhanA karIne te prakAranI karmajanya yoganI pravRttino nirodha kare che tyAre yoganirodhanA balathI mana, vacana ane kAyAnA vyApAra vagaranA niSkriya thAya che. tevI AtmapradezonAM akaMpanarUpa niSkriyatA jIvamAM mukta avasthAmAM zAzvata rahe che; paraMtu prastuta sUtramAM kahela niSkriyatA jIvamAM nathI tethI jyAre te mahAtmA yoganirodhanA balathI sarvakarma rahita bane che, tyAre jIvana UrdhvagamananA svabhAvane kAraNe siddhazilA upara gamana kare che. bhASya : atrAha - uktaM bhavatA - pradezAvayavabahutvaM kAyasaMjJamiti, tat ka eSa dharmAdInAM pradezAvayavaniyama iti ?, atrocyate - sarveSAM pradezAH santi, anyatra paramANoH avayavAstu skandhAnAmeva / vakSyate di - 'baLavaH skanyAzva' (ga, sU0 ra6) "sasthApe... 3FAnta' (madha, sU0 ra6) kRti T6/6 bhASyArtha : annAda ....... ti che. ahIM=pahelA sUtranA bhAgamAM, tamArA vaDe kahevAyuM - pradezaavayavabahatva kAyasaMjJA che. te kAraNathI kayo A dhamadinA pradeza avayavano niyama che? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - paramANune choDIne sarva dravyone pradezo che, vaLI avayavo skaMdhane ja che. kema skaMdhane avayava che? tethI kahe che - je kAraNathI "aNuo ane skaMdho che." (adhyAya-5, sUtra-25) "saMghAta ane bhedathI skaMdho utpanna thAya che" (adhyAya-5, sUtra-26) e pramANe kahevAze. 1pa/6 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3/ adhyAya-5 / sUtra-6, 7 bhAvArtha : sUtra-1mAM ajIvakAyo batAvyAM ane sUtra-ramAM ajIvakAyo dravya che ane ajIvadravyathI atirikta jIva paNa dravya che tema batAvyuM. tethI dharmAstikAyAdi pAMca dravyonI prApti thaI ane te dravyo kevA svarUpavALAM che ? tenuM atyAra sudhI svarUpa batAvyuM. have sUtra-1nA bhASyamAM kahela ke ajIvakAryamAM kAyasaMjJA pradeza ane avayavanA bahutva mATe Apela che. tethI zaMkA thAya ke dharmAdi dravyonA pradeza ane avayavono kyo niyama che ? te niyamanA uttararUpe bhASyakArazrI kahe che - paramANune choDIne dharmAstikAyAdi pAMceya dravyone pradezo che. vaLI skaMdhone jema pradezo che tema avayavo paNa che; kema ke skaMdho saMghAta ane bhedathI utpanna thAya che. tethI nakkI thAya che ke dharmAstikAya Adi cAra dravyo aneka avayavonA saMghAtarUpa nathI mATe teonA avayavo nathI paraMtu mAtra pradezo che. paramANune choDIne bAkInAM dravyone pradezo che ane skaMdhone avayavo che. te batAvavA mATe bhASyakArazrI yukti ApatAM kahe che - aNuo ane skaMdho che" e pramANe AgaLamAM kahevAze. tethI nakkI thAya che ke aNuone pradeza nathI. "saMghAta ane bhedathI skaMdho utpanna thAya che" tethI nakkI thAya che ke skaMdhone jema pradezo che tema avayavo paNa che. AthI ja te avayavonA saMghAtathI skaMdho banelA che ane bheda dvArA te skaMdhanA avayavo chUTA paDe che. jyAre dharmAstikAyAdi dravyonA vibhAgathI avayavo chUTA paDatA nathI ke avayavonA samUhathI dharmAstikAyAdi dravyo banatAM nathI mATe te sarva dravyane avayavo nathI. A prakAre samAdhAna karyA pachI tyAM dharmAstikAyAdi dravyomAM kone keTalA pradezo che ? te AgaLanA sUtrathI batAve che. pa/kA bhASya : tatra - bhASyArtha: tyAM kone keTalA pradezo che ? te prastuta sUtramAM batAve che - sUtra - asaGkhyeyAH pradezA dharmAdharmayoH / / 5/7 / / sUtrArtha : dharma adharmanA asaMkhyAta pradezo che. pa/gA bhASya :pradezo nAmApekSikaH sarvasUkSmastu paramANoravagAha iti / / 5/7 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. tattvArthAdhigamasutra bhAga-3) adhyAya-5 / sUtra-7, 8 bhASyArtha: praveza ..... rUri pradeza eTale apekSAthI karAyelo sarva sUkSma paramANuno avagAha, 'tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 5/7thA bhAvArtha : pUrvasUtranA bhASyamAM bhASyakArazrIe kahela ke paramANune choDIne sarvane pradezo che ane skaMdhone ja avayavo che. prastuta sUtramAM dharmAstikAya-adharmAstikAya e dravyonA asaMkhyAtA pradezo che tema batAvyuM. tethI pradeza vastu zuM che ? tenI spaSTatA kare che - dharmAstikAyadravyano ane adharmAstikAyadravyano sarva sUkSma paramANunI avagAhanAvALo evo apekSAthI karAyelo buddhikRta vibhAga te pradeza che. ethI e prApta thAya ke dharmAstikAya-adharmAstikAyAdi dravya aneka pradezanA samUhathI baneluM nathI paraMtu eka akhaMDa dravya che; chatAM te akhaMDa dravyanA kadane jANavA mATe sUkSmamAM sUkSma evA paramANu dravyane grahaNa karIne tenI avagAhanAvALo je vibhAga che te pradeza che. dharmAstikAyanA ane adharmAstikAyanA AvA keTalA pradezo thAya? teno bodha karAvavA mATe graMthakArazrI kahe che - dharmAstikAyadravyanA ane adharmAstikAyadravyanA asaMkhyAta pradezo che. ApaNA sUtra - jIvasya ca / / 5/8 // sUtrArtha : ane jIvanA asaMkhyAta pradezo che. II5/8 bhASya : ekajIvasya cAsaGkhyeyAH pradezA bhavantIti / / 5/8 / / bhASyArtha: nIvasya ... bhavantIti che ane eka jIvanA asaMkhyAta pradezo che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. pa/8 bhAvArthasUtramAM ane bhASyamAM 'vakAra che te dharmAstikAya ane adharmAstikAyanA asaMkhyAta pradezono samuccaya Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 / sUtra-8, 9, 10 kare che. tethI e prApta thAya ke dharmAstikAyadravya ane adharmAstikAyadravya ane eka jIvanA pradezo asaMkhyAta samAna saMkhyAvALA che. pharaka eTalo ja che ke dharmAstikAyadravya ane adharmAstikAyadravya sadA sthira eka svabhAvavALuM che, tethI temAM saMkoca ane vikAsa thato nathI jyAre jIvadravyanA pradezo dharmAstikAyadravya jeTalA ja hovA chatAM karmane vaza jevadravya zarIrapramANa kadavALuM bane che. tyAre tenA ghaNA Atmapradezo eka AkAzapradeza upara thavAthI asaMkhyAta pradezanI avagAhanAvALuM hovA chatAM paNa tenA Atmapradezo dharmAstikAyanI avagaNanA karatAM asaMkhyAtamA bhAganI avagAhanAmAM AvI jAya che. jIva jyAre sUkSma ekendriyamAM utpanna thAya tyAre tenA Atmapradezo atyaMta alpa avagAhanAvALA bane che ane mahAkAya hAthIrUpe bane che tyAre moTI avagAhanAvALA bane che, ane koI kevalI kevalIsamuddhAta kare tyAre temanA AtmapradezonI avagAhanA dharmAstikAya-adharmAstikAyanI avagAhanAtulya thAya che. Ama chatAM dareka jIvonA Atmapradezo dharmAstikAya-adharmAstikAyanI tulya saMkhyAvALA che. pitA sUtra : mAvAsasthAnattA: 1/1 sUtrArtha : AkAzane anaMta pradezo che. IN/CIL bhASya : lokAlokAkAzasyAnantAH pradezAH lokAkAzasya tu dharmAdharmakajIvaistulyAH / / 5/9 / / bhASyArca - to vAto vAsthAnattA .. tharmotharmanovaitunyA: loka-alokarUpa AkAzanA anaMta pradezo che. vaLI lokAkAzanA dharma, adharma ane eka jIvatI sAthe tulya pradezo che. pa/lo bhAvArtha : AkAzanA anaMta pradezo che; kema ke AkAzanuM lokAkAzathI sarva dizAmAM aMta vagara sarvatra avasthAna che, kevalIne paNa AkAzano aMta dekhAto nathI, mATe loka-alokarUpa AkAzadravyanA anaMta pradezo che. lokAkAzanA pradezo dharma, adharma ane eka jIvanI sAthe tulya che; kema ke dharmAstikAya-adharmAstikAyadravyanA avagAhananA baLathI AkAzanA lokAkAza ane alokAkAza ema be vibhAga che. paramArthathI AkAza eka akhaMDa dravya che. pa/lA sUtra : saGkhyeyAsaGkhyeyAzca pudgalAnAm / / 5/10 / / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sutra-10, 11 sUtrArtha : ane pudgalanA saMkhyaya, asaMkhyaya pradezo che. pa/10II bhASya : saGkhyeyA asaGkhyeyA anantAzca pudgalAnAM pradezA bhavanti - anantA iti vartate / / 5/10 / / bhASyArca - karavA ... va aa saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta pradezo pugalonA che. anaMtA e pramANe pUrvanA sUtramAMthI anuvartana pAme che. pa/10gA. bhAvArtha : dharmAstikAya, adharmAstikAya jIva ane AkAzanA pradezo batAvyA pachI avazeSa evA pudgalAstikAyanA je skaMdho che tenA keTalA pradezo che ? te batAvatAM bhASyakArazrI kahe che - pudgalonA skaMdhonA saMkhyAta pradezo hoya che, asaMkhyAta pradezo hoya che ane anaMtA pradezo paNa hoya che. tethI e prApta thAya ke anaMta pradezanA skaMdho paNa parimita AkAzapradeza upara rahe che tyAre jIvanI jema saMkoca pAme che tethI eka AkAzapradeza upara paNa anaMta paramANunA skaMdhanI prApti thaI zake che. pa/10mAM sUtra : nAno bhAi/ sUtrArtha: aNune pradezo nathI. pa/11|| bhASya : aNoH pradezA na bhavanti anAdiramadhyo'pradezo hi paramANuH / / 5/11 / / bhASyArtha : gaLo .... paramANu ! paramANune pradezo hotA nathI. "di'=je kAraNathI, anAdi cheeteno A prAraMbha che e prakAranA AraMbhavALo nathI, (a) amadhya=A teno madhyabhAga che e prakArano nathI, te kAraNathI paramANu apradeza che. pa/11 bhAvArtha pudgalomAM saMkhya, asaMkhya ane anaMtA pradezo hoya che tema kahyA pachI aNune pradezo nathI tema sthApana karyuM. tyAM jijJAsA thAya ke aNune pradezo nathI tenAthI zuM prApta thAya ? tethI bhASyakArazrI kahe che - A Adi che, A madhya che, e prakArano jene vibhAga nathI evo paramANu apradezavALo che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-11, 12 tethI e prApta thAya ke skaMdhone A Adi che A madhya che e prakAranI avazya prApti hoya che. AthI ja anaMta paramANunA skaMdha eka AkAzamAM avasthita hoya tyAre kSetrane sAme rAkhIne A teno Adino bhAga che A teno aMtano bhAga che tevA vibhAga thaI zake nahIM. topaNa te skaMdhanA paramANuo jyAre vistAra pAme tyAre je paramANu AdinA bhAgamAM che, je paramANu madhyanA bhAgamAM che ane je paramANu aMtanA bhAgamAM che te prakAre ja rahelA te paramANuno skaMdha saMkocAyelo hovAthI eka AkAzapradezamAM rahelo hovA chatAM buddhithI tenA A paramANu AdimAM che, A madhyamAM che, A aMtamAM che tevo vibhAga thaI zake che jyAre paramANumAM tevo vibhAga thato nathI, tethI paramANu apradezavALA che. vaLI, caNakamAM Adi ane aMtanI prApti che, paraMtu madhyanI prApti nathI, chatAM kacaNuka sapradezavALo che tenuM upalakSaNathI grahaNa karavuM. traNakAdi skaMdho avazyapaNe Adi ane madhyavALA che, jyAre paramANu AdivALo paNa nathI ane madhyavALo nathI, tethI te apradezavALo che. pa/11AA avataraNikA : dharmAstikAya, adhamastikAya, pagalAstikAya, jIvAstikAya ane AkAzAstikAya ema pAMca dravyo che, ema pUrvamAM batAvyuM tyArabAda tenA pradezo keTalA che ? te batAvyA. have, te dravyomAMthI avagAhana karanArAM dharmAstikAyAdi cAra dravyo kyAM avagAhIne rahelAM che ? te batAvavA arthe kahe che - sUtra : nojAvAzeDavA pApa/12AA sUtrArtha - lokAkAzamAM avagAha che. pa/1zA bhASya : avagAhinAmavagAho lokAkAze bhavati / / 5/12 / / bhASyArtha: avAdinA... mati | avagAhiono=avagAhI evAM dhamastikAyAdi cAra dravyono, avagAha lokAkAzamAM che. I5/12aa bhAvArtha : AkAzadravya sarvatra che. koI evuM sthAna nathI jyAM AkAzadravya na hoya. AkAzadravyano svabhAva avagAhanano che, chatAM te AkAzadravyamAM je sthAne dharmAstikAya ane adharmAstikAya e dravyo tathAsvabhAve rahelAM che te sthAna lokAkAza zabdathI vAcya che arthAt AkAzano te deza lokAkAza Atmaka che. A Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 tattvArthAdhigamasutra bhAga-3 | adhyAya-5 / sUtra-12, 13, 14 lokAkAzarUpa sthAnamAM avagAhana karIne rahenArAM dharmAstikAya ane adharmAstikAya e dravyo che. A dravyo je sthAnamAM che te sthAnamAM jIva ane pudgaladravya paNa avagAhana karIne rahelAM che; Ama, chatAM jema lokAkAza vyApI dharmAstikAya-adharmAstikAyadravya che tema koI pudgalanA skaMdho ke koI jIvadravya lokAkAzamAM vyApIne nathI paraMtu tenA eka pradezamAM athavA eka dezamAM vyApIne rahela che. phakta kevalIsamuddhAtakALamAM kevalIno AtmA lokAkAza vyApI kSaNabhara bane che ane acittamahAtkaMdha jyAre kevalIsamuddhAtanI jema samuddAta kare che tyAre te kSaNabhara lokAkAza vyApI bane che. tethI samudyAta kALamAM kevalIno AtmA ane acittamahAtkaMdhane choDIne jIva ane pudgaladravya lokAkAzanA eka dezamAM avagAhana karIne rahelAM che. I/pa/1raNA sUtra : gharmayo ne rAha/rUAA sUtrArtha : dharma-adharmanuM kRtna lokamAM avagAhana che. pa/13 bhASya : dharmAdharmayoH kRtsne lokAkAze'vagAho bhavatIti / / 5/13 / / bhASArtha :gharmaloH mavati dharma adharmano=dharmAstikAya, adharmAstikAya be dravyano, kRta lokAkAzamAM avagAha che=dharmAstikAya ane adhamastikAya saMpUrNa lokAkAzane vyApIne rahelAM che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. pi/1 sUtraH ekapradezAdiSu bhAjyaH pudgalAnAm / / 5/14 / / sUtrArtha : eka pradezAdimAM pudgalonuM avagAha bhAjya che vikalaya che. pa/14 bhASya : apradezasaGkhyeyAsaGkhyeyAnantapradezAnAM pudgalAnAmekAdiSvAkAzapradezeSu bhAjyo'vagAhaH / bhAjyo vibhAjyo vikalpya ityanarthAntaram / tadyathA - paramANorekasminneva pradeze, vyaNukasyaikasmin dvayozca, tryaNukasyaikasmin dvayostriSu ca, evaM caturaNukAdInAM saGkhyeyAsaGkhyeyapradezasyaikAdiSu saGkhyeyeSu asaGkhyeyeSu ca, anantapradezasya ca / / 5/14 / / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 / sUtra-14 bhASyArtha: apradeza ...... ca / / apradeza evA paramANu, saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta pradezonA skaMdhorUpa pudgalono ekAdi AkAzapradezomAM bhAjya avagAha che=vikalpathI avagAha che. bhAjya zabdanA paryAyavAcI batAvatAM kahe che bhAjya, vibhAjya, vikalpya e anarthAMtara che=ekArthavAcI che. pudgalonuM avagAhana kaI rIte bhAjya che ? te "tadyA"thI spaSTa kare che - paramANunuM eka ja pradezamAM avagAhana che. krmaNukanuM eka pradezamAM ane be pradezamAM avagAhana che=koIka caNukanuM eka pradezamAM avagAhana che, vaLI koIka krmaNukanuM be pradezamAM avagAhana che, RNukanuM eka pradezamAM, be pradezamAM athavA traNa pradezamAM avagAhana che, e rIte caturaNuka AdinuM jANavuM. saMdhyeyapradezavALA, asaMkhyeyapradezavALA skaMdhonuM ekAdi pradezomAM, saMdhyeya pradezamAM, asaMkhyeya pradezamAM avagAhana jANavuM ane anaMta pradezanA skaMdhanI ekAdi pradezamAM, saMkhyAta AkAzapradezamAM ane asaMkhyAta AkAzapradezamAM avagAhanA jANavI. / / 5/14/ bhAvArtha: pudgaladravyomAM paramANu apradezavALA che ane te paramANu niyamA eka AkAzapradezanI avagAhanAmAM rahe che. caNuka eka AkAzapradeza para paNa rahe che ane be AkAzapradeza upara paNa rahe che paraMtu kyAreya traNa-cAra AkAzapradeza para dvaNuka raheto nathI. RNuka eka AkAzapradeza para rahe che, be AkAzapradeza para paNa rahe che ane traNa AkAzapradeza upara paNa rahe che paraMtu cAra Adi AkAzapradeza upara kyAreya raheto nathI. A niyama anusAra cAra aNuthI mAMDIne anaMta pradezavALA skaMdhanI maryAdA che. phakta anaMta pradezano skaMdha eka AkAzapradeza upara rahe che, be AkAzapradeza upara paNa rahe che yAvad asaMkhyAta AkAzapradeza upara paNa rahe che. 15 A asaMkhyAta AkAzapradeza paNa lokAkAzanA asaMkhyAta bhAga pramANa ja hoya che. phakta acittamahAkaMdha je kevalInA samuddAta jevA samuddAtakALamAM sarvalokavyApI asaMkhyAta AkAzapradeza pramANa bane che te sivAya te acittamahAskaMdha paNa lokAkAzanA asaMkhyAta bhAga pramANa ja AkAzapradeza upara rahe che. sUtramAM bhAjya zabda che teno artha karatAM bhASyakArazrI kahe che bhAjya, vibhAjya ane vikalpya ekArthavAcI che. - tethI e prApta thAya ke pudgalanA avagAhanAnA aneka vikalpo che ane te ja bhASyakArazrIe spaSTa karyA ke anaMta paramANuno skaMdha eka AkAzamAM paNa rahI zake, be AkAzapradezamAM rahI zake ane asaMkhyAta AkAzapradezamAM rahI zake ema aneka vikalpo che, tene batAvanAra bhAjya zabda che. 114/9811 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 tattvArthAdhigamasutra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-15, 16 sUtraH madhyeyamAAtivu gIvAnAm A/kA sUtrArtha - asaMkhyaya bhAgAdimAM lokAkAzanA asaMkhyaya bhAgAdimAM, jIvono avagAha che. pa/1po bhASya : lokAkAzapradezAnAmasaGkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAmavagAho bhavati, A sarvalokAditi / / 5/15 / / bhASyArtha : novAza ..... sarvanoditi lokAkAzapradezanA asaMkhyaya bhAgAdimAM jIvono avagAha che-eka jIvano avagAha che. sarva loka sudhI avagAha che. ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. li5/15 bhAvArtha : jIvonI jaghanya avagAhanA eka AkAzapradeza, be AkAzapradezanI nathI paraMtu niyamAM asaMkhyAta AkAzapradezanI che. tethI sUkSma paNa jIvo ati nAnI avagAhanAmAM hoya tyAre paNa asaMkhyAta AkAzapradezanI avagAhanAvALA che ane mahAkAyavALA bane tyAre paNa asaMkhyAta AkAzapradezanI avagAhanAvALA che. te avagAhanA lokanA asaMkhyAta bhAga pramANa paNa che, saMkhyAta bhAga pramANa paNa che ane utkRSTathI sarvalokavyApI paNa che. AthI kevalI samudyAta vakhate daMDAdi avasthAmAM lokanA saMkhyAta bhAgamAM eka jIvanI avagAhanA prApta thAya che ane utkRSTathI sarvalokavyApI kevaLInA jIva pradezo prApta thAya che. sarva jIvone AzrayIne avagAhanA vicArIe to cauda rAjalokamAM jIvo vyApI che. pa/1pa bhASya : atrAha - ko heturasaGkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAmavagAho bhavatIti ? / atrocyate - bhASyArtha : ahIM pUrvasUtramAM kahyuM ke jIvonI asaMkhyAta bhAgAdimAM avagAhanA che emAM, prazna kare che - asaMkhyaya bhAgAdimAM jIvonuM avagAhana che emAM kayo hetu che ? tti zabda praznanI samApti mATe che. AmAM para dvArA karAyela praznamAM, uttara Ape che - sUtra : pradezasaMhAravisargAbhyAM pradIpavat / / 5/16 / / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 / sUtra-16 sUtrArtha : pradezanA saMhAra ane visarga dvArA=jIvanA pradezonA saMkoca ane vikAsa dvArA, jIvanI asaMkhyAta bhAgAdimAM avagAhanA che, pradIpanI jema. II5/16 bhASyaH jIvasya hi pradezAnAM saMhAravisargAviSTau pradIpasyeva / tadyathA tailavartyagnyupAdAnapravRddhaH pradIpo mahatImapi kUTAgArazAlAM prakAzayati, aNvImapi, mANikAvRto mANikAM, droNAvRto droNaM, ADhakAvRtazcADhakaM, prasthAvRtaH prasthaM, pANyAvRtaH pANimiti / evameva pradezAnAM saMhAravisargAbhyAM jIvo mahAntamaNuM vA paJcavidhaM zarIraskandhaM dharmAdharmAkAzapudgalajIvapradezasamudAyaM vyApnotIti, avagAhata ityarthaH / dharmAdharmAkAzajIvAnAM paraspareNa pudgaleSu ca vRttirna viruddhyate, amUrtatvAt / atrAha-sati pradezasaMhAravisargasambhave kasmAdasaGkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAmavagAho bhavati naikapradezAdiSviti ?, atrocyate sayogatvAt saMsAriNAM caramazarIratribhAgahInAvagAhitvAcca siddhAnAmiti / / /6 / / 17 - - bhASyArtha : ..... jIvasya * siddhAnAmiti / / jIvanA pradezono saMhAra ane visarga pradIpanI jema iSTa che. te A pramANe telavartI vATanI sAthe agninA grahaNathI pravRddha thayelo evo je pradIpa moTI paNa kUTAgArazALAne prakAzana kare che ane nAnI paNa kUTAgArazALAne prakAzita kare che. mANikAthI AvRta mANikAne prakAzita kare che, droNathI AvRta droNane prakAzita kare che, ADhakathI AvRta ADhakane prakAzita kare che, prasthathI AvRta prasthane prakAzita kare che ane pANithI AvRta=hAthathI AvRta, pANine prakAzita kare che. 'kRti' zabda 'tadyathA'thI zarU karelA kathananI samAptimAM che. e rIte ja=je rIte pradIpanA prakAzanA avayavono saMhAra ane visarga che e rIte ja, pradezonA saMhAra ane visargathI=jIvapradezonA saMhAra ane visargathI, jIva dharma-adharma-AkAza-pudgala ane jIvapradezanA samudAyarUpa mahAna athavA alpa pAMca prakAranA zarIra skaMdhane vyApta thAya che arthAt avagAhana kare che. dharma, adharma, AkAza ane jIvonI paraspara vRtti viruddha nathI ane pudgalomAM dharmAdi cAreyanI vRtti viruddha nathI; kema ke dharmAdi cAreyanuM amUrtapaNuM che. ahIM zaMkA kare che=sUtramAM kahela ke pradeza saMhAra-visarga dvArA jIvanI asaMkhyaya bhAgamAM avagAhanA che e kathanamAM zaMkA kare che - Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-16 pradezano saMhArano ane visargano saMbhava hote chate asaMkhyeyabhAgAdimAM jIvanuM avagAhana kema che ? eka pradezAdimAM kema nathI ? 'kRti' zabda zaMkAnI samAptimAM che. 18 AmAM=pUrvamAM karelI zaMkAmAM, uttara apAya che - saMsArInuM sayogapaNuM hovAthI=yogarUpa zarIrathI sahitapaNuM hovAthI, eka Adi AkAzapradezamAM avagAhana nathI ane siddhonuM carama zarIra tribhAgahIna avagAhIpaNuM hovAthI eka pradezAdimAM avagAhana nathI. II5/16 // bhAvArtha: pradIpa jema nAnA gRhamAM hoya to nAnA gRhane prakAzita kare che, moTA gRhamAM hoya to moTA gRhane prakAzita kare che athavA tenA upara koI vastu DhAMkI hoya te nAnI hoya to nAnI vastu pramANa prakAza phelAya che ane moTI vastu DhAMkI hoya to tenA vistAra pramANa prakAza phelAya rIte jIvanA pradezono saMkocarUpa saMhAra ane vikAsarUpa visarga iSTa che. tethI jIva sarva lokAkAzamAM vyApI nathI, paraMtu lokAkAzanA asaMkhyAta bhAgamAM ke saMkhyAta bhAgamAM ke sarvalokamAM avagAha kare che. A rIte pradezonA saMhAra ane visarga dvArA jIva dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya ane potAnAthI anya evA jIvonA pradezanA samudAyarUpa pAMca prakAranA za2I2 skaMdhone vyApta thAya che. tethI e prApta thAya che ke dharmAstikAyadravya paNa pradezanA samudAyarUpa zarIrano eka skaMdha che. adharmAstikAyadravya paNa pradezanA samudAyarUpa eka skaMdha che ane lokAkAzavartI AkAzapradezonA samudAyarUpa eka zarIra skaMdha ane potAno AtmA jyAM varte che tyAM vartatA anya jIvonA pradezono samudAya e rUpa zarI2 skaMdha che ane pote jyAM varte che tyAM rahelA pudgalanA pradezanA samudAyarUpa eka zarI2 skaMdha che. A pAMceya zarI2 skaMdhanI sAthe pradezanA saMhAra ane visarga dvArA jIva kyAreka moTA pramANanA zarIra sAthe vyApta thAya che, kyAreka aNu pramANa=nAnA zarIra sAthe vyApta thAya che. A rIte, pradeza ane saMhAra dvArA pAMca prakAranA zarIra skaMdha sAthe jIva vyApta thAya che. tyAM prazna thAya ke A pAMceya dravyonI paraspara vRttino virodha thaze tenA samAdhAnarUpe bhASyakArazrI kahe che -- dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane jIva amUrta dravya hovAthI teonI paraspara vRtti virodhI nathI ane pudgalo mUrta hovAthI mUrta evA pudgalomAM dharmAstikAyAdi evA cAra amUrta dravyanI vRtti virodhI nathI. tethI e prApta thAya ke pudgalo dharmAstikAyAdi dravyamAM rahetAM nathI paraMtu amUrta evA dharmAstikAyAdi cAra dravyo pudgalamAM rahe che. avagAha mAtra AkAza ja Ape che, anya koI dravya avagAha ApatAM nathI. vRtti avagAhathI vilakSaNa dharma che. jema jIvane potAnA svabhAvamAM vRtti che te avagAharUpa nathI, ghaTamAM pANI 2he che te avagAharUpa nathI paraMtu vRttirUpa che tema amUrta evA dharmAstikAyAdi cAreya dravyo paraspara ekabIjAmAM vRtti pAme che ane pudgalamAM amUrta evAM dharmAstikAyAdi dravyo vRtti pAme che. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-16, 17 ahIM, zaMkA kare che - jo jIvapradezano saMkoca ane vikAsa thato hoya to jIva cauda rAjaloka pramANa AtmapradezovALo hovA chatAM jema asaMkhyayabhAgAdimAM avagAhana kare che tema eka pradeza, be pradezAdimAM kema avagAhana karato nathI ? teno uttara ApatAM kahe che - saMsArI jIvanuM sayogapaNuM che=audArika Adi zarIrarUpa yogathI sahitapaNuM che, ane audArika Adi zarIramAMthI koIpaNa zarIra asaMkhyAta pradezathI alpa kSetramAM rahI zake tema nathI. tethI saMsArI jIvonI avagAhanA ati alpa pramANamAM hoya topaNa asaMkhyAta AkAzapradeza pramANa ja prApta thAya che. ahIM prazna thAya ke audArika Adi zarIranA saMbaMdhane kAraNe saMsArI jIvonI ekAdi pradezamAM avagAhanA na thAya paraMtu zarIra rahita siddhanA jIvonI avagAhanA ekAdi pradezamAM kema thatI nathI ? tethI kahe che - siddhanA jIvo caramazarIrathI trIjA bhAga hIna avagAhI che tethI teonI paNa avagAhanA ekAdi pradezamAM thatI nathI. joke jIva kevalI muddAta vakhate prayatnathI jema lokavyApI Atmapradezone karI zake che tema zarIra rahita siddhanA jIvo anaMtavIryavALA hovAthI saMkoca kare to ekAdi pradezamAM AtmAnI avagAhanAno saMbhava hovA chatAM sarvathA icchArahita ane niSkriya pariNAmavALA siddhanA jIvo kyAreya koI prayatna karatA nathI tethI koI jIvanI eka Adi pradezamAM avagAhanA nathI. pa/16AA bhASya : atrAha - uktaM bhavatA dharmAdInastikAyAn parastAllakSaNato vakSyAma (a0 5, sU0 1) iti, tat kimeSAM lakSaNamiti ? atrocyate - bhASyArtha : ahIM=dharmAstikAyAdi dravyonI avagAhanA batAvI tyAM, prazna kare che - tamArA vaDe sUtra-1mAM kahevAyeluM ke dhamastikAyAdine AgaLamAM lakSaNathI ame kahIzuM. tethI AmanuM dhamastikAyAdinuM, zuM lakSaNa che? tti zabda praznanI samAptimAM che. te praznano graMthakArazrI javAba Ape che - sUtra - gatisthityupagraho dharmAdharmayorupakAraH / / 5/17 / / sUtrArtha - gatino upagraha dharmano upakAra che, sthitino upagraha adharmano upakAra che. I5/17TI Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-17 bhASyaH gatimatAM gateH sthitimatAM ca sthiterupagraho dharmAdharmayorupakAro yathAsaGkhyam / upagraho nimittamapekSAkAraNaM heturityanarthAntaram / upakAraH prayojanaM guNo'rtha ityanarthAntaram / / 5/17 / / 20 bhASyArtha H gatimatAM * kRtyanarthAntaram / / gatimAna evA jIva ane pudgaladravyonI gatino ane sthitimAna= sthitine pAmatA, jIva ane pudgalanI sthitino upagraha dharma-adharmano yathAsaMkhya upakAra che. upagrahano artha kare che - upagraha, nimitta, apekSAkAraNa, hetu e anarthAMtara che=ekArthavAcI che. upakArano artha kare che - upakAra, prayojana, guNa ane artha e anarthAMtara che=ekArthavAcI che. II5/17 / / bhAvArtha: ', dharmAstikAya ane adharmAstikAya be dravya lokavyApI sthira padArtha che ane lokamAM vartatA pudgala ane jIvo gati paNa kare che ane sthira paNa thAya che jyAre sthira pariNAmavALA jIva ane pudgala gatipariNAmavALA thAya che tyAre dharmAstikAyanuM avalaMbana le che. jyAre gatipariNAmanI nivRtti karIne sthitipariNAmavALA thAya che tyAre adharmAstikAyanuM avalaMbana le che. tethI gatipariNAmavALuM dravya paNa sthira thavA mATe yatna karatuM hoya tyAre temAM kAMIka kaMpana avasthA hoya topaNa te adharmAstikAyanuM avalaMbana laIne sthira thavA yatna kare che. AthI ja mahAtmAo AtmabhAvamAM sthira thavA yatna kare che tyAre saMpUrNa nikaMpa avasthA nahi hovA chatAM adharmAstikAyanA avalaMbanathI sthira thavAno yatna che, jyAre te mahAtmA traNa guptipUrvaka paNa gamanane anukULa pariNAmavALA hoya che tyAre dharmAstikAyanA avalaMbanavALA hoya che, sUkSma padArthanuM ciMtavana kare che tyAre paNa dharmAstikAyanA avalaMbanavALA hoya che ane sUkSma padArthano nirNaya karIne te sUkSma padArthamAM sthira thavA yatna kare che tyAre adharmAstikAyanuM avalaMbana le che. sUtramAM kahela upagrahano artha kare che upagraha eTale nimitta, apekSAkAraNa, athavA hetu. A badhA upagrahanA artho che. ethI e prApta thAya ke gatimAM nimittakA2Na dharmAstikAya che athavA apekSAkAraNa dharmAstikAya che arthAt jIva ke pudgala potAnA pariNAmathI gati kare che te gati karAvavAmAM nimitta dharmAstikAya bane che, sAkSAt gatino hetu nathI; paraMtu nimittarUpe ja gatino hetu che. AthI jIva svayaM gatipariNAmavALo thAya che tyAre dharmAstikAyanuM avalaMbana le che. mATe dharmAstikAya gatinuM kAraNa che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-17, 18 vaLI, sUtramAM upakArano artha karyo ke upakAra, prayojana, guNa athavA artha e anarthAtara che. ethI e prApta thAya ke dharmAstikAya-adharmAstikAya je nimitta bane che te ja gati ane sthitimAM upakAra che athavA dharmAstikAya-adharmAstikAyanuM prayojana che athavA dharmAstikAya-adharmAstikAyano guNa che athavA dharmAstikAya-adharmAstikAyano artha che eTale ke kArya che. pa/17nA avataraNikA : dharmAstikAya ane adharmAstikAyanuM lakSaNa sUtra-17mAM karyuM. have, AkAzanuM lakSaNa batAve che - sUtra : sAvAza0Avadara tA:/28AA sUtrArtha : AkAzano upakAra avagAha che. pa/18ll bhASya : avagAhinAM dharmAdharmapudgalajIvAnAmavagAha AkAzasyopakAraH, dharmAdharmayorantaHpravezasambhavena pudgalajIvAnAM saMyogavibhAgaizceti / / 5/18 / / bhASyArtha : vAdinAM .. saMvimAnakveti | avagAhI evA dharma, adharma, pudgala ane jIvono avagAha AkAzano upakAra che. dharma-adharmanA aMta:pravezanA saMbhavathI avagAha che ane pudgala-jIvonA saMyoga-vibhAgathI avagAha che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. pa/18 bhAvArtha : AkAzano avagAha Atmaka upakAra che. tethI avagAhI evA dharmAstikAya, adharmAstikAya, pudgala ane jIvone avagAhana Ape e AkAzano upakAra che. tethI e phalita thAya ke dharmAstikAyAdi cAreya dravyone AkAza ja avagAhana Ape che. dharmAstikAyAdi dravya paraspara ekabIjAmAM vRtti che to paNa koIne avagAhana ApatuM nathI. dharmAstikAyAdi cAra arUpI dravyo pudgalamAM vRtti che topaNa pudgala dharmAstikAyAdine avagAhana ApatuM nathI. sarva dravyane AkAza ja avagAha Ape che. tethI e phalita thAya che ke dharmAstikAyamAM adharmAstikAyanI vRtti che paraMtu dharmAstikAya adharmAstikAyane rahevAnuM sthAna ApatuM nathI jyAre AkAza sarva dravyone potAnAmAM rahevAnuM sthAna Ape che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3adhyAya-5 / sUtra-18, 19 ahIM prazna thAya che ke dharmAstikAya, adharmAstikAyAdine AkAza kaI rIte avagAhana Ape che? tethI kahe che - AkAza potAnA aMdara pravezathI dharmAstikAyane ane adharmAstikAyane avagAhana Ape che tathA pudgalone ane jIvone pUrvanAM sthAnamAM vibhAgapUrvaka navA sthAna sAthe saMyoga dvArA avagAhanA Ape che. pa/18 sUtraH zarIravAGmanaHprANApAnAH pudgalAnAm / / 5/19 / / sUtrArtha : zarIra, vANI, mana ane prANa-apAna pudgalono upakAra che. pa/19ll bhASya : paJcavidhAni zarIrANyaudArikAdIni vAGmanaH prANApAnAviti pudgalAnAmupakAraH / tatra zarIrANi yathoktAni (a0 2, sU0 37) prANApAnau ca nAmakarmaNi vyAkhyAtau (a08, sU0 12), dvIndriyAdayo jihvendriyasaMyogAd bhASAtvena gRhNanti nAnye, saMjJinazca manastvena gRhNanti, nAnya iti, vasthate di - 'savaSAyatvAknIva: karmaLo yojyAnuM putrInA (8, sU0 2) rUti vApa/ bhASyArtha : paSyavidhAni ..... ti | pAMca prakAranAM audArika Adi zarIro, vANI, mana ane prANa-apAna e pudgalono upakAra che jIvane A sarva kAryonI prApti karAve te pudgalono upakAra che. pUrvamAM kahyuM ke pAMca prakAranA zarIrAdi pudgalono upakAra che, tyAM bhASyakArazrI kahe che - zarIra yathokta che adhyAya-2 sUtra-37mAM kahevAyela te anusAra che. ane prANaapAna adhyAya8, sUtra-1ramAM nAmakarmanA varNanamAM vyAkhyAna karAyA che. A rIte zarIra ane prANaapAna pachI have, vANI, mana vize kahe che - beIndriya Adi jIvo jilaiMdriyanA saMyogane kAraNe bhASApaNArUpe grahaNa kare che-vANIne grahaNa kare che, anya grahaNa karatA nathI. ane saMzIjIvo manaspaNArUpe manodravyane grahaNa kare che, anya grahaNa karatA nathI. tti zabda pudagalonA upakAranA viSayabhUta zarIrAdinA varNananI samAptimAM che. pUrvamAM kahyuM ke pAMca prakAranA zarIrAdi pudgalono upakAra che. tyAM prazna thAya ke AtmA zarIrAdi pudgalone kema grahaNa kare che, jethI pudgalono upakAra prApta thAya che ? ethI kahe che - Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 / sUtra-19 di je kAraNathI adhyAya-8, sUtra-ramAM kahevAze - "sakaSAyapaNuM hovAthI=jIvanuM sakaSAyapaNuM hovAthI, jIva karmayogya pudgalone grahaNa kare che." tti zabda kathananI samApti mATe che. pa/19 bhAvArtha: sUtra-17nI avataraNikAmAM kahela ke dharmAstikAyAdi dravyonuM lakSaNa zuM che? tethI sUtra-17mAM dharmAstikAya ane adharmAstikAyano upakAra batAvIne temanuM lakSaNa batAvyuM. tyArapachI, sUtra-18mAM AkAzano upakAra batAvIne AkAzanuM lakSaNa batAvyuM. have prastuta sUtramAM pudgalono jIvane kevA prakArano upakAra che ? te batAvIne pudgalonuM lakSaNa batAve che - zarIra, vANI, mana ane prANaapAna e jIva upara pudgalono upakAra che jIvane te pudgalo potAnA zarIrAdirUpe prApta thAya che e pudgalonuM kArya che. A prakAranuM pudgalanuM lakSaNa sarva pudgalamAM prApta thAya nahi paraMtu A lakSaNathI lakSya evA pudgalanuM jJAna thAya che, tethI pudgalanuM lakSaNa che. pAMca prakAranAM zarIra adhyAya-ramAM kahevAyAM che tethI bhASyakArazrI tenuM kathana ahIM karatA nathI. prANaapAna AThamA adhyAyamAM nAmakarmanA kathanamAM vyAkhyAna karavAnA che mATe tenuM paNa ahIM kathana karatA nathI. beindriyathI mAMDIne paMceMdriya sudhInA jIvone jilaiMdriyano saMyoga hovAthI teo vANInA pudgalone grahaNa kare che tethI teo upara vANInI prAptirUpa pudgalono upakAra che, anya jIvo upara nahIM. saMkSIpaMceMdriya jIvo manapaNArUpe manovargaNAnA pudgalane grahaNa kare che te tenA upara pudgalono upakAra che, anya jIvo manane grahaNa karatA nathI. A rIte pugalono saMsArI jIvone kaI rIte upakAra che ? te batAvyuM. tyAM prazna thAya ke, saMsArI jIvo zarIrAdi pudgalone kema grahaNa kare che ? tethI bhASyakArazrI kahe che - adhyAya-8, sUtra-ramAM kahevAze ke saMsArI jIvo kaSAyavALA hovAthI karmayogya pudgalone grahaNa kare che ane karmayogya pudgalone grahaNa karelA hovAnA kAraNe tenA udayanA baLathI zarIrAdi yogya pudgalone grahaNa kare che. ahIM prazna thAya che ke yogathI paNa karma grahaNa thAya che chatAM kaSAyane kAraNe jIva karma pudgala grahaNa kare che ema kema kahyuM? teno Azaya e che ke kaSAyavALA jIva je karmayogya pudgalane grahaNa kare che e karmanA udayathI zarIrAdi yogya pudgalanI prApti thAya che. jyAre mAtra yoganA baLe grahaNa karAyelA karmanA udayane kAraNe zarIrAdi yogya pudgalonuM grahaNa nathI. tethI yogavALo jIva karma pudgalone grahaNa kare che te prakAranI vivakSA karAI nathI. pa/1lA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 bhASyaH kiJcAnyat tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-20 bhASyArtha : ane vaLI pudgalono anya zuM upakAra che ? ethI kahe che sUtraH : - sughavuM:ghanIvitamALopaprahA~ / / 1/20 / / sUtrArtha ane sukha-upagraha, duHkhaupagraha, jIvitaupagraha, maraNaupagraha pudgalono upakAra che. 114/2011 bhASya : sukhopagraho duHkhopagraho jIvitopagrahazca maraNopagrahazceti pudgalAnAmupakAraH / tadyathA iSTAH sparzarasagandhavarNazabdAH sukhasyopakArAH, aniSTA duHkhasya, snAnAcchAdanAnulepanabhojanAdIni vidhiprayuktAni jIvitasyAnapavartanaM cAyuSkasya, viSazastrAgnyAdIni maraNasya, apavartanaM cAyuSkasya / atrAha - upapannaM tAvadetat sopakramANAmapavartanIyAyuSAm, athAnapavartyAyuSAM kathamiti ? atrocyate - teSAmapi jIvitamaraNopagrahaH pudgalAnAmupakAraH, kathamiti cet, taducyate - karmaNaH sthitikSayAbhyAm, karma hi paudgalamiti, AhArazca trividhaH sarveSAmevopakurute, kiM kAraNam ?, zarIrasthityupacayabalavRddhiprItyarthaM hyAhAra iti / / 5/20 / / - bhASyArtha : sukhopagraho kRti / / sukha upagraha, du:kha upagraha, jIvita upagraha, maraNa upagraha e prakAre pudgalono upakAra che=saMsArI jIvone upakAra che. te A pramANe -- iSTa evA sparza, rasa, gaMdha ane varNa ane zabdo sukhanA upakAro che=pudgalakRta jIva upara sukhanA upakAro che. aniSTa evA spardhAdi duHkhanA upakAro che. vidhiprayukta evA snAna, AcchAdana, vilepana, bhojanAdi jIvitano (upagraha che.) ane AyuSyanuM anapavartana upagraha che=AyuSyanuM anapavartana thAya e rIte jIvitano upagraha che. viSa, zastra, agni Adi maraNano upagraha che. ane AyuSyanuM apavartana (maraNano upagraha che.) www ahIM prazna kare che sopakrama apavartanIyaAyuSyavALAne A upapanna che=pudgalakRta jIvitano upagraha che ane pudgalakRta maraNano upagraha che e upapanna che, paraMtu anapavartanIyaAyuSyavALA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-20 25 jIvone kevI rIte che ? arthAt pudgalakRta jIvitano upagraha ke maraNano upagraha kevI rIte che ? arthAt nathI, e prakAranA praznano uttara Ape che teone paNa=anapavartanIyaAyuSyavALA jIvone paNa, jIvita ane maraNano upagraha pudgalono upakAra che. kevI rIte pudgalono upakAra che ? e pramANe jo praznakA2 zaMkA kare che, to bhASyakArazrI tene kahe che - karmanI sthiti-kSaya dvArA=AyuSyakarmanI sthiti dvArA nirupakrama AyuSyavALAne jIvitano upagraha pudgalono upakAra che ane AyuSyakarmanA kSaya dvArA nirupakrama AyuSyavALA jIvone maraNa pudgalono upakAra che. ddei=je kAraNathI, karma pudgala che=AyuSyakarma e pudgala che, ethI sthiti-kSaya dvArA teno upakAra che ema anvaya che. ane traNa prakArano AhAra sarva jIvone upakAra kare che=sopakrama ke nirupakrama AyuSyavALA sarva jIvone upakAra kare che. kayAM kAraNe upakAra kare che ? tethI kahe che - = AhAra zarIranI sthiti, zarIrano upacaya, zarIranuM baLa, zarIranI vRddhi, ane prIti mATe che=jIvanI prIti mATe che, ethI AhAra badhAne upakAra kare che, ema anvaya che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 5/20 - bhAvArtha: jIva upara pudgalajanya je je bhAvo thAya che te sarva bhAvo pudgalano upakAra che tema batAvIne pudgalanuM lakSaNa batAve che jIvane pudgalajanya sukha thAya che e pudgalano jIva upara upakAra che. jIvane pudgalajanya duHkha thAya che te pudgalono upakAra che. jIvane te te bhavamAM jIvitanI prApti thAya che te pudgalono upakAra che. vaLI AyuSyakSayathI jIvane maraNanI prApti thAya che te paNa pudgalono upakAra che. kaI rIte pudgalo jIvane sukha Adi Atmaka upakAra kare che ? te spaSTa kare che -- jIvane prApta thayelA zarIrane anukULa sparza, rasa, gaMdha, varNa ane zabdo jIvane iSTa hoya che ane tevA iSTa sparzodinI jIvane prApti thAya che tenAthI jIvane sukha thAya che. te sukharUpa upakAra pudgalono che. vaLI jIvane pApanA udayathI aniSTa sparzAdi prApta thAya che, jenAthI jIvane duHkha thAya che te pudgalakRta duHkharUpa upakAra che. vaLI jIva vidhipUrvaka snAna, AcchAdana, anulepana, bhojanAdi kare to tenAthI tenuM AyuSyakarma TakI rahe che tethI jIvane je jIvitanI prApti thAya che te snAnAdi pudgalokRta upakAra che ane tenA AyuSyanuM apavartana thatuM nathI te paNa pudgalono upakAra che. vaLI jIva viSabhakSaNa kare, zastrano ghAta Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3| adhyAya-5 | sUtra-20, 21 thAya ke agnimAM baLe te sarva viSAdi pudgalano maraNarUpa upakAra che, vaLI apavartanIyaAyuSya viSAdithI apavartana thAya che te pudgalano upakAra che. ahIM prazna thAya ke sopakrama AyuSyavALA jIvone pudgalathI AyuSyanuM apavartana thAya che tethI pudgalono te upakAra che tema kahI zakAya, paraMtu anAvartanIyaAyuSyavALA jIvone pudgalothI AyuSyanuM apavartana nahIM thatuM hovAthI teone jIvita ane maraNarUpa upakAra kaI rIte thaI zake ? tethI bhASyakArazrI kahe che - AyuSyakarmanI sthitino kSaya thavAthI maraNa thAya che ane AyuSyakarmanI sthitine kAraNe jIvitanI prApti thAya che tethI jIvita e paNa pudgalano upakAra che ane maraNa e paNa pudgalano upakAra che; kema ke karma mAtra jIvanA pariNAmarUpa nathI. bhAvakarma jIvanA pariNAmarUpa hovA chatAM dravyakarma pudgalarUpa che ane te dravyakarmarUpa AyuSyanI sthitithI jIvitanI ane AyuSyanA kSayathI maraNanI prApti che mATe jIvita ane maraNa pudgalano upakAra che. vaLI saMsArI jIva lomAhAra, ojAhAra, ane kavalAhAra - A traNa prakAranA AhAro grahaNa kare che ane te traNeya prakAranA AhArathI jIvane upakAranI prApti thAya che. kaI rIte upakAranI prApti thAya che ? te spaSTa karatAM bhASyakArazrI kahe che - te traNeya prakAranA AhArathI zarIranI sthiti, zarIrano upacaya ane zarIranA baLanI vRddhi thAya che ane jIvane AhAra prItinuM kAraNa bane che tethI te AhAra pudgalano upakAra che. pa/20II bhASya : atrAha - gRhNImastAvad dharmAdharmAkAzapudgala(lAH)jIvadravyANAmupakurvantIti, atha jIvAnAM 3 35ra ti ?, gatrocyate - bhASyArtha: ahIM dharmAstikAyAdino upakAra batAvyo emAM, prazna kare che - dharma, adharma, AkAza ane pudagalo jIvadravyone upakAra kare che e pramANe ame grahaNa karIe chIe pUrvanA kathanathI jANIe chIe. have jIvono zo upakAra che? e prakAranI zaMkAmAM graMthakArazrI uttara Ape che - dharmAdAzaputti..' - ahIM 'dharmAdharmAvAzaputA:' pATha joIe. sUtra : parasparopagraho nIvAnAm pAha/rA sUtrArtha:paraspara upagraha jIvonuM lakSaNa che. pa/2ll Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-21, 22 bhASyaH parasparasya hitAhitopadezAbhyAmupagraho jIvAnAmiti / 5 / 21 / / bhASyArtha : parasparasya ..... lakSaNa che. 'kRtti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 5/21 / bhAvArtha: nIvAnAmiti / / hita ane ahitanA upadeza dvArA parasparano upagraha jIvonuM 27 graMthakArazrIe dharmAstikAyAdi dravyonA lakSaNa karavAno prAraMbha karela che. lakSaNa be prakAranAM hoya che. temAM (1) amuka lakSaNa lakSyamAtra sAthe vyApaka hoya che, dA. ta. jIvanuM upayoga lakSaNa sarva jIvomAM avazya prApta thAya che ane (2) amuka lakSaNa lakSya sAthe niyata vyAptivALuM hoya che arthAt sarva lakSyamAM avazya prApta thAya tevo niyama nathI, paraMtu alakSyamAM te lakSaNa na jatuM hoya tevuM lakSaNa bIjA prakAranuM che, A lakSaNa dvArA lakSyano bodha thAya che. tethI paraspara hita ane ahitanA upadeza dvArA paraspara upagraha te jIvonuM bIjA prakAranuM lakSaNa che, jenA dvArA A jIva che e prakA2no nirNaya thaI zake che. ahIM vizeSa e che ke pugalo paNa paraspara skaMdho banAvavAmAM upakAraka thAya che chatAM pudgalanuM lakSaNa karatI vakhate tene grahaNa karela nathI; kema ke pudgalanA paraspara upakA2ne pudgalanA lakSaNarUpe grahaNa ka2vAmAM Ave to te lakSaNa jIvamAM ativyApta thatuM hovAnA kAraNe pudgalanA svarUpano bodhaka bane nahIM. jema pudgalo paraspara skaMdho thavAmAM upakAraka che tema jIvo paNa paraspara ekabIjAne aneka rIte upakAraka bane che tethI pudgalomAM tene grahaNa karyA vagara pudgalakRta je zarIrAdinI prApti jIvane thAya che tene ja grahaNa karIne pudgalanuM lakSaNa kahela che. athavA pudgalakRta jIvane je sukha-duHkha ke jIvita-maraNanI prApti thAya che tene grahaNa karIne pudgalanuM lakSaNa kahela che, jethI te pudgalanuM lakSaNa pudgalathI atirikta jIvamAM prApta thAya nahIM. - vaLI paraspara upagraha jIvonuM lakSaNa ka2vAmAM Ave to te lakSaNa pudgalamAM ativyApta thAya tenA nivAraNa arthe bhASyakArazrIe kahyuM ke hitAhitanA upadeza dvArA parasparano upagraha jIvonuM lakSaNa che. tethI te lakSaNa pudgalamAM ativyApta thatuM nathI; kema ke pudgala parasparane hitano ke ahitano upadeza ApatuM nathI. 5/21 // bhASya - atrAha atha kAlasyopakAraH ka iti ? / atrocyate - Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-22 bhASyArtha : ahIM=dharmAstikAyathI mAMDIne jIva sudhInuM lakSaNa karyuM tyAM, prazna kare che - have kALano upakAra zuM che ? e prakAranA praznamAM graMthakArazrI uttara Ape che 20 - bhAvArtha: pUrvamAM dharmAstikAyAdi padArtho batAvyA paraMtu kALane dravyarUpe batAvela nathI tethI kALano zo upakAra che ? e prazna thaI zake nahIM. paraMtu graMthakArazrI svayaM AgaLamAM "jJazvetye" e sUtrathI kAlane batAvaze. tethI dharmAstikAyAdi lakSaNanA kathananA krama anusAra ane kAlanA paNa lakSaNano bodha karAvavA arthe bhASyakArazrIe zaMkA karela che ke kALano zo upakAra che ? teno uttara sUtramAM ApatAM kahe che sUtraH vartanA pariNAmaH kriyA paratvAparatve ca kAlasya / / 5/22 / sUtrArtha : vartanA, pariNAma, kriyA ane paratva-aparatva kALanuM lakSaNa che. II5/22 bhASya : .. tadyathA - sarvabhAvAnAM vartanA kAlAzrayA vRttiH, vartanA utpattiH sthitiratha gatiH prathamasamayAzraye - tyarthaH / pariNAmo dvividhaH " anAdirAdimAMzca" (a0 5, sU0 42) taM parastAd vakSyAmaH / kriyA gatiH, sA trividhA - prayogagatiH vistrasAgatiH mizriketi / paratvAparatve trividhe - prazaMsAkRte kSetrakRte kAlakRte iti, tatra prazaMsAkRte paro dharmaH paraM jJAnamaparo'dharmaH aparamajJAnamiti, kSetrakRte ekadikkAlAvasthitayorviprakRSTaH paro bhavati, satrikRSTo'paraH, kAlakRte dviraSTavarSAd varSazatikaH paro bhavati, varSazatikAd dviraSTavarSo'paro bhavati / tadevaM prazaMsAkSetrakRte paratvAparatve varjayitvA vartanAdIni kAlakRtAni kAlasyopakAra iti / / 5/22 / / bhASyArtha : - tathA ***** kRti / / te A pramANe che=kALano upakAra vartanAdi sUtramAM kahyuM te A pramANe che sarva bhAvonI kALaAzraya vRtti vartanA che. vartanA zuM che ? te spaSTa kare che - prathama samayanA AzrayavALI utpatti sthiti ane gati nAza vartanA che e prakArano artha che. pariNAma be prakAranA che : "anAdimAna ane AdimAna" (adhyAya-5, sUtra-42 )tene AgaLamAM ame kahIzuM. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-22 kriyA gati che=sthAnAMtara prApti che te traNa prakAranI che prayogagati, visrasAgati ane mizrikAgati. paratvAparatva traNa prakAranuM che. prazaMsAkRta, kSetrakRta ane kALakRta. 'kRti' zabda traNa bhedanI samAptimAM che. 29 tyAM=traNa prakAranA paratvAparatvamAM prazaMsAkRta paradharma che, para jJAna che, apara adharma che apara ajJAna che. kSetrakRta paratvAparatva eka dik ane eka kALamAM avasthita evI be vastumAM viprakRSTa para che=dUra rahevuM para che. ane sannikRSTa apara che. kALakRta paratvAparatva dviaSTavarSavALA puruSathI=soLa varSavALA puruSathI, so varasavALo puruSa para ane so varSavALA puruSathI soLa varasavALo apara che. paratvAparatvamAM kALakRta paratva kayuM apekSita che ? te nigamana karatAM kahe che A rIte traNa prakAranA paratvAparatvamAM, prazaMsAkRta ane kSetrakRta paratvAparatvane choDIne (kALakRta paratvAparatva) ane kALakRta vartanAdi, kALano upakAra che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthe che. / / 5/22 / / bhAvArtha: dharmAstikAyAdi cAra arUpI ane rUpI evuM pudgala ema pAMca dravyo che te pAMce dravyonI je kALAzrayavRtti te vartanA che arthAt pratikSaNa navuM navuM je parivartana che te vartanA che. vartanA kALanuM lakSaNa che. ahIM prazna thAya ke pAMceya dravyomAM kAlAzrayavRttirUpa vartanA zuM che ? tethI kahe che -- dareka padArtho pratisamaya koIkarUpe utpanna thAya che, tethI utpattivALA che. je rUpe utpanna thAya te rUpe sthira rahe che, tethI sthitivALA che. ane pUrvanA paryAyarUpe nAza pAme che te rUpa padArthamAM avasthAMtaranI prAptirUpa gati che, te vartanA che. AnAthI e prApta thAya ke padArtho pratikSaNa eka avasthAmAMthI anya avasthAmAM jAya che ane te padArtha te anya avasthAmAM eka kSaNa sthira rahe che te vartanA che. te je kSaNane AzrayI thAya che te kSaNarUpa ja kALa che, tethI kALane jANavAno upAya vartanA che. vaLI kALanuM lakSaNa pariNAma che. te pariNAmane graMthakArazrI svayaM AgaLa sUtra-42mAM batAvaze te pramANe vicArIe to e prApta thAya ke dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane jIva A cAra arUpI dravyo che, temAMthI prathamanAM traNa arUpI dravyo pratikSaNa pariNamana pAmI rahyAM che topaNa teonuM pariNamana sadA samAna ja varte che. tethI anAdimAna te traNeyano pariNAma che. Atmadravya saMsArIavasthAmAM te te bhAvorUpe pariNamana pAmI rahyuM che te teno pariNAma che. vaLI, pudgaladravya kyAreka raktavarNavALuM to kyAreka anya varNavALuM thAya che tethI pudgalano ane AtmAno pariNAma AdimAna che. A pariNAma pratikSaNa sarva dravyomAM thAya che te kALano upakAra che. sarva dravyomAM A prakArano pariNAma ka2vAno je Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-22, 23 kALano upakAra che te kALanuM lakSaNa che. vaLI jIvadravyano karmajanya pariNAma na grahaNa karIe to jIvano paNa anAdimAna pariNAma che. graMthakArazrIe AgaLamAM tene ja grahaNa karela che. vaLI kriyA e kALano upakAra che. A kriyA jIvamAM ane pudgalamAM prApta thAya che te gati svarUpa cheH eka sthAnathI anya sthAnanI prApti svarUpa che. A gati traNa prakAranI che : prayogagati, visasAgati, ane mizrikAgati. jIva eka sthAnamAMthI anya sthAnamAM icchApUrvaka jAya che tyAM prayogathI gati che. paramANu, layaNuka Adi eka kSetramAMthI anya kSetramAM jAya che te visasAgati che. koI padArtha jIvanA prayatnathI gatimAna thayA pachI svAbhAvikapaNe gatizIla raheto hoya temAM mizragati hovAnI saMbhAvanA che. A prakArano gatino pariNAma kALane AzrayIne thAya che; kema ke eka sthAnathI anya sthAnanI prApti bhinna bhinna samayomAM thAya che, tethI gati kALano upakAra che. kriyAno artha bhASyakArazrIe gati karyo che ane TIkAkArazrIe teno artha anya prakAre karyo che; chatAM amane A pramANe artha ucita jaNAyo che tethI TIkAkArazrI karatAM ane anya rIte artha karela che. tattva bahuzruto vicAre. vaLI kALano upakAra paratvAparatva che te batAvavA mATe bhASyakArazrI prathama paravAparatva traNa ThekANe prApta thAya che te batAve che - (1) prazaMsAkRta paravAparatva :- jema dharma para che=zreSTha che ane adharma apara i=azreSTha che. athavA jJAna para che= zreSTha che, ajJAna viparItajJAna, apara che azreSTha che. A rIte para zabda prazaMsA arthamAM ane apara zabda niMdA arthamAM vaparAya che. (2) kSetrakRta paratvAparatva :- jema eka kALe eka dizAmAM rahelA be padArthomAMthI je adhika dUra hoya te para kahevAya ane te adhika dUrathI kAMIka najIka hoya te apara kahevAya. A prakAre kSetrane AzrayI parAparano prayoga thAya che. (3) kAlata paratvAparatva:- vaLI kALane AzrayIne 10 varSanA puruSa karatAM 100 varasano puruSa para kahevAya; kema ke 10 varSanA puruSa karatAM te uMmaramAM adhika che, te kALane AzrayI paratva che. 100 varSavALA puruSa karatAM 10 varSavALo puruSa apara che; kema ke 100 varSanA puruSa karatAM te uMmaramAM alpa che, je kALane AzrayI aparatva che. prazaMsAkRta paratvAparatvane ane kSetrakRta paratvAparatvane choDIne je kALane AzrayIne paratAparatva che te kALano upakAra che. A prakArano vartanA, pariNAma, kriyA ane parAparatvarUpa kALano upakAra e kALanuM lakSaNa che. Apa/ bhASya : atrAha - uktaM bhavatA (a0 5, sU0 19 bhASye) 'zarIrAdIni pudgalAnAmupakAra' iti, pudgalA iti ca tantrAntarIyA jIvAn paribhASante, sparzAdirahitAzcAnye / tat kathametaditi ? atrocyate - etadAdivipratipattipratiSedhArthaM vizeSavacanavivakSayA cedamucyate - Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 / sUtra-23 bhASArtha : ahIM atyAra sudhI dhamastikAya-pudgala AdinuM lakSaNa karyuM tyAM, koI prazna kare che - tamArA vaDe pudgalono zarIrAdi upakAra kahevAyo. ane taMtrAMtarIyo pudagala e pramANe jIvAdine kahe che, vaLI anya spazadi rahita kahe che. tethI A kevI rIte che?="pudgalo kevA che? jIvarUpa che spardhAdi rahita che ke anya koI prakAranA che ? e kevI rIte che ?, e zaMkAmAM uttara Ape che - A vagere=jIvone pudagala kahevuM e vagere, vipratipatinA niSedha mATe ane vizeSavacananI vivakSAthI A pudgalanuM svarUpa, sUtramAM batAvavA kahevAya che - bhAvArtha - graMthakArazrIe sUtra-19mAM pudgalono upakAra batAvyo, tethI pudgalo zarIrAdirUpa che evI pratIti thAya. anya darzanakAromAMthI bauddhadarzanakAra jIvone pudgala kahe che. vaLI koIka pudgalone rUpa-rasAdi rahita mAne che tethI jijJAsA thAya ke kharekhara pudgala kevA che ? tethI graMthakArazrI pudgalanA viSayamAM A viparIta mAnyatAo barAbara nathI, e batAvavA mATe ane pudgalanuM vizeSa svarUpa batAvavAnI icchAthI kahe che - sUtra : sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH / / 5/23 / / sUtrArtha - sArza, rasa, gaMdha, varNavALA pudagalo che. pa/ra3. bhASyaH__sprshH rasaH gandhaH varNa ityevaMlakSaNAH pudgalA bhavanti / tatra sparzo'STavidhaH - kaThino mRdugururlaghuH zIta uSNaH snigdho rUkSa iti, rasaH paJcavidhaH-tiktaH kaTuH kaSAyo'mlo madhura iti, gandho dvividhaH-surabhirasurabhizca, varNaH paJcavidhaH-kRSNo nIlo lohitaH pItaH zukla iti T /rarUpa bhASyArtha:sparza ......... kRti | sparza, rasa, gaMdha, varNa evA svarUpavALA pudgalo hoya che. tyAM sparza ATha prakArano che - kaThina ane mRdu, guru ane laghu, zIta ane uSNa, snigdha ane rUkSa. tti' zabda sparzatA prakAronI samApti arthe che. rasa pAMca prakArano che - tikta, kaTu, kaSAya, amla ane madhura. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5| sUtra-23, 24 'ti' zabda rasanA prakAronI samApti arthe che. gaMdha be prakArano che - surabhi ane durabhi. varNa pAMca prakArano che - kALo, lIlo, lAla, pILo ane zukla. 'ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. pa/23 bhAvArtha : bhASya sAthe prastuta sUtrano saMbaMdha A pramANe che - pudgalo sparza, rasa, gaMdha ane varNavALA che. ema kahevAthI pudgalo jIvarUpa che te matano nirAsa thAya che; kema ke jIva sparza, rasa Adi pariNAmavALo nathI, paraMtu arUpI che. vaLI keTalAka pudgalone sparzAdi rahita mAne che te matano paNa pudgalo sparzadivALA che ema kahevAthI nirAsa thAya che. pUrvamAM pulonA zarIrAdi upakAra che tema kahevAthI pudgalo zarIrAdi pariNAmavALA che te prApta thayuM. te pudgalo sparza, rasa AdivALA che te prakAranA vizeSavacananI vivakSAthI pudgalanuM svarUpa prastuta sUtramAM batAvela che. pa/23 bhASya : kiJcAnyat - bhASyArtha :vaLI pugalanuM anya svarUpa zuM che? ethI kahe che - sUtra : zabdabandhasaumyasthaulyasaMsthAnabhedatamazchAyAtapodyotavantazca / / 5/24 / / sUtrArtha - zabda, baMdha, saumya, sthaulya, saMsthAna, meda, aMdhakAra, chAyA, Atapa ane udyotavALA pagalo che. pa/24ll bhASya : tatra zabdaH SaDvidhaH-tato vitato ghanaH zuSiraH saGgharSo bhASA iti / bandhastrividhaH - prayogabandho visrasAbandho mizrabandha iti, "snigdharUkSatvAd bhavati" iti vakSyate (a0 5, sU0 32) / saubhyaM dvividham - antyamApekSikaM ca antyaM paramANuSveva, ApekSikaM ca vyaNukAdiSu saGghAtapariNAmApekSaM bhavati / tadyathA - AmalakAd badaramiti / sthaulyamapi dvividham - antyamApekSikaM ca saGghAtapariNAmApekSameva bhavati, tatrAntyaM sarvalokavyApini mahAskanthe bhavati, ApekSikaM badarAdibhya AmalakAdiSviti / saMsthAnamanekavidham - dIrghahasvAdyanitthantvaparyantam / bhedaH paJca Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-24 vidhaH autkArikaH caurNikaH khaNDaH prataraH anutaTa iti / tamazchAyAtapodyotAzca pariNAmajAH / sarva evaite sparzAdayaH pudgaleSveva bhavaMtItyataH pudgalAstadvantaH / atrAha - kimarthaM sparzAdInAM zabdAdInAM ca pRthaksUtrakaraNamiti ?, atrocyate sparzAdayaH paramANuSu skandheSu ca pariNAmajA eva bhavanti zabdAdayazca skandheSveva bhavantyanekanimittAzcetyataH pRthakkaraNam / / 5 / 24 / / bhASyArtha H GET ..... pRthavAnAm / / tyAM=pudgalonA zabdAdi pariNAmamAM, zabda cha prakArano che. tata=mRdaMgapaTahAdi vagADavAthI thanAro tAni e prakAre thato dhvani te tata kahevAya. vINAdi vAjiMtrothI thanAro dhvani vitata kahevAya. kAMsAdinA bhAjanathI thayelo dhvani ghana kahevAya. vAMsaLI vagerethI utpanna thayelo dhvani zudhira kahevAya. vastra, pATanAdi saMgharSathI utpanna thayelo dhvani saMgharSa kahevAya. vyakta vANIthI bolAyelo zabda bhASA kahevAya. 'kRti' zabda zabdanA prakAronI samApti arthe che. - baMdha traNa prakArano che - prayogabaMdha, visasAbaMdha, ane mizrabaMdha, "snigdha-rUkSapaNAthI thAya che--baMdha thAya che," (adhyAya-5, sUtra-32) e pramANe kahevAze. saukSya be prakAranuM che : aMtya ane ApekSika. aMtya paramANumAM ja che, ApekSika RRNukAdimAM saMghAta pariNAmanI apekSAthI thAya che. te A pramANe - AmalakathI=AmaLAthI, badara=bora, sUkSma che. 'kRti' zabda saumyanA prakAronI samApti arthe che. sthaulya be prakAranuM che : aMtya ane ApekSika. saMghAta pariNAmanI apekSAe ja ApekSika sthaulya thAya che. tyAM=be prakAranA sthaulyamAM, aMtya sarvalokavyApI mahAskaMdhamAM thAya che. ApekSika badarAdithI Amala-kAdimAM sthaulya thAya che. 'kRti' zabda sthaulyanA prakAronI samApti arthe che. saMsthAna aneka prakAranuM che H dIrghatya, hRsvatva Adi anityaMtva paryaMta. bheda pAMca prakArano che : autkArika, cauNika, khaMDa, pratara ane anutaTa. 'kRti' zabda bhedanA prakAronI samApti arthe che. tamaH, chAyA, Atapa, udyota pariNAmathI thanArA che. sarva ja A sparzAdi pudgalomAM ja thAya che, ethI pudgalo tadavAt che=sparzodivAn che. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-24 ahIM zaMkA kare che - kayA prayojanathI spardhAdi ane zabdAdinA sUtranuM pRthapha karaNa che ? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - spazadi paramANamAM ane skaMdhamAM pariNAmathI thanArA ja hoya che. ane zabdAdi skaMdhamAM ja thAya che ane aneka nimittathI thAya che. ethI pRthakkaraNa che=be sUtrane pRthapha karela che. li5/24nA bhAvArtha : zabda pudgala che. te zabda cha prakAranA che. mRdaMgAdine vagADavAthI je prakArano dhvani thAya che tene tata zabdathI vAcya karAya che. tevA dhvanivALA zabdo e pudgalano pariNAma che. ethI zabda pudgalo mRdaMgAdithI saMbhaLAya che. e rIte vaNAdino je dhvani saMbhaLAya che te vitata zabdathI vAcya che. te vitata svarUpavALo je pariNAmarUpa zabda te vINAmAMthI avAjarUpe nIkaLatA pudgalo che, je zrotAne zrotraMdriya dvArA grahaNa thAya che. ghana e prakArano dhvani kAMsAdimAM thAya che. AvA dhvanivALA pudgalo che je zrotraMdriyano viSaya bane che. vAMsaLImAMthI nIkaLatA dhvanine zuSira kahevAya che. zuSirarUpa zabda pariNAmarUpa pudgalo che, je zroneMdriyano viSaya thAya che. vastrane phADavAthI je taDataDa avAjarUpe thAya che te saMgharSarUpa zabda kahevAya che. A saMgharSa paryAyavALA je zabda che te zabda pudgalo zrotraMdriyathI saMbhaLAya che. beindriyAdithI mAMDIne paMceMdriya sudhInA jIvo je bole che te bhASAne pariNamana pAmelA zabdo che. AvA zabda pariNAmarUpe pariNamelA pudgalo zrotraMdriyathI saMbhaLAya che. baMdha e pudgalano pariNAma che pugalo baMdhapariNAmavALA che. baMdha paraspara upazleSarUpa che. baMdha prayogathI, visasAthI ane mizrathI thAya che; kema ke snigdha-rUkSapaNAthI pudgalono baMdha thAya che ane e pramANe sUtra-32mAM graMthakArazrI kaheze. jIvanA prayatnathI je baMdha thAya te prayogabaMdha kahevAya. jema jIva parabhavamAMthI Ave che tyAre lomAhAra grahaNa karIne potAnA kArmaNazarIra sAthe audArikazarIrano paraspara AzleSa kare che te prayogathI thayelo baMdha che. visasAbaMdha paramANumAMthI banatA skaMdhasvarUpa che. audArika Adi vargaNAo bane che te sarve jIvanA prayatnathI thatI nathI paraMtu te te pudgalomAM te baMdhane anukULa svabhAva pragaTa thAya che jethI te pudgalo paraspara te prakAre saMzleSa pAmIne skaMdho bane che. te sarva visasAbaMdha che. mizrabaMdha jIvanA prayatna ane visasAthI thAya che. jema jIva AhAra grahaNa karIne potAnA zarIra sAthe AhAranA pudgalone zarIrarUpe pariNAve che te vakhate svAbhAvikapaNe rUMvADAmAMthI lomAhArarUpe anya pudgalo pravezIne zarIrarUpe pariNamana pAme che. tethI AhAranA pudgalone prayatnathI zarIra sAthe ekameka kare che lomathI pravezelA pudgalo dehanI sAthe visasA bhAvathI ekameka sAthe pariNamana pAme che tethI pUrvanA zarIra sAthe navA yugalonA baMdhanI prApti thaI, je mizrabaMdha che. AvA mizrabaMdhavALA paNa pudgalo che. vaLI sUkSmapaNuM pugalano pariNAma che mATe sUkSmapariNAmavALA pudgalo che. A sUkSmapaNuM be prakAranuM cheH (1) aMtyasUkSma ane (2) ApekSikasUkSma. aMtyasUkSma paramANuomAM ja che; kema ke paramANuthI adhika pudgalono sUmabhAva prApta thato nathI. vaLI ApalikasUkSmapaNuM kacaNukAdi skaMdhomAM saMghAtapariNAmanI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-24 apekSAe thAya che. te A pramANe - AMbaLAthI bora sUkSma che te borano saMghAtapariNAma alpa AkAravALA skaMdharUpa hovAthI tene AMbaLAmAM dIrgha AkAravALA saMghAtanI apekSAe sUkSmapaNuM che; paraMtu pudgalanA paramANunI saMkhyAnI apekSAe nathI. AthI ja anaMta paramANuono skaMdha eka AkAzapradeza para rahe che ane daza paramANuono skaMdha daza AkAzapradeza para rahe tyAre daza AkAzapradeza para rahelA daza paramANunA skaMdha karatAM eka AkAzapradeza para rahelo anaMta paramANuno skaMdha saMghAta pariNAmanI apekSAe sUkSma che. sthaLapaNuM paNa be prakAranuM che : aMtyasthULapaNuM ane ApekSikazULapaNuM. saMghAta pariNAmanI apekSAe sthaLapaNuM batAve che - aMtya sthULapaNuM acittamahAtkaMdha jyAre lokavyApI bane che tyAre te aMtyasthULa kahevAya. ApekSika sthaLapaNuM boranI apekSAe AMbaLAmAM che te saMghAta pariNAmanI apekSAe che; paraMtu paramANunA jaththAnI apekSAe nathI AthI ja eka AkAzapradeza para rahela anaMta paramANunA aMdha karatAM daza AkAzapradeza para rahela daza paramANunA skaMdha sthaLa che. vaLI saMsthAna aneka AkAranuM che : jema keTalAka paramANuo dIrgha AkAranI pratIti karAve te rIte ekameka thaIne skaMdharUpe rahelA hoya, jema netaranI soTI. vaLI trikoNAdi anya AkAre paNa paramANuo rahelA hoya che. A rIte anitthastha saMsthAna sudhI aneka prakAranAM saMsthAnonI prApti che. pudgalo te sarva saMsthAnavALA che. bheda pudgalano pariNAma che ane bhedavALA pudgalo che. te bheda pAMca prakArano che : autkArika koIka vastune ghasavAthI rajakaNarUpe paDatA nAnA nAnA skaMdho te autkArika bheda che. pudgalo AvA autkArikabheTavALA che. anAja ke anya koI vastune cUrNa karavAmAM Ave te caurNika bheda che, pudgalo AvA bhedavALA che. moTI vastunA TukaDA karavAmAM Ave tyAre tenA je bhedo paDe te khaMDabheda che. pudgalo AvA khaMDamedavALA che. pratara AkAre koI vastunA vibhAgo karavAmAM Ave te pratara bheda che. anutaTa=vAMsa, Isu AdinA cholavAthI je vibhAga paDe che te anutaTa vibhAga che, tevo vibhAga paNa pudgalamAM thAya che mATe anutaTa vibhAgavALA pudgalo che. aMdhakAra, chAyA, AtApa ane udyota e pariNAmathI thanArA pudgalanA bhAvo che. Azaya e che ke dIvA AdinA prakAzanA kAraNe bhAsvara pudgalo dIvAnA abhAvamAM aMdhakArarUpe pariNamana pAme che tethI te tamaH pariNAmarUpa pudgalanA bhAvo che. aMdhakAranA pudgalo prakAzanA pudgalarUpa nimittane pAmIne prakAzarUpe pariNamana pAme che. vaLI darpaNAdimAM dehAdi padArthomAMthI nIkaLelA chAyAnA pudgalo tatsadaza varNane dekhADanArA hoya che, te chAyApariNAmathI thanArA pudgalanA bhAvo che. vaLI AtapanAmakarmanA udayane kAraNe sUryanA vimAnamAMthI nIkaLatA kiraNanA pudgalo te AtapavALA pudgalanA pariNAmo che. caMdranA vimAnamAMthI nIkaLatA kiraNanA pagalo udyota pariNAmavALA che. sarva A sparzadi-sUtra-23, sUtra-24mAM batAvyA e sparzAdi, ane zabdAdi pudgalomAM thAya che mATe pudgalo sparzadivALA ane zabdAdivALA che. arthAt zabda pote pudgala nathI paraMtu zabda pariNAmavALA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 pudgalo che. sparza pote pudgala nathI paraMtu sparza pariNAmavALA pudgalo che. ahIM prazna thAya ke sUtra-23mAM sparzodivALA pudgalo che tema kahyuM ane sUtra-24mAM zabdAdivALA pudgalo che tema kahyuM te baMne sUtro eka na karatAM pRthak sUtra kema karyuM ? teno uttara ApatAM bhASyakArazrI kahe che - -- spardhAdi pariNAmo paramANumAM ane skaMdhamAM pariNAmathI thanArA che ane zabdAdi bhAvo 52mANumAM thanArA nathI paraMtu skaMdhamAM ja thAya che. vaLI te zabdAdi bhAvo aneka nimittothI thAya che e batAvavA mATe be sUtrone pRthak karyAM che. tethI e phalita thAya ke sUtra-23mAM batAvelA sparzAdi bhAvo paramANuthI mAMDIne dareka skaMdhamAM thAya che ane te pariNAmathI thanArA che, nimittathI thanArA nathI. zabdAdi bhAvo skaMdhamAM ja thAya che ane puruSanA prayatnAdi bhinna bhinna prakAranAM nimittothI thAya che. A prakArano bheda batAvavA mATe graMthakArazrIe be sUtrone pRthak karela che. I5/24 // tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-24, 25 bhASyaH ta ete pudgalAH samAsato dvividhA bhavanti, tadyatha bhASyArtha : te A pudgalo samAsathI be prakAranA che. te A pramANe bhAvArtha: pUrvamAM sparzodivALA ane zabdAdivALA pudgalo che tema batAvyuM te pudgalo vistArathI vicArIe to aneka vargaNArUpa hovAthI aneka bhedavALA che, paraMtu saMkSiptathI vicArIe to tenA be bhedo prApta thAya che. A be bhedo sUtramAM batAvavA mATe bhASyakArazrI 'tadyA'thI kahe che sUtraH bhASyaH uktaM ca - - aLava: svasthAmya /l sUtrArtha - ane aNuo ane skaMdho che=pudgalo aNuorUpe ane skaMdhorUpe che. II5/25 - "kAraNameva tadantyaM, sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / rasAndhavargo, krisparzaH AniAzva / / / / " (AryA) kRti / tatrALavoDavandrA:, nyAstu vanA vruti / / /2 / / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5suga-2pa bhASyArtha :3 2. pati che ane kahevAyuM che - te aNu, anya kAraNa ja che. sUkSma che, nitya che. te paramANu eka rasa, eka gaMdha, eka varNa, be sparzavALo ane kAryaliMgavALo che. I1" (). tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. tyAM=be prakAranA pugalomAM, aNuo abaddha che-eka kSetramAM rahelA hoya, najIkanA kSetramAM rahelA hoya topaNa kathaMcit ekatvabhAvathI abaddha che, vaLI skaMdho baddha ja che=skaMdhamAM vartatA paramANuo sAthe paraspara ekatvabhAvarUpe baddha che. tti zabda bhASyanI samApti arthe che. pa/2pA bhAvArtha pudgalanA be bhedo sUtramAM batAvyA pachI pUrvAcAryo aNunuM lakSaNa kare che. te bhASyakArazrI prathama batAve che. tenA mATe Da thI pUrvAcAryano sAkSIpATha batAve che, te A pramANe che - paramANu aMtyakAraNa ja che. tethI e prApta thAya ke ghaTanuM kAraNa tenA avayavo che. tenA avayavonuM kAraNa tenA avayavo che. ema karatAM karatAM caNakanA kAraNarUpe paramANunI prApti thAya. jagatamAM je koI kArya dekhAya che tenuM aMtima kAraNa paramANu che. vaLI te paramANu sUkSma che; kema ke pudgalamAM paramANuthI adhika sUkSma koI nathI. vaLI paramANu dravyarUpe nitya che, joke paramANumAM rUpa-rasAdinuM parAvartana thAya che. vaLI paramANu kyAreka skaMdharUpe bane che to kyAreka skaMdhathI pRthapha thAya che, te svarUpe anitya che topaNa paramANudravyarUpe paramANu nitya che. vaLI eka paramANumAM eka rasa, eka gaMdha, eka varNa hoya che ane be sparza hoya che. kevalajJAnI ane paramAvadhijJAnavALA mahAtmA paramANune sAkSAt joI zake che. temanA sivAya anya sarva jIvone paramANu sAkSAt dekhAto nathI, temane kAryanA liMga dvArA kAryanA aMtima avayava svarUpe paramANunI upasthiti thAya che. A rIte bhASyakArazrIe pUrvAcAryanA sAkSIpAThanI sAkSI ApIne paramANunuM svarUpa batAvyuM. have sUtramAM batAvela aNuo ane skaMdha kevA svarUpavALA che ? e spaSTa karavAthuM kahe che - pudgalo saMkSiptathI paramANurUpe ane skaMdharUpe hoya che temAM paramANurUpe rahelA yugalo kathaMcit eka AkAzapradeza upara aneka saMkhyAmAM vartatA hoya topaNa paraspara ekatvabhAvarUpe saMbaMdhane pAmelA hotA nathI tethI teono eka kSetrakRta saMbaMdha hoya che, paraMtu paraspara ekatvabhAvarUpa saMbaMdha nathI. vaLI, te paramANu tenA najIkanA kSetramAM rahelA paramANu sAthe saMsarganA saMbaMdhavALA hoya che to paNa ekatvabhAvarUpa saMbaMdha Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-25, 26 nathI ane jyAre anya paramANu sAthe ekatvabhAva thAya che tyAre te paramANuo skaMdharUpe bane che. AthI je AkAzapradeza upara vivakSita paramANu rahelo hoya tenI AjubAju cAra dizAnA ane Urdhva ane adho ema cha dizAnA rahelA paramANu sAthe ke anya skaMdho sAthe sparzarUpa saMbaMdha te te paramANumAM vartato hoya che topaNa ekatvabhAva nahIM hovAthI te paramANu abaddha avasthAvALA che ane paramANu sivAya kacaNukathI mAMDIne anaMta paramANuonA skaMdho che teo potAnA skaMdhanA avayavabhUta evA paramANuo sAthe ekatvabhAvathI saMbaddha thayelA che. tethI teone skaMdho kahevAya che. pa/2pA bhASya : matroda - vArtha punarata vaiviSya mavatIti ? | satrogyate - nhAtAvat - bhASyArtha: trAdi ..... nyAttAt - ahIM-pudgalanA be bhedo kahyA emAM, prazna kare che=A aividhyasUtra25mAM batAvyuM e kaividhya, kevI rIte thAya che? tti zabda prastanI samApti mATe che. AmAM-pUrvamAM karAyela praznamAM, uttara Ape che. skaMdho (kaI rIte thAya che ? te sUtramAM batAve che -). sUtraH saGghAtabhedebhya utpadyante / / 5/26 / / sUtrArtha : saMghAta-bhedathI utpanna thAya che saMghAtathI ane bhedathI skaMdho utpanna thAya che. pa/rakA bhASya : saGghAtAd bhedAt saGghAtabhedAdityebhyastribhyaH kAraNebhyaH skandhA utpadyante dvipradezAdayaH / tadyathA - dvayoH paramANvoH saGghAtAd dvipradezaH, dvipradezasyANozca saGghAtAt tripradezaH, evaM saGkhyeyAnAmasaGkhyeyAnAmanantAnAmanantAnantAnAM ca pradezAnAM saGghAtAt tAvatpradezAH, eSAmeva bhedAd dvipradezaparyantAH, eta eva ca saGghAtabhedAbhyAmekasAmayikAbhyAM dvipradezAdayaH skandhA utpadyante, anyasya saGghAtenAnyato bhedeneti / / 5/26 / / bhASyArtha : sAtAd. meneti | saMghAtathI, bhedathI ane saMghAtabhedathI e rIte A traNa kAraNothI dvipradezAdi skaMdho utpanna thAya che. te A pramANe - be paramANuonA saMghAtathI dvipradeza bane che. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-26 dvipradeza ane aNuvA saMghAtathI tripradeza thAya che. te rIte saMkhyaya, asaMkhyaya, anaMta ane anaMtAanaMta pradezonA saMghAtathI teTalA pradezavALA skaMdho thAya che. AmanA ja=skaMdhonA ja, bhedathI dvipradeza paryata skaMdho thAya che. A ja=A ja skaMdho, eka samayamAM thanArA saMghAtabheda dvArA dvipradeza Adi skaMdho utpanna thAya che. ' kaI rIte saMghAtabheda dvArA thAya che ? te spaSTa kare che - anyanA saMghAtathI ane anyathI bheda dvArA=je bhAgathI saMghAta thAya che tenA anya bhAgathI bheda dvArA, dvipradezAdi dho utpanna thAya che. pa/26 bhAvArtha : skaMdho sAmAnya rIte traNa prakAre bane che. kevala saMghAtathI skaMdho bane che, kevala bhedathI skaMdho bane che ane saMghAta ane bheda baMnethI kaMdho utpanna thAya che. kevA skaMdho utpanna thAya che ? tethI kahe che - DhipradezAdi skaMdho utpanna thAya che. tene ja bhASyakArazrI tadyathA'thI spaSTa karatAM kahe che - be paramANuo eka AkAzamAM rahelA hoya chatAM paraspara ekatvabhAvane pAmelA na hoya ane te be paramANuomAM koIka nimitte ekatvapariNAma thAya to te ddhipradezano aMdha bane che. vaLI be paramANuo najIkanA AkAzapradeza upara rahelA hoya paraMtu bhinna AkAzamAM rahelA hovA chatAM temAM etvarUpa saMghAtano pariNAma thAya to dvipradezano skaMdha bane che. vaLI gatizIla paramANuo paNa bhinna AkAzamAM rahelA hovA chatAM gatinA pariNAmathI ekatra bhegA thaIne te ja sthaLamAM bhegA thaIne dvipradezAdi aMdha bane che. e rIte be pradezavALA skaMdha ane aNunA saMghAtathI traNa pradezavALo skaMdha bane che. athavA traNa paramANuonA saMghAtathI paNa traNa pradezavALo skaMdha bane che e rIte saMkhyAta-asaMkhyAta anaMta ane anaMtAnaMta pradezonA saMghAtathI teTalA pradezavALA skaMdho bane che. A skaMdho kyAreka pUrvanA samayamAM paramANurUpe paNa rahelA hoya che, hipradeza-tripradezAdi aMdhArUpa rahelA hoya chatAM uttaranA samayamAM paraspara ekatvabhAvarUpa saMghAtanA pariNAmathI skaMdharUpa bane che. AnAthI e prApta thAya ke anaMtAnaMta paramANuono skaMdha paNa mAtra saMghAtathI paNa thAya che. vaLI tripradezAdi skaMdhothI mAMDIne anaMtAnaMta pradezonA skaMdhonA bhedathI DhipradezI paryata skaMdho bane che. tethI e prApta thAya ke traNa pradezavALo koI aMdha hoya temAMthI eka paramANuno bheda thAya to dvipradezano aMdha bane che te rIte yAvatuM anaMta paramANuno ke anaMtAnaMta paramANuno skaMdha hoya temAM saMghAtano pariNAma na thAya ane mAtra bhedano pariNAma thAya to te bhedanA pariNAmathI DhipradezAdinA avAMtara eka be Adi aneka skaMdho bhedathI prApta thAya che. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-26, 27, 28 vaLI A ja skaMdho eka samayamAM thatA saMghAta-bheda ubhaya dvArA dvipradezAdi skaMdho thAya che. dA. ta. anaMta paramANuno eka skaMdha hoya te skaMdhamAMthI keTalAka pradezo ekabIjAthI chUTA paDe ane anya bAjuthI anya paramANuno ke anya kacaNukAdi skaMdhono saMyoga thAya tyAre saMghAta-bheda ubhaya dvArA navA skaMdho utpanna thAya che. te rIte aneka skaMdhomAMthI koIka pradezo chUTA paDe ane te chUTA paDelA pradezo koIka rIte navA skaMdharUpe thAya te navo skaMdha paNa bheda-saMghAtathI utpanna thAya che. pa/rakA bhASya : trAdi - atha paramANu thayutaMte ti ? | trocyate - bhASyArtha: matrAda.... sarovya - ahIM skaMdhanI utpatti batAvI emAM, prazna kare che - paramANu kevI rIte utpanna thAya che? ahIM e prakAranA praznamAM, uttara Ape che - sUtra: mevALu: sAha/rA sUtrArtha : bhedathI aNu utpanna thAya che. pi/2I. bhASya : bhedAdeva paramANurutpadyate, na saGghAtAditi / / 5/27 / / bhASyArtha - melAva .. zyatAni || bhedathI ja paramANu utpanna thAya che. saMghAtathI utpanna thato nathI. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. pi/razA sUtra : bhedasaGghAtAbhyAM cAkSuSAH / / 5/28 / / sUtrArtha : bheda ane saMghAta dvArA cAkSuSa skaMdho utpanna thAya che. pa/28. bhASya : bhedasaGghAtAbhyAM cAkSuSAH skandhA utpadyante, acAkSuSAstu yathoktAt saGghAtAd bhedAt sngghaatmelIti zAha/28AA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-5 / sUtra-28, 29 bhASyArtha: medasakSatAmyAM. sAmelAati || bheda ane saMghAta dvArA cakSathI dekhAtA skaMdho utpanna thAya che. vaLI cakSathI nahIM dekhAtA evA skaMdho pUrvamAM kahelA saMghAtathI, bhedathI ane saMghAta-bhedathI thAya che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. pa/28 bhAvArtha : indriyothI grahaNa thatA bAdara skaMdho bheda ane saMghAtathI utpanna thAya che, paraMtu mAtra saMghAtathI ke mAtra bhedathI utpanna thatA nathI. vaLI cakSuthI nahIM dekhAtA dyaNukAdi skaMdho ke cakSuthI dekhAtA skaMdho karatAM adhika pradezovALA sUkSma skaMdho kyAreka saMghAtathI paNa thAya che, kyAreka bhedathI paNa thAya che ane kyAreka saMghAtabhedathI paNa thAya che. vaLI sUtra-26mAM 'sAtaperegya:' e prakAre samAsa karyo ane prastuta sUtramAM bheda 'besItAm' e samAsa karyo, ethI e prakArano artha jaNAya che ke baMne rIte samAsa thAya che. sUtra-26mAM traNa prakAranAM kAraNone batAvavA mATe "sAtameTya:' e prakAre bahuvacanano prayoga karyo che ane prastuta sUtramAM bheda-saMghAtarUpa eka kAraNa dvArA cAkSuSa skaMdho thAya che te batAvavA mATe dvivacanano samAsa karela che. pa/28nA bhASya : atrAha - dharmAdIni santIti kathaM gRhyata iti ? / atrocyate - lakSaNataH, kiJca sato takSamiti ? | matro - bhASyArtha: sAda .... sarovyate - ahIM-sUtra-17thI mAMDIne atyAra sudhI dharmAdi sarva dravyonuM lakSaNa batAvyuM e kathanamAM, prazna kare che - dharmAdi sarva dravyo jagatamAM che arthAt vidyamAna che e pramANe kevI rIte grahaNa thAya che ? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - lakSaNathI grahaNa thAya che=vidyamAna vastunuM je lakSaNa che te lakSaNathI grahaNa thAya che. vaLI satanuM lakSaNa zuM che ? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - sUtra - utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat / / 5/29 / / sUtrArtha - utpAda-vyaya-dhrauvyayukta evI vastu sat che. I5/29ll Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 / sUtra-29 bhASya:- (prastuta sUtra mATe siddhasena gaNinI TIkAnusAra bhASya) utpAdavyayAbhyAM dhrauvyeNa ca yuktaM sato lakSaNam, yadutpadyate, yad vyeti, yacca dhruvaM tat sat; ato'nyadasaditi / bhASyArtha: 3dvivyAkhyAM ...... gatoDanAviti | utpAdathI, vyayathI ane dhrauvyathI yukta arthAt yuktatA satunuM lakSaNa che. je utpanna thAya che, je vyaya pAme che ane je dhruva che te vastu sat che. AnAthI anya A traNa bhAvothI atya, asat che. 'ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. bhAvArtha : jagatavartI dharmAdi je koI dravyo che te sarva koIka bhAvarUpe prati kSaNa utpanna thAya che ane koIka bhAvarUpe vyaya pAme che, tethI utpAda-vyayarUpa paryAyathI yukta che. vaLI te dravyo te te dravyarUpe dhruva che tethI dhruvapaNAthI yukta che. arthAt je vastumAM utpAda, vyaya ane dhrauvyarUpa traNa bhAvo hoya te vastu vidyamAna kahevAya. bhASyakArazrIe utpAdathI, vyayathI ane dhrauvyathI yukta sat kahevAne badale sanuM lakSaNa che ema kahyuM tyAM bhAvapradhAna nirdeza hovAthI utpAdathI, vyayathI ane dhrauvyathI yuktapaNuM grahaNa karavuM; kema ke sat vastumAM evuM yuktapaNuM che te satunuM lakSaNa che. A padArthane spaSTa karavA arthe bhASyakArazrI kahe che - je vastu utpanna thAya che, je vastu vyaya pAme che ane je vastu dhruva che arthAt A traNeya svarUpa je vastu che te satuM che. A traNeyathI rahita je anya che te asat che. AnAthI e prApta thAya ke jagatamAM rahela dareka vastu utpAda, vyaya, ane dhrauvya pariNAmavALI che. vaLI bhASyamAM utpAda-vyayano ane dhrauvyano judo samAsa karyo, ethI e prApta thAya ke vastu dravyathI dhrauvyarUpa che ane paryAyathI utpAda-vyayarUpa che. bhASya:- (haribhadrasUrinI TIkAnusAra bhASya) utpAdavyayau dhrauvyaM ca sato lakSaNam, yadiha manuSyatvAdinA paryAyeNa vyayata Atmano devatvAdinA paryAyeNotpAdaH, ekAntadhrauvye Atmani tattathaikasvabhAvatayA'vasthAbhedAnupapatteH, evaM ca saMsArApavargabhedAbhAvaH, kalpitatve'sya niHsvabhAvatayA'nupalabdhiprasaGgAt, kalpitaH, sasvabhAvatve (tasya) tvekAntadhrauvyAbhAvastasyaiva tathAbhavanAditi, tattatsvabhAvatayA virodhAbhAvAttathopalabdhisiddheH, tadbhrAntatve pramANAbhAvaH, yogijJAnapramANAbhyupagame tvabhrAntastadavasthAbhedaH, itthaM caitat, anyathA na Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 / adhyAya-5 / sUtra-28 manuSyAderdevatvAdIti, evaM yamAdipAlanAnarthakyam, evaM ca sati "ahiMsAsatyAsteyabrahmacaryAparigrahA yamAH zaucasaMtoSatapaHsvAdhyAyezvarapraNidhAnAni niyamA" iti AgamavacanaM vacanamAtram, evamekAntAdhrauvye'pi sarvathA tadabhAvApatteH, tattvato'hetukatvamevAvasthAntaramiti sarvadA tadbhAvAbhAvaprasaGgaH ahetukatvAvizeSAt / na hetusvabhAvatayordhvaM tadbhAvaH, tatsvabhAvatayaikAntena dhrauvyasiddheH / yadA hi torevAsau svabhAvo yattadanantaraM tadbhAvastadA dhruvo'nvayastasyaiva tathAbhavanAt, evaM ca tulonAmAvanAmavaddhetuphalayoryugapaDhyayotpAdasiddhiranyathA na tattadvyatiriktataravikalpAbhyAmayogAt tana manuSyAderdevatvamityAyAtaM mArgavaiphalyamAgamasyeti, evaM samyagdRSTiH samyaksaMkalpaH samyagvAga samyagmArgaH samyagArjava: samyagvyAyAmaH samyaksmRtiH samyaksamAdhiriti vAgvaiyarthyam, evaM ghaTavyayavatyA mRdaH kapAlotpAdabhAvAt utpAdavyayadhrauvyayuktaM saditi, ekAntadhrauvye tattathaikasvabhAvatayA'vasthAbhedAnupapatteH samAnaM pUrveNa, evametad vyavahArataH tathA manuSyAdisthitidravyamadhikRtya darzitam, nizcayatastu pratisamayamutpAdAdimattathA bhedasiddhaH, anyathA tadayogAt, yathAha - sarvavyaktiSu niyataM kSaNe kSaNe'nyatvamatha ca na vizeSaH / satyozcityapacityorAkRtijAtivyavasthAnAt / / 1 / / narakAdigativibhedo bhedaH saMsAramokSayozcaiva / hiMsAdistaddhetuH samyaktvAdizca mukhya iti / / 2 / / utpAdAdiyute khalu vastunyetadupapadyate sarvam / tadrahite tadabhAvAt sarvamapi na yujyate nItyA / / 3 / / nirupAdAno na bhavatyutpAdo nApi tAdavasthye'sya / tadvikriyayApi tathA tritayayute'smin bhavatyeSaH / / 4 / / siddhatvenotpAdo vyayo'sya saMsArabhAvataH jJeyaH / jIvatvena dhrauvyaM tritayayutaM sarvamevaM tu / / 5 / / taditthaM utpAdavyayau dhrauvyaM caitat tritayayuktaM sato lakSaNam, athavA yuktaM samAhitaM trisvabhAvaM sat / yadutpadyate yadvyeti yacca dhruvaM tatsat ato'nyadasaditi / / 5/29 / / bhASyArtha :utpAdavyayau ..... ato'nyadasaditi / / G4LE, vyaya bhane prAvya sat vastu lakSa che. bha. utpAda, vyaya, prauvya sat vastunu sakSA cha ? tethI 53 cha - Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-29 je kAraNathI ahIM lokamAM, manuSyatva Adi paryAyathI vyaya pAmatA AtmAnuM manuSyatva Adi paryAyathI vyaya pAmavA chatAM AtmArUpe sthira evA AtmAnuM, devatva Adi paryAyathI utpAda cheprAdurbhAva che. AthI utpAda, vyaya, dhrauvyayukta sat che. ahIM ja=sanA lakSaNamAM ja, vipakSa svIkAravAmAMsutpAda, vyaya, dhrauvyayukta svIkAravAne badale ekAMta dhrauvyarUpa vipakSa svIkAravAmAM, bAdhane kahe che - ekAMtadhavarUpa AtmAmAM=sarvathA aprazruta-anutpanna-sthiraekasvabhAvarUpa ekAMtaUvarUpa AtmAmAM, tenuM tathAsvabhAvapaNuM hovAthI AtmAnuM te prakArathI ekasvabhAvapaNuM hovAthI=je prakAre saMsArI che te sadA saMsArIrUpa hovAthI, avasthAbhedanI anupapati che=saMsArI jIvonI muktarUpe anupapati che, ane A rIte avasthAbhedano abhAva hote chate saMsAranA ane mokSanA bhedano abhAva prApta thAya. kema ke saMsAra ane mokSa avasthAbhedanI sAthe avinAbhAvI che. ahIM pUrvapakSI kahe ke saMsAra ane apavargano bheda kalpita che, vAstavika to AtmA nityamukta che; kema ke dekhAto saMsAra prakRtikRta che, mATe saMsAra e AtmAnuM svarUpa nathI. tene graMthakArazrI kahe che - A saMsAratA ane apavarganA bhedavuM, kalpitapaNuM hote chate visvabhAvapaNAnA kAraNe anupalabdhino prasaMga che=saMsAra e AtmAno svabhAva nathI tema svIkArIe to vartamAnamAM svasaMvedanathI potAnuM jaNAya che ke huM manuSyatva Adi bhAvarUpe chuM te svarUpe AtmAnI anupalabdhino prasaMga Ave. A doSa na thAya te mATe pUrvapakSI kahe ke sasvabhAvapaNuM ja kalpita che sAdhanA pUrve pote manuSyAdi svabhAva-rUpe che tevA bhramavALA svabhAvathI sahita saMsArasvabhAva kalpita che, tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - AtmAnuM sasvabhAvapaNuM hote chate ekAMtaprovyano abhAva che; kema ke tenuM ja=saMsArasvabhAvavALA AtmAnuM ja, te prakAre bhavana che muktarUpe bhavana che. arthAt pUrvamAM pote manuSya Adi rUpe svabhAvavALo hato ane sAdhanA karIne tenAthI mukta thayelA svabhAvavALo che tevo bodha thAya che mATe saMsArI svabhAvavALA AtmAnuM te prakAre bhavana che. ethI AtmAnA ekAMtadhrauvyano abhAva che; kema ke vastunA svarUpane AzrayIne be prakAranA bodhathI nakkI thAya che ke pUrvanA svabhAva karatAM sAdhanA pachIno svabhAva anya prakArano che. rUti=pUrvamAM sthApana karyuM ke sasvabhAvapaNAmAM ekAMta dhrauvyano abhAva che ethI, tatad svabhAvapaNAthI virodhano abhAva hovAne kAraNe AtmAno sAdhanA pUrve saMsArasvabhAvapaNArUpe ane mukta thayA pachI muktasvabhAvapaNArUpe be prakAranI avasthA sAthe virodhano abhAva hovAne kAraNe, tathA upalabdhinI siddhi hovAthI sAdhanA pUrve saMsArIavasthAnI sarva jIvone je prakAranI pratIti che te prakAranI upalabdhinI siddhi hovAthI, ekAMtadhrauvyano abhAva che, ema avaya che. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-5 | sUtra-29 tenA bhrAMtapaNAmAM=saMsArIavasthAnI je upalabdhi che tenA bhrAMtapaNAmAM, pramANano abhAva che. ahIM pUrvapakSI kahe ke yogIjJAnathI nakkI thAya che ke saMsArapaNAnI je pratIti che te bhrAMta che mATe saMsAraavasthA pAramArthikI nathI. tethI AtmA nityamukta che mATe ekAMtadhrauvyanI siddhi che, tene bhASyakArazrI kahe che - vaLI yogIjJAnanA prAmAyano svIkAra karAye chate teno avasthAbheda abrAMta che=yogI pUrve ayogI hatA tyAre yogIne jJAna na hatuM ane pAchaLathI yogIne jJAna thayuM e rUpa yogIavasthAno bheda abhrAMta che. tethI ema nakkI thAya ke ekAMtadhrauvyanI asiddhi che. ane AEyogInI avasthAno bheda che tethI AtmAnuM ekAMta dhrauvya nathI e, e pramANe ja che. anyathA tevuM na svIkAro to, manuSyAdinuM devatvAdi nathI=je manuSya che te marIne devapaNAne prApta kare che tema kahI zakAya nahIM. e rIte= manuSyAdinuM devAdipaNuM nathI e rIte, yamAdipAlananuM arthapaNuM thaze arthAt AtmA koI avasthAMtarane pAmato na hoya to yamAdipAlana dvArA tene koI avasthAnI prApti thAya nahIM, tethI tenA pAlanathI koI prayojananI siddhi thAya nahIM. ane e rIte hote chateyamAdinA pAlanathI AtmAmAM koI avasthAMtaranI prApti thatI nathI e rIte hote chate, "ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, aparigraha, yamo che, zauca, saMtoSa, tapa, svAdhyAya, IzvarapraNidhAna Adi niyamo che." e prakAranuM Agamavacana=sAMkhyadarzananuM Agamavacana, vacanamAtra thAya artha vagaranuM thAya. A rIte ekAMtadhrauvya ucita nathI, tethI utpAda, vyaya, dhrauvyayukta sat che ema sthApana thayuM. have ekAMtaadhrauvya ucita nathI, te batAvatAM kahe che - A rIte jema ekAMtadhrauvya ucita nathI te rIte ekAMtaadhovyamAM paNa sarvathA tenA abhAvanI Apatti hovAthI=manuSatvAdi bhAvanI uttaramAM abhAvatI Apatti hovAthI, tattvathI=paramArthathI, ahetuka ja avasthAMtara che-manuSya marIne deva thAya che te sthAnamAM devatva AdinI prApti ahetuka ja che, tema mAnavuM paDe arthAt manuSyatvano sarvathA nAza thavAthI uttaramAM thanArA devatvanuM koI kAraNa nathI tema mAnavuM paDe, ethI ahetuka avasthAMtara che ethI, sarvadA tenA bhAvano ke abhAvano prasaMga che=manuSya marIne deva thAya che te devarUpa avasthAMtarano sadA bhAva joIe ke sadA abhAva joIe; kema ke ahetukatvano avizeSa che. (jema AtmAno koI hetu nathI, tethI AtmAno sadA bhAva che athavA zazazRMgano koI hetu nathI tethI sadA teno abhAva che, tema utaratA devabhavano sadA bhAva athavA sadA abhAva prApta thavo joIe.) ahIM para abhiprAyanI AzaMkA karIne parihAra karatAM kahe che - hetunuM svabhAvapaNuM hovAthI uttaramAM teno bhAva che=hetunuM svabhAvapaNuM hovAthI uttaramAM devabhavanI prApti che (manuSyabhavarUpa hetuno tevo ja svabhAva che ke uttarakSaNano nAza thAya tyAre devabhavane utpanna kare; kema ke kSaNikavAda pramANe dareka kSaNa nazvara chatAM kuvaMrUpatyavALI che. tethI manuSyarUpe Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 / sUtra-29 sarvathA nAza hovA chatAM manuSyarUpa hetunuM kurvapatva svabhAvane kAraNe uttaramAM kSaNikavAdamAM paNa devabhavanI prApti che,) tema na kahevuM. e pramANe graMthakArazrI kahe che; kema ke tattvabhAvapaNAne kAraNe dhrauvyanI siddhi che='hetunuM svabhAvapaNuM hovAthI' ema kahevAthI svabhAvazabdathI AtmIya sattAnI ja prApti che; kema ke 'svano bhAva e svabhAva che' e pramANe svabhAva zabdano artha che, tethI dhrauvyanI siddhi che. * ahIM tatvabhAvapaNAthI ekAMtena dhrauvya siddhi che te pAThamAM 'ekAMtena' zabda vadhAre jaNAya che. kaI rIte dhrauvyanI siddhi thAya che ? te spaSTa kare che jyAre hetuno ja A svabhAva che je tenA pachI teno bhAva thAya=manuSyabhavano tevo ja svabhAva che ke uttaramAM devabhava thAya, to dhruva anvaya che; kema ke tenuM ja tathAbhavana che=manuSyamAM rahelI AtmAnI sattA anaMtara samaye te prakAre kAryarUpe thAya che=devabhavanA kAryarUpe thAya che, tema prApta thAya tethI dhruva anvaya che; kema ke manuSyapaNAnI sattArUpa hetunuM ja devabhavarUpe bhavana che ane A rIte ja=manuSyarUpe sattAvALo AtmA devabhavarUpe thAya che e rIte ja, tulAnA unnAmata avanAmatanI jema yugapa =eka kALamAM, hetu LanA vyaya ane utpAdanI siddhi cheeka dhruva evA AtmAmAM manuSyarUpa hetunA vyaya ane devarUpa kAryanA utpAdanI siddhi che. 45 anyathA=tulAnA unnAmata ane avanAmananI jema hetuno nAza ane kAryanI utpatti na svIkAravAmAM Ave to, tatavyatirikta ane itaranA vikalpa dvArA=kAraNano vyaya ane kAryano utpAda e be vyatirikta che ke avyatirikta che e prakAranA vikalpa dvArA, ayoganI prApti thAya=kAraNanA vyaya ane kAryanA utpAdanA ayoganI prApti thAya. (Azaya e che ke avasthita dravya ja pUrva avasthAnanA tyAgapUrvaka uttara avasthAne pAme che tema na svIkAravAmAM Ave ane kSaNikavAda anusAra prathama kSaNavALo padArtha nAza pAme che tyAre bIjI kSaNamAM anya koIne utpanna kare che tema svIkAravAmAM Ave to kAraNano nAza kAraNathI vyatirikta che ke avyatirikta che ? ane kAryano utpAda kAryathI vyatirikta che ke avyatirikta che ? tema be vikalpa paDe. have kAraNano nAza kAraNathI vyatirikta che ema svIkArIe to=kAraNa anya padArtha che ane kAraNano nAza anya padArtha che tema svIkArIe to, kAraNano nAza thato nathI, paraMtu kAraNa vidyamAna che ema siddha thAya. ghaTanA nAzamAM paTano nAza thato nathI tema kAraNathI vyatirikta evA nAzamAM kAraNano nAza thato nathI; paraMtu kAraNa vidyamAna che ane anya nAza utpanna thayo tema prApta thAya, je anubhavaviruddha che; kema ke kAraNa ane nAza benI prApti dekhAtI nathI. mATe tema svIkArI zakAya nahIM. vaLI kAryathI kAryano utpAda vyatirikta hoya to kAryano utpAda thato nathI tema mAnavuM paDe. jema paTanA utpAdamAM ghaTano utpAda thato nathI tema kAryathI anya koIka utpAda thayo tema mAnavuM paDe, je Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-29 anubhavaviruddha che, tethI kAryathI vyatirikta utpAda mAnI zakAya nahIM. have jo pUrvapakSI bIjo vikalpa svIkAre to te pramANe kAraNathI kAraNano nAza avyatirikta mAnIe to kAraNanA vAzarUpa ja kAraNa che tema prApta thAya. tethI manuSyakSaNanA vAzarUpa manuSyakSaNa che tema prApta thAya ane manuSyakSaNano nAza ane devabhavano utpAda eka kSaNamAM prApta thAya che tethI manuSyakSaNanA vAzarUpa manuSyakSaNa - devabhavakSaNa pratye kAraNa che tema svIkAravuM paDe ane tema svIkArI zakAya nahIM; kema ke eka kSaNamAM rahelA be vastu vacce kAryakAraNabhAva siddha thAya nahIM. jema gAyanAM be ziMgaDAM vacce kAryakAraNabhAva nathI) te kAraNathI-ekAMta kSaNikavAdamAM kAryakAraNabhAvanI saMgati thatI nathI te kAraNathI, manuSyAdinuM devatva nathI e pramANe prApta thAya che arthAt dharma sevanAra manuSya sAdhanA dvArA devabhavane pAme che e prakAre ekAMta kSaNikavAdamAM siddha thAya nahIM, e pramANe prApta thAya che. ethI AgamanA mArganuM vaiphalya che=dharmane kahenArA kSaNikavAdanA AgamanA mArganuM vaiphalya che. e rIte=ekAMta kSaNikavAdamAM AgamanA mArganuM vaiphalya che e rIte, teo dharmanA upadezamAM kahe che ke jIve samyagdaSTi thavuM joIe arthAt padArthane vAstavika jovo joIe, yathArtha joyA pachI samyam saMkalpa karavo joIe arthAt potAnuM hita thAya e prakAre samyam saMkalpa karavo joIe. samyam vAguprayoga karavo joIe=samyam tatvane batAvanArAM vacano bolavAM joIe, samyam mArga sevavo joIe=ucita pravRtti karavI joIe, samyam ArjavabhAvane dhAraNa karavo joIe=mAyA vagara tatvanA nirNaya mATe saraLabhAvathI ucita yatna karavo joIe, samyam vyAyAma karavo joIe=dharmane AtmAmAM pariNamana pamADavA samyam prakAranI mAnasika kasarata karavI joIe, samyam smRtine dhAraNa karavI joIe potAnA ucita kartavyanI samyam smRti dhAraNa karavI joIe, sakhya samAdhi dhAraNa karavI joIe=rAgAdine zAMta karIne cittane samyam samAdhivALuM karavuM joIe, e prakAranA upadezane kahenArI vANInuM vaiyartha prApta thAya; (kema ke kSaNikavAdamAM dharma karanAra vyakti bIjI kSaNamAM sarvathA nAza pAme che tethI sevAyelA dharmanA phaLarUpe devatvane ke nirvANane te prApta karanAra thato nathI.). atyAra sudhI bhASyakArazrIe sakala puruSArthanA AdhArabhUta evA AtmAmAM utpAda-vyaya-dhrauvyanuM sthApana karyuM. have acetana evA ghaTAdimAM utpAda-vyaya-dhrauvyanuM sthApana karavA arthe kahe che - A rIte je rIte AtmAmAM utpAda-vyaya-dhrauvya che e rIte, ghaTa vyayavALI mRdathI kapAlano utpAdano bhAva hovAne kAraNe utpAda-vyaya-dhrauvyayukta sata che=ghaTa ghaTarUpe vyaya pAme che, mRdarUpe sthira rahe che ane kapAlarUpe utpanna thAya che tethI pudgaladravyamAM utpAda-vyaya-dhrauvya che, ane tevuM pudgaladravya sat che. ane ekAMtadhrauvya hote chatetrapugalamAM ekAMtadhrauvyapaNuM hote chate, tenA te prakAranA ekasvabhAvapaNAne kAraNe pudgaladravya je prakAre vidyamAna che te prakAranA ekasvabhAvapaNAne kAraNe, avasthAbhedanI anupapati hovAthI pUrvatI sAthe samAna che-pUrvamAM jema utpAda-vyaya-dhrauvya svIkAravAthI AtmArUpa vastunI vyavasthA saMgata thaI tema ghaTAdi padArthomAM paNa utpAda, vyaya, dhrovya Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-5] sUtra-29 svIkAravAthI daSTa vyavasthA saMgata thAya che anyathA saMgata thatI nathI e prakAre pUrvanI sAthe samAna che. A rIte pUrvamAM Atmadravyane AzrayIne ane tyArapachI ghaTadravyane AvIne kahyuM te rIte, AautpAda-vyaya-dhrauvya sat che e, vyavahAranayathI te prakAranA manuSyAdi sthitidravyane AzrayIne= AkhA manuSyabhavanI ke AkhA devabhavanI sthitirUpa dravyane AzrayI batAvAyuM. vaLI nizcayanayathI pratisamaya utpAdAdimat vastu cheHutpAda-vyaya-dhrauvyayukta Atmadravya ane ghaTAdi vastu che; kema ke te prakAranA bhedanI siddhi che=manuSyabhavamAM paNa bALa, yuvAtAdi bhedanI siddhi che ane ghaTAdidravyamAM paNa nava-purANa Adi bhedanI siddhi che. anyathA=nizcayanayathI prati samaya utpAdAdi na mAnavAmAM Ave to, teno ayoga chekamanuSyanI sthitikALamAM bALa, yuvAtAdi bhedono ayoga che. ghaTAdi dravyamAM paNa nava-purANa Adi bhedano ayoga che. je pramANe kahe che=nizcayanayathI pratisamaya utpAdAdi che tene batAvavA mATe kahe che - sarva vyaktiomAM=jIva ane pugala Adi sarva vyaktiomAM, kSaNe kSaNe niyata anyatva che ane vidyamAna avasthAbhedarUpa citi upacitinokapratikSaNa upacaya ane apacaya je vidyamAna che teno, vizeSa nathI ekAMta bheda nathI kathaMcita bheda hovA chatAM sarvathA bheda nathI; kema ke AkRti ane jAtinuM avasthAna che=te te puruSarUpe je AkRti che ane manuSyatva Adi jAti che te rUpe tenuM vidyamAnapaNuM che. narakAdigatino vibheda che=saMsArI jIvono taraka tiryaMca Adi gatirUpe vibheda che. saMsAra-mokSano bheda che jIvatI saMsArIavasthA ane mukta avasthArUpa bheda che. hiMsAdi tenA mukhya hetu che=ArakAdi gatinA hetuo che, ane samyaktAdi tenA mukhya hetu che=mokSanA hetuo che, vaLI utpAdAdi yukta vastumAM A sarva bheda che=narakAdi gatino bheda, saMsAra-mokSano bheda, saMsArahetuono bheda, ane mokSahetuono bheda. A sarva ghaTe che ane tenAthI rahitamAMsutpAdAdithI rahita vastumAM, teno abhAva hovAthI=sahRpa vastuno abhAva hovAthI, nItithI= yuktithI, sarva paNa A ghaTatuM nathI=narakAdino bheda ItyAdi je gAthA (2)mAM kahyuM te sarva paNa ghaTatuM nathI. upAdAnakAraNa vagara utpAda thato nathI. vaLI AnuM heturUpa vastunuM, taavasthapaNuM hovA chatAM utpAda nathI. vaLI tenI vikriyAthI=upAdAnarUpa hetunI vikriyAthI, paNa te prakAre tenA avyathA bhavanarUpe, utpAda thAya che. jema AtmArUpa manuSyaparyAyanI vikriyA thavAthI devapaNArUpe utpAda thAya che. (ethI) tritayayukta=utpAda-vyaya-dhrauvyayukta padArthamAM AautpAda, thAya che=anyathA bhavanarUpa utpAda thAya che, arthAt je vastu kAMIka parivartanazIla svabhAvavALI hoya chatAM vastu rUpe sthira hoya tevI utpAda, vyaya, dhrauvyayukta vastumAM avAMtaranI prAptirUpa utpAda thAya che. saMsAra ane mokSano bheda utpAdAdi yukta jIvamAM kaI rIte thAya che ? te spaSTa kare che - siddhapaNArUpe Ano utpAda che, saMsArabhAvathI Ano vyaya jANavo ane jIvapaNA vaDe prIvya che Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-29, 30 49 e rIte=je rIte jIvamAM saMsArabhAvanA vyayapUrvaka siddhapaNAno utpAda che e rIte, sarva vastu tritayayukta cheHutpAda, vyaya, dhrauvyayukta che. te kAraNathI=pUrvamAM atyAra sudhI varNana karyuM te kAraNathI, A rIte pUrvamAM varNana karyuM e rIte, utpAda, vyaya ane dhrauvya e tritayathI yukta sanuM lakSaNa che. athavA yukta eTale samAhita=sUtramAM utpAda, vyaya, dhrauvyayukta sat ema kahyuM tyAM yuktano artha samAhita, che ane tevuM samAhita trisvabhAvavALuM sat che. A traNa svabhAvo che ane traNathI yukta koI anya nathI paraMtu traNa svabhAvavALI vastu ja sat che e batAvavA arthe kahe che - je utpanna thAya che, je vyaya pAme che ane je dhruva che te sat che AnAthI anya asat che. rUti zabda bhASyanI samApti mATe che. pa/29. bhASya : atrAha - gRhNImastAvadevaMlakSaNaM saditi, idaM tu vAcyaM - tat kiM nitymaahosvidnitymiti ? matrocyate - bhASyArtha : trAdi ..... matrocyate - ahIM-pUrvamAM sat vastunuM lakSaNa batAvyuM tyAM, "mAdathI prazna kare che - AvA lakSaNavALuM sat che e pramANe ame grahaNa karIe chIe. vaLI A kahevuM joIe - teautpAda, vyaya, dhrovyarUpa sat vastu che te, zuM nitya ? athavA anitya che ? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - bhAvArtha: pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke utpAda, vyaya, dhrauvyayukta sat che, tethI e prApta thAya ke jema vartamAnamAM koIka puruSa bAhya avasthAthI potAnA AyuSyakALa sudhI rahe che te paNa pratikSaNa navI navI avasthArUpe pariNamana pAme che ane manuSyabhAvarUpe AyuSyakALa sudhI dhruva che, chatAM AyuSya pUrNa thayA pachI astitva vagarano te puruSa che; kema ke tenI upalabdhi kayAMya te puruSarUpe thatI nathI. te rIte je jagatamAM dharmAstikAya Adi bhAvo che te paNa utpAda-vyaya-dhrauvyarUpa hovAthI sarUpa che tevo nirNaya thavA chatAM zaMkA thAya ke te padArtho dekhAtA manuSya AdinI jema sadA mATe nAza pAmI jAya che ? ke nitya che ? te prakAranI zaMkAne smRtimAM rAkhIne graMthakArazrI uttara Ape che - sUtraH tadbhAvAvyayaM nityam / / 5/30 / / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50. tattvArthAdhigamasutra bhAga-3) adhyAya-5 | sUtra-30, 31 sUtrArtha - tabhAvano avyaya vastu pratikSaNa anya avarUpe thavA chatAM vastunI sattAno avyaya, nitya che. pa/30 bhASya : yat sato bhAvAna vyeti na vyeSyati tatrityamiti / / 5/30 / / bhASyArtha:vat .. tannati che. je sanA bhAvathI vyaya pAmatuM nathI, je vyaya pAmaze nahi, te nitya che. ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. I5/30 bhAvArtha : sUtra-29mAM sanuM lakSaNa karyuM ke utpAda, vyaya, dhrauvyathI yukta sat che temAM je sat padArtha siddha thayo te sat padArthamAM rahela sanA bhAvathI nAza pAmatuM nathI ane kyAreya nAza pAmaze nahIM tevA prakArano padArtha nitya che arthAt kathaMcit utpAda-vyaya yukta evA dhruva aMza evuM sat sadA te svarUpe ja nitya che, paraMtu ekAMtanityavAdI je rIte padArthane aprazrutaanutpasthiraekasvabhAvavALuM nitya mAne che te rIte nitya nathI. pa/20gA. avataraNikA: sUtra-29mAM utpAda, vyaya, dhrauvyayukta sat che tema kahyuM. tyAM prazna thayo ke utpAda, vyaya, dhrauvyayukta evuM sat paNa kiMcit kALa mATe sat che ke sadA rahenAruM che? tethI sUtra-30mAM kahyuM ke tenA bhAva svarUpa avyaya evuM nitya sat dravya che. tyAM prazna thAya ke traNa kALamAM vartamAruM evuM dravya jo sat che to satanuM lakSaNa utpAda, vyaya, dhrovya yukta kema karyuM? arthAt brauvyayukta sat kahevuM joIe; kema ke traNa kALamAM rahenAra evA sat sAthe utpAda-vyayano virodha che. tethI kahe che - sUtra : arpitAnarpitasiddheH / / 5/31 / / sUtrArtha : arpita vaDe anarpitAnI siddhi hovAthI, utpAda-vyayano virodha nathI. pa/31II bhAvArtha - utpAda, vyaya, dhrauvyayukta sat che e prakAre "satunuM lakSaNa karyA pachI te sat vastumAM rahelA dravyanA bhAvano avyaya che, mATe nitya che e prakAranI arpaNa karavAthI te nitya ja koIka svarUpe anitya che Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa1 2 . tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 / sUtra-31 arthAt jenI arpaNa karAI nathI te svarUpe anitya che tenI nirIkSavIthIurathIno virodha nathI. bhASya : sacca trividhamapi nityaM cobhe api arpitAnarpitasiddheH / arpitaM vyAvahArikamanarpitamavyAvahArikaM cetyarthaH / tatra saccaturvidham, tadyathA - dravyAstikaM, mAtRkApadAstikaM, utpannAstikaM, paryAyAstikamiti / eSAmarthapadAni dravyaM vA dravye vA dravyANi vA sat, asannAma nAstyeva dravyAstikasya / mAtRkApadAstikasyApi mAtRkApadaM vA mAtRkApade vA mAtRkApadAni vA sat, amAtRkApadaM vA amAtRkApade vA amAtRkApadAni vA'sat / utpannAstikasya utpannaM vA utpanne vA utpannAni vA sat, anutpannaM vA'nutpanne vA'nutpannAni vA'sat / arpite'nupanIte na vAcyaM sadityasaditi vA / paryAyAstikasya sadbhAvaparyAye vA, sadbhAvaparyAyayorvA, sadbhAvaparyAyeSu vA AdiSTaM dravyaM vA, dravye vA, dravyANi vA sat / asadbhAvaparyAye vA, asadbhAvaparyAyayorvA, asadbhAvaparyAyeSu vA, AdiSTaM dravyaM vA, dravye vA, dravyANi vA'sat / tadubhayaparyAye vA, tadubhayaparyAyayorvA, tadubhayaparyAyeSu vA, AdiSTaM dravyaM vA, dravye vA, dravyANi vA, na vAcyaM sadasaditi vA / dezAdezena vikalpayitavyamiti / / 5/31 / / bhASyArca - sanna ... vivekavitavyani 5 ane trividha paNa saFutpAda, vyaya, dhrauvyayukta evuM trividha paNa sat nitya cheHsUtra-30mAM kahyuM e pramANe nitya che ane ubhaya paNa cheHutpAda-vyayarUpa ubhaya paNa che; kema ke arpita dvArA atapitanI siddhi che=trividha evA sa=koIkarUpe arthAt brovyarUpe arpita karavAmAM Ave to vizeSaNarUpa hovAthI anarpita evA utpAda-vyayanI siddhi che athavA koIka paryAyarUpe arpita karavAmAM Ave arthAt A ghaTa che e prakAranA paryAyathI upasthita karavAmAM Ave to arpitAnI siddhi che paTAdinA bhAvarUpe je anarpita dharma che te rUpe te asat che tenI siddhi che, tethI vastu sat-asat ubhayarUpa paNa che athavA utpAda-vyaya-dhrauvyayukta trividha paNa che ane nityAnityarUpa paNa che; kema ke arpitathI arpitAnI siddhi che. arpitathI anarpitanI siddhi hovAthI ubhaya paNa che, ema kahyuM tyAM arpita ane anarpita zuM che ? te spaSTa karatAM kahe che - arpita vyAvahArika che ane arpita avyAvahArika che e prakArano artha che=ghaTa pugalarUpe arpita vyavahAravALo hoya tyAre te pudgalarUpe sat hovA chatAM jIva svarUpe asat che tethI jIvanA dharmathI arpita vyavahAravALo che, vaLI te ja ghaTa ghaTarUpe arpita vyavahAravALo hoya tyAre paTAdi dharmothI atapita vyavahAravALo che arthAt paTAdi svarUpe asat che e prakAranA vyavahAravALo che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-31 tyAM=pUrvamAM sat trividha paNa nitya ane ubhaya paNa che; kema ke arpitathI arpitAnI siddhi che ema kahyuM tyAM, sat utpAda, vyaya, dhrauvyarUpa trividha paNa sat che temAM je nityarUpa sat athavA ubhayarUpa sata, che te cAra prakAranuM che. te A pramANe - dravyAstika, mAtRkApadAstika, utpannAstika, paryAyAstika. ti' zabda sattA prakAronI samApti arthe che. AmanAM arthapado dravyAstikAyAdi cAranA arthane kahenArAM pado, A pramANe che - dravyAstika eTale dravyane jonArI yadaSTi. dravyane jonArI nayadRSTithI padArtha kevo dekhAya che ? tene bhASyakArazrI spaSTa kare che - dravyAstikAyano arthapada eka dravya, be dravya athavA ghaNAM dravyo sat che, asat nAmanI vastu dravyAtikanayane nathI ja. dravAstikanayanI dRSTithI jagatavartI sarva dravyo dekhAya che. te dravya saMkhyAthI eka hoya to te eka dravya satu che ema dekhAya che, te dravya saMkhyAthI be hoya to be dravyo sat dekhAya che ane te dravya traNa Adi saMkhyAthI hoya to traNa AdirUpe satuM dekhAya che. paraMtu koI dravyane joIne dravyAstikanayathI jovAno upayoga mUkavAmAM Ave tyAre A dravya asat che tevo bodha thato nathI. arthAt jema ghaTane joIne A ghaTarUpe satuM che ane paTarUpe asat che tema bodha thAya che tema dravyamAtrane jonArI dRSTithI dekhAtA padArthamAM dravyathI vyatirikta asatunI upasthiti karAvanAra upayoga nathI. tethI A svarUpe dravya nathI tema kahI zakAya nahIM. AthI ja guNasvarUpe ke paryAyasvarUpe dravya nathI tema paNa kahI zakAya nahIM, paraMtu guNaparyAyavALuM dravya che, tethI guNa-paryAyane gauNa karIne dravyane jonArI dRSTi dravyane satvarUpe ja batAve che. tethI te dRSTithI eka dravya, be dravya ke ghaNAM dravya sat che. have mAtRkApadAstikanuM svarUpa batAve che - mAtRkApada : eka dravyathI anya dravyane judArUpe upasthita karAvanAra pada, jema dharmAstikAyAdi pada. jema dhamastikAyane gati sahAya karavAnA dharmarUpe upasthita karIne dharmAstikAya kahevAmAM Ave tyAre mAtRkApadanayanI dRSTithI padArthane jovAmAM upayoga pravarte che ane te nayanI dRSTithI mAtRkApada sat che. athavA be mAtRkApado sat che. athavA traNa Adi mAtRkApado sat che. amAtRkApada asat che, be amAtRkApado asat che athavA traNAdi amAtRkApado asat che. jagatamAM dekhAtA padArthone koIka dharmathI upasthita karIne teno bodha karavA mATe je padono upayoga thAya te mAtRkApado kahevAya. tene jonArI dRSTithI vicArIe to jIva ane pudgalanI gatimAM sahAyaka evuM je dravya tene dharmAstikAyadravya kahevAya che. A rIte adharmAstikAya Adi sarva dravyamAM jANavuM. vaLI vyavahAramAM A ghaTa che, A paTa che, ityAdi je vyavahAra thAya che te paNa mAtRkApadAstikanadRSTithI pravarte che. mAtRkApaDavAcya eka vastu hoya te sat che, jema eka ghaTa sat che. mAtRkApaDavAcya be ghaTa hoya to te baMne Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa3. tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-31 ghaTa sat che. mAtRkApadavANya traNAdi ghaTa hoya to te traNAdi ghaTo sat che. te ghaTanuM ja amAtRkApada paTAdi zabdo che. tethI amAtRkApadarUpe te ghaTa asat che ane amAtRkApadarUpe be ghaTa ke traNAdi ghaTa asat che. AnAthI e prApta thAya ke utpAda-vyaya-dhrauvya evuM satuM paNa ghaTasvarUpane kahenArA mAtRkApadathI sat che ane ghaTa pada ja aghaTanI vyAvRtti kare che te agharUpa amAtRkApadathI asat che. have utpannAstikanuM svarUpa batAve che - utpadhamAna hoya te utpanna kahevAya tethI vartamAnamAM je utpadhamAna hoya te utpanna che ane tene atirUpe svIkAranAra je nayadaSTi te utpannAstika sat arthAt vartamAnamAM vidyamAna vastune svIkAranAra RjusUtranayanI dRSTithI te sat che. utpannAstikanuM utpanna sat che. be utpanna sat che. traNAdi utpanna vastu sat che. vartamAnamAM je vastu utpanna hoya tene svIkAranAra dRSTithI vartamAna kSaNavartI utpanna evo ghaTa sat che. vartamAna kSaNavartI utpanna evA be ghaDAo sat che. vartamAna kSaNavartI utpanna evA traNAdi ghaDAo sat che. ane je haju utpanna thayuM nathI te anutpanna che athavA je pUrvamAM utpanna thayeluM paraMtu vartamAnamAM naSTa che tethI utpadhamAna nahIM hovAthI anutpanna che tevuM anutpanna asat che. jema pUrva kSaNamAM naSTa thayelo ghaDo ke bhaviSyamAM thanAro ghaDo anutpanna hovAthI asat che. anutpanna evA be ghaDAo asat che athavA anutpanna evA traNAdi ghaDAo asat che. A rIte dravyAstika, mAtRkApadAstika, ane utpannAstikanuM svarUpa batAvyA pachI dravyAstikamAM asat nathI tethI tene choDIne mAtRkApadAstika ane utpannAstikamAM satu-asatnI prApti che ema pUrvamAM batAvyuM. tene grahaNa karIne temAM avAcya bhAMgAnI prApti kaI rIte thAya ? te spaSTa kare che - arpita karAye chate, anupalIta karAye chate mAtRkApadAstika nayadRSTithI ke utpannAstika nayadRSTithI satu-asat baMne arpita karAye chate ane anupalIta karAye chate kramasara nahIM grahaNa karAye chatayugapada grahaNa karAve chate, sat e pramANe athavA asat e pramANe vAcya nathI arthAt te vastu avAgya bane che. jema mAtRkApadAstika nayadRSTithI ghaTa ghaTavarUpe sat che. paTa-svarUpe asat che ane te baMnene arthAt ghaTanA satu-asat baMnene arpita karavAmAM Ave ane kramasara tene upanata na karavAmAM Ave arthAt kramasara tene upasthita karavAmAM na Ave to te ghaTamAM raheluM sat e pramANe athavA asa e pramANe avAcya bane che. te rIte utpannAstikamAM satu-asatu baMnene arpita karavAmAM Ave ane kramasara anupanIta hoya te sat e pramANe athavA asatuM e pramANe avAcya thAya che. A rIte dravyAstika, mAtRkApadAstika ane utpannAstika nayadRSTi batAvyA pachI mAtRkApadAstika ane utpannAstika nayadRSTimAM avAcya vikalpa batAvyo. have cAra satumAMthI cothA bhedarUpa paryAyAstikana dRSTithI Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-31 satune spaSTa karatAM kahe che - tyAM, paryAyAstikanaya eTale paryAyane jonArI dRSTi. sthUlathI paryAyane jonArI dRSTi paNa paryAyAstikanaya svIkAre che ane sUkSmathI paryAyane jonArI dRSTi paNa paryAyAstikanaya svIkAre che temAM sthUlathI paryAyAstikanayane jonArI dRSTithI vicArIe to te dRSTimAM AdiSTadravyanI prApti che. jema jIvadravyano manuSyaparyAya, devaparyAya, narakaparyAya che. temAM manuSyaparyAya tenI bAlAdi avasthAnI apekSAe AdiSTadravya kahevAya che. te dRSTithI satu-asatunI prApti kaI rIte che? te batAvatAM kahe che - paryAyAsikanayanI dRSTinA sarbhAvaparyAyamAM jIvatA manuSyarUpa sadbhAvaparyAyamAM, AdiSTadravyaH manuSyarUpa AdiSTadravya, sat che. paryAyAstikAyanA be sadbhAvaparyAyamAM=be jIvonA be manuSyarUpa sadbhAvaparyAyamAM, be Adidbhavya sat che. paryAyAstikAyanA traNa Adi sadbhAvaparyAyomAMetraNAdi jIvonA traNAdi manuSyarUpa sadbhAvaparyAyomAM, traNa Adi Adidravyo sat che. athavA asadbhAvaparyAyamAM=koIka jIva vartamAnamAM manuSyarUpe che te vakhate tenA pUrvanA devabhavarUpa asahmAvaparyAyamAM ke bhAvimAM thanArA devarUpa asadbhAvaparyAyamAM, AdiSTadravya manuSyabhavarUpa AdiSTadravya, asat che; kema ke tenA devabhavarUpa asadbhAvaparyAyamAM manuSyabhavarUpa AdiSTadravya vidyamAna nathI. vaLI be asadbhAvaparyAyamAM=be jIvonA pUrvanA devabhavarUpa asadbhAvaparyAyamAM, be AdiSTadravya=vartamAnanA manuSyabhavarUpa be jIvonA be Adidravya, asat che. athavA traNAdi asaddabhAva paryAyomAMetraNAdi jIvonA pUrvanA devabhavarUpa asadbhAvaparyAyamAM, traNAdi AdiSTadravya vartamAnanA manuSyabhavarUpa traNAdi jIvonA traNAdi AdiSTadravya, asat che. vaLI ubhayaparyAyamAM koIka eka jIvanA vartamAnano manuSyaparyAya ane pUrvano devaparyAya ema ubhayaparyAyamAM, AdiSTadravya=vartamAnanuM tenuM manuSyabhavarUpa AdiSTadravya, sat che ke asat che? e pramANe vAcya nathI=avaktavya che =krama vagara eka sAthe satvaasat e pramANe kahI zakAya nahIM. vaLI, be ubhaya paryAyomAM be dravya sat che asat che e pramANe vAcya nathI. vaLI, traNAdi ubhaya paryAyomAM traNa Adi dravya sat che asat che e pramANe vAcya nathI. vaLI dezanA AdezathI eka vastune grahaNa karIne tenA aneka rIte vibhAgarUpa dezanA AdezathI vikalpo karavA joIe. Azaya e che mAtRkApadAstika nayadRSTithI athavA utpannAstika nayadRSTithI athavA paryAyAstika nayadRSTithI satu-asatuM ane avaktavyanA traNa vikalpo batAvyA te pUrNa vastune grahaNa karIne batAvela che. tenAthI saptabhaMgInA traNa bhAMgAnI prApti thAya che. tyArapachI te eka vastunA be vibhAgo karIne te vastune kramasara satu-asatuM kahIne cotho bhAMgo karavo joIe. vaLI te vastunA be vikalpa karIne eka bhAgamAM satno vikalpa karavo ane anya bhAgamAM yugapad vivekSAthI avaktavyano vikalpa karavo. vaLI anya rIte be vibhAga karIne eka vibhAgamAM asatno vikalpa karavo ane anya vibhAgamAM yugapad vivakSAthI avaktavyano Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-31 vikalpa karavo. vaLI eka vastunA traNa vibhAga karIne eka vibhAgamAM satuno vikalpa karavo, bIjA vibhAgamAM asatno vikalpa karavo ane trIjA vibhAgamAM avaktavyano vikalpa karavo. A prakAre dezanA AdezathI cAra vikalpo karavA joIe. 'ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. pa/31 bhAvArtha : sUtra-29mAM kahyuM ke utpAda-vyaya-dhrauvyayukta sat che. tyAM prazna thayo ke utpAda-vyaya-dhrauvyayukta sat che te nitya che ? ke anitya che ? arthAt te sat paNa kiMcitkALa sthAyI che ke sadAkALa sthAyI che ? tethI sUtra30mAM kahyuM ke sadnA bhAvamAM avyayarUpe nitya che arthAt sat sadA satuM ja rahe che, kyAreya asatuM thatuM nathI. ahIM prazna thAya ke sat sadA satuM ja hoya to anekAMtavAdano apalApa thaze; kema ke sat ekAMte sat che tema prApta thAya. tethI kahe che - arpita dvArA arpitAnI siddhi cheHutpAda-vyaya-dhrauvyayukta sat che e prakAranI arpaNA dvArA koIka svarUpe anarpita evA asatnI paNa siddhi che. tethI sat paNa kathaMcit satu-asaturUpe che. A kathanane spaSTa karatAM bhASyakArazrI kahe che - trividha paNa sat nitya che ane ubhaya paNa che utpAda-vyaya svarUpa ubhayarUpa paNa che; kema ke arpita dvArA anarpitanI siddhi che. arpita dvArA nirmitanI siddhi che ema kahevAthI nityarUpe arpitane utpAda-vyayarUpa ubhayanI prApti kaI rIte che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - sat arpita vyavahAravALuM paNa che ane anarpita vyavahAravALuM paNa che tethI je dharmanI arpaNAnI apekSAe satuM vastu nitya che te arpita vyAvahArika che ane je dharmanI arpaNA karI nathI te dharmanI apekSAe utpAda-vyayarUpa che, te anarpita vyAvahArika che. jema ghaTa ghaTatvadharmanI apekSAe arpita vyAvahArika che mATe sat che, paTava dharmanI apekSAe anarpitavyAvahArika che tethI ghaTa paTarUpe asat che tema trividha paNa sad nitya che ema kahyuM tenAthI te sat ja utpAda-vyayarUpa anarpita vyAvahArika che. A rIte arpita dvArA anarpitAnI siddhi karyA pachI te sat cAra prakAranuM che ema batAvIne tenA dravyAstika Adi cAra bhedo bhASyakArazrIe "tathAthI spaSTa karyA. tenAthI e prApta thAya ke jagatamAM dekhAtA padArtho utpAda-vyaya-dhrauvyayukta che ane te padArtha dravya-paryAyasvarUpa che. vaLI, syAdvAdanA matamAM arthanaya ane vyaMjananaya ema be nayo che. arthanaya eTale arthane= padArthane, jonArI dRSTi, ane vyaMjananaya eTale padArthane joyA pachI zabdane AzrayIne vastuno bheda karAvanArI nayadRSTi. jema taTarUpa vastune joIne "ta:-tarI-taram' e prakAranA liMganA bhedathI zabdanaya eka ja taTarUpa arthane traNa bhedavALuM kahe che. A Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5| sUtra-31 rIte zabdane AzrayIne pravartatA zabdAdi pAchaLanA traNa no vyaMjananayo che ane naigamAdi pUrvanA cAra nayo arthano che. vaLI, arthanaya padArthane dravya ane paryAyarUpe jue che temAMthI saMgrahanaya padArthane satvarUpe jue che. vyavahAranaya satuM evA padArthano paNa vyavahAra karavA mATe bheda kare che. ahIM dravAstikAdi cAra bheda karavA mATe bhASyakArazrIe dravAstikarUpa prathama bhedamAM "asti" zabdathI saMgrahanayanuM grahaNa karela che; kema ke "asti" zabda saMgrahanayane abhimata vastuno vAcaka zabda che. tyArapachI te sat evI vastu dravyarUpa che e jonArI dRSTithI dravyAstika evo prathama bheda pADela che. tyArapachI te dravya paNa koIka dharmanI apekSAe koIka padathI vAcya thAya che. jema gatimAM sahAyaka dharmanI apekSAe dharmAstikAyadravya dharmAstikAyarUpa mAtRkApadathI vAcya bane che. te ja dharmAstikAyadravya sthitimAM sahAyaka dharmanI apekSAe amAtRkApadathI vAcya thAya che. tethI bIjo bheda mAtRkApadAstikathI grahaNa karela che. vaLI vyavahAranayane AzrayIne dravyAstikarUpa ane mAtRkApadAstikarUpa be bheda batAvyA pachI RjusUtranaya vartamAna vastune svIkAre che tene sAme rAkhIne utpanAstikarUpa trIjo bheda batAve che. vaLI RjusUtranaya sthUla paryAyane grahaNa karIne manuSyakSaNane vartamAnanI kSaNa svIkAre che tene AzrayIne paryAyAstika bheda svIkArela che. A rIte dekhAtA bAhyapadArthone jonArI arthanayanI dRSTithI padArthane jovAmAM Ave to dareka padArtho utpAda-vyaya-dhrauvyayukta sat che. A sat dravyane jonArI dRSTithI jovAmAM Ave te dareka padArtho dravyarUpa jaNAya che ane te dravyamAMthI eka dravya jovAmAM Ave to A dravya satuM che tema pratIta thAya che; kema ke te dravyamAM utpAda-vyaya-dhrauvya dekhAya che. vaLI koI be-traNa Adi dravyane jovAmAM Ave tyAre te be-traNa Adi dravyo sat che tema jaNAya che. dravyAstikanA vikalpamAM asad vastu nathI; kema ke koIpaNa dravyane jovAmAM Ave tyAre te dravya potAnA guNa-paryAyathI yukta satvarUpe dekhAya che paraMtu anubhava anusAra kyAreya asaturUpe dekhAtuM nathI. arthAt eka dravya, be dravya ke ghaNAM dravya hoya te sarva saMkhyAthI ekaanekarUpe dekhAya che paraMtu jema ghaTa paTarUpe asat dekhAya che tema dravya koI svarUpe asatuM dekhAtuM nathI mATe dravyAstikanA mate asat e prakAre vikalpa nathI ja. vaLI mAtRkApada padArthamAM rahelA koIka pratiniyata dharmane laIne te padArthane pRthagUrUpe batAvanAra pada . jema gatimAM sahAyaka dravya dharmAstikAya che tema kahIne sthitimAM sahAyaka dravyathI dharmAstikAyadravyane mAtRkApada pRthapha kare che. tethI mAtRkApadAstikanA mate dharmAstikAya satuM che ane amAtRkApadane AzrayIne= sthitimAM sahAyaka dharmarUpe nahIM kahenArA evA amAtRkApadane AzrayIne, dharmAstikAya asat che. vaLI, mAtRkApadAstikanA mate eka mAtRkApada, be mAtRkApada ke aneka mAtRkApada satuM che ane eka amAtRkApada, be mAtRkApada ke aneka amAtRkApado asat che. vaLI utpannAstikanA mate je vastu utpanna hoya arthAt vartamAnamAM je utpamAna hoya te utpanna kahevAya e niyama anusAra je utpanna hoya te satuM che. je utpanna thaI naSTa thAya che te satuM nathI ane je anutpanna che te satuM nathI. utpannAstikanA mate eka utpanna, be utpanna ke aneka utpanna sat che. tethI e prApta thAya Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 / sUtra-31 ke vartamAnamAM utpanna evo eka ghaTa, be ghaTa ke aneka ghaTo sat che. A rIte mAtRpadAstikanI dRSTithI ane utpannAstikanI dRSTithI sat kacit sat che ane kacit asat che tema batAvIne A be nayo kathaMcit paryAyathI AkrAMta che tema batAvela che. AthI vyavahAranaya para cAlanAra mAtRkApadAstika ane RjusUtranaya para cAlanAra utpannAstikanI dRSTi 'sat' 'asat' baMne vikalpa svIkAre che. te te dravyarUpa te vastu sat che, anyarUpe asat che tema vyavahAranaya svIkAre che ane RjusUtranaya vartamAnamAM vidyamAnane ja sat svIkAre che, anyane asat svIkAre che. have sat-asane AzrayIne syAdvAda anusAra saptabhaMgI kaI rIte thAya che ? te batAvavA mATe kathaMcit sat ane kathaMcit asatAno vikalpa batAvyA pachI avAcyano vikalpa batAvavA arthe kahe che - 57 arpita ane anarpita hote chate sat che athavA asat che e pramANe vAcya nathI. jema mAtRkApAstikanI dRSTithI dharmAstikAya gatimAM sahAyakarUpe sat che ane sthitimAM sahAyakarUpe amAtRkApadane AzrayIne dharmAstikAya asat che. A baMnenI arpaNA ka2vAmAM Ave ane kramasara te baMnenuM grahaNa karavAmAM na Ave to dharmAstikAyane sat paNa kahI zakAya nahIM ane asat paNa kahI zakAya nahIM; kema ke dharmAstikAya gatimAM sahAyakarUpe sat pratibhAsamAna thAya che ane sthitimAM sahAyakarUpe asat pratibhAsamAna thAya che, ane eka zabdathI te baMne pratibhAsamAnonuM kathana thaI zakatuM nathI; kema ke kramasara ja te benuM kathana thaI zake che. A rIte mAtRkApadAstika ane utpannAstika nayaSTithI sat-asat ane avaktavyarUpa traNa vikalpo batAvyA. pUrNa dravyane grahaNa karIne pahelo satno vikalpa thAya che, pUrNa dravyane grahaNa karIne bIjo asatno vikalpa thAya che ane pUrNa dravyane grahaNa karIne trIjo avAcyano vikalpa thAya che. saptabhaMgInA anya vikalpo bhASyakArazrI AgaLa batAvaze. have paryAyAstikanayamAM sat-asat ane avaktavyano vikalpa batAvavA mATe kahe che paryAyAstikanaya jema vartamAnamAM utpannane grahaNa kare che tema dIrghakAlIna evA sadbhAvaparyAyane paNa grahaNa kare che. AthI paryAyAstikanaya koI jIvanA manuSyabhavarUpa dIrgha paryAyane grahaNa kare tyAre te naya manuSyabhavarUpa sadbhAvaparyAyane grahaNa kare che. tene AzrayIne satno vikalpa batAvatAM bhASyakArazrI kahe che - paryAyAstikanayanA eka sadbhAvaparyAyamAM eka AdiSTadravya sat che. jema koI jIva vartamAnamAM manuSyarUpe hoya tyAre te jIvano manuSyarUpa sadbhAvaparyAya vidyamAna che. te manuSyaparyAyane dravyarUpe Adeza karavAmAM Ave ane tenA bALa, yuvA Adi paryAyo che tema kahevAmAM Ave tyAre te manuSyarUpa sadparyAyamAM AdiSTadravya sat che. vaLI paryAyAstikanayanI dRSTithI be jIvonA sadbhAvaparyAyamAM be AdiSTadravya sat che, traNa Adi jIvonA sadbhAvaparyAyomAM traNa Adi AdiSTadravya sat che. vaLI koI jIva vartamAnamAM manuSyarUpe che, tenA pUrve te jIva devabhavamAM hoya tyAre manuSyabhavanA kALamAM Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-31, 32 te jIvano asahbhAvaparyAya devabhava che. A asadbhAvaparyAyamAM manuSyabhavarUpa AdiSTadravya asat che; kema ke devabhavanA paryAyamAM manuSyabhavarUpa AdiSTadravya vidyamAna nathI. vaLI koI be jIvanA be devabhavarUpa asadbhAvaparyAyamAM be jIvonA manuSyabhavarUpa AdiSTadravya asat che. vaLI koI traNAdi jIvanA traNAdi devabhavarUpa asadbhAvaparyAyamAM traNAdi jIvonA manuSyabhavarUpa AdiSTadravya asat che. vaLI koI jIvanA vartamAnanA manuSyabhavarUpa paryAya ane pUrvanA devabhavarUpa paryAya grahaNa karavAmAM Ave to te ubhaya paryAyamAM vartamAnano AdiSTadravyarUpa manuSyabhava sat che athavA AdiSTadravyarUpa devabhava asat che e pramANe krama vagara avAcya che ethI paryAyAstikanayanA sadbhAvaparyAyamAM AdiSTadravyarUpa manuSyabhavane AzrayIne 'sat' e pramANe eka bhAMgAnI prApti che. asadbhAvaparyAyamAM AdiSTadravyarUpa devabhavane AzrayIne 'asat' e pramANe bIjA bhAMgAnI prApti che. tadubhayaparyAyamAM AdiSTadravyarUpa manuSyabhava ane devabhavane AzrayIne avaktavyarUpa trIjA bhAMgAnI prApti thAya che. A rIte mAtRkApadAstika, utpannAstika ane paryAyAstikane AzrayIne traNa vikalpo batAvyA pachI te dekhAtA bAhyapadArthanA dezanA vibhAgathI anya cAra vikalpo thAya che. tethI e prApta thAya ke sarUpe dekhAtA dravyane AzrayIne saMpUrNa dravyane grahaNa karIne vicArIe to sat, asat ke avAcyarUpa traNa vikalpo ja thaI zake. vaLI te saMpUrNa dravyanA be ke traNa vibhAga karIne vicArIe to anya cAra vikalpo prApta thAya che. te A pramANe mAtRkApadAstika AdithI dekhAtuM dravyAgrAvacchedena sarUpe che ane pRSThAvacchedena asaturUpe che. ema paNa joI zakAya che; kema ke mAtRkApadathI agrAvacchedena te dravya sat che ane amAtRkApadathI pRSThAvacchedena te asat che. jema purovartI dekhAto ghaDo agrAvacchedena ghaTarUpe sat che ane pRSThAvacchedena paTarUpe asat che. A rIte eka ja vastunA be vibhAga karIne kramasara sat-asat zabdathI te vastu vAcya bane che. vaLI purovarsI dekhAtI koI vastune grahaNa karIne teno eka deza sat che ane anya deza avAcya che tema paNa kahI zakAya; kema ke agrAvacchedena mAtRkApadarUpe te sat che ane pRSThAvacchedena mAtRkAdaamAtRkApada ubhayarUpe te avAcya che. te vastunA be vibhAga karIne agrAvacchedena asat ane pRSThAvacchedena avAcya kahI zakAya che. vaLI te vastunA traNa vibhAga karIne eka vibhAga sat, anya vibhAga asat ane trIjo vibhAga avAcya che tema kahI zakAya che. A rIte eka sat padArthane AzrayIne sAta vikalpo thaI zake che. enAthI adhika vikalpo saMbhavatA nathI; kema ke vivekI puruSane padArthane joIne sAta prakAranI jijJAsA thAya che ane sAta prakAranA vikalpo dvArA teno uttara apAya che. jethI te padArtha viSayaka sarva jijJAsAnI pUrti thavAthI padArthano yathAsthita bodha thAya che. Apa/31ll bhASyaH atrAha uktaM bhavatA 'saGghAtabhedebhyaH skandhA utpadyante' (a0 5, sU0 26 ) iti, tat kiM saMyogamAtrAdeva saGghAto bhavati ?, Ahosvidasti kazcid vizeSa iti ?, atrocyate sati saMyoge baddhasya saGghAto bhavatIti / atrAha atha kathaM bandho bhavatIti ?, atrAha - - - - Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 / sUtra-32 bhASyArtha H agrAhna **** atrAha ahIM=sUtra-26mAM kahela ke saMghAta-bhedothI skaMdho utpanna thAya che tyArapachI pUrvanAM sUtro sAthe saMbaMdhita sattnuM lakSaNa karyuM ane tenI sAthe saMbaMdhita arpita ane anarpitanI siddhi che te batAvyuM e kathanamAM, prazna kare che . tamArA vaDe "saMghAtabhedathI skaMdho thAya che" e pramANe kahevAyuM. te kAraNathI zuM saMyogamAtrathI saMghAta thAya che ? athavA koI vizeSa che ? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - - - saMyoga thaye chate baddhano saMghAta che. ahIM=A prakAranA uttaramAM, prazna kare che thAya che ? ahIM=e prakAranA praznamAM, graMthakArazrI uttara Ape che bhAvArtha: bhASyaH sUtra-26mAM kahyuM ke saMghAtabhedathI kaMdho utpanna thAya che. tyArapachI aNu ane cAkSuSa skaMdho kevI rIte utpanna thAya che ? tenI spaSTatA karI. tyAM prazna thayo ke pUrvamAM dharmAdi dravyonuM lakSaNa batAvyuM te dravyo 'che' arthAt "vidyamAna che" evuM kevI rIte nakkI thAya ? tethI sattnuM lakSaNa batAvyuM. tyAM prazna thayo ke sat paNa nitya che ke anitya ? tethI 'sat'mAM raheluM nitya kevuM che ? te batAvyuM. tyAM prazna thayo ke jo 'sat' nitya hoya to 'sat'nuM lakSaNa 'utpAda-vyaya-dhrauvyayukta sat' e pramANe kema karyuM ? tethI kahyuM ke arpita dvArA anarpitanI siddhi che. A prakAranuM kathana karyA pachI sUtra-26mAM kahela ke saMghAtabhedathI skaMdho thAya che tene sAme rAkhIne koI prazna kare che. - zuM prazna kare che ? te spaSTa kare che aNuonA paraspara saMyogamAtrathI saMghAta thAya che ke saMghAtamAM saMyoga karatA koI vizeSa che ? e prakAranA praznamAM bhASyakArazrI uttara Ape che. eka kSetramAM saMyoga hoya athavA avyavadhAnathI eka kSetramAM rahelA hoya tevA paramANu paraspara ekatvabhAvathI baddha thAya tevA baddha thayelA skaMdhomAM saMghAta che=ekatva pariNAmarUpa saMghAta che, je baMdha svarUpa che. - sUtrArtha : snigdha-rUkSapaNAthI baMdha che. II5/32)aa Che baddha evA skaMdhomAM baMdha svarUpa je saMghAta che tenA viSayamAM prazna kare che baMdha kaI rIte thAya che ? A zaMkAno uttara sUtrakArazrI Ape che sUtraH nidha kSatvAr vanyaH |/rUrI|| snigdharUkSayoH pudgalayoH spRSTayorbandho bhavati // 15 / 32 / / kevI rIte baMdha - Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GO tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-32, 33 bhASyArtha :nirUkSayo . mati | spaSTa evA snigdha-rUkSapugalano baMdha thAya che. pa/3rA bhAvArtha : eka AkAzapradezamAM rahelA ke najIkanA AkAzapradezamAM spardhAyelA pudgalono paraspara ekatvabhAvarUpa baMdha thAya che tenuM kAraNa te pugalamAM vartato snigdha-rUkSabhAva che. te baMdhanI adhika vizeSatA svayaM graMthakArazrI AgaLa spaSTa kare che. pa/razA bhASya : atrada - vimeSa vitta ti ?, matrocyate - bhASyArca - AmAM=snigdharUkSapaNAthI pagalomAM baMdha thAya che emAM, prazna kare che - zuM A ekAMta che?-- snigdha-rUkSa hoya to ekAMte baMdha thAya ke temAM koI anya vikalpa che ? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - sUtra - na jaghanyaguNAnAm / / 5/33 / / sUtrArtha : jaghanyaguNono baMdha nathI. pa/33 bhASya : jaghanyaguNasnigdhAnAM jaghanyaguNarUkSANAM ca paraspareNa bandho na bhavati / / 5/33 / / bhASyArca - navaguniyAnAM ....... mati / jaghanyaguNasnigdha evA pagalono ane jaghanyaguNarUkSa evA pudgalono paraspara baMdha nathI. pa/33. bhAvArtha : jaghanyaguNavALA snigdhapugalono jaghanyaguNavALA snigdhapudgalonI sAthe ke jaghanyaguNavALA rUkSapudgalonI sAthe paraspara baMdha thato nathI. tethI eka AkAzapradeza upara rahelA ke najIkanA AkAzapradeza upara rahelA skaMdho ke paramANuo jaghanyaguNavALA hoya to teonA paraspara saMsargathI navo skaMdha utpanna thato nathI. pa/33. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-34 61 bhASya : atrAha - uktaM bhavatA - jaghanyaguNavarjAnAM snigdhAnAM rUkSeNa rUkSANAM ca snigdhena saha bandho bhavatIti, atha tulyaguNayoH kimatyantapratiSedha iti ?, atrocyate - na jaghanyaguNAnAmityadhikRtyedamucyate - bhASyArtha: ahIM=pUrvasUtramAM kahyuM ke jaghavyaguNavALA yugalono baMdha thato nathI emAM, prazna kare che - jaghacaguNa rahita evA snigdhapudgalono rUkSanI sAthe ane rUkSapugalono snigdhatI sAthe baMdha thAya che e pramANe tamArA vaDe kahevAyuM. have tulyaguNavALAmAM zuM atyaMta pratiSedha che ?=tulyaguNavALA skaMdhomAM paraspara skaMdha thavAno atyaMta pratiSedha che ke temAM vikalpa che ? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - "ra navacaMpunA e prakAranA sUtrane AzrayIne A kahevAya che - bhAvArtha : jaghanyaguNavALA pudgalono paraspara baMdha nathI tema kahevAthI e prApta thayuM ke eka guNa snigdha paramANu hoya ke skaMdha hoya teno eka guNa snigdha evA anya paramANu ke aMdha sAthe baMdha thato nathI tema ja eka guNa rUkSa paramANu hoya ke skaMdha hoya tenI sAthe baMdha thato nathI. tethI prazna thAya ke jema jaghanyaguNavALA skaMdho tulya guNavALA che tethI teono paraspara baMdha thato nathI. tema jaghanyaguNa sivAyanA be guNa, traNa guNa Adi tulyaguNavALA pudgalonA baMdhano atyaMta pratiSedha che ke anya vikalpa che ? tenA uttara samaye navuM sUtra karatI vakhate "nA mukhAnAm" te sUtrane sAme rAkhIne kahe che arthAt jema jaghanyaguNavALA pugalono paraspara sAmyabhAva hovAthI baMdha thato nathI tema anyano paNa kyA sthAne baMdha thato nathI ? te spaSTa kare che - sUtra - TUAsAkhya sazAnAm pAha/rUA sUtrArtha : guNa sAmyamAM sadezono sadeza snigdha rUkSapudgalono, baMdha thato nathI. pa/34ll bhASya : guNasAmye sati sadRzAnAM banyo na bhavati, tad yathA - tulyaguNasnigdhasya tulyaguNasnigdhena, tulyaguNarUkSasya tulyaguNarUkSeNeti / / 5/34 / / bhASyArca - gujarAkhyuM ... sUkSeti | guNasAmya hote chate pugalomAM snigdhatA ane rUkSatAnA aMzonuM Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5| sUtra-34, 35 sAmya hote chate, sadaza evA pudgalono=snigdhapudgalano snigdhapudgalanI sAthe ane rUkSapagalono rUkSapudgalonI sAthe, baMdha thato nathI=ekatvapariNAma thato nathI. te A pramANe - tulyaguNavALA snigdhapudgalono tulyaguNavALA snigdhapudgalonI sAthe baMdha thato nathI, tulyaguNavALA rUkSapudgalono tulyaguNavALA rUkSapudgalonI sAthe baMdha thato nathI. ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 5/34 bhASya : atrAha - sadRzagrahaNaM kimapekSata ? iti, atrocyate - guNavaiSamye sadRzAnAM bandho bhavatIti / atrAha - kimavizeSeNa guNavaiSamye sadRzAnAM banyo bhavatIti ?, atrocyate - bhASyArca - ahIM zaMkA kare che - sadazanuM grahaNa guNasAgamAM sadazano baMdha thato nathI e kathanamAM sadezanuM grahaNa, zenI apekSA rAkhe che ? 'tti' zabda zaMkAnI samApti arthe che. ahIM=A prakAranA praznamAM, uttara Ape che - guNavaiSamyamAM snigdhatA ke rUkSatAnA aMzarUpa guNavaiSamyamAM, sadazano baMdha thAya che e prakAranI apekSA sadaza grahaNa rAkhe che. tti" zabda uttaranI samApti arthe che. ahIM A prakAranA uttaramAM, prazna kare che - zuM avizeSathI guNa vaiSamyamAM sadazano baMdha thAya rUti' zabda praznanI samApti arthe che. ahIM=e prakAranA praznamAM, uttara Ape che=AgaLanA sUtrathI uttara Ape che - bhAvArtha : pUrvasUtramAM kahyuM ke guNasAmyamAM sadazano baMdha thato nathI, tethI arthathI prApta thayuM ke guNasAmyamAM visadazano baMdha thAya che. tyAM prazna thayo ke guNasAmyamAM sadazano baMdha thato nathI e kathanamAM sadazanuM grahaNa zuM apekSA rAkhe che? tenA uttararUpe kahe che - guNavaiSamyamAM sadazano baMdha thAya che e prakArano artha prApta thAya che. paraMtu e arthamAM ekAMta nathI tethI guNavaiSamyamAM sadazano baMdha thAya che te sthAnamAM bhASyakArazrI zaMkA kare che - Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-35 63 zuM guNavaiSamyamAM koI vizeSatA vagara sadazano baMdha thAya che ? A prakAranI zaMkAthI nakkI thAya che guNavaiSamyathI thatA A sadezanA baMdhamAM koI vikalpa che, te vikalpane sAme rAkhIne graMthakArazrI javAba Ape che - sUtra H dhAvi muLAnAM tu ||/rU| -- dviadhikAdi guNavALA pudgalono=sadaza snigdha-rUkSatAvALA pudgalomAM be adhika snigdharUkSatAvALA pudgalono, baMdha thAya che. 5/35!! bhASya : sUtrArtha yadhikAdiguNAnAM tu sadRzAnAM bandho bhavati / snigdhasya dviguNAdyadhikasnigdhena, dviguNAdyadhikasnigdhasya snigdhena, rUkSasyApi dviguNAdyadhikarUkSeNa, dviguNAdyadhikarUkSasya rUkSeNa, ekAdiguNAdhikayostu sadRzayorbandho na bhavati, atra tuzabdo vyAvRttivizeSaNArthaH, pratiSedhaM vyAvartayati nanheM 5 vizeSati / bhASyArtha : ..... dhikAdiguNAnAM * vizeSavRtti / / dviadhikAdi guNo che jene evA sadeza pudgalono baMdha thAya che=ekatvabhAvarUpa skaMdha bane che. te A pramANe snigdhapudgalono dviguNa Adi adhika snigdhapudgalonI sAthe baMdha thAya che. dviguNa Adi adhika snigdhapudgalono snigdhapudgalonI sAthe baMdha thAya che. rUkSapudgalono paNa dviguNa Adi adhika rUkSapudgalonI sAthe baMdha thAya che. dviguNa Adi adhika rUkSapudgalono rUkSapugalonI sAthe baMdha thAya che. vaLI, ekAdiguNavALA ane adhika evA sadezano baMdha thato nathI=eka guNavALA, be guNavALA yAvat anaMtaguNovALA pudgalonI sAthe tenAthI adhika eka guNavALA evA sadeza pudgalono=snigdhapudgalonI sAthe snigdhapudgalono, rUkSapudgalonI sAthe rUkSapudgalono baMdha thato nathI. ahIM=sUtramAM, vyAvRttivizeSanA arthavALo 'tu' zabda pratiSedhanuM vyAvartana kare che='na vanyaH'nI anuvRttimAM vartatA pratiSedhavALA 'na'nI vyAvRtti kare che ane baMdhane vizeSa kare che. / / 5/35 / / bhAvArtha: pUrvasUtramAM kahyuM ke guNasAmyamAM sadezano baMdha thato nathI. tethI arthathI prApta thayuM ke guNanA vaiSamyamAM sadazano baMdha thAya che. temAM apavAda batAvavA arthe kahe che Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u4 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-35 be Adi adhika saMkhyAvALA sadRzamAM baMdha thAya che. tethI e prApta thAya ke eka guNa snigdhatAvALuM pudgala hoya teno be-traNa adhika guNa snigdhatAvALA pudgalonI sAthe baMdha thAya che paraMtu eka guNa adhika snigdhatAvALA pudgalono paraspara baMdha thato nathI. jema koI pudgalamAM eka guNa snigdhatA hoya ane anya pudgalamAM be guNa snigdhatA hoya, teo eka kSetramAM hoya ke najIkanA kSetramAM sparzIne rahelA hoya topaNa teono baMdha thato nathI. vaLI bhASyamAM kahyuM ke snigdhapudgalono dviguNa Adi adhika snigdhapudgalonI sAthe baMdha thAya che, tethI e prApta thAya ke koI dviguNa Adi adhika snigdhapudgalo koI sthAnamAM rahelA hoya ane anya snigdhapudgalo gamananA pariNAmathI te sthAnamAM Ave to pUrvanA dviguNa Adi adhika snigdhatAvALA pudgalonI sAthe te AvanAra pudgalono baMdha thAya che. eka sthAnamAM be pulo rahelA hoya te baMnemAMthI koIka eka pulamAM snigdhatA eka guNa adhika hoya tyAre teno baMdha thato nathI; paraMtu koIka nimittane pAmIne koIka eka pudgalamAM snigdhatAMza vRddhi ke hAni pAme ane tenAthI dviguNa Adi adhikatAnI prApti thAya tyAre te dviguNa Adi adhika snigdhatAvALA pulano tyAM rahelA anya snigdhapudgalonI sAthe baMdha thAya che. tene batAvavA mATe bhASyakArazrIe kahyuM ke dviguNa Adi adhika snigdhano snigdhanI sAthe baMdha thAya che ane rUkSapagalono paNa dviguNa Adi adhika rUkSapudgalonI sAthe baMdha thAya che. A kathanathI e prApta thAya ke koIka sthAnamAM dviguNa Adi adhika rUkSapugalo paDelA hoya ane gamananA pariNAmathI koI anya rUkSapagalo tyAM Ave to pUrvanA dviguNAdi adhika rUkSatAvALA pudgalonI sAthe te AvanAra rUkSapudgalono baMdha thAya che athavA eka sthAnamAM be pudgalo rahelA hoya paraMtu te baMnemAMthI koIka eka pudgalamAM rUkSatA eka guNa adhika hoya tyAre teno baMdha thato nathI paraMtu koIka nimittane pAmIne koIka eka pudgalamAM rUkSatA aMza vRddhi ke hAni pAme ane tenAthI dviguNAdi adhikatAnI prApti thAya tyAre te dviguNAdi adhika rUkSatAvALA pudgalano tyAM rahelA anya rUkSapudgalonI sAthe baMdha thAya che te batAvavA arthe bhASyakArazrIe kahyuM che ke dviguNAdi adhika rUkSano rUkSanI sAthe baMdha thAya che. A kathanano phalitArtha batAve che - eka-be-traNAdi rUkSAMza ke snigdhAMzanI saMkhyAvALA pudgalono ane adhikano=eka aMzathI adhika evA pudgalono, jo te sadaza hoya to baMdha thato nathI. tethI e phalita thAya ke eka aMzathI laIne anaMta aMza sudhInA snigdha ke rUpudgalanI sAthe tenAthI eka guNa adhika evA snigdha ke rUkSapudgalonuM sadRzapaNuM hoya to baMdha thato nathI ane snigdha sAthe rUkSarUpe visaruzapaNuM hoya to baMdha thAya che. sUtramAM rahelo 'tu' zabda vyAvRttivizeSa arthamAM che tethI uparanA sUtramAMthI 'sarInA na vanya:'nI je anuvRtti hatI temAMthI 'nanI vyAvRtti karIne sadazanA baMdhanI anuvRtti svIkAre che. tethI be adhikAdi guNovALA sadazano baMdha thAya che e prakAre grahaNa thAya che. pa/3pA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tavAryAvigamasatra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-36 5 bhASya : atrAha - paramANuSu skandheSu ca ye sparzAdayo guNAste kiM vyavasthitAsteSu AhosvidavyavasthitA iti ?, atrocyate - avyavasthitAH, kutaH ? pariNAmAt / atrAha - dvayorapi badhyamAnayorguNavattve sati kathaM pariNAmo bhavatIti ? / / ucyate - bhASArtha - annAda ..... 3 - ahIM-sUtra-3rathI sUtra-35 sudhI snigdhapaNAthI ane rUkSapaNAthI pugalono baMdha thAya che ema kahyuM temAM, prazna kare che - paramANamAM ane skaMdhomAM je spardhAdi guNo che te teomAM vyavasthita che athavA avyavasthita che ?=je paramANamAM ke je skaMdhomAM snigdha Adi sparzI vidyamAna che te sadA rahenArA che ke parivartana pAmanArA che ? te prakAranA praznamAM uttara Ape che - avyavasthita che=vidyamAna snigdhAdi bhAvo parivartana pAmanArA che. kema ? ethI kahe che - pariNAmane kAraNeete bhAvono anyarUpe pariNamata thavAno svabhAva che te kAraNe, spazadi guNo avyavasthita che, ema avAya che. ahIM paramANu ane skaMdhomAM spazadi guNo avyavasthita che temAM, prazna kare che - baMne paNa badhyamAna evA pudagalomAM guNavatva hote chate=baMdhane anukULa evuM guNavatva hote chate, kaI rIte pariNamana thAya che ? e zaMkAmAM graMthakArazrI uttara Ape che - bhAvArtha pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke snigdhapaNAnA ane rUkSapaNAnA kAraNe pudgalono paraspara skaMdha pariNAmarUpa baMdha thAya che ane te baMdha viSayaka apavAdo batAvyA ke AvA-AvA prasaMge paraspara baMdha thato nathI. tyAM vicAraka prazna kare che - paramANuomAM ane kaMdhomAM je sparzAdi guNo vidyamAna che te guNo sadA te ja rIte rahe che ke parivartana pAme che? teno uttara ApatAM bhASyakArazrIe kahyuM ke pudgalomAM vartatA spardhAdi avyavasthita che=kAlakrame parivartana pAmanAra che; kema ke anya anyarUpe parivartana pAmavAno svabhAva che. tyAM prazna thAya ke snigdhapaNAne ane rUkSapaNAne kAraNe be badhyamAna evA pudgalomAM baMdha thAya tevo guNa vidyamAna hoya tyAre te pudgalomAM kayA prakArano pariNAma thAya che? arthAt te bemAMthI kayo pudgala anyanA pariNAmane grahaNa kare che ? ane kyo pudgala potAnA pariNAmarUpe anya pudgalane pariNamana pamADe che ? e prakAranI zaMkAmAM uttara Ape che - sUtra : banthe samAdhiko pAriNAmikau / / 5/36 / / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-36 sUtrArtha : baMdha hote chate samAdhika pAriNAmika che. samaguNa pAriNAmika che ane adhika guNa pAriNAmika che. pa/36 bhASya : bandhe sati samaguNasya samaguNapariNAmako bhavati / adhikaguNo hInasyeti / / 5/36 / / bhASyArtha - vajo.... dIti | baMdha hote chate samaguNano samaguNa pariNAmaka thAya che arthAt samaguNavALo snigdhapudgala samaguNavALA rUkSano pariNAmaka thAya che athavA samaguNavALo rUkSapudgala samaguNavALA snigdhato pariNAmaka thAya che. adhika guNavALo hItaguNavALAno pariNAma thAya che arthAt adhika saMkhyAvALA snigdha ke rUkSa aMzavALA pudgalo hInasaMkhyAvALA snigdha ke rUkSa aMzavALA pudgalano pariNAmaka thAya che. rati" zabda bhASyanI samApti arthe che. pa/36AA. bhAvArtha eka AkAzapradeza upara aneka pudgalo hoya ke najIkanA AkAzapradeza upara aneka pudgalo hoya chatAM te pudgalomAM snigdhatA ke rUkSatA guNa na hota to teono paraspara baMdha thAta nahIM. vaLI eka AkAzapradeza upara anaMta paramANuo ke kyaNuka Adi skaMdho rahelA che, chatAMya te paramANuomAM ke skaMdhomAM snigdhapariNAma ke rUkSapariNAma vidyamAna hovA chatAM pUrvanA sUtromAM batAvyuM e pramANe baMdha pratye bAdhakatA aMzavALo snigdhapariNAma ke rUkSapariNAma hoya to baMdha thato nathI. je pudgalomAM baMdha thAya te prakAranA snigdhatA ke rUkSatAnA bhAvo vidyamAna hoya ane eka AkAzapradeza upara ke najIkanA AkAzapradeza upara teono saMyoga thAya tyAre samAna saMkhyAnA snigdhAMzavALA pudgalano samAna saMkhyAvALA rUkSAMza pudgalothI sAthe saMbaMdha thayo hoya tyAre te baMne skaMdhomAMthI eka pariNAmaka bane che ane anya pariNamana pAmanAra bane che. snigdha guNavALo pudgala pariNAmaka bane to rUkSaguNavALA pudgalane snigdharUpe pariNAma pamADe che ane rUkSa guNavALo pudgala pariNAmaka bane to snigdhapudgalane rUkSarUpe pariNAma pamADe che. vaLI koIka pudgalomAM baMdhane yogya snigdhatA ane rUkSatA vidyamAna hoya temAM je pudgalomAM adhika saMkhyAvALA snigdhAMzo ke rUkSAMzo che te pugalo hInasaMkhyAvALA snigdhAMza ke rUkSAMzavALA pudgalono pariNAmaka bane che. tethI adhika saMkhyAvALA snigdhAMza pudgalo hInasaMkhyAvALA rakSAMza pudgalonA rUkSabhAvano tyAga karAvIne potAnI samAna saMkhyAvALA snigdhAMza pudgalarUpe banAve che. vaLI koIka adhika saMkhyAvALo snigdhAMza pudgala hInasaMkhyAvALA snigdhAMza pudgalano pariNAmaka bane tyAre te hInasaMkhyAvALo snigdhAMza pudgala adhika saMkhyAvALA snigdhAMza pudgalarUpe bane che. pa/3chA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tavArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-5 | sUtra-37 bhASya :__ atrAha - uktaM bhavatA (a0 5, sU0 2) - 'dravyANi jIvAzce ti, tat kimuddezata eva dravyANAM prasiddhirAhosvillakSaNato'pIti ? / atrocyate - lakSaNato'pi prasiddhiH, taducyate - bhASyArtha: ahIM atyAra sudhI dravyanuM varNana karyuM ane baMdha kaI rIte thAya che? te batAvyuM e kathanamAM, prazna kare che - tamArA vaDe "jIvo ane ajIvo dravyo che" e pramANe adhyAya-5, sUtra-2mAM kahevAyuM ajIvAdi cAra ane jIva ema pAMca dravya che e adhyAya-5 sUtra-ramAM kahevAyuM, te kathana zuM uddezathI pAMca dravyo che e prakAranA uddezamAtrathI dravyanI prasiddhi che ? athavA lakSaNathI paNa dravyanI prasiddhi che? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - lakSaNathI paNa prasiddhi che. tene dravyanA lakSaNane, kahevAya che - sUtraH guNaparyAyavad dravyam / / 5/37 / / sUtrArtha : guNa paryAyavALuM dravya che. pa/37mAM bhASya : guNAn lakSaNato vakSyAmaH (sU0 40), bhAvAntaraM saMjJAntaraM ca paryAyaH, tadubhayaM yatra vidyate tad dravyam / guNaparyAyA asya santyasmin vA santIti guNaparyAyavat / / 5/37 // bhASyArtha : gun guNava aa guNone lakSaNathI AgaLamAMsUtra-40mAM, ame kahIzuM. bhAvAMtara ane saMjJAMtara paryAya che. te ubhaya guNa ane paryAya ubhaya, jemAM vidyamAna che te dravya che. "TUJparyAyavadravyam'no samAsa spaSTa kare che - guNaparyAyo Ane dravyane, che athavA AmAM che=dravyamAM che, e dravya guNaparyAyavALuM che. i5/3aaaa bhAvArtha : dekhAtA bAhyapadArthane joIne tene saturUpe upasthita karIe tyAre te padArtha utpAda-vyaya-dhrauvyayukta che te prakAre upasthita thAya che; kema ke satuM evI vastunuM tevuM svarUpa che. te rIte dharmAstikAyAdi cAra ajIvadravya ke jIvadravyamAMthI koIpaNa dravyane upasthita karavAmAM Ave tyAre te dravyamAM guNa ane paryAya dekhAya che=dravya Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u8 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 / sUtra-37, 38 AdhArarUpe dekhAya che ane guNa-paryAya AdheyarUpe dekhAya che. jema jIvadravyane upasthita karavAmAM Ave tyAre jIvadravyamAM jJAna, virya Adi guNo AdheyarUpe dekhAya che ane pratikSaNa parAvartana pAmatA bhAvorUpa paryAya AdheyarUpe dekhAya che. vaLI jIvanA paryAyavAcI zabdo saMjJAMtararUpa che tethI te saMjJAMtara bhAvo paNa temAM AdheyarUpe dekhAya che. AthI ja zabdAdi no eka ghaTarUpa padArthane paNa ghaTatva-kuMbhatva Adi bhAvothI paraspara bhinna mAne che tema AtmAmAM cetanatva-jIvatva-Atmatva Adi bhAvothI eka ja AtmA aneka paryAyavALo gaNAya che ane guNa-paryAya baMne jemAM vidyamAna che tene dravya kahevAya che. tethI phalita thAya ke dravya AdhAra che, guNa-paryAya Adheya che; chatAM te baMne vacce tAdAbhyabhAva che. paraMtu kuMbhamAM jalanI jema AdhAra-AdheyabhAva nathI. guNonuM lakSaNa svayaM graMthakArazrI AgaLa kahevAnA che. guNa-paryAya bane jemAM vidyamAna che te dravya kahevAya. tethI guNa-paryAyanI sAthe tAdAsyabhAvavALuM dravya che. pariNA avataraNikA : sUtra-1mAM cAra ajIvakAya batAvyAM, sUtra-ramAM cAra ajIvakAya ane jIva dravya che ema batAvyuM. tethI nakkI thAya che ke cAra ajIvakAya ane jIva ema pAMca dravyo che, tenAthI anya koI dravya nathI. jo kAla paNa dravya hota to ajIvatAyane batAvyA pachI ajIva, jIva ane kAla paNa dravya che evuM batAvanAra sUtra graMthakArazrI karata, paNa tevuM sUtra graMthakArazrIe batAvyuM nathI. tethI graMthakArazrIne kAlavya saMmata nathI tema phalita thAya che; Ama chatAM dharmAstikAyAdi dravyonAM lakSaNo batAvatI vakhate kAlanuM paNa lakSaNa sUtra-22mAM batAvyuM, tethI vicArakane prazna thAya ke graMthakArazrIne kAla dravyarUpe mAnya nathI, chatAM kAlanuM lakSaNa kema batAvyuM? vastutaH kAlanAM vartanA Adi lakSaNa paNa jIva-ajIvanA pariNAma svarUpa che tema te sUtranA bhASyathI spaSTa thAya che. tethI jemAM graMthakArazrIne asvarasa che tevA kAlatA viSayamAM anya AcAryano mata batAvavA arthe kahe che - sUtra: kAlazcetyeke / / 5/38 / / sUtrArtha: eka AcAryo kAlane dravyarUpe svIkAre che. II5/38. bhASya : eke tvAcAryA vyAcakSate-kAlo'pi dravyamiti / / 5/38 / / bhASyArtha pa .... dravyamati | eka AcAryo kahe che - Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 / -38, 39 zuM kahe che? tethI kahe che - kAla paNa dravya che. 'tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. pa/38 sUtra : soDanattasamayaH sApa/rUA sUtrArthaH te kAla, anaMta samaya che. pa/39ll bhASya : sa caiSa kAlo'nantasamayaH, tatraika eva vartamAnasamayaH, atItAnAgatayostvAnantyam / / 5/39 / / bhASyArtha: sa .... Ananyam ! ane te A pUrvasUtramAM kahyuM te A, kAla anaMta samaya Atmaka che. temAM= kAla anaMta samaya Atmaka kahyo temAM, eka ja vartamAna samaya che ane atIta-anAgatanuM AmaMtya che=atIta-anAgata samayanuM anaMtapaNuM che. pa/39 bhAvArtha - eka AcArya kALane dravya tarIke svIkAre che. A kALadravya anaMta samayarUpa che tema bhASyakArazrI kahe che. te anaMta samayane spaSTa karatAM kahe che - anaMta samayarUpa kALamAM vartamAna samaya eka ja che; atItanA samayo anaMtA che ane anAgatanA samayo anaMtA che. tethI e phalita thAya ke vartamAnano eka samaya vartamAnamAM ja che, traNa kALamAM nathI. atItanA samayo bhUtakALamAM hatA, paraMtu vartamAnamAM nathI ane bhaviSyamAM paNa nathI. anAgatanA samayo bhUtakALamAM nathI ane vartamAnamAM paNa nathI, te bhaviSyamAM Avaze. jo kALane dravyarUpe svIkAravo hoya to tene dhruva svIkAravo paDe, paraMtu vartamAnano samaya dhruva nathI. jema Atmadravya zAzvata che tema vartamAnano samaya zAzvata nathI. mATe kALane dravyarUpe svIkAranAre vartatA samayane koIkanA paryAyarUpe ja svIkAravo paDe. jema jIvano vartamAna paryAya eka samayano che, bhUtanA paryAyo anaMtA che ane bhaviSyanA paryAyo anaMtA che tema jIva-ajIvanA paryAya svarUpa kALane svIkArIe to ja kALa saMgata thAya. jo kALane dravya svIkAravo hoya to te kALane eka aNupariNAma svIkArIne saMkhyAthI eka che athavA cauda rAjaloka pramANa che tema svIkArIne digaMbara matAnusAra ratnanA DhagalA jevuM cauda rAjalokanA AkAzapradeza pramANa kALadravya che tema mAnavuM paDe. paraMtu tenuM koI svIkAratuM nathI, mATe kALadravya upacArathI ja saMmata che tema jaNAya che. pa/39TI Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 bhASyaH atrAha atrocyate sUtraH bhASyArtha : ahIM=guNa paryAyavALuM dravya che tema batAvyA pachI kAlaviSayaka anya AcAryano mata batAvyo temAM, prazna kare che - "guNaparyAyavALuM dravya che" (adhyAya-5, sUtra-37) e pramANe tamArA vaDe kahevAyuM tyAM=guNa-paryAyamAM kevA svarUpavALA guNo che ? e prakAranA praznamAM, kahe che - dravyAzrayA nirtuLA muLa: ||5/40|| sUtrArtha = 3ruM mavatA (30 1, sU0 rU7) - - dravyaAzrayavALA nirguNa evA guNo che. 15/40nA bhASya : dravyameSAmAzraya iti dravyAzrayAH, naiSAM muLA: sannIti nirmuLA: 5/405 bhASyArtha : dravyameSAmAzraya nirtuLa / / dravya Azraya che Amano e dravyaAzrayavALA che. Amane guNo nathI e nirguNa che. 5/40nA ..... - tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5 | sUtra-40, 41 'muLaparyAyavat dravya'miti, taMtra je muLA kRti ? / bhAvArtha: guNo e dravyamAM vartato pariNAma che, tethI dravya guNonuM AzrayasthAna che topaNa te guNo dravyathI sarvathA bhinna nathI paraMtu te dravyanA te te pariNAma svarUpe te te guNo rahyA che. vaLI jema dravyamAM guNo rahe che tema guNomAM anya guNo rahetA nathI. tethI guNo pote nirguNa che. ||5/40ll bhASyaH atrAha iti ? | atrocyate uktaM bhavatA (sU0 36) - - - 'bandhe samAdhikau pAriNAmikau' iti, tatra kaH pariNAma bhASyArtha : ahIM=baMdhanuM varNana zarU karyuM tyArathI laIne atyAra sudhInA kathanamAM, prazna kare che - tamArA vaDe Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5| sUtra-41, 42 baMdhamAM sama ane adhika pudgalo pAriNAmika che" (sUtra-36) e pramANe kahevAyuM tyAM pariNAma zuM che? tti' zabda praznanI samApti arthe che. ahIM=e prakAranA praznamAM, uttara Ape che - sUtra : tadbhAvaH pariNAmaH / / 5/41 / / sUtrArtha - teno bhAva dravya ke guNano bhAva, e pariNAma che. I5/41II bhASya : dharmAdInAM dravyANAM yathoktAnAM ca guNAnAM svabhAvaH svatattvaM pariNAmaH / / 5/41 / / bhASyA : ghInAM ....... rimaH | dharmAdi pAMca dravyano svabhAva ane yathokta evA guNonokasUtra-40mAM batAvyA e guNono svabhAva, svatatva e pariNAma che. i1pa/41II bhAvArtha : dharmAstikAyadravyano gatimAM sahAya karavAno je svabhAva che te dharmAstikAyanuM svatattva che, te dharmAstikAyadravyano pariNAma che. A rIte adharmAstikAyadravyano sthitimAM sahAya karavAno svabhAva che te adharmAstikAyano pariNAma che. A ja rIte AkAzAstikAyano potAnAthI anya dravyane avagAhanA ApavAno je svabhAva che te AkAzAstikAyano pariNAma che. tema jIvadravyano zeyane jANavAno jJAnasvabhAva che te jIvanuM svatattva che te jIvano pariNAma che. ane pudgalAstikAyano skaMdharUpe utpanna thavuM ane skaMdhathI chUTA paDavuM e rUpa je svabhAva che te pagalAstikAyano pariNAma che. vaLI guNono svabhAva che - guNonuM svatattva che te guNono pariNAma che. jema AtmAno jJAnaguNa matijJAna, zrutajJAna vagere jJAnarUpe pariNamana pAme che te rIte pugalamAM rUpa-rasa Adi guNo che. pudgalano rUpaguNa kyAreka zveta pariNAmarUpe to kyAreka anya anya rUpa rUpe pariNAma pAme che. te sarva rUpaguNanA pariNAma che. e rIte ja pudgalano sparzaguNa kyAreka snigdha, to kyAreka rUkSa, to kyAreka anyarUpe pariNAma pAme che, te sarva pariNAma pudgalanA sparzaguNano che. ApaNA bhASya : saddhivi: - Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-57 sutra-42, 43 bhASyArtha: te=pariNAma be prakArano che - sUtra: analitimAM zAka/4rA sUtrArthaHpariNAma anAdimAna ane AdimAna (ema be prakArano) che. pa/4 bhASya : tatrAnAdirarUpiSu dharmAdharmAkAzajIveSviti / / 5/42 / / bhASyArtha: tatra .... nIvezviti tyAM=be prakAranA pariNAmamAM, arUpI evA dharma-adharma-AkAza ane jIvamAM anAdi pariNAma che. 'tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. pa/4rA bhAvArtha : arUpI evA dharmAstikAyano sthira evA jIvana ane pudgalane gatimAM sahAyaka karavAno pariNAma - anAdino che. arUpI evA adharmAstikAyano gatimAna evA jIvana ane pudgalane sthira karavAno pariNAma anAdino che. arUpI evA AkAzAstikAyano sarva padArthone avagAhanA ApavAno svabhAva anAdino che. jIvano jJAnamaya ane khamaya svabhAva anAdino che. jIvano A svabhAva zuddha evA arUpI jIvane AzrayIne che. tethI saMsArIavasthAmAM paNa zuddha nizcayanayanI dRSTie AtmAnuM AvuM zuddha svarUpa jIvamAM anAdikALathI che ane zAzvata rahenAra che. pa/4zA sUtra: rUpiSyAtimAn pAka/4rUAA sUtrArtha :rUpImAM=rUpI evA pudagalomAM, AdimAna pariNAma che. IN/4all bhASya : rUpiSu tu dravyeSu AdimAn pariNAmo'nekavidhaH sparzapariNAmAdiriti / / 5/43 / / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5sUtra-43, 44 - 72 bhASyArtha: rUpis.... arinaliiita ll rUpI dravyomAM AdimAna pariNAma che ane te sparza pariNAmAdi aneka prakArano che. ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. pa/43. bhAvArtha - pugaladravyomAM sparzano pariNAma kyAreka snigdharUpe, kyAreka rUkSarUpe to kyAreka anya-anyarUpe thAya che. snigdhapudgala rUkSa bane che tethI te rUkSapudgala AdimAna kahevAya che, tevI rIte rUkSapudgala anya anyarUpe pariNAma pAme che tyAre te anya anya rUpa pariNAma AdimAna thAya che. e ja rIte paramANumAM vartatA rUpa Adi pariNAma paNa kyAreka zvetarUpe to kyAreka anyarUpe paNa thAya che tethI rUpIdravyano pariNAma sadA AdimAna che. IFpa/43 sUtraH yogopayogI jIveSu / / 5/44 / / sUtrArtha: yoga ane upayoga jIvomAM AdimAna pariNAma che. pa/44 bhASya - jIveSvarUpiSvapi satsu yogopayogI pariNAmAvAdimantau bhavataH, sa ca paJcadazavidhaH, sa ca dvAdazavidhaH, tatropayogaH pUrvoktaH, yogastu parastAd vakSyate / / 5/44 / / iti tattvArthAdhigame'rhatpravacanasaGgrahe paJcamo'dhyAyaH samAptaH / / bhASyArthaH navembarUpiddhagi.... parastAdasyate | jIvo arUpI hovA chatAM paNa yoga ane upayoga pariNAmo AdivALA che. ane te yoga, paMdara bheTavALo che ane teaupayoga, bAra bhejavALo che. tyAM yoga ane upayogamAM, upayoga pUrvamAM kahevAyo. vaLI yoga AgaLamAM kahevAze. pa/44 A pramANe tavAthadhigamasUtra nAmanA aham pravacanasaMgrahamAM pAMcamo adhyAya samApta thayo che bhAvArtha: arUpI evo AtmA siddhaavasthAmAM che, te siddhaavasthAmAM AtmAno pariNAma zAzvata che; paraMtu saMsArIavasthAmAM karmathI yukta AtmA che tethI sarvathA arUpI nathI. pudgaladravyanA saMbaMdhanI apekSAe Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-5| sUtra-44 AtmA rUpI hovA chatAM zuddha jIvadravyanI apekSAe arUpI che. A arUpI AtmA pudgaladravya sAthe saMbaMdhavALo hovAthI mana-vacana-kAyAne avalaMbIne yoganI pravRtti kare che te yogano pariNAma AdimAna che; kema ke te te samaye te te yogano pariNAma thAya che. ane te yoganAM avAMtara 15 bhedo che. vaLI AtmAno matijJAna Adino upayoga paNa bhinna bhinna kALamAM bhinna bhinna pravarte che tethI upayogano pariNAma paNa AdimAna che. ane te jJAna-darzananA upayogonAM avAMtara 12 bhedo che. pa/4 pAMcamo adhyAya samApta Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 / sUtra-1 bhASya : atrAha bhASyArcaH - / / 14modhyAyaH / / uktA jIvAjIvAH, athAssravaH ka ? ityAsravaprasiddhyarthamidaM prakramyate - - ahIM=pAMcamA aghyAyanI samAptimAM, prazna kare che jIva ane ajIva kahevAyA, have Azrava zuM che ? tethI AzravanI prasiddhi mATe A=chaTThA adhyAyano, prakrama karAya che ..... - - bhAvArtha: prathama adhyAyamAM graMthakArazrIe kahyuM ke samyagdarzana-samyajJAna-samyapcAritra mokSamArga che tyArapachI samyagdarzananuM lakSaNa karatAM kahyuM ke 'tattvArthazraddhAna' e samyagdarzana che tyAM jijJAsA thaI ke tattva zuM che ? tethI kahyuM ke jIva-ajIvAdi sAta tattva che. te sAta tattvamAMthI jIva-ajIvarUpa be tattvanuM svarUpa bIjA adhyAyathI pAMcamA adhyAya sudhI batAvyuM. have jijJAsA thAya ke te sAta tattvamAMthI Azravatattva zuM che ? tethI Azravano bodha karAvavA arthe graMthakArazrI chaThThA adhyAyano prAraMbha kare che sUtraH kAyavAGmanaHkarma yogaH ||6 / 1 / / - 75 sUtrArtha: kAya, vANI ane mananuM karma yoga che. II6/1|| bhASyaH kAyikaM karma vAcikaM karma mAnasaM karma ityeSa trividho yogo bhavati / kAyAtmapradezapariNAmo gamanAdikriyAhetuH kAyayogaH, bhASAyogyapudgalAtmapradezapariNAmo vAgyogaH, manoyogyapudgalAtmapradezapariNAmo manoyogaH, sa ekazo dvividhaH, zubhazcAzubhazca / tatrAzubho hiMsAsteyAbrahmAdIni kAyikaH, sAvadyAnRtaparuSapizunAdIni vAcikaH, abhidhyAvyApAderSyAsUyAdIni mAnasaH, ato viparItaH zukSma kRti ||6/zA bhASyArtha : kAyikaM rUti / / kAyika karma, vAcika karma, mAnasa karma e prakArano A trividha yoga che. kAyA ane Atmapradezono pariNAma=kAyAthI yukta AtmapradezomAM spaMdanAtmaka thato pariNAma, je gamanAdi kriyAno hetu te kAyayoga che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-6 / sUtra-1 bhASAyogya pudgala ane Atmapradezano pariNAma vAgyoga che. manoyogya pudgalo ane Atmapradezano pariNAma manoyoga che. te=yoga, ekeka=kAyAdi traNa yogamAMthI dareka, be prakArano che - zubha ane azubha. tyAM=zubhaazubhayogamAM, hiMsA, steya, abrahmAdi kAyika azubhayoga che. sAvadha-avRta-paruSa-pizunAdi vAcika azubhayoga che. abhidhyA, vyApAda, IrSyA, asUyAdi mAnasa azubhayoga che. AnAthIetraNa prakAranA azubhayogathI viparIta zubhayoga che. ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 6/1 bhAvArtha: kAyAne avalaMbIne AtmapradezomAM thatI kriyA te kAyA ane AtmA ubhayano pariNAma hovAthI kAyayoga che. kAyAthI be prakArano yoga thAya che : zubha ane azubha. temAM koIka jIva kAyAne avalaMbIne pRthvIkAyAdi ke trasAdi jIvanI hiMsA kare athavA ayatanApUrvaka gamanakriyA kare tyAre kAyAno azubhayoga varte che. joke te vakhate mane paNa te prakAranI pariNativALuM hoya to paNa te pariNAmamAM kAyA pradhAna che, tethI kAyayoga azubha che, tema kahevAya che. kAyAthI koInI vastu grahaNa kare tyAre teya nAmano kAyika azubhayoga varte che. AthI ja gRhastha pRthvIkAyAdinA zarIro grahaNa kare tyAre jIvaadattarUpa sTeya nAmano azubhayoga prApta thAya che. tethI vratadhArI zrAvaka paNa cAra prakAranA adattano tyAga karI zakato nathI, paraMtu sthUlathI paranI mAlikIvALI vastunA grahaNano tyAga kare che, to paNa pRthvIkAyAdinA zarIrono potAnA zAtAdi arthe grahaNa karavAnA pariNAmathI yukta teno kAyayoga hovAthI azubhayoga varte che. vaLI, te vakhate ja yatanAnA pariNAmathI yukta hoya to te aMzathI zubhayoga paNa bane che. AthI ja susAdhu nadI yatanApUrvaka UtaratA hoya tyAre kAyAthI hiMsA hovA chatAM yatanAnA aMzathI zubhayoga varte che, ema kahevAya che. vaLI abrahmanI pravRtti ke parigrahanI pravRtti kAyika azubhayoga che AthI ja kAyA pratye jemane mamatva che teone kAyA paNa parigraha hovAthI kAyika azubhayoga pravarte che; phakta kAyA pratyenA mamatvathI ke dhanAdinA mamatvathI kAyayogamAM pravRtti hoya tyAre azubhayoga varte che. AthI ja saMpUrNa kAyika azubhayogano parihAra sarva bhAvo pratye nirmama muni karI zake che. vaLI sAvaghavacana azubha vAgyoga che. AtmAnI guNavRddhine anukULa vyApAra sivAyanAM sarva vacano sAvadyayoga hovAthI vAcika azubhayoga che. AtmakalyANa arthe ucita saMbhASaNa karatA samaye paNa muhapatti Adi dvArA mukhanA AcchAdana vagara bolavAmAM Ave to vAcika azubhayoga che. vaLI koI vyakti sAvadyabhASA na bolato hoya paraMtu amRtabhASA bole topaNa vAcika azubhayoga che. sAvadyapravRttinuM kAraNa na hoya tevuM viparIta vacana amRtabhASaNa hovAthI azubha vAgyoga che. vaLI sAvadyabhASA paNa na hoya ane jUTha paNa na hoya evuM padArthanuM yathArtha prarUpaNa paNa jo kaThora vacanathI karAyuM hoya to te paNa azubhavAcika Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 tasvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-1 yoga che. vaLI koIkanI kharAba pravRtti joyelI hoya, je tenA hitAdinA prayojana vagara koIkane kahevAnI vRttithI kahevAmAM Ave to te pazunya svarUpa azubhavAcikayoga che. abhidhyA azubha ciMtavana=jema koInA taraphathI potAne upadrava thato hoya ane vicAra Ave ke A mare to huM sukhethI jIvI zakuM, athavA koIkanuM ahita thAya teno vicAra karyA vagara, A jIva A pravRtti kare to sAruM evuM ciMtavana kare to azubha manoyoga che. jema viveka vagara ayatanApUrvaka pravRtti karanAra koIka sAdhune anulakSIne anya sAdhu vicAre ke A sAdhu AvuM kRtya kare to sAruM, A prakAranI vicAraNA azubha manoyoga che; kema ke te kRtyathI je paNa AraMbha-samAraMbha thaze te sarvanI anumodanA, te mAnasa vicArathI prApta thAya che. A bIjA prakAranuM azubha ciMtavana sUkSma azubha manoyoga che ane prathama prakAranuM azubha ciMtavana skUla azubha manoyoga che. A rIte anya sarva paNa ciMtavanI bhUmikAnA bhedathI aneka prakAranI taratamatAvALA azubha manoyogo che. vyApAda=bIjAnA AraMbha-samAraMbha kRtyono vicAra karyA vagara te amuka prakAranuM bAhya kRtya kare tevA AzayathI anyane te prakAre preraNA karavA arthe kahevAno vicAra, te vyApAda nAmano mAnasa azubhayoga che; kema ke te vicArathI prerAIne anyane kaMI kahevAmAM Ave ane te pramANe anya vyakti te kRtya karavA mATe te puruSane preraNA kare jenAthI koI zubha pariNAma thAya tema na hoya paraMtu AraMbha-samAraMbhanI pravRtti karIne te karma ja bAMdhe tema hoya, tevA karmabaMdhane anukULa kRtya karAvavAno A pariNAma che. vaLI koIkanAM bAhya saMpatti, mAna-sanmAna, vidvattA ke tapAdi kriyAne joIne asahiSNu pariNAma thAya te irSyA Atmaka azubha mAnasayoga che. dA. ta. koI tapa karatuM hoya jenAthI tenI khyAti thatI hoya te joIne manamAM irSyA thAya te azubha mAnasayoga che. asUyA ISyano ja kAMIka bheTavALo paryAyavAcI zabda che. jema koI muni sAdhvAcAra yathAtathA=jematema, pALatAM hoya chatAM pote susAdhu che tema mAnatA hoya, temanA "huM susAdhu chuM te prakAranAM vacano sAMbhaLI koIne arucivizeSarUpa akaLAmaNa thAya te asUyA che. vaLI ahiMsAno, asteyano ane brahmacaryAdino yoga kAyika zubhayoga che. jema meghakumAranA jIve sasalAnI dayA karI tyAre kAyAne AzrayIne ahiMsAno kAyika zubhayoga hato. bhAvasAdhu pramAdathI paDilehaNa karatA hoya tyAre kAyAne AzrayIne ahiMsAthI viparIta hiMsAno yoga hoya che, jyAre te ja mahAtmA SakAyanA pAlananA pariNAmathI upayukta thaIne paDilehaNamAM yatna karatA hoya to ahiMsAno yoga che. vaLI koI gRhastha dhana kamAvA yatna karato hoya te vakhate lobhane vaza thaIne kUTa-tola, kUTa-mApa Adi karyA vagara nItipUrvaka dhanArjanano yatna karato hoya to te asteyavratano pariNAma hovAthI zubhakAyayoga varte che. vaLI koI sAdhu, bhagavAnanAM vacanAnusAra AhAra prApti arthe bhikSAgamanakAle bhikSAnA doSonA parihArapUrvaka yatna karatA hoya Ama chatAM aMtaraMga rIte apramAdabhAvathI zakti anusAra saMyamamAM udyama na karatA hoya Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-1 | sUtra-1 to sAdhune zAtA arthe bhagavAne bhikSA grahaNa karavAnI anujJA ApI nathI chatAM te sAdhu bhikSA grahaNa kare che te vakhate sleyarUpa=tIrthaMkara adattarUpa, azubha kAyayoga varte che. vaLI jo te sAdhu potAnI zaktine gopavyA vagara apramAdabhAvathI saMyamamAM udyama karatA hoya ane saMyamanA udyamanA aMgabhUta nirdoSa bhikSA prApta thatI na hoya ane doSita bhikSAthI ja saMyamamAM udyama zakya hoya tyAre svazakti anusAra paMcakahAnipUrvaka doSita bhikSA grahaNa kare to paNa asteya vratamAM yatna hovAthI, asteya saMbaMdhI kAyika zubhayoga varte che. vaLI, koI zrAvaka bhogAdi karatA hoya chatAM brahmacaryanA rAgane kAraNe svazakti anusAra abrahmanA nivAraNa mATe yatna kare che tyAre je dezathI temano brahmacaryanA pAlanano pariNAma che te kAyika zubhayoga che. vaLI koI sAdhu abrahmanuM sevana karatA na hoya chatAM brahmacaryanI vADImAM ucita yatna na karatA hoya jenA kAraNe te te nimittane pAmIne strI AdinA kaMThanI madhuratA Adi bhAvIkRta iSad paNa vikAra thatA hoya tyAre abrahmAdi azubha kAyayoga varte che. te ja mahAtmA jyAre potAnA brahmacarya vratanuM smaraNa karIne tenA rakSaNa arthe navavADonA pAlanamAM udyamazIla che tyAre brahmacaryanA pAlanarUpa zubhakAyayoga varte che. vaLI sAdhu vastra, pAtra, vasati Adi prAmANika apavAdanAM kAraNa vagara doSita grahaNa kare tyAre kAyika azubhayoga pravarte che. parigraha parimANanA vratavALo zrAvaka potAnA parigraha vratanI maryAdA anusAra adhika parigrahanA parihAra mATe yatanA kare che tyAre kAyika zubhayoga varte che. koIka sAdhu bhagavAnanA vacanAnusAra niravadya bhASaNa karatA hoya, Ama chatAM bolatI vakhate mukhavastrikAnA upayoga pratye pramAdavALA hoya tyAre te aMzathI temano bolavAno upayoga sAvadya vAcika azubhayoga che. sAdhu saMvegapUrvaka mukhavastrikAnA upayoga sahita ucita bhASaNa kare tyAre niravadya vAcika yoga hovAthI zubhayoga che. koI sAdhu pramAdavaza mRSAbhASaNa karatA hoya to vAcika azubhayoga che. sAdhu apavAdathI jIvarakSAdinA prayojanathI mRSAbhASaNa karatA hoya to te paNa vAcika zubhayoga che. jema dhyAnamAM UbhelA sAdhune zikArIe pUcheluM ke haraNa kaI dizAmAM gayuM ? tyAre saMyogane anusAra te munie mRSAbhASaNa karyuM, to te paNa sAdhu zubhaadhyavasAyavALA hovAthI temanA mATe vAcika zubhayoga che. koI sAdhu koInI pravRtti joIne potAnA asahiSNu svabhAvanA kAraNe paruSavacanathI tene kahe to vAcika azubhayoga che, to vaLI koI guru ziSyanI alanAmAM ziSyane tIvra saMvega karAvavA arthe paruSazabdathI kahe, jenAthI yogya ziSyane tIvra saMvega thAya tyAre te paruSavacana paNa zubhayoga che. koI sAdhu ke koI gRhastha koInuM koI prakAranuM vartana anucita jaNAya to potAnA asahiSNutAnA kAraNe tenA anucita vartananuM koI pAse prakAzana kare tyAre azubha vAcikayoga hoya che. vaLI koI anya sAdhu koInI anucita pravRtti joIne guru AdinA vacanathI teo sudhare tevI saMbhAvanA joIne anucita pravRtti karanArA jIvonA hitane arthe guru Adine teonI anucita pravRttinuM kathana kare tyAre vAcika zubhayoga che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 / sUtra-1, 2 79 vaLI koI mahAtmA vicAre ke ajJAnane vaza A jIva anucita pravRtti karIne potAnuM ahita kare che tethI huM zuM karuM ke jethI enI ajJAnatA dUra thAya ? A prakAranuM ciMtavana abhidhyArUpa azubha mAnasa vyApArathI viparIta zubha ciMtanAtmaka hovAthI zubha mAnasayoga che. vaLI koI mahAtmAne koInI anucita pravRttine joIne vicAra Ave ke AnI anucita pravRttinuM nivAraNa tenA guru AdithI thAya te arthe huM ucita vivekapUrvaka temane kahyuM tethI A mahAtmA anucita pravRtti karIne potAno vinAza kare nahIM. A prakAranuM ciMtavana vyApAdathI viparIta zubha mAnasayoga che. vaLI koInA guNone joIne tenA pratye pramodabhAva thAya te irSyAthI viparIta evo zubha manovyApAra che. vaLI koI mahAtmA saMyama sAruM pALatA na hoya chatAM pote susaMyamI che tema batAvatA hoya teonA te vartanane joIne asUyA thAya te azubhayoga che. je mahAtmAo karmanI sthitinuM Alocana karIne tevA mahAtmAo pratye paNa asUyAthI viparIta upekSAno bhAva kare ke teonA hita ka2vAne anukULa huM zuM karuM ? teno vicAra kare te sarva asUyAthI viparIta zubha manoyoga che. saMkSepathI e prApta thAya ke bAhya nimitto pramANe mana-vacana ane kAyAnA yogone pravartAvavAmAM Ave tyAre prAyaH azubhayogo prApta thAya che. ane bAhya nimittane prApta karIne paNa potAne zuM ka2vuM ucita che ? ke jethI sva-52nuM hita thAya, e prakAranA pariNAmapUrvaka mana-vacana ane kAyAnI pravRtti ka2vAmAM Ave to prAyaH zubhayoganI prApti thAya che. 6/1II sUtraH sa AsavaH 6/2 / / sUtrArtha -- te Azrava che=sUtra-1mAM kahela kAyAnA, vacananA ane mananA vyApArarUpa yoga Azrava che. II6/2/ bhASya : sa eSa trividho'pi yoga AstravasaMjJo bhavati, zubhAzubhayoH karmaNorAstravaNAdAstravaH, sarasaH satibhAvAdinirvAdisrotovat / / 6/2 / / bhASyArtha : H..... sanibhAvAdinirvAdistrotovat / / te A trividha paNa yoga Azrava saMjJAvALo che. zubhaazubha karmonuM AsravaNa hovAthI Asrava che. jema sarovaranA pANIne aMdara lAvanAra ke bahAra kADhanAra srota=naLikA, pANInuM AsravaNa kare che. 6/2 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0. tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3adhyAya-1| sUtra-2, 3 bhAvArtha : sarovaramAM pANIne lAvavA mATe ke bahAra kADhavA mATe chidra hoya che. A chidrathI sarovaramAM pANIne aMdara Anayana thAya che te athavA sarovaramAMthI chidra dvArA pANIne bahAra nirvahaNa thAya che te chidra pANInA AsavaNanuM kAraNa che tema mana, vacanane kAyAne avalaMbIne thato jIvano vyApAra Atmaka yoga karmayugalonuM AtmAmAM AsravaNa karanAra che. tethI salilasthAnIya karmanuM AsavaNa mana, vacana, kAyAnA yogarUpa chidrathI thAya che. mATe mana, vacana, kAyAno yoga Azrava che. A mana, vacana, kAyAno yoga - mithyAtva, avirati, pramAda tathA kaSAyanA saMzleSavALo hoya tyAre te mithyAtvAdi bhAvonA prakarSane anurUpa te te karmono Azrava thAya che. mithyAtvAdi bhAvonA apakarSathI te te prakAranA apakarSavALuM karma thAya che. vaLI yoganI alpatAne kAraNe ane yoganI atizayatAne kAraNe tene anurUpa apakarSa ke utkarSavALo karmabaMdha thAya che. AthI ja ekendriya jIvone mAtra kAyayoga che, temane vacanayoga ane manoyoga nathI. vaLI, kAyayoga paNa atialpa che. tethI alpa karmabaMdhanI prApti che topaNa te alpa kAyayogamAM mithyAtva, avirati, pramAda ane kaSAyano saMzleSa jeTalo gADha che tene anurUpa atyaMta karmabaMdha thAya che. AthI ja ekendriyAdika jIvo gADha jJAnAvaraNIya, gADha mohanIyanA pariNAmone utpanna kare tevAM kliSTa karma bAMdhe che. Ika/zA avataraNikA : pUrvamAM mana, vacana, kAyAnA yoga Azrava che ema kahyuM ane te yoga zubha-azubharUpa che ema kahyuM. tethI have zubhayoga zeno Azrava che? tene kahe che - sUtra: suma puSa0 T6/rUA sUtrArtha: zubhayoga puNyano Azrava che. IIS/3 bhASyaH zubho yogaH puNyasyAstravo bhavati / / 6/3 / / bhASyArtha: guma... mati | zubhayoga puNyano Azrava thAya che. bhAvArtha - mana, vacana ane kAyAnA yogarUpa je Azrava che te Azravano pariNAma mithyAtva, avirati, pramAda, Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-3, 4 81 kaSAyanA saMzleSavALo hoya tyAre paNa koIka nimitte zubhayogarUpa vartato hoya to te zubhayoga puNyano Azrava bane che. je jIvomAM viparyAsanuM prAcarya che te jIvonuM puNya vipAkamAM Ave che tyAre te puNyanA udayanA unmAdathI viparyAsa utpanna thAya che. jema upamitimAM naMdIvardhanakumAra pUrvanA hAthInA bhavamAM dAvAnaLane joIne potAnI surakSA arthe ucita sthAnamAM javA doDe che ane vacamAM khADAmAM paDe che tyAre potAnI hAthaNIonI upekSA karIne A rIte jatA mArA jevAne A prakAranI avasthAnI prApti ucita ja che e prakAre zubhayoga thayo, jethI puNyanA AzravanI prApti thaI; topaNa viparyAsanI pracuratAne kAraNe manuSyabhavane pAmIne mahApuNyazALI rAjavI thavA chatAM uttaranA bhavamAM narakanI prApti thAya tevAM pAponuM te bhavamAM Asevana karyuM. vaLI meghakumAranA hAthInA jIve sasalAnI dayA karI tyAre paNa zubhayogane kAraNe puNyanA AzravanI prApti thaI, Ama chatAM mithyAtva maMda hovAnA kAraNe uttaranA bhavamAM rAjakuLamAM janmyA pachI vIraprabhunI dezanA sAMbhaLIne saMyamano pariNAma thayo. svabhUmikAnusAra madhyastha pariNatirUpa puNyano Azrava thavA chatAM dRDhaviparyAsakALamAM thayelo puNyano Azrava ja pApAnubaMdhI bane che ane mithyAtvanI maMdatAkAle kAMIka aMze puNyAnubaMdhI bane che ane samyaktvanI prApti pachI atyaMta puNyAnubaMdhI puNya bane che. II6/3/ sUtra H sUtrArtha : azubhaH pApa / / 6/4aa azubha=azubhayoga, pApano=pApano Azrava che. / / 6/4 bhASya - tatra sadvedyAdi puNyaM vakSyate zeSaM pApamiti / / 6/4 / / bhASyArtha : pApamiti / / tyAM=puNya ane pAparUpa AzravamAM, savedyAdi puNya kahevAya che. zeSa taMtra ... pApa che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthe che. II6/4 bhAvArtha: jeo zubhayogamAM nathI ane daDha viparyAsavALA che teo azubhayoga dvArA pApa arjana karIne viparyAsanI buddhine kAraNe pApAnubaMdhIpApa bAMdhe che. jeomAM viparyAsa maMda thaI gayelo che ke viparyAsa nAza pAmelo che tevA samyagdaSTi jIvo ke susAdhu paNa jyAre jyAre pramAdavALA hoya che tyAre tyAre temane azubhayoga pravarte Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-4, 5 che, jenA kAraNe temane paNa pApa baMdhAya che chatAM viparyAsano abhAva hovAne kAraNe pApa sAnubaMdha thatuM nathI. II/4 avataraNikA - pUrvanAM sUtro pramANe mana, vacana ane kAyAnI kriyA AzravarUpa che. temAM mana, vacana, kAyAnI zubha kriyA zubha evA puNyanA AzravarUpa che ane mana, vacana, kAyAnI azubha kriyA azubha evA pApanA AzravarUpa che tema phalita thayuM. te AzravamAM mithyAtvAdi bhAvIkRta je bheda che teno bodha karAvavA arthe kahe che - sUtra : - savAyASAH sAparAthiyopAda/pA sUtrArtha : kaSAyavALA ane akaSAyavALA jIvone sAMparAyikano ane IryApathano Azrava thAya che. II6/pA. bhASya : sa eSa trividho'pi yogaH sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyikeryApathayorAsravo bhavati, yathAsaGkhyaM yathAsambhavaM ca sakaSAyasya yogaH sAmparAyikasya, akaSAyasyeryApathasyaivaikasamayasthiteH / / 6/5 / / bhASyArtha : sa . sanesthitaiH | te A pUrvamAM varNana karyuM te A, trividha paNa yoga kaSAyavALA ane akaSAyavALA jIvono sAMparAyika ane IryApathano yathAsaMkhya yathAkrama=kaSAyanA upayogavALA jIvone sAMparAdhika Azrava ane akaSAyanA upayogavALA jIvone IryApatha Azrava thAya che. ane yathAsaMbhava=jene je prakAre alpa-adhikano saMbhava che te prakAre yathAsaMbhava=kaSAyavALA jIvone anaMtAnubaMdhI Adi kaSAyanA udayanI apekSAe yathAsaMbhava sAMparAdhika Azrava thAya che ane kaSAyavALA paNa jIvone akaSAyanA upayogakALamAM je prakAre anaMtAnubaMdhI Adi kaSAyano kSayopazama Adi hoya te prakAre yathAsaMbhava IryApathano Azrava thAya che. sakaSAya jIvato yoga sAMparAyikano Azrava che ane akaSAyavALAno IryApathano ja Azrava che; kema ke eka samayanI sthiti che. I65iaa. bhAvArtha : pUrvamAM kahyuM ke mana, vacana ane kAyAnI kriyA AzravarUpa che. temAM mana, vacana ane kAyAnA zubha yogo puNyakarmanA Azrava che ane mana, vacana, kAyAnA azubha yogo pApakarmanA Azrava che. tethI have zubha Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-5, 6 azubha bhAvomAM niyAmaka evA kaSAyane ane saMpUrNa zuddhabhAvanA niyAmaka akaSAyane sAme rAkhIne kevA prakArano karmabaMdha thAya che ? te batAve che - sakaSAya=kaSAyavALA jIvone sAMparAmikakama yathAsaMbhava thAya che. tethI e prApta thAya ke kaSAyavALA jIvo mana-vacana-kAyAthI je pravRtti kare temAM je prakAranI kaSAyanI utkaTatA ane anutkaTatA che tene anurUpa karmabaMdha thAya che. sakaSAyI jIvomAM paNa keTalAka saMjvalananA udayavALA che ane anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnIyanA ane pratyAkhyAnIyanA kSayopakSamabhAvavALA che. A jIvo jyAre kaSAyane vaza koI zubhayoga ke azubhayogamAM pravarte che tyAre te kaSAyane anusAra teone sAMparAyika karmabaMdha thAya che cAra gatinA paribhramaNarUpa saMsArano hetu evo karmabaMdha thAya che ane te mahAtmAo jyAre saMjavalananA udayane jinavacanathI niyaMtrita karIne saMyamanI vRddhine anukULa pravartAve che tyAre teomAM kaSAya vidyamAna hovA chatAM te vakhate teomAM kaSAyanuM apravartana che; kema ke kaSAyanA nAzane anukULa pravartana hovAthI naSyamAM naSTa e vacanAnusAra teo akaSAyavALA che tethI teone IryApathika karmabaMdha thAya che. Azaya e che ke je sAdhu je kALamAM je kAyika, vAcika ke mAnasika pravRtti karatA hoya te kriyAne choDIne anya kriyAmAM upayogavALA na hoya ane te kriyAmAM jinavacanathI niyaMtrita sUkSma bodhapUrvaka upayoga pravartato hoya to te kriyAkALamAM te mahAtmAno upayoga jinatulya thavA mATe vyApAravALo che, tethI tyAM IryApathika karmabaMdha thAya che. jyAre sAdhu pramAdane vaza anyamanaska hoya tyAre sAMparAyika karmabaMdha thAya che. te rIte pratyAkhyAna kaSAyanA udayavALA jIvone ane apratyAkhyAnIya kaSAyanA udayavALA jIvone temanA upayogAnusAra baMdha thAya che. AthI aviratasamyagdaSTi jIvo paNa jyAre jinavacanathI bhAvita thaIne svazakti anusAra apramAdabhAvathI uttaranA guNasthAnakamAM javA mATe yatna kare che tyAre teno sAMparAyika Azrava paNa IryApathika Azravane abhimukha ja hoya che. koI mithyAdRSTi jIva anaMtAnubaMdhInA udayavALA hoya Ama chatAM mArgAnusArI prauDha prajJAthI tattvAtattvanA vibhAga mATe yatna kare che tyAre samyattvanI prApti nahIM hovA chatAM samyaktane abhimukha ja teone sAMparAyika AzravanI prApti thAya che. tethI kaSAyavALA jIvone temanI bhUmikAnusAra taratamatAvALo sAMparAyika Azrava thAya che. agiyAramA guNasthAnakathI mAMDIne uparanA akaSAyavALA jIvone IryApathika Azrava eka samayanI sthitivALo hoya che. agiyAramAM guNasthAnaka pUrve sarva jIvo kaSAyavALA ja che topaNa atyaMta apramAdathI akaSAyavALA thavA mATe yatna karatA hoya tyAre IryApathika karmabaMdhanuM kAraNa teono sakaSAya avasthAno upayoga che. tethI upacArathI teone IryApathika Azrava che tema kahevAya che. pitA avataraNikA : pUrvamAM kaSAyavALAne sAMparAdhika Azrava thAya che tema kahyuM. have te sAMparAdhika AzravonA bhedo batAve che - Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-6 sUtra : ____ avratakaSAyendriyakriyAH paJcacatuHpaJcapaJcaviMzatisaGkhyAH pUrvasya bhedAH sUtrArtha : avata, kaSAya, Indriya ane kriyA pAMca, cAra, pAMca ane paccIsa saMkhyAvALA pUrvanA sAMparAyika AzravanA, bhedo che. II6/6aaaaN bhASya : pUrvasyeti sUtrakramaprAmANyAt sAmparAyikasyAha / sAmparAyikasyAsravabhedAH paJca catvAraH paJca paJcaviMzatiriti bhavanti / 'paJca hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahAH / pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA' (a07, sU0 9-10) ityevamAdayo vakSyante, catvAraH krodhamAnamAyAlobhA anantAnubandhyAdayo vakSyante, paJca pramattasyendriyANi, paJcaviMzatiH kriyAH, tatreme kriyApratyayA yathAsaGkhyaM pratyetavyAH, tadyathA - samyaktvamithyAtvaprayogasamAdAneryApathAH kAyAdhikaraNapradoSaparitApanaprANAtipAtAH darzanasparzanapratyayasamantAnupAtAnAbhogAH svahastanisargavidAraNAnayanAnavakAGkSA ArambhaparigrahamAyAmithyAdarzanApratyAkhyAnakriyA iti / / 6/6 / / bhASyArtha pUrvati - ti pUrvanA e prakAre sUtrakrama prAmANyathI sUtra-pamAM batAvAyelA krama anusAra prathama evA sAMparAyikanA=sAMpAyika AzravanA, bhedo che e pramANe kahe che. sAMparAdhika AzravanA bhedo pAMca, cAra, pAMca ane paccIza e pramANe thAya che. sAMparAyikatA pAMca bhedo "hiMsA, amRta= mRSA, steya corI, abrA ane parigraha pAMca bhedo avratanA che." "pramattayogathI prANavyaparopaNa hiMsA che" (adhyAya-5, sUtra-9-10) e vagere AgaLamAM kahevAzeHpAMca avratonuM svarUpa AgaLamAM kahevAze. cAra krodha, mAna, mAyA, lobha anaMtAnubaMdhI AdirUpa AgaLamAM kahevAze. pramattanI pAMca indriyo sAMparAdhika Azrava che.. paccIsa kriyA sAMparAdhika Azrava che. tyAM sAMparAdhika AzravanA bhedomAM, A AgaLamAM batAve che e, kriyApratyayaHkriyAthI thanArA, sAMparAyika Azrava yathAkrama jANavA. te A pramANe - samyakta, mithyAtva, prayoga, samAdAna ane IryApatha. A pAMca prakAranI kriyA che. vaLI anya prakAre pAMca kriyA batAve che - kAyA, adhikaraNa, pradoSa, paritApana ane prANAtipAta, A pAMca prakAranI kriyA che. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-6 vaLI, anya prakAre pAMca kriyA batAve che - darzana, sparzana, pratyaya, samaMtaanupAta ane anAbhoga, e pAMca prakAranI kriyA che. vaLI, anya prakAre pAMca kriyA batAve che - svahasta, nisarga, vidAraNa, Asayata ane avakAMkSa, e pAMca prakAranI kriyA che. vaLI, anya prakAre pAMca kriyA batAve che - AraMbha, parigraha, mAyA, mithyAdarzana ane apratyAkhyAnakriyA e pAMca prakAranI kriyA che. ti' zabda bhASyanI samAptimAM che. issuu bhAvArtha : sUtra-pamAM kahyuM ke sAMparAyika karmanA Azravo kaSAyavALA jIvane thAya che. tethI have te sAMparAyika AzravanA bhedo batAve che. temAM pAMca avratonA bhedo che, cAra kaSAyonA bhedo che, pAMca indriyonA bhedo che ane paccIsa kriyAnA bhedo che. temAMthI pAMca avratanA bhedo bhASyakArazrI batAve che - hiMsA, mRSAvAda, steya, abrahma ane parigraha e avratanA pAMca bhedo che. ethI e prApta thAya ke kaSAyavALA jIve karmabaMdhanA nivAraNa arthe pAMca vratonuM pAramArthika svarUpa jANavuM joIe ane pAMca vratonA svarUpane jANyA pachI tenA paramArthane sparze te rIte pAMca vratonuM pAlana karavuM joIe jethI pAMca avratarUpa sAMparAyika Azravano nirodha thAya. jeo te pAMca vratonuM pAlana karatA nathI teone pAMca avatarUpa sAMparAyika Azrava prApta thAya che. saMsArI jIvo pramattayogathI prANanuM vyaparopaNa kare che te hiMsA che. je jIvo AtmAnA pramAdabhAvano tyAga karIne jagatanA sarva bhAvo pratye samabhAvanA pariNAmapUrvaka SakAyanA pAlana mATe yatna karatA nathI teone hiMsA nAmanuM avrata che. jeo koI prayojanathI bole che tyAre jinavacananA niyaMtraNa nIce ekAMte svaparanA hitanuM kAraNa hoya tevuM satya vacana bole temane bIjA vratano pariNAma che. ane je te pramANe bolatA nathI paraMtu je pramANe potAnA saMyogo hoya te vakhate potAne je bhAva thAya te pramANe yathAtathA vacana prayoga kare che te sarva mRSAbhASArUpa che. tethI mRSAvAdakRta avratarUpa AzravanI prApti thAya che. je zrAvako potAnI zakti anusAra vyavahArathI paNa mRSAbhASAno parihAra karIne ucita vyavahArathI saMsAranI pravRttio kare che teone sthUla mRSAvAdano parihAra hovAthI mRSAvAdarUpa avratano aMzathI tyAga che tethI eTalA aMzamAM amRtarUpa AzravanI aprApti che. vaLI je sAdhu jinavacanAnusAra sarva pravRttiomAM udyamavALA che teo AhAra, vastra, pAtra, vasati Adi saMyama arthe grahaNa kare che, teo cAreya prakAranA adattAdAnanA parihAravALA che. jeo A prakAre adattAdAnano parihAra karatA nathI teone teyarUpa avatane kAraNe sAMparAyika AzravanI prApti Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 / sUtra-6 che. vaLI, zrAvaka sthUlathI paNa corIno parihAra kare che teone teTalA aMzathI steyarUpa avratanA Azravano nirodha che. je sAdhu brahmaguptinI nava vADonuM pAlana kare che teo brahmavratavALA che. jeo te prakAre brahmavratanuM pAlana karatA nathI teone abrahma nAmanA cothA avratarUpa sAMparAyika AzravanI prApti che. je zrAvako brahmacaryanA arthI che ane svazakti anusAra dezathI brahmavratanuM pAlana kare che teone teTalA aMzathI abrahmarUpa avratano sAMparAyika Azravano nirodha thAya che. je sAdhu sarva bAhya ane atyaMtara parigrahano tyAga karIne mAtra dharmanA u5ka2NarUpe dehane tathA vastrapAtra Adine dhAraNa kare che paraMtu dharmanA u5ka2NarUpa dehamAM ke vastra AdimAM mamatvane dhAraNa karatA nathI, paraMtu vastrAdinA baLathI samabhAvanA pariNAmanI vRddhi karIne nigraMthabhAvanI ja vRddhi kare che, teo aparigrahavratavALA che. jeoe te prakAre bAhya ane atyaMtara parigrahano tyAga karyo nathI teone parigraharUpa avrataskRta sAMparAyika AzravanI prApti che. vaLI, je zrAvaka sarvathA aparigrahavratanA atyaMta arthI che ane tenI prApti arthe svabhUmikAnusAra parigrahanuM dezathI parimANa kare che ane sadA aparigrahabhAvanAthI AtmAne bhAvita kare che, teone paNa dezathI parigraha nAmanA avratanA Azravano nirodha thAya che. A pAMca mahAvratone sUkSmabuddhithI jovAmAM Ave to AtmAnA sarva prakAranI icchAnA zamanane anukULa vyApArarUpa anicchAbhAvarUpa ahiMsA nAmanA prathama mahAvratamAM bAkInAM cAreya mahAvrato aMtarbhAva pAme che, topaNa ahiMsA mahAvratanI vADarUpe bAkInAM cAra mahAvrata che te prakArano bodha karAvavA arthe ahiMsAthI pRtharUpe batAvAyelAM che. tethI prAjJa puruSo eka ahiMsA mahAvratathI tenA aMgabhUta bAkInAM mahAvratone temAM ja aMtarbhAva pAmelAM joI zake che. tethI te sarva udyamathI potAnA bhAvaprANanA rakSaNa arthe AtmAnA samabhAvanA pariNAmamAM dRDha rAga dhAraNa karIne sarva mahAvratonuM pAlana kare che. te vakhate jema ahiMsA mahAvratamAM bAkInA cAra mahAvrato aMtarbhAva pAme che tema kaSAyAdi bAkInAM sAMpa2Ayika Azravo paNa te mahAvratanA pAlanathI ja tirodhAna pAme che; topaNa vizeSa bodha ka2vA arthe prathama mahAvratathI cAra mahAvrato pRthak batAvyAM, ane tenA bodhanI prApti arthe te mahAvratothI viparIta avratanA pAMca prakAra batAvyA. te rIte pAMca prakAranAM avratothI kaSAyone paNa pRthak batAvAyelA che. vaLI, krodha, mAna, mAyA, lobha e rUpa cAra kaSAyomAM anaMtAnubaMdhI Adi cAra prakAranA bhedathI kaSAyonA kula soLa bhedonI prApti che, topaNa bhASyakArazrIe krodhAdi cAra bhedonI ja vivakSA karI che. tethI je jIva saMsAranA bAhya padArthomAM upayogavALA hoya che tyAre krodha, mAna, mAyA, lobhamAMthI koI ekanA upayogavALA hoya che ane te upayoga anusAra teone sAMpa2Ayika AzravanI prApti thAya che. jyAre koIka rIte madhyasthabhAvathI tattvane sanmukha upayogavALo jIva thAya che tyAre tenA krodha Adi cAra kaSAyo paNa kSayopazamabhAvane abhimukha bane che te kaSAyothI sAMparAyika AzravanA unmUlanane anukULa Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 tattvAryAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-1 | sUtra-6 vyApAra thAya che. jema meghakumArano hAthIno jIva avratanA pariNAmavALo hato; chatAM sasalAnI dayA karI tyAre mithyAtva maMda hovAnA kAraNe pramattayogathI prANavyaparopaNanI kriyA na hatI, paraMtu apramAdabhAvathI ahiMsAne anukULa vyApAra hato. tethI kramasara anaMtAnubaMdhI Adi kaSAyo tenA maMda-maMdatara thatA hatA te rIte koIpaNa jIvane dayAne anukULa prazastarAganA pariNAmano upayoga vartato hoya che tyAre athavA asadgaha vagaranA jIvo ke maMda asadgahavALA jIvo tattvAtattvano vicAra karatA hoya che tyAre, teono upayoga tattva pratyenA rAgavALo ane atattva pratyenA dveSavALo vartato hoya to kaSAyakRta AzravanA nAzane abhimukha temano yatna varte che. vaLI pramatta puruSanI pAMca indriyo sAMparAyika Azrava che. joke indriyanA viSayasevanakALamAM koIka ane koIka kaSAyanI pravRtti che topaNa kaSAyo karatAM indriyanA vikArano pRthaka bodha karAvavA mATe tene pRthaka AzravarUpe grahaNa karela che. vaLI sAdhu, zrAvaka ke avirata samyagdaSTi paNa jinavacanAnusAra apramAdapUrvaka tattvAtattvanI vicAraNA karIne ucita pravRtti karatA hoya tyAre indriyanA viSayamAM pravRtti nahIM hovAthI indriyarUpa sAMparAyika Azrava prApta thAya nahIM. jyAre sAdhu, zrAvaka ke avirata samyagdaSTi pramAdasahita dharmAnuSThAna Adi koIpaNa kriyA karatA hoya te kALe teo koI ne koI indriyanA viSaya sAthe saMbaMdhita thaIne pariNAma karatA hoya che, tethI te kALe temane indriyarUpa AzravanI prApti thAya che. mithyAdRSTi jIvo paNa tattvane abhimukha vicAra karatA hoya che tyAre mithyAtva ane anaMtAnubaMdhI kaSAya maMda thAya che. mithyASTi jIvomAM Avo mArgAnusArI yatna thato hoya tyAre teo svabhUmikAnusAra apramAdathI hita mATe yatnavALA paNa hoya che. tethI te kALamAM temano indriyanA viSayagrahaNamAM vyApAra thato nathI, jethI indriyakRta sAMparAyika Azrava temane prApta thato nathI. sAMparAyika karmabaMdhanuM kAraNa paccIsa kriyA che ane te kriyA A pramANe che - (1) samyaktakriyA : koI jIva mithyAtva avasthAmAM hoya chatAM mithyAtva maMdabhAvamAM vartatuM hoya tyAre mArgAnusArI UhanA kAraNe tattvAtattvanA vibhAgane anukULa yatna vartato hoya che te samaye zAstrazravaNa ke adhyayananI je kriyA che te samyaktanI kriyA che. samyakta prApta thayA pachI paNa vizeSa vizeSa prakAranAM tattvonI prAptine anukULa zravaNakriyA ke adhyayanakriyA cAlatI hoya te samyaktakriyA che. (2) mithyAtvakriyA : koI jIva samyakta pAmela na hoya ane viparyAsanI kriyA atizaya-atizaya thAya te prakAre padArthanI vicAraNA karatA hoya te mithyAtvakriyA che. vaLI samyakta pAmelo paNa jIva tattvAtattvanA vibhAgathI viparIta vicAraNA karato hoya tenI manovyApAranI kriyA mithyAtvakriyA bane che. AthI brAhmI-suMdarInA jIve pUrvabhavamAM cAritraavasthAmAM paNa bharata-bAhubalInI guru bhagavaMte upabRhaNA karI ane potAnI Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-6 prazaMsA na karI te saMbaMdhI IrSAno pariNAma karyo ane vicAryuM ke hajI guru bhagavaMta rAjasvabhAvano tyAga karatA nathI. A vicAraNAnA kAle brAhmI-suMdarInA jIva evA pITha-mahApIThe AkarSa dvArA mithyAtva prApta karyuM, je mithyAtvakriyA che. (3) prayogakriyA : manoyogathI, vacanayogathI ane kAyayogathI thatI kriyA koI kRtyane anukULa hoya te prayogakriyA che. tethI mana-vacana-kAyAnA yogo AraMbha-samAraMbhane anukULa vartatA hoya te prayogakriyA che. (4) samAdAnakriyA : ATha karmabaMdhane anukULa kriyA te samAdAnakriyA. samAdAnakriyA be prakAre cheH dezaupaghAtasamAdAnakriyA, sarvaupaghAtasamAdAnakriyA. jemAM koIka jIva koIkanI indriyanA dezano upaghAta kare te dezaupaghAtasamAdAnakriyA che. ane koIka jIva sarva prakArathI koInI indriyano nAza kare te sarvaupaghAtasamAdAnakriyA che. (5) IryApathakriyA: je sAdhu apramattabhAvathI sarva kriyA karatA hoya, jinavacanathI upayukta thaIne bolatA hoya, AhAragrahaNa, paDilehaNa Adi kriyA jinavacanathI upayukta thaIne karatA hoya ane leza paNa pramAdano sparza na hoya teone IryApathika sAMparAyika Azrava che. prastuta IryApathikakriyAthI thato karmabaMdha mAtra eka sAmayika IryApathika karmabaMdha nathI paraMtu IryApathikakriyAnuM kAraNa bane tevo sAMparAyika Azrava paNa che, tenuM grahaNa che; kema ke prastuta sUtrathI sAMparAyika AzravanA bhedonuM varNana zarU karyuM che. IryApathika Azrava vItarAgane ja hoI zake tema vicArIe to vItarAga thavAne abhimukha dRDha yatnavALA munine IryApathikakriyA hoya topaNa te kriyAthI eka sAmayika karmabaMdha nathI; paraMtu utkRSTathI ATha varSa ane jaghanyathI eka muhUrta sthitino karmabaMdha thAya che. vaLI anya prakAre pAMca-pAMca kriyAmAM sarva kriyAono saMgraha thAya che. tethI bhASyakArazrIe pAMca-pAMca kriyAono samAsa karyo che tema jaNAya che. (6) kAyikIkriyA - kAyAthI nivRtta thaI hoya te kAyikakriyA che. Avazyakaniyukti haribhadrasUri TIkA anusAra kAyikIkriyAnA (1) aviratakAyikIkriyA, (2) duSpaNihitakAyika kriyA ane (3) uparatakAyikIkriyA ema traNa prakAre che. aviratakAyikakriyA mithyASTine ane samyagdaSTine hoya che. je munio ke anya jIvo jinavacanathI upayukta thaIne pravRtti karatA na hoya tevA pramatta sAdhuone ke anya jIvone duSpaNihitakAyikakriyA hoya che. uparatakAyikakriyA jinavacana anusAra kriyA karanAra sAvaghakriyAthI uparata apramatta munione hoya che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-6 (7) adhikaraNakiyA : adhikaraNa anuSThAna che ane adhikaraNa bAhyavastu che. je sAdhuo ke gRhastho dehAdinI kriyA kare che, te kriyA pramAdane vaza hovAnA kAraNe saMyamavRddhinuM kAraNa na hovAthI tenA dvArA jo mohanuM ja poSaNa thatuM hoya to te kAya-mana-vacana thatI kriyA pUlathI dharmAnuSThAna hoya ke koI saMsAranI pravRtti hoya te sarva kriyA adhikaraNakriyA che; kema ke teno deha, karmabaMdhane anukULa sAdhanarUpa che, vacana karmabaMdhane anukULa sAdhanarUpa che ane manovyApAra paNa karmabaMdhane anukULa sAdhanasvarUpa che. tethI te sAMparAyika AzravanuM kAraNa bane che. vaLI koI sAdhu ke gRhastha svabhUmikA anusAra ucita pravRtti karatA hoya ane teno upayoga tattvAtattvane abhimukha vartato hoya tyAre temanA dehAdi dharmane anukULa vartatA hovAthI dharmanA upakaraNarUpa bane che, karmabaMdhane anukULa banatA nathI. AthI te kriyA adhikaraNakriyA banatI nathI. vaLI bAhyavastu paNa adhikaraNa che. adhikaraNakriyAnA adhikaraNapravartanIkriyA ane adhikaraNanivartanIkriyA ema be prakAra che. koI adhikaraNano upayoga karavo te adhikaraNapravartanI kriyA che ane koI adhikaraNanuM niSpAdana karavuM te adhikaraNanivartinI kriyA che. (8) prAaSikIkriyA: prAaSika kriyAnA jIvaprASika kriyA ane ajIvaprASikIkriyA ema be prakAra che. koI jIvanA koI prakAranA vartanane joI potAne te vartana na game, dA. ta. tenA mukhanA bhAvo na game, jethI ISad paNa dveSa thAya te jIvaprAaSikIkriyA che. vaLI koI ajIva vastu indriyane game tevI na hoya tethI tene joIne prasveSa thAya te ajIvaprAaSikIkriyA che. AthI ja AhAra Adi vAparatI vakhate indriyane pratikULa evA AhAramAM upayoga jAya tyAre jo ISatuM paNa pradeSa thAya te ajIvaprAdeSikIkriyA che. (9) paritApanakriyA : jIvone pIDA kare tevI kriyA te paritApanakriyA che. paritApanakriyAnA be prakAra cheH (1) svadehaparitApanakriyA ane (2) paradehaparitApanakriyA. potAnA dehane paritApana kare tyAre svadehaparitApanakriyA thAya che. anyanA dehane paritApana kare tyAre paradehaparitApanakriyA thAya che. dA. ta. koI sAdhu kAjo Adi kADhatA hoya tyAre tyAM rahelA jIvone ucita sthAne na mUke tyAre paraspara saMghaTTana Adi kRta paradehaparitApanakriyA thAya che. (10) prANAtipAtakriyA : A kriyA be prakAre che. (1) svaprANAtipAtakriyA (2) paraprANAtipAtakriyA. jIva kaSAyane vaza thaI potAnA prANono tyAga kare te svaprANAtipAtakriyA che ane kaSAyane vaza thaIne bIjAnA prANono nAza kare te paraprANAtipAtakriyA che. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GO tanvAryAvigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-1 (11) darzanakriyA - jIva ke ajIvane jovAnI, utsukatAthI jovAnI kriyA te darzanakriyA. sAdhu ke zrAvaka dharmAnuSThAna atyaMta upayukta thaIne karatA na hoya to tathA prakAranI jovAnI utsukatAne kAraNe koI jatuM AvatuM hoya tene jovA mATe sahaja upayoga pravarte te darzanakriyA che. te darzanakriyAthI rAga-dveSa ke upekSAno pariNAma thAya che, te sAMparAyika Azrava che. (12) sparzanakriyA: sparzanakriyA be prakAranI che : (1) jIvasparzanakriyA ane (2) avasparzanakriyA. jIva strI-puruSanapuMsakane sparza kare te jIvasparzanakriyA che. koI puruSa rAgane vaza strIne sparza kare, koI strI puruSane sparza kare ke koI napuMsaka strI ke puruSane sparza kare te vakhate te prakAranA kAmanA vikAronuM kAraNa bane tevI ja kriyA te jIvasparzanakriyA che. vaLI sukhanA nimitte mUdu pariNAmavALA ajIva padArthone rAgane vaza sparza kare te ajIva sparzanakriyA che. A sparzanakriyAthI jIvamAM rAgAdibhAvono atizaya thavAthI sAMparAyika AzravanI prApti che. (13) pratyacakriyA: pratyayakriyA be prakAranI chejIvapratyayakriyA ane ajIvapratyayakriyA. jIvane AzrayIne jIvamAM vartatI rAgAdinI pariNati te jIvapratyayikakriyA che. ajIvane AzrayIne jIvamAM vartatI rAgAdinI pariNati te ajIvapratyayikakriyA che. A baMne prakAranI pratyayikakriyA karanArA jIvone sAMparAyika karmabaMdha thAya che. (14) samataanupAtakriyA - samaMtaanupAtakriyA be prakAranI che : (1) jIvasamaMtaupanipAtikI ane ajIvasamaMtaupanipAtikI. dA. ta. koInA puSTabaLada Adine loko jovA Ave ane prazaMsA kare je joIne baLadanA mAlikane harSa thAya te jIvasamaMtaupanipAtanikI kriyA che. potAnA suMdara ratha Adi jovAthI loko prazaMsA kare je sAMbhaLIne tenA mAlikane harSa thAya te ajIvasamataanupAtakriyA che=lokonA samudAyanA AgamanathI thayelI harSanI kriyA che. (15) anAbhogakriyA: sAdhu ke zrAvaka joyA ane pramAryA vagara koI vastune grahaNa kare ke koI vastu mUke te anAbhogakriyA kahevAya. te kriyAthI koIka jIvonI virAdhanA thavAnI saMbhAvanA hovA chatAM te prakAranA jIvarakSAne anukULa yatanA pariNAmano abhAva hovAthI te kriyAthI sAMparAyika AzravanI prApti thAya che. (16) svAhastikIkiyA - svAhastikIkriyA be prakAranI che : (1) jIvasvAhastikIkriyA ane (2) ajIvasvAhastikIkriyA. jIva Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-6] svahastathI jIvane mAre te jIvasvAhastikIkriyA che. vaLI jIva talavAra Adi svarUpa ajIvathI koIne mAre te ajIvasvAhastika kriyA che. AnAthI e prApta thAya ke jIva potAnA svArtha mATe AraMbha-samAraMbha kare che tyAre potAnA hAthe pRthvIkAyAdino ke trasAdino AraMbha kare che temAM je jIvono vinAza thAya che te jIvasvAhastikIkriyA che ane koI sAdhana dvArA jIvonu upamardana kare te ajavasvAhastikIkriyA che. (17) nisargakriyA - nisargakriyA be prakAranI che : jIvanA viSayamAM ane ajIvanA viSayamAM. koI vyakti potAnA putrano ke ziSyano tyAga kare te jIva viSayaka nisargakriyA che ane koI sAdhu sUtranI maryAdAzUnya vastrano ke pAtrano tyAga kare te ajIva viSayaka nisargakriyA che. A rIte nisarga karavAthI sAMparAyika AzravanI prApti thAya che; kema ke jinavacanAnusAra vidhinA avalaMbana vinA karAyelI pravRtti kaSAyavRddhinuM kAraNa bane che. (18) vidAraNakiyA - vidAraNikIkriyA be prakAranI che : jIvavidAraNikIkriyA ane ajIvavidAraNika kriyA. jIvone nAza kare te jIvavidAraNikIkriyA che ane ajIva evA ghaTAdi vagereno nAza kare te ajIvavidAraNikIkriyA che. A prakAranI pravRttinA kALamAM je prakArano kliSTabhAva thAya tene anurUpa sAMparAyika Azrava thAya. (19) AnayanakriyA - jIvane ke ajIvane bIjA dvArA lAvavAnI kriyA te AnayanakriyA che. AnayanakriyA be prakAranI che : (1) jIvana nikIkriyA ane (2) ajIvanayanikIkriyA. koI jIvaMta vyaktine bolAvavA mATe koIkane kahevuM te jIvaAnayanikIkriyA che ane koI ajIva vastu laI AvavA koIne kahevuM te ajIvaAnayanikIkriyA che. AnayanikI kriyAnA kALamAM je prakAranA AraMbha-samAraMbhano saMbhava hoya te AraMbha samAraMbha pratye jeTalA aMzamAM upekSAnA pariNAma hoya tene anurUpa sAMparAyika AzravanI prApti thAya che. (20) anavakAMkSakriyA : anavakAMkSakriyA Aloka saMbaMdhI ane paraloka saMbaMdhI be prakAranI che. AlokamAM lokaviruddha evA corI Adi karavAthI AlokamAM ja anarthonI prApti che, tenI vicAraNA karyA vagara te prakAranI pravRtti karanArane AlokaanavakAMkSikIkriyAnI prApti thAya che. potAnI kriyAnA paralokanA phaLanI vicAraNA karyA vagara je kriyA karatA hoya te paralokaanavakAMkSikIkriyA kahevAya. A kriyAmAM adhyavasAya jeTalA tIvra ke maMda hoya te anusAra Aloka ke paralokanA anartha pratyenI upekSA che tathA tene anurUpa sAMparAyika AzravanI prApti thAya che. (21) AraMbhajiyA : AraMbhakriyA be prakAranI che : jIva viSayaka AraMbha ane ajIva viSayaka AraMbha. je kriyA karavAthI, Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-6 jIvono AraMbha thAya, jIvone pIDAnI prApti thAya tevI kriyA te jIva viSayaka AraMbhakriyA che. vaLI je pATalA athavA ajIva sAdhano eka sthAnathI anya sthAne mUkavA laI javA te ajIva viSayaka AraMbhakriyA che. A kriyA karatI vakhate jeTalo AraMbha-samAraMbhano saMbhava che ane tenI upekSA karIne AraMbha-samAraMbha karavAno pariNAma che tene anurUpa sAMparAyika Azrava che. (22) parigrahakriyA - pArigrahikIkriyA be prakAranI che : jIvaparigrahakriyA ane ajIvaparigrahakriyA. je jIvo dAsa, dAsI, kuTuMba parivAranI vRddhivALA che teo te prakAranA ghaNA parigrahavALA che, teonI te kriyA jIva viSayaka pArigrahika kriyA che. te rIte je jIvo dhana dhAnyAdi ajIvanA parigrahavALA che, tene anurUpa mamatvabuddhi karIne tenA saMcaya ke vRddhi mATe yatna karI rahyA che teonI kriyA ajIva viSayaka pArigrahikIkriyA che. teone temanA pariNAmane anurUpa parigrahakriyA nAmanA sAMparAyika AzravanI prApti che. (23) mAyAkriyA: mAyApratyayikakriyA be prakAranI che : AtmabhAvavaMcanA ane parabhAvavaMcanA. jeo potAnA bhAvane gopave che tethI pote mAyAvI hovA chatAM pote saraLa svabhAvanA che tema batAvavA yatna kare che athavA pote saMyamamAM zithila hovA chatAM cAritranA phaTATopane batAve che arthAt pote samitipUrvaka cAle che, guptimAM che, te prakAre loko AgaLa dekhAya tema prayatna kare che teone AtmabhAvavaMcanA nAmanI mAyApratyayikakriyAnI prApti che. vaLI parabhAvavaMcanA kUTaplekha karavA AdithI thAya che. A prakAre be prakAranI mAyAmAMthI koI mAyAthI prerAIne jIva pravRtti kare che tyAre mAyAnI kriyArUpa sAMparAyika AzravanI prApti che. tenA pariNAmanI tIvratA atIvratA, nivartanIyatA anivartinIyatAnA bhedathI mAyApratyayikIkriyAkRta sAMparAyika AzravanI taratamatAnI prApti che. (24) mithyAdarzanakriyA - mithyAdarzanakriyA be prakAranI che : AbhigrahikamithyAdarzanakriyA ane anAbhigrahikamithyAdarzanakriyA. jeoe ekAMtadarzanano svIkAra karyo che teo padArthane ekAMte jovAnI dRSTine pravartAvIne mithyAdarzananI kriyA kare che. jema paradarzanavALA sva-sva darzananA te te nayane ekAMte jonArA hovAthI mithyAdarzananI kriyA kare che, tema pUlathI jainadarzanane svIkAryA pachI padArthanA vAstavika darzanamAM jemanI buddhi vyAmohavALI che, teo paNa padArthane te-te sthAnamAM ekAMte jonArA che. dA. ta. syAdvAdane mAnanAra digaMbaramata vastrAdi parigraha dhAraNa karanArane ekAMte parigrahadhArI ja svIkAre che. te rIte syAdvAdanI maryAdAnA bodha vagaranA jIvo ajJAnavaza ke mUDhatAne vaza mithyAdarzanamAM pravRtta hoya tyAre AbhigrahikImithyAdarzanikIkriyA kare che. vaLI ekendriya Adi jIvo ke anya manuSya Adi mAtra bAhya padArthane jonArA jIvo tathA koI darzana pratyenA valaNa vagaranA jIvo anAbhigrahikImithyAdarzanikIkriyA kare che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-6, 7 pUrvamAM samyakta ane mithyAtva ema be kriyA batAvyA pachI ahIM mithyAdarzanikI kriyA kahI. tethI e prApta thAya ke mithyAtvane abhimukha pariNAma te mithyAtvakriyA che ane padArthane miththArUpe jovAne anurUpa darzananI kriyA te mithyAdarzanika kriyA che. (25) apratyAkhyAnI kriyA : apratyAkhyAnika kriyA be prakAranI che : jIvaapratyAkhyAnika kriyA ane ajIvaapratyAkhyAnika kriyA. pratyAkhyAna eTale "jJAtvA krara...' A vastu AtmA mATe ahitakArI che tevo bodha karIne te prakAranI rucipUrvaka te prakAranI viratine karavAmAM Ave te pratyAkhyAnakriyA kahevAya. jeo leza paNa bhAvathI pratyAkhyAnanA pariNAmavALA nathI teo jIvaviSayaka ke ajIva viSayaka apratyAkhyAnikI kriyAvALA che. tethI sarva prakAranI aviratine anukULa pariNAmo sadA teomAM varte che. tevA jIvone apratyAkhyAnikIkriyArUpa sAMparAyika AzravanI prApti che. IIkA avataraNikA: pUrvamAM sAMparAdhika AzravanA pUlathI ogaNacAlIsa bhedo batAvyA. te bhedomAM paNa sarva jIvone samAna karmabaMdha thato nathI, paraMtu teonA pariNAmane anurUpa karmabaMdhamAM bheda paDe che. A bheda kaI rIte prApta thAya che? te spaSTa karavA arthe kahe che - sUtra : tIvramandajJAtAjJAtabhAvavIryAdhikaraNavizeSebhyastadvizeSaH / / 6/7 / / sUtrArtha : tIvrabhAva, maMdabhAva, jJAtabhAva, ajJAtabhAva, vIryavizeSa ane adhikaraNavizeSa - A sarvanA bhedathI teno vizeSa cheHkarmabaMdhano vizeSa che. II/LA bhASya :'eSAmekonacatvAriMzatsAmparAyikA(sravA)NAM tIvrabhAvAt mandabhAvAt jJAtabhAvAdajJAtabhAvAd vIryavizeSAdadhikaraNavizeSAcca vizeSo bhavati - laghurlaghutaro laghutamastIvrastIvratarastIvratama iti / tadvizeSAcca bandhavizeSo bhavati / / 6/7 / / bhASyArtha vimevo .... bhavati A ogaNacAlIsa sAMparAdhika AzrayonA=pUrvasUtramAM varNana karyuM e ogaNacAlIsa sAMparAyika AvyavonA, tIvrabhAvathI, maMdabhAvathI, jJAtabhAvathI, ajJAtabhAvathI, vIryavizeSathI ane adhikaraNanA bhedathI vizeSa che=sAMpAyika Azravono bheda che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-7 kevA prakArano bheda che ? te spaSTa kare che - laghu, laghutara, laghutama, tIvra, tIvratara, tIvratama e prakArano bheda che, ane tenA vizeSathI=ogaNacAlIsa bhedavALA sAMparAyika AzravonA laghu, laghutarAdinA vizeSathI, baMdhavizeSa thAya che=karmabaMdhamAM bheda thAya che. 6/7// 94 bhAvArtha: koI jIva pUrvamAM batAvyA temAMthI koIpaNa sAMpa2Ayika Azrava seve che tyAre te sevanakALamAM teno tIvrabhAva keTalo che ? tenA bhedathI te sAMparAyika AzravomAM paNa bheda thAya che. jema koI jIva hiMsArUpa Azrava seve che tyAre tatsadeza samAna hiMsA karanAra anya jIvane tenA karatAM hiMsAne anukULa sAMparAyika AzravavizeSa tIvrabhAvavALo hoya to adhika karmabaMdhanuM kAraNa bane che. vaLI keTalAka jIvone hiMsAdi sAMparAyika AzravanA kALamAM paNa hiMsA pAparUpa che tevI buddhi hovAthI hiMsAnA kRtyamAM maMdabhAva varte che. te maMdabhAva paNa darekane samAna vartatA nathI tethI maMdabhAvanI taratamatAthI sAMparAyika AzravamAM taratamatAnI prApti che ane sAMparAyika AzravanA maMdabhAvane AzrayIne thayelI taratamatAnA bhedathI karmabaMdhamAM bheda thAya che. jema hiMsA pAparUpa che tevuM jANavA chatAM sarvavirati grahaNa karavA asamartha zrAvaka gRhakArya arthe AraMbha samAraMbha kare che tyAre hiMsAno tIvrabhAva nathI, hiMsAmAM maMdabhAva che Ama chatAM te zrAvaka jyAre dazavidha yatidharmathI atyaMta bhAvita thayelo hoya tyAre jevo hiMsAno maMda pariNAma hoya tevo pariNAma abhAvita avasthAmAM prAyaH thato nathI. tethI maMdatAnI taratamatAnA bhedathI hiMsArUpa AzravanA bhedanI prApti thAya che ane te pramANe karmabaMdhamAM paNa bhedanI prApti thAya che. vaLI A jIva che tevuM jJAna hovA chatAM bIjA jIvanA prANanI upekSA karIne paNa potAnA svArtha khAtara bIjA jIvonI hiMsA karavAno pariNAma thAya che tyAre karmabaMdha adhika thAya che ane A jIva che tevuM jJAna nahIM hovAne kAraNe hiMsAkALamAM tevo krUrabhAva thato nathI tethI alpa karmabaMdha thAya che. AthI ja sthAvara jIvanI hiMsA karatAM trasa jIvanI hiMsAmAM adhika pariNAmanI malinatA thAya che; kema ke sthAvara jIvo ceSTA vagaranA hovAthI teono taraphaDATa dekhAto nathI, teonI pIDA dekhAtI nathI; jyAre trasane mAravAmAM Ave tyAre teo vihvaLa thaIne taraphaDATa kare che te jovA chatAM mAravAno prayatna thAya che tyAre mAranArane adhika kliSTa bhAva thAya che. vaLI, AraMbha-samAraMbhanI pravRttinA viSayamAM vIryanA adhika pravartana ke alpa pravartananA bhedathI paNa karmabaMdhano bheda prApta thAya che. jema hAthI Adi balavAna prANIne mAravA arthe vizeSa prakArano prayatna thAya che tyAre vIryanuM pravartana atyaMta adhika thAya che ane te vakhate te vIryanA atizayane anurUpa kaSAyo paNa adhika pravarte che. AthI ja yuddhabhUmimAM laDatA yoddhAnuM zatrunA nAzane anukULa atizaya vIrya pravartatuM hovAthI atizaya kliSTa bhAvo thAya che. vaLI adhikaraNanA bhedathI paNa karmabaMdhano bheda thAya che, je svayaM graMthakArazrI AgaLa batAve che. II6/7nA Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-8 5 bhASya : atrAha-tIvramandAdayo bhAvA lokapratItAH, vIryaM ca jIvasya kSAyopazamikaH kSAyiko vA bhAva tyu, (40 2, sUo 4-5) kathAdhirayi vimiti ? / matrocyate - bhASyArca - ahIM-sUtra-7mAM tIvrabhAva AdivA bhedathI sAMparAyika Azravano bheda che tema kahyuM emAM, prazna kare che - tIvra, maMda Adi bhAvo lokapratIta che ane vIrya jIvano kSAyopathamikabhAva ke kSAyikabhAva che e pramANe pUrvamAM kahevAyuM. have adhikaraNa zuM che ? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - bhAvArtha - sUtra-7mAM tIvra Adi bhAvothI sAMparAyika Azravano bheda che ane tenAthI karmabaMdhano bheda che tema kahyuM, e kathanamAM prazna kare che. zuM prazna kare che ? te batAve che - tIvrabhAva, madabhAva, jJAtabhAva, ajJAtabhAva te lokamAM pratIta che, tethI bhASyakArazrI tenI spaSTatA karatA nathI. vIrya jIvano kSAyopathamikabhAva che athavA kSAyikabhAva che, e pramANe pUrvamAM kahyuM, tethI vIryanA bhedathI sAMparAyika Azravano bheda zuM che ? te paNa bhASyakArazrI spaSTatA karatA nathI. paraMtu karmabaMdhanA bhedanuM niyAmaka adhikaraNa zuM che ? te prakAranI jijJAsAmAM prazna kare che ane teno uttara sUtra-8mAM Ape che - sUtra : thara nIvAnIvA: 6/8 sUtrArtha - adhikaraNa jIvo ane ajIvorUpa che. 16/8 bhASya : adhikaraNaM dvividham - dravyAdhikaraNaM, bhAvAdhikaraNaM ca, tatra dravyAdhikaraNaM chedanabhedanAdi zastraM ca dazavidham, bhAvAdhikaraNamaSTottarazatavidham / etadubhayaM jIvAdhikaraNamajIvAdhikaraNaM ca 6/8 bhASyArtha : ghara - 2 adhikaraNa be prakAranuM che : dravyaadhikaraNa ane bhAvaadhikaraNa. tyAM dravyaadhikaraNa chedana-bhedana Adi ane daza prakAranuM zastra che. ane bhAvaadhikaraNa 108 prakAranuM che. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-8 A ubhaya dravyaadhikaraNa ane bhAvaadhikaraNa e ubhaya, jIvaadhikaraNa ane ajIvaadhikaraNa be rUpe che. lig/8 bhAvArtha AtmA karmabaMdhano adhikArI jenAthI thAya te adhikaraNa kahevAya. A adhikaraNa be bhedavALuM che : (1) dravyaadhikaraNa (2) bhAvaadhikaraNa. dravyaadhikaraNa eTale dravya evI kriyA jenA dvArA jIva karmabaMdhano adhikArI thAya che. AvI chedanabhedana Adi kriyA dravyaadhikaraNa che. tethI e prApta thAya ke jIva kAyAthI chedana-bhedana Adi kriyAo karato hoya tenA kAraNe tene je malina pariNAmAM thAya che tenAthI te karmane bAMdhe che. AthI ja sAdhu yatanApUrvaka zAstramaryAdA anusAra nadI UtaratA hoya tyAre temanI kAyAthI jIvonI hiMsA thAya che, tethI te hiMsAnI kriyArUpa dravyaadhikaraNa tyAM vidyamAna che topaNa aMtaraMga rIte jinavacanAnusAra upayoga hovAne kAraNe bhAvaadhikaraNanI prApti nahIM hovAthI hiMsAkRta karmabaMdhanI prApti nathI. AnAthI e phalita thAya ke bIjA jIvone pIDA thAya tevI koIpaNa kriyA hoya te dravyaadhikaraNa che. ane te adhikaraNa dvArA bhAvaadhikaraNanI prApti thAya to karmabaMdhanI prApti thAya che. tethI dravyaadhikaraNa bhAvaadhikaraNa dvArA karmabaMdhanuM kAraNa che. vaLI daza prakAranAM zastro e paNa dravyaadhikaraNa che; kema ke te zastranA baLathI jIva AraMbha-samAraMbha karIne bhAvaadhikaraNanI prApti kare che. bhAvaadhikaraNanI prApti pratye dazavidha zastra kAraNa che, tethI zastra dravyaadhikaraNa che. joke zastrano upayoga karanArA jIvone prAyaH tene anurUpa bhAvaadhikaraNanI prApti thAya che ane karmabaMdha paNa thAya che; chatAM sAdhvIjInA zIlanA rakSaNa arthe pa. pU. A. zrI kAlikAcArya bhagavaMte yuddha karyuM tyAre sAdhvIjInA zIlarakSaNano vizuddha pariNAma hato, tethI te zastrorUpa dravyaadhikaraNa paNa bhAvaadhikaraNanI prApti dvArA karmabaMdhanAM kAraNa banyAM nahIM. bhAvaadhikaraNa 108 bhedavALuM che, jenuM varNana svayaM graMthakArazrI AgaLanA sUtramAM kare che. A dravyaadhikaraNa ane bhAvaadhikaraNa jIvaadhikaraNa ane ajIvaadhikaraNa ema be svarUpavALuM che. tethI e prApta thAya ke chedana-bhedanAdi kriyA ane daza prakAranA zastrarUpa je adhikaraNa che te ajIvaadhikaraNa che. jene graMthakArazrIe sUtra-10mAM vizeSarUpe spaSTa karela che. bhAvaadhikaraNa e jIvaadhikaraNarUpa che, jene graMthakArazrIe sUtra-9mAM spaSTa karela che. ahIM vizeSa e che ke sAdhvIjInA zIlarakSaNa arthe kAlikAcArye yuddha karyuM te vakhate zastranA prayogathI yuddha karyuM tethI zastrarUpa ajIva dravyaadhikaraNanI prApti hatI ane yuddhamAM jIvonI hiMsA karI te chedanabhedanarUpa dravyaadhikaraNanI prApti hatI. paraMtu aMtaraMga pariNAma sAdhvInA zIlarakSaNano hovAthI Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-8, 9 bhAvaadhikaraNanI prApti na hatI. tethI ajIva svarUpa dravyaadhikaraNa hovA chatAM karmabaMdhanI prApti thaI nahIM. je sthAnamAM ajIvarUpa dravyaadhikaraNa nathI, te sthAnamAM paNa bhAvaadhikaraNanI prApti dvArA karmabaMdhanI prApti thAya che. AthI ja prasannacaMdra rAjarSi kAyotsargamAM hatA, tyAre zastra ke chedana-bhedana AdinI kriyA Atmaka dravyaadhikaraNa na hatAM, chatAM bhAvaadhikaraNa dvArA sAtamI narakane anukULa karmabaMdhanI prApti thaI. AthI e prApta thAya ke bhAvaadhikaraNa e karmabaMdhane anukULa jIvanA pariNAmarUpa che, paraMtu kAyika, vAcika ke mAnasika kriyArUpa nathI jyAre dravyaadhikaraNa bhAvanI niSpattinA kAraNabhUta kriyAo svarUpa che ane zastrAdi svarUpa che. tenA dvArA AtmAmAM je malinabhAvo thAya che, te jIvaadhikaraNasvarUpa che. bhAvaadhikaraNanA kAraNabhUta kriyAo ke zastro ajIvaadhikaraNasvarUpa che. joke bhAvaadhikaraNamAM kaSAyakRta kAyasaMraMbhAdi kahela che topaNa tyAM mukhya te-te prakAranI kriyAkALamAM vartatA kaSAyakRta bhAvo ja che. te bhAvono paraspara bheda karavA mATe saMraMbha, samAraMbha, AraMbha vagere bheda pADela che. tethI jIvadravyamAM vartatA karmabaMdhane anukULa bhAvo e bhAvaadhikaraNarUpa che, je jIvaadhikaraNarUpa che. bhAvonI niSpattine anukULa mana-vacana-kAyAnI chedana-bhedana AdinI kriyAo te sarva pudgalanI hovAthI ajIvaadhikaraNarUpa che ane bhAvaadhikaraNanA kAraNabhUta hovAthI dravyaadhikaraNa che. II/8 bhASya : taMtra - bhASyArtha: tyAM jIva-ajIvarUpa adhikaraNamAM - sUtra : AdyaM saMrambhasamArambhArambhayogakRtakAritAnumatakaSAyavizeSaistristristrizcatuzcaikazaH / / 6/9 / / sUtrArtha : Adha-jIvarUpa adhikaraNa, saMraMbha-samAraMbha ane AraMbha, yoga-kRta-kArita-anumata, kaSAyanA vizeSathI eka eka saMraMbha-samAraMbha ane AraMbha traNemAMthI eka eka, yogathI traNa prakAre che, kRtathI traNa prakAre che, kAritathI traNa prakAre che, anumatathI traNa prakAre che ane kaSAyathI cAra prakAre che. (AnAthI kula bheda 108 prApta thaze.) I/II. bhASya : Adyamiti sUtrakramaprAmANyAjjIvAdhikaraNamAha / tat samAsatastrividham - saMrambhaH 1, samArambhaH Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 tasvArthAdhigamasUtra bhAga-3/adhyAya-5 / sUtra2, Arambha 3 iti, etat punarekazaH kAyavAGmanoyogavizeSAt trividhaM bhavati / tadyathA - kAyasaMrambhaH vAksaMrambhaH manaHsaMrambhaH; kAyasamArambhaH vAksamArambhaH manaHsamArambhaH; kAyArambhaH vAgArambhaH manaArambha iti / tadapyekazaH kRtakAritAnumatavizeSAt trividhaM bhavati / tadyathA - kRtakAyasaMrambhaH kAritakAyasaMrambhaH anumatakAyasaMrambhaH; kRtavAksaMrambhaH kAritavAksaMrambhaH anumatavAksaMrambhaH; kRtamanaHsaMrambhaH kAritamanaHsaMrambhaH anumatamanaHsaMrambhaH iti / evaM samArambhArambhAvapi, tadapi punarekazaH kaSAyavizeSAccaturvidham / tadyathA - krodhakRtakAyasaMrambhaH mAnakRtakAyasaMrambhaH mAyAkRtakAyasaMrambhaH lobhakRtakAyasaMrambhaH; krodhakAritakAyasaMrambhaH mAnakAritakAyasaMrambhaH mAyAkAritakAyasaMrambhaH lobhakAritakAyasaMrambhaH; krodhAnumatakAyasaMrambhaH mAnAnumatakAyasaMrambhaH mAyAnumatakAyasaMrambhaH lobhAnumatakAyasaMrambhaH / evaM vAGmanoyogAbhyAmapi vaktavyam tathA samArambhArambhau / tadevaM jIvAdhikaraNaM samAsenaikazaH SaTtriMzadvikalpaM bhavati, trividhamapyaSTottarazatavikalpaM bhavatIti / saMrambhaH saMkalpaH, paritApanayA bhavet samArambhaH / prANivadhastvArambhaH, trividho yogastato jJeyaH / / 1 / / / / 6/9 / / bhASyArtha: Adyamiti ..... jJeyaH // sUtramA prAmAeyathI sAdhane-94marane, cha-sUtra-8 mA prAmAyathI A zabdathI jIvaadhikaraNane sUtrakArazrI kahe che. te jIvaadhikaraNa, samAsathI traNa prAraQ cha - saMma, samAna sane sAma. 'iti' za6 maEiRIAL saM0 mA menI samApti mATe che. A vaLI-traNa prakAranuM jIvaadhikaraNa vaLI, eka eka kAyayoga vAgyoga ane manoyoganA vizeSathI ra thAya che. sApramANe - yama, vA saMraMga, manasaMpaya samAna, vApha samAraMbha, mana samAraMbha; kAya AraMbha, vAn AraMbha ane mana AraMbha. 'iti' za6 94mriena yasaM mAnavI samApti mATe che. te paNa kAyasaMraMbhAdi navabhedo paNa, eka eka kRta, kArita ane anumatanA bhedathI trividha che. te A pramANe - kRta kAyasaMraMbha, kArita kAyasaMraMbha, anumata kAyasaMraMbha; kRta vAsaMraMbha, kArita vAgusaMraMbha, anumata vAsaMraMbha; kRta matasaMraMbha, kArita matasaMraMbha, anumata manasaMraMbha. e pramANe=jema kRta-kArita-anumatanI sAthe kAyasaMraMbhAdinuM yojana karyuM e pramANe, samAraMbhaAraMbhanuM paNa yojana karavuM. te paNa kRta kAyasaMraMbha Adi paNa, eka eka kaSAyanA bhedathI cAra prakAranA che. te A pramANe - krodhakRta kAyasaMraMbha, mAnakRta kAyasaMraMbha, mAyAkRta kAyasaMraMbha, lobha Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-1 | sUca-9 kRta kAyasaMraMbha; krodhakArita kAyasaMraMbha, mAnakArita kAyasaMraMbha, mAyA kArita kAyasaMraMbha, lobhakArita kAyasaMraMbha; krodha anumata kAyasaMraMbha, mAtaanumata kAyasaMraMbha, mAyAanumata kAyasaMraMbha, lobha anumata kAyasaMraMbha. e rIte krodhakRta kAyasaMraMbha Adi batAvyA e rIte, vANInA yogathI ane manoyogathI paNa kahevuM joIe ane samAraMbha ane AraMbha paNa kahevA joIe. have AkhA kathananuM nigamana karatAM tatvathI kahe che - A rIte jIvaadhikaraNa samAsathI eka eka 36 vikalpavALuM che. ane traNe paNa-saMraMbha-samAraMbha ane AraMbharUpa traNe paNa 108 vikalpavALuM che. ti' zabda sUtra anusAra bhedonI samApti mATe che. have saMraMbhAdino artha kare che - saMraMbha=saMkalpa, paritApanAthI=samAraMbha thAya che ane AraMbha=prANI vadhu che. tenAthI=saMraMbhAdi traNathI, trividhano yoga jANavo-saMraMbhAdinA bhedathI mana, vacana, kAyAnA bhedarUpa trividha yoga jANavo. Isell bhAvArtha - saMraMbhanA 36 bhedo A pramANe che - (1) krodhakRta kAyasaMraMbha, (2) mAnakRta kAyasaMraMbha, (3) mAyAkRta kAyasaMraMbha, (4) lobhakRta kAyasaMraMbha, (5) krodhakArita kAyasaMraMbha, () mAnakArita kAyasaMraMbha, (7) mAyAkArita kAyasaMraMbha, (8) lobhakArita kAyasaMraMbha, (9) krodhAnumata kAyasaMraMbha, (10) mAnAnumata kAyasaMraMbha, (11) mAyAnumata kAyasaMraMbha, (12) lobhAnumata kAyasaMraMbha. (13) krodhakRta vAgusaMraMbha, (14) mAnakRta vAgusaMraMbha, (15) mAyAkRta vAgusaMraMbha, (19) lobhakRta vAgusaMraMbha, (17) krodhakArita vAgusaMraMbha, (18) mAnakArita vAgusaMraMbha, (19) mAyAkArita vAgusaMraMbha, (20) lobhakArita vAgusaMraMbha, (21) krodhAnumata vAgusaMraMbha, (22) mAnAnumata vAgusaMraMbha, (23) mAyAnumata vAgusaMraMbha, (24) lobhAnumata vAgusaMraMbha. (25) krodhakRta manasaMraMbha, (23) mAnakRta manasaMraMbha, (27) mAyAkRta manasaMraMbha, (28) lobhakRta manasaMraMbha, (29) krodhakArita manasaMraMbha, (30) mAnakArita manasaMraMbha, (31) mAyAkArita manasaraMbha, (32) lobhakArita manasaMraMbha, (33) krodhAnumata mana saMraMbha, (34) mAnAnumata manasaMraMbha, (35) mAyAnumata manasaMraMbha, (33) lobhAnumata manasaMraMbha. A ja prakAre samAraMbha ane AraMbhanA 30-36 bhedonuM yojana karavuM, ema kula 108 bhedo che. (1) krodhakRta kAyasaMraMbha : jIvane koI pratikULa bhAva pratye alpa paNa aruci thAya tyAre aMtaraMga pariNAmamAM krodhano pariNAma Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-9 pragaTe che. ane tenA kAraNe kAyAthI koIka kRtya karavAno saMraMbha-saMkalpa thAya che. paraMtu kAyAnI koI pravRtti karI nathI. te krodhakRta kAyasaMraMbha che. jema samabhAva mATe prayatnazIla munine deha upara maccharAdino upadrava thAya tyAre tenI pIDAne kAraNe ISad dveSa thAya, jethI te macchara uDADavAno saMkalpa thAya, te kAyA dvArA maccharane uDADavAno saMkalpa che=macchara uDADavAnI kriyA nathI mAtra saMkalpa che. vaLI samabhAvamAM prayatnazIla koI munine macchara karaDe temAM upayoga jAya tyAre samabhAvamAM ISad plAni thAya te saMyamamAM aticArarUpa che, Ama chatAM tattvanuM bhAvana karIne tenI upekSA kare to krodhakRta kAyasaMraMbha na thAya. vaLI AvA saMyogamAM jo te muni macchara uDADavAnI pravRtti na kare paraMtu temano samabhAvagAmI upayoga vAraMvAra skUlanA pAmato hoya tyAre manamAM saMkalpa thAya ke samabhAvanI vRddhimAM A maccharanI pIDA bAdhaka che, tethI samabhAvanA pariNAmanA rakSaNa arthe ane samabhAvanA pariNAmanI vRddhi arthe mAre macchara uDADavo Avazyaka che. tyAre te macchara uDADavAnI kriyA karavAno je saMkalpa karyo te krodhakRta kAyasaMraMbha nathI. paraMtu samabhAva pratye je rAga che te rUpa kSayopazamabhAva che tenA kAraNe maccharanI pIDAmAM je samabhAvanA upayogano nAza thaI rahyo che tenA rakSaNa arthe maccharane uDADavAnI kriyAnA saMkalparUpa che. mATe temane krodhakRta kAyasaMraMbhanI prApti nathI. vaLI, saMsArI jIvo koInA pratye krodhavALA thayA hoya ane tenA kAraNe tene mAravAno ke pIDA upajAvavAno saMkalpa kare te paNa krodhakRta kAyasaMraMbha che. vaLI, krodhakRta kAyasaMraMbhanA pariNAmanI taratamatAnA bhedathI aneka bhedonI prApti thAya che. (2) mAnakRta kAyasaMraMbha: koI jIvane koI nimittathI mAnakaSAyano udaya thAya tethI te mAnakaSAyane vaza bAhyathI tapanI kriyA karavAno vikalpa kare, tyAre mAnakaSAyane vaza kAyAthI tapa karavAno pariNAma thayo che. tethI mAnakaSAyane vaza kAyAne AzrayIne karAyelA tapanA saMkalparUpa saMraMbha che. tapanI kriyA thaI nathI mAtra tapa karavAno saMkalpa thayo che. vaLI koI mAnakaSAyane vaza dAna karavAnI kriyA ke anya koI dharmAnuSThAnanI kriyA karavAno saMkalpa kare te paNa mAnakRta kAyasaMraMbha che. vaLI koI mAnane vaza saMsAranA AraMbha-samAraMbha karavAno saMkalpa kare te paNa mAnakRta kAyasaMraMbha che. A sarvamAM te te jIvanA viveka-avivekane anusAra pariNAmanI taratamatAnI prApti thAya che te pramANe karmabaMdhamAM paNa aneka bhedo prApta thAya che. AthI jeo kaSAyane vaza dharmAnuSThAna karatA hoya chatAM upadezAdi pAmIne te kaSAyonA tyAga mATe paNa kAMIka prayatnazIla che teone jema mAna-kaSAyano udaya che tema mAnakaSAyano kSayopazamabhAva karavAno paNa abhilASa che, tethI mArdavabhAvamAM javAnA pariNAmavALA che arthAt mAnakaSAyanA tyAgapUrvaka guNo tarapha javAnA abhilASavALA che tethI jeTalA aMzamAM mAnakaSAyanuM zaithilya teTalA aMzamAM alpa karmabaMdhanI prApti thAya che. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-9 (3) mAyAkUta kAyasaMraMbhaH koI jIvane mAyAno udaya vartato hoya ane te mAyA lobhathI paNa upasthita hoya ke krodhathI paNa usthita hoya; paraMtu vartamAnamAM mAyAno upayoga hoya ane tenA kAraNe kAyAthI koI kriyA karavAno saMkalpa thAya, jethI potAnA krodhanI ke lobhanI tRpti thAya tevA prakArano saMkalpa mAyAkRta kAyasaMraMbha che. (4) lobhakRta kAyasaMraMbhaH koI mahAtmAne koI padArthamAM sUkSma lobha hoya jenA kAraNe kAyAthI koI pravRtti karavAno saMkalpa kare tyAre lobhakRta kAyasaMraMbhanI prApti che. jema saMyamI paNa sAdhune koI suMdara bhikSA maLI hoya ane tevI bhikSAnI prAptinA arthe pharI javAno saMkalpa thAya, to te lobhakRta kAyasaMraMbha che. vaLI saMsArI jIvo paNa lobhane vaza kAyAthI koI kriyA karavAno saMkalpa kare te lobhakRta kAyasaMraMbha che. (5) krodhakArita kAyasaMraMbha - koI jIvane koInA pratye krodha thavAne kAraNe jenA pratye krodha thayo che tenA artha mATe anya koI vyakti dvArA koIka AraMbha-samAraMbhanI pravRtti karAvavAno saMkalpa thAya tyAre krodhakArita kAyasaMraMbhanI prApti thAya che. vaLI koI sAdhune pagamAM kAMTo vAge tenA pUrve te mahAtmA samabhAvanA upayogavALA hoya chatAM kAMTo vAgavAne kAraNe kaMTakanI pIDA pratye dveSa thavAthI koInA pAse te kAMTo kaDhAvavAno saMkalpa kare tyAre krodhakArita kAyasaMraMbhanI prApti thAya. te mahAtmA samabhAvanA upayogavALA hovA chatAM kAMTo vAge tyAre kaMTakanI pIDA pratye dveSa thAya tenA lIdhe saMyamamAM aticAra lAge. samabhAvano pariNAma TakAvavA ane vRddhi karavAmAM kaMTakanI pIDA vijJabhUta che tevo nirNaya thAya tyAre samabhAva pratyenA rAgathI samabhAvamAM vipnabhUta evA kaMTakanA parihAra arthe koInI pAsethI kaMTaka kaDhAvavAno vikalpa kare temAM samabhAva pratyeno rAga hetu hovAthI krodhakArita kAyasaMraMbhanI prApti nathI, paraMtu samabhAva pratyenA rAgarUpa kSayopazamabhAvathI kAMTAnA dUra karAvavA arthe kAyAno vyApAra karAvavAno saMkalpa che. (6) mAnakArita kAyasaMraMbha - koI jIvane mAnane vaza koIka pAsethI koIka kAyika kriyA karAvavAno saMkalpa thAya, jethI enA mAnanI puSTi thatI hoya, tevI kriyAno saMkalpa mAnakArita kAyasaMraMbha che. jema koIne, koIka kArya karavAnuM kahevAno saMkalpa thAya tyAre te vyakti kAyAthI je pravRtti karaze tenA dvArA potAnA mAnanI puSTi thatI hoya tevI kriyA mAnakArita kAyasaMraMbha che. (7) mAyA kArita kAyasaMraMbha : mAyAne vaza koIka pAsethI koIka kAyika kriyA karAvavAno saMkalpa thAya tyAre mAyA kArita kAyasaMraMbha thAya che. jema mAyA karIne koInI pAsethI koIka kAyika kriyA karAvavAmAM potAnA lobhanI puSTi dekhAya Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-9 tyAre mAyApUrvaka koIka kAyika kriyA karavA arthe anyane preraNA karavAno saMkalpa karavAmAM Ave te mAyAkArita kAyasaMraMbha che. (8) lobhakArita kAyasaMraMbha H koI bAhya padArtha viSayaka lobhane vaza potAnA lobhanI puSTi thAya tevI kAyika kriyA koInI pAse karAvavAno saMkalpa thAya tyAre lobhakArita kAyasaMraMbhanI prApti thAya che. (9) krodhAnumata kAyasaMraMbha H koInA pratye krodhanA kAraNe koI vyakti A kRtya kare to sAruM, e prakArano saMkalpa krodhAnumata kAyasaMraMbha che. A saMkalpamAM koInI pAsethI te kArya karAvavAno pariNAma nathI, phakta AzaMsA ja che ke te A kRtya kare to sAruM. (10) mAnAnumata kAyasaMraMbha H mAnakaSAyane vaza potAnA mAnanI puSTi thAya tevuM kArya koIka kare tevI AzaMsA thAya, paraMtu tevuM kRtya svayaM ka2vAno ke tevuM kRtya anya pAse karAvavAno pariNAma na hoya; mAtra tevI AzaMsA-icchA vartatI hoya to tenAthI mAnAnumata kAyasaMraMbhanI prApti che. (11) mAyAnumata kAyasaMraMbha H krodhane vaza, mAnane vaza ke lobhane vaza mAyAno pariNAma aMdaramAM utthita hoya tathA te mAyAnA pariNAmane kAraNe koI vyakti potAne iSTa hoya tevuM kArya kare tevo saMkalpa thAya tyAre te vyaktinA kAyasaMraMbhamAM anumodanano pariNAma prApta thAya che, temAM mAyAnumata kAyasaMraMbhanI prApti che. (12) lobhAnumata kAyasaMraMbha : koI vyaktine koI padArtha pratye icchA thAya ane tenI prAptimAM kAraNabhUta evI kAyAnI ceSTA koI kare to potAne prIti thAya tevo aMdaramAM pariNAma vartato hoya te vakhate pote te kRtya karavA viSayaka koI preraNA karI nathI ane pote tevuM kRtya paNa na karato hovA chatAM potAnA haiyAmAM tevo saMkalpa varte che, ke A kRtya te kare, to lobhAnumata kAyasaMraMbhanI prApti che. (13) krodhakRta vAsaMraMbha koIpaNa padArtha pratye alpa paNa aruci thAya ane te arucine abhivyakta kare tevI vANInI kriyAne karavAno saMkalpa thAya, paraMtu vANInI kriyA karI na hoya tyAre krodhakRta vAgyuMraMbhanI prApti che. jema viSTA Adi azuci padArthane joIne alpa paNa aruci thaI hoya, tene abhivyakta karavAno saMkalpa ja thayo hoya, vacanaprayoga na thayo hoya to krodhakRta vAgyuMraMbhanI prApti che. : Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-9, 10 (14) mAnakRta vAgrasaMraMbha : koIka jIvane mAnakaSAyano udaya vartato hoya, tyAre potAne koI mAna Ape tevo sUkSma pariNAma thavAne kAraNe mAnaprAptine yogya vacanaprayoga karavAno saMkalpa thAya te mAnakRta vAgusaMraMbha che. A rIte saMraMbha, samAraMbha ane AraMbha viSayaka anya sarva paNa vikalpo yojana karavA. ahIM vizeSa e che ke jIvasvabhAve jIva bAhya padArthamAM upayogavALo hoya che tyAre sUkSma krodha-mAnamAyA-lobhamAMthI koIka kaSAyano udaya vartato hoya che. jinavacananuM avalaMbana laIne kSayopazamabhAva ullasita thAya te prakAre koI sAdhu bhagavAnanI bhaktimAM upayukta hoya ke svAdhyAya AdimAM upayukta hoya, to te upayoga guNavRddhine anukULa vyApAravALo hovAthI ke doSa pratye niMdAnA pariNAmavALo hovAthI kaSAyano udaya kSayopazamabhAvarUpe pariNamana pAme che. kSayopazamabhAvathI je koI kAyAnuM kRtya, vacananuM kRtya ke mananuM kRtya karavAno saMkalpa thAya che te sarva saMkalpamAM kaSAyano udaya nahIM hovAthI kaSAyakRta saMraMbhanI prApti nathI, paraMtu jyAre upayoga pramAdane vaza bAhya padArtha viSayaka hoya che tyAre zarUAtamAM saMraMbha prApta thAya che, tyArapachI samAraMbhanI prApti thAya che ane chelle AraMbhanI prApti thAya che. saMraMbhamAM saMkalpa hoya che, samAraMbhamAM bIjA jIvonI paritApanA thAya tevI pravRtti hoya che ane AraMbhamAM prANIvadha thAya tevI pravRtti hoya che. ll/lA * bhASya : satrada-gAthAnIvAdhira zimiti ? matro - bhASyArtha : ahIM=sUtra 8mAM be prakAranuM adhikaraNa batAvyuM temAM, prazna kare che - have ajIvaadhikaraNa zuM che? ahIM kahevAya che - bhAvArtha - sUtra-9mAM jIvaadhikaraNa batAvyuM. have ajIvaadhikaraNa zuM che? te prakAranA praznamAM uttara Ape che - sUtra - nirvartanAnikSepasaMyoganisargA dvicaturdvitribhedAH param / / 6/10 / / sUtrArtha: nirvartanA-nikSepa-saMyoga ane nisarga be, cAra, be ane traNa bhejavALA para che AjIvaadhikaraNa che. II/10II. bhASya : paramiti sUtrakramaprAmANyAdajIvAdhikaraNamAha, tat samAsatazcaturvidham / tadyathA - nirvartanA 1 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-6 | sUtra-10 nikSepaH 2 saMyogo 3 nisarga 4 iti / tatra nirvartanAdhikaraNaM dvividham - mUlaguNanirvartanAdhikaraNamuttaraguNanirvartanAdhikaraNaM ca, tatra mUlaguNanirvartanA paJca zarIrANi vAGmanaHprANApAnAca, uttaraguNanirvartanA kASThapustacitrakarmAdIni / nikSepAdhikaraNaM caturvidham, tadyathA - apratyavekSitanikSepAdhikaraNaM 1, duSpramArjitanikSepAdhikaraNaM 2, sahasAnikSepAdhikaraNaM 3, anAbhoganikSepAdhikaraNamiti 4 / saMyogAdhikaraNaM dvividham - bhaktapAnasaMyojanAdhikaraNaM 1, upakaraNasaMyojanAdhikaraNaM 2 ca / nisargAdhikaraNaM trividham - kAyanisargAdhikaraNaM 1, vAnisargAdhikaraNaM 2. manonisargAdhikaraNamiti 3 / / 6/10 / / bhASArtha - pati .... manonisaffthazarati | sUtrakramanA prAmAyathI sUtra 8mAM jIva ane ajIvaadhikaraNa che te sUtra kramanA prAmAyathI, para e bIjA ajIvaadhikaraNane kahe che=para zabdathI graMthakArazrI kahe che. te=AjIvaadhikaraNa, saMkSepathI cAra prakAranuM che. te A pramANe - (1) tivartanA, (2) vikSepa, (3) saMyoga, (4) nisarga. tti' zabda ajIvaadhikaraNanA cAra bhedanI samApti mATe che. tyAM cAra prakAranA ajIvaadhikaraNamAM, nirvatanAadhikaraNa be prakAranuM che - (1) mUlaguNanirvartanA adhikaraNa ane (2) uttaraguNanirvartanAadhikaraNa. tyAM=be prakAranA nirvartanAadhikaraNamAM, mUlaguNanirtanA pAMca zarIro, vacana, mana ane zvAsocchavAsa che. uttaraguNativartanA kASThakarma, pustakarma, citrakarma Adi che. have vikSepaadhikaraNa cAra prakAranuM che. te A pramANe - (1) apratyavekSitavikSepaadhikaraNa jIvo che ke nahIM tene joyA vagara koI vastune mUkavAmAM Ave te apratyavekSitavikSepaadhikaraNa che. (2) duSpamAjitavikSepaadhikaraNa=sAdhu pramArjanA kare chatAM zAstramaryAdA pramANe pramArjatA na karI hoya ane vastune mUke te dudhramArjanAvikSepaadhikaraNa che. (3) sahasAnikSepaadhikaraNa jIvo che ke nahIM ? tene joyA vagara sahasA koI vastuno vikSepa kare ke joyA vagara gamatAdi pravRttikAlamAM pAdano nikSepa kare te sahasAnikSepaadhikaraNa che. (4) anAbhoganikSepaadhikaraNa=jIvarakSA viSayaka upayoganA abhAvapUrvaka koI vastunuM sthApana kare athavA jIvarakSAnA upayoga vagara gamana vakhate anAbhogathI pAdano nikSepa kare te anAbhogavikSepaadhikaraNa che. ti' zabda vikSepaadhikaraNanA cAra bhedanI samApti mATe che. have saMyogaadhikaraNa be prakAranuM che - (1) bhaktapAnasaMyojanaadhikaraNa, (2) upakaraNasaMyojanaadhikaraNa. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-10 105 have nisargaadhikaraNa traNa prakAranuM che - (1) kAyanisargaadhikaraNa, (2) vAnisargaadhikaraNa, (3) matanisargaadhikaraNa. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. I6/10thA bhAvArtha sUtra 8mAM graMthakArazrIe kahela ke adhikaraNa jIvarUpa ane ajIvarUpa che. tyAM bhASyakArazrIe jaNAvela ke dravyaadhikaraNa chedana-bhedanAdi ane daza prakAranA zastrarUpa che. te dravyaadhikaraNa ja ajIvaadhikaraNarUpa che. dravyaadhikaraNa jema tyAM chedana-bhedanAdi kriyArUpa ane daza prakAranA zastrarUpa grahaNa karela te ja anya prakAre 4 bhedavALuM che te batAve che - (1) nirvatainA, (2) nikSepa, (3) saMyoga ane (4) nisarga. (1) nirvartanAadhikaraNa : te 4 prakAranA ajavaadhikaraNamAM nirvatanAadhikaraNa be prakAranuM che - (1) mUlaguNanirvatanAadhikaraNa ane (2) uttaraguNanirvartanAadhikaraNa. (a) mUlaguNanirvartanAadhikaraNa : jema sAdhunAM pAMca mahAvrato ane chaThuM rAtribhojanaviramaNavrata mUlaguNarUpa che, tema jIvamAM bhAvaadhikaraNanI prAptinA kAraNabhUta dravyaadhikaraNa pAMca zarIra, vANI, mana ane zvAsocchavAsanA pudgalonuM grahaNa che. tenA baLathI jIva vIryano vyApAra kare che, ane te mujaba adhyavasAya karIne karmabaMdhane anukULa bhAvaadhikaraNanI prApti kare che. tethI jema sAdhunA saMyamanuM mULa kAraNa pAMca mahAvrato che tema bhAvaadhikaraNanI prAptinuM mUla kAraNa pAMca zarIra ane mana-vacana-zvAsocchavAsanA pudgalo che, tenA baLathI ja jIva adhyavasAya karIne karma bAMdhe che. sAmAnyathI pAMca zarIro, vANI, mananA pagalonuM grahaNa adhyavasAya pratye kAraNa che tema zvAsocchavAsanuM grahaNa ane mocana paNa te prakAranA viryavyApAra dvArA adhyavasAya pratye kAraNa che. mATe mUlaguNa-nirvartanAadhikaraNamAM te sarvane grahaNa karela che. (A) uttaraguNanirvartanAadhikaraNa : vaLI saMsArI jIvo zarIranA baLathI kASThakarma, pUtaLI Adi nirmANa karavuM ke citrakarma kare che te sarva uttaraguNanirvartanAadhikaraNarUpa che; kema ke A ja zarIra dvArA jIva pudgalanI anya kriyAo kare che. te kriyAkALamAM je prakArano jIvano adhyavasAya thAya che, te adhyavasAya jIvanuM bhAvaadhikaraNa che. tenA pratye uttaraguNanirvanAadhikaraNa kAraNarUpa che, tethI te dravyaadhikaraNa che. daza prakAranAM zastro je dravyaadhikaraNarUpe kahyAM, te uttaraguNanirvatanAadhikaraNamAM aMtarbhAva pAme che ane pAMca prakAranAM zarIro Adi je mUlaguNanirvartanA kahI temAM chedana-bhedana kriyA aMtarbhAva pAmaze; kema Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-1 | sUtra-10 ke zarIrathI ja chedana-bhedanAdinI kriyA thAya che. te chedana-bhedana kriyA mATe je zastrAdino upayoga thAya mATe te uttaraguNanirvartanAadhikaraNamAM aMtarbhAva pAme che. (2) nikSepaadhikaraNa - vaLI, nikSepaadhikaraNa cAra prakAranuM che : (1) apratyavekSitanikSepaadhikaraNa, (2) duSpamArjitanikSepaadhikaraNa, (3) sahasAnikSepaadhikaraNa ane (4) anAbhoganikSepaadhikaraNa. sAdhu koI upakaraNa Adi joyA vagara nikSepa kare tyAre apratyavekSita nikSepaadhikaraNa prApta thAya che. gRhasthane paNa saMsAranI pravRtti joyA vagara karavAne kAraNe apratyavekSita nikSepaadhikaraNanI prApti thAya che. tenAthI je adhyavasAya thAya che tene anurUpa bhAvaadhikaraNanI prApti thAya che ane te pramANe karmabaMdha thAya che. mATe te nikSepaadhikaraNa bhAvaadhikaraNanuM kAraNa che, tethI dravyaadhikaraNa che tathA nikSepanI kriyA zarIrathI thAya che, mATe ajIvaadhikaraNa che. sAdhu duSpamArjanApUrvaka koI vastuno nikSepa kare tyAre duSpamArjitanikSepaadhikaraNarUpa dravyaadhikaraNanI prApti thAya che. koI sAdhu upayogapUrvaka pramArjIne vastu mUkatA hoya te chatAM koIka nimittane pAmIne sahasA nikSepa thAya tyAre te nikSepanI kriyA sahasAnikSepaadhikaraNarUpa dravyaadhikAraNa bane che. vaLI, jIvarakSA viSayaka koI upayoga vagara anAbhogathI sAdhu ke gRhastha koI vastu mUkatA hoya to te nikSepanI kriyA anAbhoganikSepaadhikaraNa bane. A nikSepanI kriyAne anurUpa jIvane bhAvaadhikaraNanI prApti che ane tene anurUpa karmabaMdhanI prApti che | nikSepaadhikaraNa dravyaadhikaraNanA chedana-bhedana Adi kriyAmAM aMtarbhAva pAme che; kema ke chedana-bhedana AdinI jema ja nikSepanI kriyA che. (3) saMyogaadhikaraNa - saMyoga adhikaraNa be prakAre che - (1) bhaktapAnasaMyojanaadhikaraNa ane (2) upakaraNasaMyojanaadhikaraNa. sAdhu AhAra vAparatI vakhate bhakta ane pAnanuM potAne anukULatA pramANe saMyojana karIne vApare tyAre, te saMyojana karavAnI kriyA bhAvaadhikaraNanuM kAraNa bane che. tethI bhakta-pAnasaMyojanaadhikaraNa dravyaadhikaraNarUpa che ane pudgalanI kriyArUpa hovAthI ajIvaadhikaraNa che. bhakta-pAna saMyojana adhikaraNa jema sAdhune prApta thAya tema gRhasthane paNa prApta thAya che ane te pramANe ja karmabaMdha thAya che. vaLI, sAdhu colapaTTo ane kAmaLI AdinA paraspara saMyojana karIne vApare, jethI zobhAnI vRddhi thAya to upakaraNasaMyojanAadhikaraNa che. gRhastha paNa je prakAranuM vastra paridhAna kare temAM upakaraNanuM saMyojana kare te upakaraNasaMyojanaadhikaraNa che. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 tatvAryAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-10, 11 A saMyoganI kriyA chedana-bhedana AdirUpa dravyaadhikaraNamAM aMtarbhAva pAmaze; kema ke chedana-bhedana AdinI jema ja saMyojana karavAnI kriyA che. arthAt jema chedana-bhedananI zarIranI kriyA bhAvaadhikaraNanuM kAraNa che tema saMyojananI kriyA paNa bhAvaadhikaraNanuM kAraNa che. (4) nisargaadhikaraNa - vaLI, nisargaadhikaraNa traNa prakAranuM che : (1) kAyanisargaadhikaraNa, (2) vAgunisargaadhikaraNa ane (3) manonisargaadhikaraNa. kAyAno avidhithI tyAga karavAmAM Ave tyAre te kAyAnA tyAganI kriyA kAyanisargaadhikaraNa che, te bhAvaadhikaraNanuM kAraNa hovAthI dravyaadhikaraNa bane che, kAyanisargaadhikaraNamAM kAyA ajIvarUpa hovAthI ajIvaadhikaraNa che. vaLI, sAdhu jinavacanathI aniyaMtrita vANIno prayoga kare te vAgunisargaadhikaraNa che. te bhAvaadhikaraNanuM kAraNa hovAthI dravyaadhikAraNa bane che, vANInA tyAganI kriyA ajIva pudgalarUpa hovAthI ajIvaadhikaraNa vaLI, manovargaNAnA pagalo jinavacanathI aniyaMtrita pravartAve te manonisarga adhikaraNa che, je bhAvaadhikaraNanuM kAraNa che. manodravya pudgalAtmaka hovAthI tenA nisarganI kriyA ajIvaadhikaraNa che. nisargaadhikaraNa paNa chedana-bhedana Adi kriyAmAM je aMtarbhAva pAme che; kema ke chedana-bhedana AdinI kriyAnI jema ja nisargaadhikaraNanI kriyA che. II/1nA bhASya : atrAha - uktaM bhavatA (a0 6, sU0 5) sakaSAyAkaSAyayoryogaH sAmparAyikeryApathayorAsrava iti, sAmparAyikaM cASTavidhaM vakSyate (a0 6, sU0 28) / tat kiM sarvasyAviziSTa Asrava Ahosvit prativizeSo'stIti ?, atrocyate - satyapi yogatvAvizeSe prakRtiM prApyAstravavizeSo bhavati | tathA - bhASyArthaH 3Ida tathA - ahIM=AzravanuM atyAra sudhI varNana karyuM temAM, prazna kare che - sakaSAyavALA ane akaSAyavALA jIvono yoga sAMparAyika ane IryApathikano Azrava che, e pramANe tamArA vaDe kahevAyuM. ane sAMparAyika karma 8 prakAranuM adhyAya-6, sUtra-28mAM kahevAze, te=8 prakAranuM sAMparAyika karma, zuM sarvane aviziSTa Azrava che? athavA temAM prativizeSa che? ahIMA prakAranA praznamAM, uttara Ape che - yogapaNuM avizeSa hovA chatAM paNa mana-vacana kAyAnI pravRttirUpa yogapaNuM Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1| sUtra-11 samAna hovA chatAM paNa, prakRtine AzrayIne=jIvatA svabhAvane AzrayIne, AzravavizeSa thAya che. te A pramANe - bhAvArtha - pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke kaSAyavALA jIvone sAMparAyika Azrava thAya che ane te sAMparAmika Azrava 8 prakAranA karmabaMdharUpa che. tyAM prazna thAya ke yogane anurUpa badhA jIvone Azrava samAna thAya che ke samAna yogavALA jIvomAM paNa Azravano bheda che ? tenA samAdhAnarUpe bhASyakArazrI kahe che - te te jIvomAM mana-vacana-kAyAnA vyApArarUpa yoga samAna hoya topaNa te te jIvamAM vartatA bhinna bhinna svabhAvane AzrayIne Azravano vizeSa bheda, prApta thAya che. jema be jIvo samAna yoganI pravRttithI karma bAMdhatA hoya, te chatAM ekane jJAnAdinA praSano pariNAma vartato hoya to te praSanA pariNAmarUpa svabhAvane kAraNe jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa Adi ghAtaprakRtio vizeSa baMdhAya che. sUtra: tatpradoSanihnavamAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAnadarzanAvaraNayoH I6/2aa. sUtrArtha : teno jJAnano, jJAnavALA puruSano ane jJAnanAM sAdhanono, pradoSa, nidbhava, mAtsarya, jJAnanI pravRttimAM aMtarAya, AsAdana=avidhithI zAstra adhyayananI kriyA, upaghAta jJAnAvaraNadarzanAvaraNanA Azravo che. II6/11il bhASya : Azravo jJAnasya jJAnavatAM jJAnasAdhanAnAM ca pradoSo nihnavo mAtsaryam antarAya AsAdanaM upaghAta iti jJAnAvaraNAstravA bhavanti etairhi jJAnAvaraNakarma badhyate, evameva darzanAvaraNasyeti T6/2aa bhASyArtha : sAthavo ..... navarAti | jJAnano, jJAnavALA puruSono, jJAnanAM sAdhanono pradoSa=praDhaSa, viktava, mAtsarya, aMtarAya, AsAdana, upaghAta te jJAnAvaraNanA Azravo che. je kAraNathI A badhA vaDe jJAnAvaraNa karma baMdhAya che, e rIte ja jJAnAvaraNanI jema ja darzanAvaraNanA A Azravo che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 6/11 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-11 bhAvArtha: jJAna e vizeSa bodharUpa che. darzana sAmAnya bodharUpa che. jJAnanI vikRti mohanA udayathI thAya che. jJAnanI vikRti jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNa pratye kA2Na che. jyAM sudhI mohano udaya che tyAM sudhI jIva jJAnAvaraNakarma ane darzanAvaraNakarma avazya bAMdhe che. mithyAtvanA prAcuryamAM vizeSa prakArano jJAnAvaraNadarzanAvaraNa baMdhAya che topaNa nibiDa jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNa baMdha pratye koNa kAraNa che ? te prastuta sUtramAM batAvela che. 109 jeo jJAna pratye dveSa dhAraNa kare che, jJAnavALA pratye dveSa dhAraNa kare che teo jJAnAvaraNIyakarmano ane darzanAvaraNIyakarmano vizeSa baMdha kare che. phakta A jJAna mithyA che te buddhithI te mithyAjJAna pratye mithyAjJAnanI buddhithI dveSa thAya to te jJAnAvaraNIyabaMdhanuM ane darzanAvaraNIyabaMdhanuM kAraNa nathI. vaLI jJAnavALA puruSa pratye koI nimittathI pradveSa thAya ke jJAnanAM sAdhano pratye koIka nimittathI pradveSa thAya to te jJAnAvaraNa-darzanAvaraNanA vizeSa baMdhanuM kAraNa che. pote koInA pAsethI jJAna prApta karyuM hoya tevA jJAnI puruSano apalApa ka2vAmAM Ave, athavA pAMca jJAna zAstra kahe che te prakAre pAMca jJAna nathI tema jJAnano nihnava ka2vAmAM Ave, athavA pote koIka vastunuM samyajJAna dharAvato hovA chatAM koI pUchavA Ave to mane khabara nathI e pramANe potAnAmAM vidyamAna jJAnano apalApa kareyogya paNa jIvane te jJAna nahIM ApavAnI buddhithI apalApa kare, athavA jJAnanAM sAdhano potAnI pAse hoya te vakhate koI mAMge to 'mArI pAse nathI' e pramANe kahI apalApa kare to teo vizeSa prakAre jJAnAvaraNakarma bAMdhe. vaLI, jJAnanuM, jJAnavAnanuM ane jJAnanA sAdhananuM mAtsaryavizeSa jJAnAvaraNakarmanuM kAraNa che. jema potAnI pAse koIka vastuno sUkSmabodha hoya, huM anyane ApIza to mArA samakakSa thaze tevI mAtsaryabuddhithI jJAna Ape nahIM, athavA potAnAthI adhika jJAnavALAne joIne matsara bhAva dhAraNa kare, athavA jJAnanAM sAdhano pratye matsarabhAvane kAraNe teno vinAza kare tyAre nibiDa jJAnAvaraNa karma baMdhAya che. koI jJAna bhaNato hoya tene bhaNavAmAM aMtarAya kare te jJAnano aMtarAya che, jJAnavAna puruSa koIne jJAna pradAna karatA hoya temAM aMtarAya kare te jJAnavAnano aMtarAya che. jJAnanAM sAdhano koIne joItAM hoya, tene prApta thavAmAM aMtarAya kare te sarva vizeSa prakAranA jJAnAvaraNa baMdhanAM kAraNo che. vaLI jJAnanuM grahaNa avidhithI kare, jJAnavAna puruSa pAsethI avinayapUrvaka grahaNa kare, jJAnanAM sAdhanono avidhithI upayoga kare tyAre avidhithI AsAdanane kAraNe viziSTa prakAranAM jJAnAvaraNa karma baMdhAya che. vaLI jJAnano upaghAta kare, jJAnavALAno upaghAta kare ane jJAnanAM sAdhanono upaghAta kare to viziSTa prakA2no jJAnAvaraNano Azrava thAya che. koInA jJAnano nAza thAya tevI pravRtti ka2vAmAM Ave, te jJAnano upaghAta che. koI jJAnavAna puruSa pratye dveSAdinA kAraNe teno nAza karavA yatna karavAmAM Ave to te Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-11, 12 jJAnavAnano upaghAta che ane jJAnanAM sAdhanono nAza karavAmAM Ave to te jJAnasAdhanono upaghAta che. tenAthI gADha jJAnAvaraNa karma baMdhAya che. vaLI, jyAre jJAnAvaraNa karma baMdhAya che, tyAre darzanAvaraNa paNa avazya baMdhAya che. tethI jJAnanAM sAdhano vagerenA upaghAtathI ja darzanAvaraNa paNa baMdhAya che. AthI ja jJAnanA sAdhanarUpa koInI indriyono upaghAta karavAmAM Ave tenAthI viziSTa darzanAvaraNa karma baMdhAya che; kema ke pAMca indriya paNa jJAnanA sAdhanarUpa ja che. II/11thA sUtra : dujara duHkhazokatApAkrandanavadhaparidevanAnyAtmaparobhayasthAnyasadvedyasya / / 6/12 / / sUtrArtha : Atmastha, parastha ane ubhayastha evA dukha, zoka, tApa, AkraMda, vadha ane paridevanAdi azAtA vedanIyanA Azravo che. ll1/12aa. bhASya :___ duHkhaM zokaH tApa AkrandanaM vadhaH paridevanamityAtmasaMsthAni parasya kriyamANAni ubhayozca kriyamANAni asadvedyasyAsravA bhavantIti / / 6/12 / / bhAgArya : duHuM.... bhavantari | duHkha, zoka, tApa, AkaMda, vadha, paridevana=paritApata, e AtmAmAM rahelA, paranA karAtA ane ubhayanA karAtA azAtAvedanIyatA Azravo che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. iis/12aa bhAvArtha : je jIvo duHkhanuM vedana kare che, te vakhate je vyAkuLatA varte che tenAthI vizeSa prakAranuM azAtAvedanIya karma baMdhAya che. AthI ja avidhithI loca karAvanArane locakALamAM paNa duHkhanuM vadana thatuM hovAthI azAtAvedanIyakarma baMdhAya che. vaLI, bIjAne duHkha Ape che tyAre paNa vizeSa prakAranuM azAtAvedanIya bAMdhe che. vaLI svayaM duHkhI thatA hoya ane bIjAne duHkhI karatA hoya te sarva azAtAvedanIya karma bAMdhe che. vaLI svayaM zokAtura hoya, athavA bIjAne zoka utpanna karatA hoya athavA svayaM zokAtura hoya ane bIjAne zokAtura karatA hoya teo zokanA pariNAmane kAraNe azAtAvedanIya bAMdhe che. vaLI zokane kAraNe jeo haMmezAM saMtapta rahetA hoya, athavA bIjAne saMtapta karatA hoya, athavA svayaM saMtapta rahetA hoya ane bIjAne saMtapta karatA hoya, teo azAtAvedanIya bAMdhe che. vaLI, jeo atizokane kAraNe AjaMda kare che athavA bIjAne AkraMda karAve che athavA svayaM AkraMda kare che ane bIjAne paNa AkraMda karAve che te sarva azAtAvedanIya bAMdhe che. vaLI Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-12, 13 111 parano vadha kare athavA svayaM potAnA AtmAno vadha kare athavA sva-parano vadha kare te sarva azAtAvedanIya karmabaMdhanAM kAraNo che. vaLI koI potAnA AtmAnuM paridevana kare arthAt vAraMvAra vilApa karyA kare, athavA bIjAne vilApa karAve athavA sva-para ubhayane vilApa karAve te sarva azAtAvedanIyanA Azravo che. II1/1 sUtra : bhUtavratyanukampA dAnaM sarAgasaMyamAdi yogaH kSAntiH zaucamiti sadvedyasya T6/13 sUtrArtha : bhUtanI anukaMpA, vratInI anukaMpA, dAna, sarAgasaMyama Adi, yoga, kSAnti, zauca e zAtAvedanIyanAM AzrayasthAno che. lls/13 bhAga - sarvabhUtAnukampA agAriSvanagAriSu ca vratiSvanukampAvizeSo dAnaM sarAgasaMyamaH saMyamAsaMyamaH akAmanirjarA bAlatapo yogaH kSAntiH zaucamiti sadvedyasyAsravA bhavanti / / 6/13 / / bhASArtha : sarvabhUtAnu .... bhatti | sarva jIvonI anukaMpA, agArI-alagArI evA vratImAM anukaMpAvizeSa, dAna, sarAgasaMyama, saMyamasaMyama, akAmanirjarA, bAlatapa, yoga, kSamA, zauca e zAtAvedanIyatA AzrayasthAno che. lls/13 bhAvArtha : sarva jIvomAM anukaMpA e zAtAvedanIya karmabaMdhanuM kAraNa che. AthI jeo haiyAne sparze te rIte maitrIbhAvanA karatA hoya tyAre temane teTalA aMzathI zAtAvedanayano baMdha thAya che. vaLI, vratadhArI gRhastha ke sAdhu pratye anukaMpAno pariNAma arthAt teonAM duHkhone dUra karavAno pariNAma zAtAvedanIya karmabaMdhanuM kAraNa che. AthI ja susAdhu pratye paNa teonA kaSTane joIne te kaSTanA nivAraNano pariNAma thAya tyAre zAtAvaMdanIya karmano baMdha thAya che. sarva jIvomAM ke vratavALA gRhasthamAM ke vratavALA sAdhumAM AhArAdinuM dAna te zAtA vedanIyanuM kAraNa che; kema ke anyane zAtA utpAdanane anukULa vyApArarUpa che. te rIte sarAgasaMyama zAtA vedanIya baMdhanuM kAraNa che; kema ke sarAgasaMyamakALamAM jIvo pratye dayAno pariNAma varte che, tethI zAtAvedanIya baMdhAya che. sUtramAM rahelA Adi zabdathI saMyamasaMyama, akAmanirjarA ane bAlatapanuM grahaNa che. saMyamasaMyamarUpa dezaviratinI AcaraNA paNa zAtAvedanIya karmabaMdhanuM kAraNa che; Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-13 kema ke dezaviratimAM sthUlathI jIvarakSAne anukULa pariNAmarUpa che, je anyanI azAtAnA parihArarUpa che. vaLI saMsArI jIvo akAmanirjarA karIne kAMIka zubhabhAvo kare che tyAre te zubhabhAvarUpa pariNAma dvArA akAmanirjarA zAtAvedanIyanuM kAraNa thAya che. sAmAnyathI akAmanirjarA zabdathI kAmanA vagara thayelI nirjarA prApta thAya; vaLI karmanI nirjarA svayaM zAtAvedanIya baMdhanuM kAraNa bane nahIM, paraMtu zAtAvedanIya baMdhane anukULa adhyavasAya ja zAtAvedanIya baMdhanuM kAraNa bane che. zatAbaMdhane anukULa adhyavasAya akAmanirjarAthI thAya che mATe anAmanirjarAne zAtAvedanIya baMdhanuM kAraNa kahyuM che. ekendriyAdi jIvo satata chedana-bhedanAdi pAme che ane vividha prakAranI yAtanAo bhogave che. tethI teone akAmanirjarA thatI hovA chatAM te akAmanirjarA dehanI pIDAne kAraNe ArtadhyAnamAM ja pariNamana pAmatI hovAne kAraNe ekendriyAdi jIvo prAyaH azAtAvedanIya ja bAMdhatA hoya che. tethI e prApta thAya ke sarva prakAranI akAmanirjarA zAMtAbaMdhanuM kAraNa nathI, paraMtu viziSTa akAmanirjarA je rIte samakitanuM kAraNa che te rIte zAtAvedanIyane anukULa zubha adhyavasAyanuM paNa kAraNa che. vaLI jeo paMcAgni Adi bAhyakaSTavALA bAlatapa kare che, te vakhate thatI pIDA pratye upekSA hoya che. tethI teono bAlatA zAtAvedanIya baMdhanuM kAraNa bane che, kema ke kaSTathI vyAkuLatA jema azAtAvedanIya kAraNa che, tema kaSTa pratye upekSA zatAbaMdhanuM kAraNa bane che. kaSTa veThatI vakhate samabhAvavALA munine samabhAvanA rAgathI vizeSa prakAranI zAtA baMdhAya che. vaLI yoga loka abhimata niravadya vyApArarUpa pravRtti, zAtAvedanIya baMdhanuM kAraNa che. AthI jeo bIjAnAM duHkha dUra karavAno vyApAra kare che tenAthI zAtAvedanIya karma bAMdhe che. vaLI, upakArI AdinA bhedathI kSamAno pariNAma zAtAvedanIyanA baMdhanuM kAraNa che. tethI koI vyakti A mArA upakArI che tevI buddhithI tenA taraphanA koI vartana pratye dveSa na kare tyAre upakArI kSamAne kAraNe zAtAvedanIyano baMdha thAya che. vaLI koI vyakti vicAre ke AnA anucita vyavahArane kAraNe huM gusso karIza, to te mAro apakAra karaze arthAtuM mane aneka jAtanI pratikULatA UbhI karaze. te prakAranA bhayathI paNa gusso na kare ane tenA kaThora vacanane sahana kare tyAre apakArI kSamAnA kAraNe paNa zAtAvedanIya baMdhAya che. vaLI koI potAnA upakArI na hoya ane pote tene saMbhaLAve to paNa tenA taraphathI koI apakAra thavAno saMbhava na hoya, chatAM krodhanuM phaLa mane prApta thaze. A prakAre krodhanA vipAkano vicAra karIne krodha na kare tyAre paNa zAtAvedanIya baMdhAya che. vaLI jinavacanAnusAra upayukta sAdhune vacanakSamA varte che. tenAthI vizeSa prakAranuM zAtAvedanIya baMdhAya che ane potAnA AtmAno svabhAva kSamA dhAraNa karavI te che ema vicArI AtmAnA guNarUpa dharmakSamAnuM pAlana karanArane viziSTa prakAranuM zAtAvedanIya baMdhAya che. bAhya padArthano lobha AtmAne malina kare che, tethI te azauca che. je je aMzathI AtmAne malina karanAra lobhanA tyAgane anukULa upayoga varte che te te aMzathI AtmAmAM azaucano pariNAma pravarte che. te zaucanA pariNAmathI zAtAvedanIya karmano baMdha thAya che. II6/13mA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1| sUtra-14 sUtraH kevalizrutasaGghadharmadevAvarNavAdo darzanamohasya / / 6/14 / / sUtrArtha : kevalIno, zrutano, saMghano, dharmano ane devano avarNavAda darzanamohanIyano Azrava che. II6/14ll bhASya :___ bhagavatAM paramarSINAM kevalinAmarhatproktasya ca sAGgopAGgasya zrutasya, cAturvarNasya saGghasya, paJcamahAvratasAdhanasya dharmasya caturvidhAnAM ca devAnAmavarNavAdo darzanamohasyAstravA iti / / 6/14 / / bhASyArthaH bhajavatAM ri II bhagavAna paramaRSi kevalIono, arihaMta vaDe kahevAyela aMga-upAMga sahita zrutano, cAravarNavALA saMghano, pAMca mahAvratanA sAdhanarUpa dharmano ane cAra prakAranA devono avarNavAda darzanamohano Azrava che. ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. lig/14mAM bhAvArtha :(1) kevalIavarNavAda - kevalIonA vAstavika svarUpano apalApa kare, avAstavika svarUpanuM AropaNa karavAmAM Ave to te kevalIno avarNavAda che. AthI ja kevalI kavalabhojI nathI e prakAre kahevuM te paNa kevalIno avarNavAda che. te sivAya anya paNa kevalInI vAstavika sthitithI anya prakAre kevalInA svarUpanuM kathana karavuM te sarve kevalIno avarNavAda ja che. (2) zrutaavarNavAdaH sarvajJanAM vacana aMga-upAMga sahita zrutajJAna svarUpa che. ane ApAtathI zrutanAM vacanono paraspara virodha jaNAya, tyAre potAnI matinI maMdatAnA kAraNe pote teno nirNaya karI zake nahIM teTalA mAtrathI A sarva zrutanAM vacano paraspara asaMbaddha che te prakAre zrutano avarNavAda darzanamohanIyano Azrava che. vaLI zrutamAM je padArtho je rIte nibaddha hoya tene yathArtha jANyA vagara svamati anusAra yathA-tathA yojana kare tenAthI paNa zratanA viparIta yojanarUpa avarNavAdanA kAraNe darzanamohanA AzravanI prApti che. (3) saMghaavarNavAda - sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikArUpa cAra prakAranA saMghano avarNavAda darzanamohanIyano Azrava che. dA.ta. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 tattvArthAdhigamasutra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-14, 15 koI sAdhunI pramAdayukta AcaraNA joIne jaina sAdhuo A rIte anucita karanArA hoya che tema kahevuM te saMghano avarNavAda che. vaLI koI zrAvaka ke sAdhu ucita pravRtti karatA hoya chatAM svamatidaurbalyanA kAraNe teonI te pravRtti anucita jaNAya tethI tenA kAraNe teono avarNavAda karavAmAM Ave te paNa saMghano avarNavAda che, jenAthI darzanamohanIyanA AzravanI prApti che. (4) dharmaavarNavAda : pAMca mahAvratonA sAdhana evA dharmano avarNavAda darzanamohanIyano Azrava che. dA. ta. jIvamAM vartatA pAMca mahAvratonI niSpattimAM kAraNabhUta evA saMyamanI AcaraNAnI koIka niMdA kare ke "sAdhuo svaparAkramathI bhojana karatA nathI, paraMtu A rIte loko pAsethI mAMgIne khAya che te dharmano avarNavAda che. vaLI pAMca mahAvratonI je saMyamanI ucita AcaraNAo che tenI anyathA prarUpaNA karavI te paNa pAMca mahAvratanA sAdhanano avarNavAda che, jenAthI darzanamohanIyanA AzravanI prApti che. (5) devaavarNavAda : cAra nikAyavALA devo bhoga-vilAsavALA che' tema kahIne teono avarNavAda karavo te darzanamohanIyano Azrava che. vastutaH dharmaparAyaNa evA cAranikAyanA devo paNa svabhUmikA anusAra ucita dharma sevIne Atmahita sAdhanArA che. tethI teonA uttama guNo pratye anAdara thAya te rIte teonA bhogane pradhAna karIne teonI niMdA karavAthI darzanamohanIyanA AzravanI prApti thAya che. AthI ja saMyama pALIne devalokamAM gayelA devone AzrayIne zAstramAM teone noviratanoavirata kahevAyA che; kema ke viratinA phaLavALA hovAthI avirata nathI ane vartamAnamAM viratino pariNAma nathI mATe virata nathI. jenA jeTalA guNo hoya te guNo pratye anAdara thAya te prakAre teno avarNavAda karavAmAM Ave to darzanamohanIyanA AzravonI prApti thAya che. joke mithyAtvamohanIyanA udayathI ja darzanamohanIyanA AzravanI prApti che, tethI koI prakArano koIno avarNavAda na karatA hoya tevA paNa jIvo mithyAtvanA udayathI darzanamohanIya bAMdhe che, topaNa guNasaMpanna jIvonA avarNavAdathI vizeSa prakAre darzanamohanIya baMdhAya che. AthI ja ayogya jIvo pAse mokSanuM varNana karavAthI mokSa pratye temane dveSa thAya to teo vizeSa prakAre darzanamohanIya bAMdhe che. mATe ja ayogyane te prakArano upadeza ApavAno zAstramAM niSedha che. IIS/14 sUtra : kaSAyodayAt tIvrAtmapariNAmazcAritramohasya / / 6/15 / / sUtrArtha :kaSAyanA udayathI tIvra AtmapariNAma cAritramohano Azrava che. II6/15 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1| sUtra-15, 16 bhASya : kaSAyodayAttIvrAtmapariNAmazcAritramohasyAsravo bhavati / / 6/15 / / bhASyArca - vaSayodayAt .... mati . kaSAyanA udayathI tIvra AtmapariNAma cAritramohano Azrava thAya che. li6/15 bhAvArtha : sAmAnyathI anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyamAMthI je kaSAyano udaya hoya te kaSAyano baMdha thAya che. AthI samakita pAmanAra jIva anivRttikaraNanA caramasamaya sudhI anaMtAnubaMdhInA udayavALo hovAthI anaMtAnubaMdhI kaSAyamohanIyakarma bAMdhe che. te rIte apratyAkhyAnIyakaSAyo, pratyAkhyAnIyakaSAyo Adino paNa sva udaya sAthe avazya baMdha che, topaNa je kaSAyano udaya tattva tarapha jato hoya, te kaSAya kramazaH maMda-maMdatara thAya che. tethI pUrva-pUrva karatAM ochuM-ochuM cAritramohanIya karma baMdhAya che. je vakhate kaSAyano udaya bAhya padArthane avalaMbIne pravartato hoya che tyAre tenAthI je kaSAyano pariNAma tIvra thAya che te pradhAnarUpe cAritramohanIyano Azrava che. viparyAsane abhimukha anaMtAnubaMdhI kaSAya jIvamAM vartato hoya te tIvra che. tethI anaMtAnubaMdhI kaSAyanA AzravanuM kAraNa bane che. paraMtu jyAre te anaMtAnubaMdhI kaSAya ja tattvAtattvanA vibhAgane anukULa ucita yatnamAM pravarte che tyAre te anaMtAnubaMdhI kaSAyano pariNAma tIvra nahIM hovAthI cAritramohanIyano Azrava kahevAto nathI. AthI ja kaSAyane paravaza thayelA samyagdaSTine, dezaviratine ke sarvaviratidhara sAdhune jyAre jyAre je je kaSAya te te nimittane pAmIne varte che tyAre tyAre te te kaSAyano udaya vizeSa prakAranA cAritramohanIyakarmanA AzravarUpa bane che ane je vakhate teo svabhUmikA anusAra yogamArgamAM yatna karatA hoya tyAre teono kaSAyano udaya kSayopazamabhAvarUpe pravartato hovAthI maMda-maMdatara thAya che. tethI vizeSa prakAranuM cAritramohanIyakarma baMdhAtuM nathI. I6/1paNA sUtra : bahvArambhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH / / 6/16 / / sUtrArtha : bahuAraMbhapaNuM ane bahuparigrahapaNuM narakaAyuSyano Azrava che. Is/16 bhAga - bahvArambhatA bahuparigrahatA ca nArakasyAyuSa Asravo bhavati // 6/16 / / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 bhASyArtha : bahvArambhatA tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 / sUtra-16, 17, 18 mati / / bahuAraMbhatA ane bahuparigrahatA narakaAyuSyano Azrava che. II6/165 bhAvArtha: bAhyathI ghaNo AraMbha hoya ke bAhyathI ghaNo parigraha hoya chatAM je jIvone tattvAtattvano viveka che ane dhIre-dhIre nirAraMbhatA ane niSparigrahatva pratye javAno yatna che teonA AraMbha ane parigrahamAM bAhyathI bahulatA hovA chatAM paNa bhAvathI alpatA che. AthI ja te na2kaAyuSyano Azrava banato nathI. jeo pAse ghaNuM dhana nathI ane ghaNo AraMbha karavAnuM sAmarthya nathI, chatAM bahuAraMbha ane bahuparigrahamAM ja sArapaNAnI buddhi paDI che tethI zakti anusAra ghaNA AraMbhanI pravRttio kare che ane bahuparigraha prApta karavA satata yatna kare che ane tene anukULa ja pariNAmono pravAha cittamAM varte che, te narakaAyuSyano Azrava che. II6/16aa sUtraH mAyA tairvayonartha / / 6/29 / / sUtrArtha : tiryaMcayonino Azrava mAyA che. II6/17|| bhASyaH mAyA tairyagyonasyAyuSa Asravo bhavati / / 6/17 / / bhASyArtha : mAyA mavRtti / / tiryaMca yoninA Ayuno Azrava mAyA=mAyAkaSAya, che. 6/17|| bhAvArtha: je jIvomAM atyaMta viparyAsabuddhi che ane tenA kAraNe vakra svabhAva che. tethI pravRttikALamAM vAraMvAra mAyAno pariNAma thayA karato hoya che. teono mAyAno pariNAma tiryaMcanA AyuSyano Azrava che. 56/17|| sUtra H ..... alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavArjavaM ca mAnuSasya / / 6/ 18 / / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1| sUtra-18, 19 sUtrArtha : aA AraMbha, parigrahapaNuM, svabhAvamArdava svAbhAvika mRdutA, ane svabhAvaArjava ravAbhAvika RjutA, manuSyaAyuSyano Azrava che. lls/18 bhAga - alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavArjavaM ca mAnuSasyAyuSa Asravo bhavati / / 6/18 / / bhASyArtha: atyAra.......... mati | alpaAraMbha, alpaparigrahapaNuM, svabhAvamArdava=svAbhAvika mRdutA, ane svabhAvaArjava=svAbhAvika RjutA, manuSyaAyuSyano Azrava che. lig/18 bhAvArtha : je jIvone AraMbha pApasvarUpa che, parigraha pApasvarUpa che tevI buddhine kAraNe alpa AraMbha ane alpa parigraha rAkhavAno pariNAma che, tethI bAhyathI samRddhivALA hoya topaNa svabhUmikA anusAra parigrahanI maryAdA karanArA hoya che ane svabhUmikA anusAra ati AraMbhavALI pravRttinuM varjana karanArA hoya che. teono te pariNAma manuSyaAyuSyano Azrava che. vaLI jeono svabhAva ja guNavAna pratye namratAnA pariNAmavALo che, arthAt svAbhAvika rIte ja mAdava che, te mAdavasvabhAva manuSyaAyuSyanuM kAraNa che. vaLI keTalAka jIvo svAbhAvika rIte saraLa svabhAvanA hoya che. A saraLa svabhAva paNa manuSyaAyuSyano Azrava che. II/18 sUtra : niHzanavratavaM ca sarvekSA 6/21iaa sUtrArtha - ane niHzIlapaNuM ane nirvatapaNuM sarva AyuSyanuM pUrvamAM varNana karAyelA naraka-tiryaMcamanuSya-gaNe AyuSyanuM, kAraNa che. lls/19ll bhASya : niHzIlavratatvaM ca sarveSAM nArakatairyagyonamAnuSANAmAyuSAmAsravo bhavati, yathoktAni ca T6/21 bhASyArtha:nizInaraMtarva ..... athona ra | niHzIlapaNuM ane vidratapaNuM tAraka-tiryaMca-manuSyarUpa sarva Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 / sUtra-19, 20 AyuSyanuM Azrava che, ane yathokta Azravo che=sUtra-16-17-18mAM kahyuM te traNe te te AyuSyanA Azravo che. I6/19] bhAvArtha: narakaAyuSyanuM jema bahuAraMbhapaNuM-bahuparigrahapaNuM Azrava che tema zIla ane vratano sarvathA abhAva paNa narakaAyuSyano Azrava che. vaLI tiryaMca yonino jema mAyA Azrava che tema zIla ane vratano sarvathA abhAva paNa tiryaMca yoninA AyuSyano Azrava che. vaLI, alpaAraMbha-alpaparigrahapaNuM, svabhAvamArdava, svabhAvaArjava jema manuSyaAyuSyano Azrava che tema niHzIlapaNuM ane nivrutapaNuM paNa manuSyaAyuSyano Azrava che. AnAthI e prApta thAya ke jeo zIla ane vratamAM leza paNa yatna karatA nathI teonA zIla ane vratanA abhAvamAM jeTalI kliSTatA thAya tenA pramANe AyuSyano bheda prApta thAya che. tethI jeo zIla vagaranA ane vrata vagaranA ati kliSTa pariNAmavALA hoya te narakaAyuSya bAMdhe che, jeo zIla ane vrata vagaranA hovA chatAM zIla-vratanA abhAvamAM atikliSTatAvALA na hoya paraMtu madhyama kliSTatAvALA hoya to tiryaMcayoninuM AyuSya bAMdhe che. vaLI jeo zIla ane vratanA abhAvavALA che chatAM alpa klezavALA che. teone zIla ane vratano abhAva manuSyaAyuSyanuM kAraNa bane che. II6/195 bhASya : atha daivasyAyuSaH ka Asrava iti ? / atrocyate bhASyArcaH have devaAyuSyano zuM Azrava che ? te prakAranA praznamAM uttara Ape che sUtraH sUtrArtha -- sarAgasaMyamasaMyamAsaMyamAkAmanirjarAbAlatapAMsi daivasya ||6 / 20 // sarAgasaMyama, saMyamAsaMyama, akAmanirjarA ane bAlatapa devanA Azravo che. II6/20nA bhASya : saMyamo viratirvratamityanarthAntaram, 'hiMsA'nRtasteyAbrahmaparigrahebhyo viratirvratam' (a0 7, sU0 1) iti vakSyate / saMyamAsaMyamo dezaviratiraNuvratamityanarthAntaram, 'dezasarvato'NumahatI' (a0 7, sU0 2) ityapi vakSyate / akAmanirjarA parAdhInatayA'nurodhAccAkuzalanivRttirAhArAdinirodhazca, bAlatapaH, Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-20 119 bAlo mUDha ityanarthAntaram, tasya tapo bAlatapaH taccAgnipravezamarutprapAtajalapravezAdi / tadevaM sarAgasaMyamasaMyamAsaMyamAdIni ca daivasyAyuSa AsravA bhavantIti / 6 / 20 / / bhASyArtha : saMyamo bhavantIti / / saMyama, virati, vrata te anarthAntara che. "hiMsA, amRta=asatya, steya=corI, abrahma ane parigrahathI virati vrata che" te pramANe kahevAze=adhyAya-7, sUtra-1mAM kahevAze. saMyamAsaMyama, dezavirati, aNuvrata e anarthAntara che=ekArthavAcI zabdo che. "dezathI ane sarvathI aNu ane mahA che" e pramANe paNa kahevAze=adhyAya-7, sUtra-2mAM kahevAze. parAdhInatAthI, anurodhathI, akuzalanI nivRtti ane AhAra Adino nirodha che te akAmanirjarA che. bAlatapa : bAla, mUDha e anarthAntara che=ekArthavAcI zabdo che. teno=bAlano, tapa bAlatapa che ane te agnipraveza, parvata uparathI prapAta, jalapraveza AdirUpa che. A rIte sarAgasaMyama, saMyamAsaMyama Adi devaAyuSyanA Azravo che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthe che. II6/20nA ***** bhAvArtha: je jIvone pApathI virAmano pariNAma thavAnA kAraNe pApanA virAmarUpa saMyama para rAga thavAthI saMyamanA rAgapUrvaka saMyamanuM pAlana kare che te sa2AgasaMyamavALA che. A saMyama viratisvarUpa che=hiMsA Adi pAMca pApasthAnakanI virati svarUpa che. tethI jeo hiMsA Adi pAMca pApanI viratinA rAgapUrvaka mahAvratone pALe che te sarAgasaMyama che, je devaAyuSyanuM kAraNa che. vaLI jeo te pAMca pApasthAnakano sthUlathI tyAga karIne dezavirati pALe che teo saMyamAsaMyamavALA che. A saMyamAsaMyama paNa devaAyuSyano Azrava che. vaLI parAdhInatAne kA2Ne ke koInA anurodhanA kAraNe akuzala evA pApanI nivRtti ke parAdhInatAne kAraNe AhAra Adino nirodha te akAmanirjarA che. arthAt te akuzala evI pApa pravRttinI nivRttithI ke AhAra AdinA nirodhathI jIva akAmanirjarAne prApta kare che. A akAmanirjarAne kAraNe jIvane je zubha adhyavasAya thAya che te devaAyuSyano Azrava che. jema akAmanirjarA tevA prakAranA karmanA vigamanane kAraNe samakitanuM kAraNa bane che te sthAnamAM te akAmanirjarAthI mithyAtva ane anaMtAnubaMdhI kaSAya paNa kSINa thAya tevo adhyavasAya thAya che. tethI akAmanirjarAthI jema tattvAtattvanA vibhAgane anukULa nirmaLa dRSTirUpa samyagdarzana prApta thAya che tema keTalAka jIvone akAmanirjarAthI mithyAtva maMda thAya che ane uttama devabhavanI prApti thAya tevA paNa adhyavasAyanI prApti thAya che. vaLI, keTalAkane akAmanirjarAthI mithyAtva maMda thatuM nathI, mAtra devabhava prApta thAya che. vaLI keTalAka jIvo bAlatapa kare che. prastutamAM bAla zabdano artha mUDhabhAva che. mUDhabhAvathI je tapa karAya te bAlatapa che. A bAlatapa agnipravezAdirUpa che. A bAlatapa karanArA jIvo te bAlatapanA prabhAvathI Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-20 devabhavanuM AyuSya bAMdhe che. Ama chatAM keTalAka bAlatapa karanArA bhadraka prakRtivALA hoya to devabhavane pAmIne sanmArganI paNa prApti kare che. keTalAka bAlatapa karanArA atyaMta viparyAsabuddhivALA hoya to devabhavane pAmIne viSayomAM mUDha banIne durgatinI paraMparAne prApta kare che. (1) narakaAyuSyanA Azravo : ahIM cAra gatinA AyuSya viSayaka vizeSa e che ke te te narakamAM upapAta mATe jarUrI narakaAyuSyabaMdhane anukULa adhyavasAyasthAna sarva jIvo mATe samAna ja hoya che. A adhyavasAyasthAnane je jIva sparze te dareka jIvone te adhyavasAyasthAnane anurUpa narakanI prApti kare che. naraka prApti pratye je adhyavasAya Avazyaka che te adhyavasAyanI prApti pratye bahu AraMbha paNa kAraNa che, bahu parigraha paNa kAraNa che ane zIla-vrata rahitapaNuM paNa kAraNa che. tethI je jIvane bahu AraMbhathI ke bahu parigrahathI ke zIla ane vratanA rahitapaNAthI narakagatiprAyogya je prakArano adhyavasAya thAya te jIva te prakAranuM narakaAyuSya bAMdhe che. vaLI jema bAhya pravRtti te adhyavasAya pratye kAraNa che tema krodha-mAna-mAyA-lobharUpa kaSAya paNa te adhyavasAya pratye kAraNa che. AthI jeone parvatanI rekhA jevo koIka nimittathI gusso thayo hoya te vakhate te gussAnA klezane anurUpa jo AyuSya bAMdhe to narakanuM ja AyuSya bAMdhe che. tethI bAhya AcaraNA u52thI AyuSyabaMdhano nirNaya ka2vA mATe te te AyuSyabaMdhanAM kAraNo graMthakArazrIe batAvyAM che. te rIte koIkane mAnakaSAyano pattharanA thAMbhalA jevo tIvra udaya hoya tyAre te kaSAyanA adhyavasAyathI vartatA saMkalpakALamAM te jIva te saMkalezane anurUpa narakagatinuM AyuSya bAMdhe che. (2) tiryaMcaAyuSyanA Azravo : vaLI tiryaMcagatinA AyuSyabaMdha pratye teno niyata adhyavasAya ja kAraNa che. A adhyavasAyanI niSpatti pratye mAyA bAhyathI prabaLa kAraNa che. te sivAya niHzIlatva ane nivrutapaNuM paNa narakanA adhyavasAya jevuM utkaTa na hoya to te paNa tiryaMcaAyuSya pratye kAraNa che. krodha-mAna-mAyA-lobha Atmaka cAra kaSAya paNa jamInamAM paDelI rekhAtaDa, Adi jevA hoya to je vakhate je krodhAdino je prakArano udaya vartato hoya, te prakAre te krodhAdinA nimite tiryaMcaAyuSyabaMdhanI prApti che. (3) manuSyaAyuSyanA Azravo : vaLI manuSyaAyuSyanuM kAraNa jeone alpa AraMbha karavAno ane alpa parigraha rAkhavAno pariNAma vartato hoya; svabhAvathI mArdavasvabhAva ke ArjavasvabhAva hoya to teo manuSyaAyuSyane bAMdhe che. vaLI koIka nimite teone krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAya thAya je retImAM paDela rekhA Adi jevA hoya to te kaSAyathI manuSyaAyuSyano baMdha thAya che. (4) devaAyuSyanA Azravo : vaLI, devaAyuSya jema sarAgasaMyama Adi bhAvothI thAya che tema pANInI rekhA Adi jevA krodha Adi Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-20, 21 121 kaSAyathI paNa devaAyuSyano baMdha thAya che. phakta samyagdaSTijIva saMyamano atyaMta rAgI hoya che, tethI teomAM apratyAkhyAnIya Adi kaSAyo hovA chatA sarvavirati pratyeno ane dezavirati pratyeno utkaTa rAga hovAne kAraNe manuSya hoya to devaAyuSya ja bAMdhe che ane deva hoya to manuSyaAyuSya ja bAMdhe che. vaLI, mithyAdaSTi jIvane anaMtAnubaMdhI kaSAyono udaya hovA chatAM jyAre parvatanI rekhA jevA krodhAdirUpa anaMtAnubaMdhI kaSAyo udayamAM nathI tyAre teo vidyamAna kaSAyane anurUpa manuSyagati ke devagatinuM AyuSya paNa bAMdhe che. tethI guNasthAnakane AzrayIne pahelA guNasthAnakanA anivRttikaraNanA chellA samaya sudhI anaMtAnubaMdhI kaSAyano udaya che, je anaMtAnubaMdhIno udaya narakanuM kAraNa che tevo artha karavo ucita jaNAto nathI; paraMtu parvatanI rekhA jevo anaMtAnubaMdhIkrodhano pariNAma jene che tevo anaMtAnubaMdhI kaSAya narakanuM kAraNa che tema mAnavuM ucita jaNAya che. vaLI dezaviratidhara zrAvakane pratyAkhyAnAvaraNIya kaSAyano udaya che mATe teo ja manuSyaAyuSya bAMdhe che tevo niyama nathI, paraMtu pratyAkhyAnAvaraNIyakaSAya jevA, vAlukAnI rekhA jevA krodhAdi jeone che teo manuSyaAyuSya bAMdhe che tema svIkAravuM ucita jaNAya che. A pramANe amane bhAse che. A viSayamAM tattva bahuzruta vicAre. I6/2nA bhASya :__ atha nAmnaH ka Asrava iti ?, atrocyate - bhASyArtha: have nAmakarmano zo Azrava che? ahIM=A prakAranA praznamAM, uttara Ape che - sUtra yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH / / 6/21 / / sUtrArtha : cogavakratA ane visaMvAdana azubha nAmakarmano Azrava che. Is/21TI bhASya : kAyavAGmanoyogavakratA visaMvAdarna cAzubhasya nAmna Asravo bhavatIti / / 6/21 / / bhASyArca - thavAnoyogavatA ....... mavatIti | kAyayoga, vacanayoga ane manoyoganI vakratA tathA visaMvAdana azubha nAmakarmano Azrava che. 'tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. I6/21 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 tanvAryAvigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-21, 22 bhAvArtha : manamAM kAMIka hoya ane kAyAthI kaMIka batAvavAmAM Ave tyAre azubha nAmakarmano Azrava thAya che. dA. ta. jIvarakSAnA pariNAmathI yatanApUrvaka cAlavAno pariNAma na hoya chatAM koIkane batAvavA jayaNApUrvaka cAle tyAre kAyAnI vakratA hovAthI azubha nAmakarmano Azrava thAya che, te rIte manamAM kAMIka hoya ane vANImAM kAMIka batAvavAmAM Ave tyAre vANInI vakratA thAya che. athavA pUrvamAM kAMIka bole ane thoDIvAra pachI kAMIka bole to te banne vANInI vakratA che. AvA prakAranI koIpaNa jAtanI vANInI vakratAthI azubha nAmakarmano Azrava thAya che. vaLI mana koIkanA viSayamAM svakalpanAothI abhiprAyo bAMdhe che te vakhate vAstavikatAne jovAnA vyApAravALuM mana nahIM hovAthI mananI vakratA che. vaLI, mana-vacana-kAyAnuM visaMvAdana paNa azubha nAmakarmanuM kAraNa che. dA. ta. je vyaktie je kRtya karavAnI pratijJA karI hoya te pramANe te vartana na kare to azubha nAmakarmano baMdha che. je rIte koI sAdhu SaTkAyanA pAlananI pratijJA karyA pachI tene anurUpa koI yatna na kare to tenA yogo visaMvAdanarUpa hovAthI azubha nAmakarmanA baMdhanuM kAraNa thAya. IkaravA sUtra : viparIta suma2 TI6/22 sUtrArtha - viparIta zubha nAmakarmano Azrava che. Ig/racA bhASya : etadubhayaM viparItaM zubhasya nAmna Asravo bhavatIti / / 6/22 / / bhASyArthaH tidumavuM... AvatIti che. A ubhaya=kAyayoga-vacanayoga-manoyoganI vakratA ane visaMvAdana e ubhaya, viparIta kAyayoga-vacanayoga-manoyoganI avakratA ane avisaMvAdana, zubha nAmakarmano Azrava che. ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. I6/rarA bhAvArtha : je jIvo prakRtithI bhadraka hoya che teo saraLa bhAvathI je potAnA haiyAmAM hoya te pramANe ja kAyAnI ceSTA kare che, je pramANe pUrvamAM bolyA hoya, te pramANe ja uttaramAM bole che. phakta anAbhogathI ke pUrvanA kathananI vismRtithI uttaramAM anya prakAre bole che, paraMtu aMtaraMga vAgU vakratA nathI. mana paNa koInA Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 tatvAryAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-22, 23. viSayamAM yathA-tathA abhiprAya bAMdhatuM nathI, paraMtu saraLa bhAvathI vicAraNA kare che teone kAya-vAgumananA yogo avakrapaNe pravarte che, je zubha nAmakarmanA Azravo che. vaLI, pote je prakAranI pratijJA karI hoya ane pratijJAna viSayano potAne je pramANe bodha hoya te pramANe ja tenuM pAlana kare che te avisaMvAdana che, je zubha nAmakarmano Azrava che. varasA bhASya : kiJcAnyat - bhASyArtha: vaLI, nAmakarmanA zubha-azubha vibhAganuM kathana karyA pachI zubha nAmakarmanI aMtargata ja tIrthaMkaranAmakarma che tene vizeSathI kahevA arthe "anya zuM che?" tema kahIne tenuM svarUpa batAve che - sUtra darzanavizuddhivinayasaMpannatA zIlavrateSvanaticAro'bhIkSNaM jJAnopayogasaMvegau zaktitastyAgatapasI saGghasAdhusamAdhivaiyAvRttyakaraNamarhadAcAryabahuzrutapravacanabhaktirAvazyakAparihANirmArgaprabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakRttvasya / / 6/23 / / sUtrArtha : darzananI vizuddhi, vinayanI saMpannatA, zIla-vratamAM anaticAra, abhISNa jJAnano upayoga ane abhINa saMvega, zaktithI tyAga ane tapa, saMghanI ane sAdhunI samAdhine anukULa vaiyAvacca, arihaMta-AcArya-bahuzruta-pravacanamAM bhakti, AvazyakanI aparihANi, mArgakhaMbhAvanA ane pravacanavAtsalya e tIrthaMkaranAmakarmanA Azrava che. II6/ra3|| bhASya : paramaprakRSTA darzanavizuddhiH, vinayasampannatA ca, zIlavrateSvAtyantiko bhRzamapramAdo'naticAraH, abhIkSNaM jJAnopayogaH saMvegazca, yathAzaktistyAgastapazca, saGghasya sAdhUnAM ca samAdhivaiyAvRttyakaraNam, arhatsvAcAryeSu bahuzruteSu pravacane ca paramabhAvavizuddhiyuktA bhaktiH, sAmAyikAdInAmAvazyakAnAM bhAvato'nuSThAnasyAparihANiH, samyagdarzanAdermokSamArgasya nihatya mAnaM karaNopadezAbhyAM prabhAvanA, arhacchAsanAnuSThAyinAM zrutadharANAM bAlavRddhatapasvizaikSakaglAnAdInAM ca saGgrahopagrahAnugrahakAritvaM pravacanavatsalatvamiti / ete guNAH samastA vyastA vA tIrthakaranAmna AsravA bhavantIti T6/2rUA. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-23 bhASyArtha : paramaprakRSTA mavantIti / / parama prakRSTa evI darzanavizuddhi, vinayasaMpannatA, zIla-vratomAM Atyantika ane atizaya apramAdarUpa aticAra, abhIkSNa jJAnano upayoga ane abhIkSNa saMvega, yathAzaktithI tyAga ane tapa, saMghanI ane sAdhunI samAdhine anukULa vaiyAvaccakaraNa, arihaMtamAM, AcAryamAM, bahuzrutamAM ane pravacanamAM paramabhAvanI vizuddhiyukta bhakti, sAmAyika Adi AvazyakonA bhAvathI sevananI aparihANi, mAnane haNIne samyagdarzana Adi mokSamArganA karaNa-upadeza dvArA prabhAvanA=abhimAna karyA vagara samyagdarzana AdinA sevana ane samyagdarzana AdinA upadeza dvArA mokSamArganI prabhAvatA, arihaMtazAsananA anuSThAnane karanArA zrutadharo, bAla, vRddha, tapasvI, zaikSaka, glAna AdinuM saMgrahakArIpaNuM, upagrahakArIpaNuM, ane anugrahakArIpaNuM e rUpa pravacanavAtsalya. ........... 'kRti' zabda tIrthaMkaranAmakarmanA AzravonI samApti arthe che. A samasta guNo athavA vyasta guNo=temAMthI koIka eka Adi guNo, tIrthaMkaranAmakarmanA Azravo thAya che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthe che. II6/23 / / bhAvArtha: tIrthaMkaranAmakarmano baMdha cokkasa ane pratiniyata adhyavasAyathI thAya che. tethI je jIvone tattva pratye prakarSayukta rAga che te rAga tIrthaMkaranAmakarmanA baMdhanuM kAraNa che ane tIrthaMkara tulya uttama guNasaMpattinAM AvA2ka karmone zithila ka2vAnuM kAraNa che. je koI jIva tIrthaMkaranAmakarma bAMdhe che, te sarva pratye eka ja adhyavasAya kAraNa che. je koI tIrthaMkaranAmakarma nikAcita kare che tenA pratye te nikAcitakaraNane anukULa eka ja adhyavasAya kAraNa che. A adhyavasAyanI niSpattimAM bAhya aMgarUpe prastuta sUtramAM batAvelAM bhinnabhinna kAraNo che, tethI koI mahAtmA A sarve kAraNo sevatA hoya, jenAthI tevA prakAranA adhyavasAya pragaTe to tIrthaMka2nAmakarmano baMdha thAya che. ane te adhyavasAyano ja vizeSa prakArano prakarSa thAya to tIrthaMkaranAmakarma nikAcita thAya che. vaLI koI mahAtmA A sarvakAraNomAMthI koIka eka Adi kAraNanuM sevana karatA hoya ane tenA baLathI tIrthaMkaranAmakarmanA baMdhane anukULa adhyavasAya thAya to te adhyavasAyathI tIrthaMkaranAmakarma bAMdhe che ane nikAcanAkaraNane anukULa adhyavasAya thAya to nikAcanA paNa kare che. 1. parama prakRSTa darzanavizuddhi - AtmAnA pAramArthika svarUpane yathArtha dekhADe, saMsAranA vAstavika svarUpane yathArtha dekhADe ane saMsArathI nistA2nA upAyane yathArtha dekhADe te darzanavizuddhi che. atyaMta sUkSma upayogapUrvaka tattvanuM avalokana karatA hoya tenAthI A darzanavizuddhi pragaTe che. jema zreNika mahArAjA bhagavAnanI bhakti karatI vakhate bhagavAnanA Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-23 pAramArthika svarUpane yathArtha jovAmAM atyaMta upayukta hatA, tenAthI teozrInI darzanavizuddhi parama prakRSTa thavAthI zreNika mahArAjAne tIrthaMkara nAmakarmanI prApti thaI. 2. vinayasaMpannatA - karmanuM jenAthI vinayana thAya tevo AtmAno pariNAma te vinaya che. karmanA vinayanano upAya guNavAna jIvo pratye vRddhi pAmato bahumAnano pariNAma che. tethI je mahAtmAnuM citta sadA guNavAna pratye ane guNaprAptinA upAya pratye atyaMta bahumAnanA pariNAmavALuM che, teomAM vinayasaMpannatA che. A vinayasaMpannatA ja tIrthaMkara nAmakarmanA baMdhane anukULa adhyavasAyanuM kAraNa bane te prakAre guNavAna pratye bahumAnabhAvavALo pariNAma thAya to tIrthaMkara nAmakarmanA baMdhanuM kAraNa bane che. 3. zIla-vratamAM anaticAra : zIla-vratomAM AtyaMtika atizaya apramAdarUpa anaticAra tIrthaMkara nAmakarmanuM kAraNa che. Azaya e che ke zIla ane vratamAM sarvAzathI prayatna thAya te Atmattika apramAda che. vaLI, sarvAzathI thato prayatna potAnI zaktinA atizayathI thAya tyAre te atyaMta apramAda che, je anaticArarUpa che. A prakArano zIla-vratamAM anaticArano yatna tIrthaMkaranAmakarmanA AzravanuM kAraNa che. jema koI mahAtmA saMyamajIvanamAM samiti-guptine vize atyaMta yatnazIla hoya, tathA te yatnakALamAM aMtaraMga rIte zaktinA prakarSathI asaMgabhAva tarapha javA yatna karatA hoya; jethI te yatnanA baLathI, te mahAtmAne tIrthaMkara nAmakarmane anukULa adhyavasAya ullasita thAya che. tethI zIla-vratamAM anaticAra tIrthaMkara nAmakarmanA AzravanuM kAraNa che. ahIM zIla zabdathI pAMca samiti ane traNa guptinuM grahaNa che jyAre vrata zabdathI pAMca mahAvratanuM grahaNa che. 4. abhIkSNa jJAnano upayoga - mahAtmAo saMyamajIvanamAM satata zrutajJAnano upayoga pravartAvIne zrutanA baLathI ja sarva pravRtti kare che. tIrthaMkaranA vacanasvarUpa A zrutajJAnanA abhaNa upayogathI jIva tIrthaMkara bane che. tethI abhaNa jJAnopayoga tIrthaMkara nAmakarmanA baMdhano Azrava che. 5. abhISNa saMvega - saMvega eTale saMsAranA bhAvone na sparza ane mokSane anukULa uttamabhAvonI vRddhi thAya te prakArano cittano pariNAma. AvA saMveganA pariNAmanuM satata pravartana tIrthaMkara nAmakarmano Azrava che. sAmAnyathI arihaMta, susAdhu ane jinavacana pratyeno nizcala rAga te saMvegano pariNAma che. tethI tIrthakaro, tIrthakaranA vacana pramANe cAlatA susAdhuo ane tIrthaMkaranuM vacana jeonA smRtipathamAM sadA rahe che tathA te smRtinA niyaMtraNa nIce jeo sarva ucita pravRtti kare che teone saMvegano abhISNa pariNAma varte che. A saMvegano Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-23 pariNAme te prakAranA prakarSavALo thAya to tIrthaMkaranAmakarmanA baMdhane anukULa adhyavasAya pragaTe che. tethI abhaNa saMvegano pariNAma tIrthaMkaranAmakarmano Azrava che. 6. yathAzakti tyAga ane tapa : je mahAtmAo saMsArathI atyaMta bhaya pAmelA che, mokSanA arthI che ane mArgAnusArI buddhi prakarSavALI che teo tyAganA paramArthane ane tapanA paramArthane jANIne kayA prakAranA bAhyatyAga ane bAhyatapa dvArA pote asaMgabhAvane ullasita karI zake che ? teno nirNaya karIne zaktine gopavyA vagara apramAdabhAvathI yatna kare che. A tapa ane tyAga prakarSavALo thAya to tIrthakara nAmakarmanA baMdhane anukULa adhyavasAya pragaTe che. tethI yathAzakti tyAga ane tapa tIrthakara nAmakarmano Azrava che. yathAzakti tapa-tyAganA baLathI tIrthakaranA bhavamAM mahAsattvavALuM saMyama prApta thAya che. 7. saMgha ane sAdhunI samAdhinuM kAraNa bane tevA prakAranuM vaiyAvaccanuM karaNa - dareka jIvonI cittanI koIka bhUmikA hoya che. te bhUmikAmAM svastha thaIne te jIva tattva tarapha javA yatna kare to uttara-uttaranI bhUmikAmAM javA mATe te jIva samartha bane che. Ama chatAM koI bAhya nimittonI pratikULatAthI potAnAmAM te prakAranI svasthatA na rahevAthI uttara-uttaranA yogamArgane sevI zakatA nathI. tethI koI mahAtmA caturvidha saMgha aMtargata koIpaNa jIvonI teonI bhUmikA anusAra svasthatAnI prApti thAya te prakAre vaiyAvacca kare to te vaiyAvaccanA baLathI svastha thayelA evA teo uttara-uttaranI bhUmikAmAM jaIne potAno saMsAra parimita karI zake che. koI sAdhu koIka pratikULa saMyogane kAraNe potAnA cittanI svasthatAmAM vartatA na hoya teone cittanI svasthatAnI prApti thAya te prakAre teonI vaiyAvacca karavAmAM Ave to teo uttara-uttaranI samAdhine pAmIne sukhapUrvaka saMsArano uccheda karI zake che. tethI je mahAtmA vivekapUrvaka saMgha aMtarvartI sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA sarvane lakSyamAM rAkhI ke koIka sAdhavizeSane lakSyamAM rAkhIne teonI samAdhi mATe vivekapUrvaka temane anukULa thaIne jinAjJA anusAra vaiyAvacca kare to te vaiyAvaccakaraNamAM anya jIvonA hitane anukULa evA uttama pariNAmanuM pravartana hovAthI tIrthaMkara nAmakarmano Azrava thaI zake che. 8. arihaMta-AcArya-bahuzruta-pravacanamAM paramabhAvanI vizuddhiyukta bhakti arihaMtamAM, AcAryamAM, bahuzrutamAM ane pravacanamAM parama bhAvanI vizuddhithI yukta evI bhakti tIrthakara nAmakarmano Azrava che. koIka jIvone tIrthakaranA pAramArthika svarUpano sUkSma bodha thAya, jenA kAraNe sadA teonA svarUpa pratye citta Avarjita rahe jethI tIrthakaranA guNo pratye bahumAnabhAvarUpa paramabhAvanI vizuddhithI yukta evI bhaktinI ucita kriyA kare to tIrthakara nAmakarmanA AzravanI prApti thAya. manoyogapradhAna evI pUjA karanArA paramazrAvako bhagavAnanI bhakti mATe vartamAnanI upalabdha zreSTha sAmagrIthI paNa saMtoSa pAmatA nathI. teone thAya che ke prakRSTa guNavALA puruSanI bhakti to prakRSTa guNavALA naMdanavananA puSpothI Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-23 127 ja thaI zake. jethI zArIrika rIte pote naMdanavanamAM javAne zaktimAna na hovA chatAM mana dvArA pote naMdanavanamAM gayA hoya ane tyAMthI naMdanavananAM puSpone lAvyo hoya te rIte atyaMta bhaktipUrvaka bhagavAnanA guNomAM tanmayatA Ave te rIte paramAtmAnI puSpapUjA kare che. paramabhAvanI vizuddhithI yukta te bhakti tevA prakAranA prakarSavALI thAya to tIrthaMkaranAmakarmano Azrava bane che. vaLI koI sAdhune arihaMta pratye atyaMta bhakti vartatI hoya ane satata teonA guNonuM smaraNa thAya te prakAranA paramabhAvanI vizuddhithI yukta caityavaMdana Adi kriyA kare to tenA baLathI paNa te mahAtmAne tIrthakara nAmakarmanA AzravanI prApti thAya che. vaLI, AcArya bhagavaMto 30 guNothI yukta hoya che. tevA guNothI yukta bhAvAcAryane joIne jeonA cittamAM te bhAvAcAryanA guNo pratyeno bahumAnabhAva prakRSTa bhAvanI vizuddhithI yukta bane, jethI teonI svazakti anusAra bhakti kare, to e bhaktinA kALamAM teo prati vadhato jato bahumAnano pariNAma tIrthaMkaranAmakarmano Azrava bane che; kema ke bhAvAcArya tIrthakara samAna che ane tIrthaMkaranA abhAvakALamAM tIrthaMkaranuM kArya bhAvAcArya ja kare che. tethI teonI bhakti tIrthakara tulya thavAnuM kAraNa bane che. vaLI, bhagavAnanA vacananA sUkSma rahasyane jANanArA bahuzruto pratye jemane bhakti che teone paramArthathI bhagavAnanAM vacanomAM ja bhakti che. AvA bahuzruto pratyenI paramavizuddha bhAvathI bhakti tIrthaMkaranAmakarmanA AzravanuM kAraNa che. A vaLI pravacana e prakRSTa vacana che. ane e tIrthaMkaranuM ja vacana che. ane tIrthakaranuM vacana saMsArasamudramAM jIvane rakSaNa karanAra che. te prakAre sthira buddhi thavAne kAraNe jeone bhagavAnanA vacanamAM prakRSTa bhAvathI vizuddha evI bhakti che, teo paNa te pariNAmane kAraNe tIrthaMkara nAmakarmano Azrava prApta kare che. 9. AvazyakanI aparihANi: sAmAyika Adi AvazyakonA anuSThAnanI bhAvathI aparihANi tIrthaMkara nAmakarmanA baMdhanuM kAraNa che. je zrAvako ke sAdhuo sAmAyika Adi che AvazyakonA paramArthane jANanArA che, AthI je guNothI ane je bhAvothI te sAmAyikAdi Avazyaka bhagavAne kaheluM che te guNo ane te bhAvapUrvaka sAmAyikAdi anuSThAna karavA mATe aMtaraMga mahAparAkramarUpa bhAvathI prayatna karatA hoya; kvacit zArIrika zaktinA abhAvanA kAraNe bAhya pravRttimAM nyUnatA hoya, topaNa sAmAyikAdi Avazyako pratye te guNothI ane te bhAvothI aMtaraMga atyaMta bahumAna vartatuM hoya, jethI te anuSThAna daDha pariNAmapUrvaka thatuM hoya to tIrthaMkara nAmakarmanA AzravanuM kAraNa bane che. ahIM, sAmAyikAdi Avazyako je bhAvothI karavA mATe zAstramAM vihita che te bhAvono jene bodha che te jIva te bhAvothI sAmAyika Adi Avazyako karI zake che. A sAmAyikAdi AvazyakothI je upazamabhAvanA pariNAmarUpa phaLo ke anya je phaLa prApta thAya che teno jene bodha che, te jIvane sAmAyika Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1/ sUtra-23 AdinA te guNonA kAraNe paNa sAmAyika Adi AvazyakanA sevanathI prApta thatA phaLorUpa guNone kAraNe paNa, tenA pratye bahumAnano atizaya thAya che. teo te guNothI ane te te bhAvothI cha AvazyakanuM sevana kare che. 10. mArgaprabhAvanA : mAnane haNIne karaNa dvArA ane upadeza dvArA samyagdarzana AdirUpa mokSamArganI prabhAvanA tIrthaMkaranAmakarmano Azrava che. je jIvone samyagdarzana-samyajJAna-samyakyAritra Atmaka mokSamArganA paramArthano sUkSma bodha che teo pote saMyama pALe che, tyAga kare che. mAnakaSAyane haNIne samyagdarzana Adi bhAvo pratye ja baddharAga dhAraNa karIne svazakti anusAra apramAdathI guNanI niSpatti thAya te prakAre samyagdarzana Adi mokSamArganuM anuSThAna seve che ane yogya jIvone samyagdarzana AdinI pAramArthika prApti thAya te prakAre upadeza Ape che, teone ratnatrayInA sevanakALamAM vartato ane upadezakALamAM vartato ratnatrayI pratyeno bahumAnabhAva ghaNA yogya jIvone mArgaprAptinuM kAraNa bane che, je mokSamArganI prabhAvanArUpa che. A prakAranI prabhAvanA mAna Adi kaSAyanA pariNAma vagara jeo kare che teone tIrthaMkaranAmakarmanA AzravanI prApti thAya che. 11. pravacana vAtsalya : arihaMta zAsananA anuSThAna karanArA zratadharono ane bAla-vRddha-tapasvI-zaikSaka-glAna Adino saMgrahaupagraha-anugraha karavo te pravacanavatsalapaNuM che, je tIrthaMkara nAmakarmano Azrava che. je mahAtmAo arihaMtanA zAsana anusAra anuSThAna karanArA che tathA tenAM zAstro bhaNI zratadhara thayA che tevA mahAtmAo pratye bhaktino pariNAma hovAthI je sAdhu teonA saMgraha, upagraha ane anugraha karanAra thAya, te pravacananuM vatsalapaNuM che. AvA kRtadhara puruSone potAnI sAthe rAkhavA te saMgrahakArIpaNuM che, teone AhAra-vastra Adi pradAna karavAM te upagrahakArIpaNuM che, pote adhika zrata dhAraNa karanArA hoya to AvA dhRtadharone navuM navuM zrata ApIne anugrahakArIpaNuM che. saMgraha-upagraha-anugraha prApta thavAthI te zratadhara mahAtmAo bhagavAnanA zAsananA vizeSa prakAranA pariNAmane prApta kare che. tevA zrutadharo AvA uttama pariNAmane prApta kare tevA zubhAzayapUrvaka je mahAtmAo saMgraha AdirUpa pravacanavatsalapaNuM dhAraNa kare che teone bhagavAnanA vacanamAM atyaMta bhakti che. tethI ja yogya jIvomAM bhagavAnanuM vacana vizeSarUpe pariNamana pAme tevo yatna kare che. tethI te pravRttine AzrayIne jo te mahAtmAne tIrthaMkara nAmakarmane anukULa adhyavasAyanI prApti thAya to te pravacanavatsalapaNuM tIrthakara nAmakarmanA AzravanuM kAraNa bane che. vaLI, bhagavAnanA zAsanane anusaranArA evA bALa, vRddha, tapasvI, zaikSaka ke glAnane joIne koI mahAtmAne vicAra thAya ke jo A badhAne samyagu pAlana karavAmAM Avaze to teone bhagavAnanuM vacana vizeSarUpe pariNamana pAmaze. tethI potAnI zakti anusAra bAlAdimAMthI yathA ucitano saMgraha kare, Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1| sUtra-23, 24 teono AhAra AdithI upagraha kare, ane teone navuM navuM zrata pradAna karIne anugraha kare. jethI tevA yogya jIvone bhagavAnanuM vacana vizeSa-vizeSarUpe pariNamana pAme, A prakAre yogya jIvomAM bhagavAnanA vacananI pariNati atizayita karavAnA saMzuddha AzayathI pravacanavatsalapaNuM tIrthakara nAmakarmanA AzravanuM kAraNa bane che. uparamAM varNana karAyelA sarva guNo koI mahAtmA sevatA hoya tenAthI jema tIrthakara nAmakarmano baMdha thAya che to vaLI koI mahAtmA te sarva guNomAMthI koI eka guNa ke be guNa Adi sevatA hoya to te tIrthakara nAmakarmanA baMdhanuM kAraNa bane che. tethI A bAhya AcaraNArUpa sarva guNo samudita thaIne koI jIvane te prakAranA tIrthaMkaranAmakarmane anukULa adhyavasAyanuM kAraNa bane che to koIkane te sarvamAMthI ekanI AcaraNA paNa te prakAranA tIrthakara nAmakarmanA AzravanuM kAraNa bane che. IIkaravA sUtraH ___parAtmanindAprazaMse sadasadguNAcchAdanodbhAvane ca nIcairgotrasya / / 6/24 / / sUtrArtha : paranI niMdA ane AtmAnI prazaMsA, sad guNanuM AcchAdana ane asad guNanuM ubhAvana nIcagotrano Azrava che. II/II. bhASya : paranindA AtmaprazaMsA sadguNAcchAdanamasadguNodbhAvanaM cAtmaparobhayasthaM nIcairgotrasyAstravA bhavanti T6/24 bhASArtha - paninA.. matti paranI niMdA ane AtmAnI prazaMsA nIcagotrano Azrava che. ane Atmapara-ubhayastha sad guNanuM chAdana ane asad guNanuM udbhAvana=potAnA asad guNonuM uddabhAvana, paranA sad guNonuM chAdana ane ubhaya potAnA asad guNonuM uddabhAvana ane paranA sad guNonuM chAdana, nIcagotrano Azrava che. I6/24 bhAvArtha - potAnAmAM vidyamAna sad guNonuM paNa lokone jJAna thaze to loko tenI prazaMsA karIne dharma pAmaze, te prakAre potAnA mAnakaSAyathI prerita mati koI jIvane thAya che. tethI potAnAmAM je guNo vidyamAna hoya te guNonI prazaMsA karIne te te guNono mada kare che te nIcagotrabaMdhanuM kAraNa che. jema vIra bhagavAnane marIcinA bhavamAM thayuM ke "mArA dAdA prathama tIrthakara, mArA pitA prathama cakravartI ane huM paNa tIrthaMkara, cakravartI tathA prathama vAsudeva thaIza, mATe mAruM kuLa uttama che". A prakAranI pariNatinI abhivyaktirUpe Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-24, 25 marIci harSita thAya che. tethI temane nIcagotra baMdhAya che. te rIte lokamAM prazaMsAnA AzayathI potAnA sadbhUta arthAt potAnAmAM hoya tevA prakAranA guNo, ke jene loko na jANatA hoya athavA loko jANatA paNa hoya chatAM madathI tenuM prakAzana kare, tyAre nIcagotrano Azrava thAya che. vaLI, potAnI asahiSNuprakRtine kAraNe paranA doSone joIne temanI niMdA karavAmAM Ave tyAre nIcagotrano Azrava prApta thAya che. vaLI, koI vyakti potAnAmAM rahelA adbhUta guNonuM ulkAvana kare arthAt AtmasAkSIe jovAthI potAnAmAM cAritranI pariNati nathI tevuM dekhavA chatAM ame cAritrI chIe; kema ke cAritrAcAra pALIe chIe, te prakAre asabhUtanuM ulkAvana kare tyAre nIcagotra karmano baMdha thAya che. te rIte anya paNa koI guNo potAnAmAM vidyamAna na hoya chatAM mAnane vaza potAnAmAM avidyamAna guNonuM ulkAvana karavAmAM Ave to nIcagotrabaMdhanI prApti thAya ane vidyamAna guNonuM uddabhAvana karavAmAM Ave to AtmaprazaMsAne kAraNe nIcagotrano Azrava thAya. vaLI, anyanA sadbhUta guNo prakAzanamAM AvatA hoya tene nahIM joI zakavAthI tenA chAdana mATe prayatna karavAmAM Ave to bIjAnA guNa pratyenA matsarabhAvane kAraNe nIcagotra AzravanI prApti thAya che. vaLI, koI vyakti potAnA asad guNonuM kathana karato hoya tathA tenA dvArA anya guNasaMpanna puruSa karatAM paNa potAnI pratiSThA vadhAravA prayatna karato hoya tyAre ubhayastha evA sad guNanA chAdananI ane asad guNanA ubhAvananI prApti thAya che=bIjAnA vidyamAna guNonA chAdananI ane potAnA avidyamAna guNonA uddabhAvananI prApti thAya che, tenA kAraNe paNa nIcagotrano Azrava thAya che. I624ll sUtra : tadviparyayo nIcairvRttyanutseko cottarasya / / 6/25 / / sUtrArtha : tenAthI viparIta kAraNo-nIcagotranAM je kAraNo kahyAM tenAthI viparIta kAraNo, ane nIravRtti namra-bhAva, ane anuseka uttarano uccagorano, Azrava che. lls/pI bhASya : uttarasyeti sUtrakramaprAmANyAduccairgotrasyAha / nIce!trAsravaviparyayo nIcairvRttiranutsekazcoccairgotrasyAsravA bhavanti / / 6/25 / / bhASArtha - uttarati .. matti sUtrakramanA prAmANyathI uttarano e pada uccagotrane kahe che. nIcagotranA Azravato viparyaya, nIcavRtti=samrabhAva, ane anutyeka uccagotranA Azrava che. Ing/rapA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-25, 26 bhAvArtha guNasaMpanna puruSa pratye namrabhAva ane potAnA guNonI prazaMsA koI kare tene sAMbhaLIne prIti thavArUpa utsuka na thAya; paraMtu vicAre ke A mArI prazaMsA nathI, guNonI che; tethI guNa ja pUjya che, te uccagotra baMdhanuM kAraNa che. jeo haMmezAM tIrthakaro, pUrvadharo Adi pratye namrabhAvavALA che ane teonA guNothI AtmA vAsita karavA yatna kare che, teone te guNo pratyeno namrabhAva ja uccagotra baMdhanuM kAraNa bane che. bIjAnA dvArA potAnI prazaMsA sAMbhaLatI vakhate jeo saMvarabhAvathI vAsita nathI teone te prazaMsAnA zravaNamAM rati thAya che tenAthI nIcagotranI prApti thAya che. jyAre tenAthI viparIta jeoe potAnI prazaMsAnA zravaNamAM utsuka na thAya tevo pariNAma sthira karyo che tevA anusaeNkavALA jIvone ucca gotrano Azrava thAya che. vaLI, potAnA doSonI niMdA ane paranA vAstavika guNonI prazaMsA jeo kare che teone uccagotrano Azrava prApta thAya che. upayogapUrvaka duSkatagartA karanArane ane upayogapUrvaka sukRtaanumodanA karanArane uccagotrano baMdha prApta thAya che. vaLI, potAnA asadbhUta guNo koInAthI uddabhAvana thayA hoya tenA chAdana mATe je yatna kare che teone potAnI asat prazaMsA gamatI nathI tethI uccagotra baMdha thAya che. vaLI koInA sad guNa AcchAdita hoya te joIne te guNa pratyenA bahumAnane kAraNe yogya jIvana sad guNane prakAzana karavAno pariNAma thAya che te uccagotrabaMdhanuM kAraNa che. II/pA. sUtra : vighnakaraNamantarAyasya / / 6/26 / / sUtrArtha - viddhanuM karavuM aMtarAyano Azrava che. II/rakA bhASya : dAnAdInAM vighnakaraNamantarAyasyAsravo bhavatIti, ete sAmparAyikasyASTavidhasya pRthak pRthagAsravavizeSA bhavantIti / / 6/26 / / iti tattvArthAdhigame'rhatpravacanasaGgrahe bhASyataH SaSTho'dhyAyaH samAptaH / / bhASyArtha: tanAvInAM ... bhavantari | dAnAdinA vidhdhanuM karaNa aMtarAyano=dAnAMtarAya Adi aMtarAyono, Azrava che. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-1 | sUtra-26 tti' zabda aMtarAyanA AzravanI samApti mATe che. ATha prakAranA sAMparAyikanA=sAMpAyika karmabaMdhanA, A pRtha-pRthan AzravavizeSa che. tti' zabda ATheya AzravavizeSonI samApti mATe che. iis/2kAA pramANe arihaMtanA pravacanasaMgraharUpa tatvArthAdhigamasUtramAM bhAgathI cho adhyAya samApta thayo. || - bhAvArtha - koI jIva koIkane dAna karatI vakhate aMtarAya kare to dAnAMtarAyanA AzravanI prApti thAya. jema koI vyakti dharmaanuSThAnamAM vivekapUrvaka dAnanI pravRtti karatI hoya, temAM lobhane vaza ke anya koI kAraNe aMtarAya karavAmAM Ave to dAnAMtarAyakarmanA baMdhanI prApti thAya; paraMtu koI vyakti avivekamUlaka dAnanI pravRtti karatI hoya te vakhate tenA avivekanA niSedha arthe te dAnanI niMdA karavAmAM Ave tyAre dAnAMtarAya karmanI prApti nathI. dA. ta. sAvadyAcArye avidhithI karavAmAM AvatI jinAlaya nirmANanI pravRttine sAvadya kahI, tenAthI jinAlaya nirmANanI pravRttimAM je aMtarAyanI prApti thaI; paraMtu te niSedhathI sanmArganuM sthApana thatuM hovAthI sAvaghAcAryane dAnAMtarAya karmanA baMdhanI prApti thaI nahIM. vaLI koIne koInI pAsethI koIka vastuno lAbha thato hoya, temAM aMtarAya karavAmAM Ave to lAbhAMtarAya karmano baMdha thAya. vaLI koIne bhoganI pravRttimAM aMtarAya karavAmAM Ave tyAre bhogAMtarAyakarmanI ane upabhoganI pravRttimAM aMtarAya karavAmAM Ave to upabhogAMtarAyakarmanI prApti thAya che. Ama chatAM koI rogI apathyanuM sevana karato hoya te vakhate tenA hita arthe apathyanuM nivAraNa karavAmAM Ave tyAre tenA hitanI buddhi hovAthI bhogAMtarAyakarmano ke upabhogAMtarAya karmano baMdha thato nathI. vaLI koI vyakti ucita pravRttimAM sarvIrya pravartAvatI hoya temAM vighna karavAmAM Ave to vIryaMtarAyanA AzravanI prApti che. phakta dharmaanuSThAnanI avivekapUrvakanI pravRttimAM avivekanA niSedhArthe teno niSedha karavAthI te pravRttimAM aMtarAya thAya topaNa viryAtarAyakarmanA baMdhanI prApti nathI. AthI ja sAvadyAcArye avidhipUrvaka karavAmAM AvatI jinAlaya nirmANanI pravRttine sAvadya kahI, tenAthI jinAlaya nirmANanI pravRttimAM je vIryanuM skuraNa thavAnuM hatuM temAM aMtarAyanI prApti thaI, chatAM te niSedhathI sanmArganuM sthApana thatuM hovAthI sAvaghAcAryane vIryatarAyakarmanA baMdhanI prApti thaI nahIM. vaLI, ATha prakAranA karmabaMdhanA kAraNabhUta evA sAMparAyika AzravanAM 11thI 20 sudhI sUtro batAvyAM te pRthapha-pRthapha AzravavizeSo che. tethI e prApta thAya ke sAmAnyathI sAMparAyika AzravavALA jIvo jJAnAvaraNIya Adi 7 karma ke 8 karma bAMdhatA hoya che, chatAM temAM te te adhyavasAyavizeSo jJAnAvaraNIya Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-| adhyAya-1 | sUtra-26 133 Adi te te karmabaMdhanAM kAraNo che tema kahyuM te AzravavizeSane AzrayIne che. tethI jJAnanA pradoSAdi bhAvo viziSTa prakAranA jJAnAvaraNIyanA baMdhanAM kAraNo che. te prakAre anya karmomAM paNa te te Azravo vizeSa prakAranA te te karmabaMdhanAM kAraNo che, tema samajavuM. IIkArA chaThTho adhyAya samApta Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-1 | saptamodhyAyaH | bhASya :___ atrAha - uktaM bhavatA sAtAvedyasyAsraveSu (a0 6, sU0 13) 'bhUtavratyanukampe ti, tatra kiM vrataM ? je vA vratIti ? satrocate - bhASyArtha trAda... gatrocca - ahIM chaThThA adhyAyanI samAptimAM prazna kare che - tamArA vaDe saDheghatA AzravamAM=adhyAya-6, sUtra-13mAM zAtAvedanIyakarmabaMdhanA AzravanA varNanamAM, bhUta-vratInI anukaMpA e pramANe kahevAyuM. tyAM vrata zuM che ? ane vratavALA koNa che ? ti' zabda praznanI samApti arthe che. ahIM=e prakAranA praznamAM, uttara Ape che - bhAvArtha : chaThThA adhyAyamAM graMthakArazrIe kaheluM ke jIvonI ane vatI evA sAdhuonI ane zrAvakonI anukaMpA zAtAvedanIyakarmano Azrava che. tethI jijJAsA thAya ke bhUto to pRthvIkAyAdi jIvo che ane teonI anukaMpAthI zAtAvedanIyano baMdha thAya che; paraMtu vratInI anukaMpAthI je zAtAvedanIyano baMdha thAya che te vratImAM vartatAM vrato zuM che ? ane vratavALA jIvo koNa che ? tenA uttaramAM kahe che - sUtra : hiMsAvRtatteyAtradAridRzyo viraMtidgatam II7/ sUtrArtha : hiMsA, amRta mRSAvAda, steya, abrahma, ane parigrahathI virati vrata che. ll7/1II bhASya : hiMsAyA anRtavacanAt steyAdabrahmataH parigrahAcca kAyavAGmanobhirvirativratam, viratirnAma jJAtvA'bhyupetyAkaraNam / akaraNaM nivRttiruparamo viratirityanarthAntaram / / 7/1 / / bhASyA - hiMsAthI ....... vinirityanaram hiMsAthI, amRta vacanathI=mRSAvacanathI, tethI, abrAhAthI, ane parigrahathI kAyA, vANI ane mana vaDe virati vrata che. virati eTale jANIne, svIkArIne akaraNa. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-1, 2 viratinA ekArthavAcI batAve che akaraNa, nivRtti, uparama, virati e anarthAtara che=ekArthavAcI zabdo che. II7/1 - bhAvArtha: hiMsAdi pAMce pApasthAnakono kAyA, vANI ane manathI virAma e vrata che. tethI e prApta thAya ke mAtra kAyAthI hiMsAno tyAga ke mAtra vANIthI mRSAno tyAga te vrata nathI, paraMtu traNeya yogathI AgaLamAM batAvAze tevA svarUpavALA hiMsAdino tyAga te virati che. te virati kaI rIte thAya che ? te spaSTa ka2vA arthe kahe che hiMsAdi pAMceyanA svarUpane jANIne A vastu tyAga karavA yogya che te pramANe svIkArIne traNe yogothI te pAponuM akaraNa e vrata che. pAponuM aka2Na zuM cIja che ? te spaSTa karavA arthe tenA paryAyavAcI zabdo kahe che - 135 - pAponuM akaraNa te pAponI nivRttirUpa che, pAponA upa2marUpa che ane pAponI viratirUpa che. tethI e prApta thAya ke mana-vacana-kAyAnA yogathI kaI rIte pApanI virati thaI zake che ? teno yathArtha bodha karIne te pramANe ruci karIne te pramANe mana-vacana-kAyAne dRDha rIte pravartAvavAthI je asamabhAvanA pariNAmathI pUrvamAM pApo thatAM hatAM te asamabhAvathI viruddha sarvatra samabhAvano pariNAma thavAne kAraNe je pApanI virati thAya che, te vrata che. Il7/1]] sUtra : dezasarvato'NumahatI / / 7/2 / / sUtrArtha : deza ane sarvathI aNu ane mahAna virati che. II7/2 ..... bhASya : ebhyo hiMsAdibhya ekadezaviratiraNuvrataM, sarvato viratirmahAvratamiti / / 7/2 // bhASyArtha : ebhyo viratirmahAvratamiti +1 A hiMsAdithI dezathI virati aNuvrata che, sarvathI virati mahAvrata che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 7/2 bhAvArtha: hiMsAdi pAMca pApasthAnakonuM svarUpa AgaLamAM graMthakArazrI batAvaze te pApasthAnakonI virati Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 | sUtra-2, 3 mana, vacana ane kAyAne AzrayIne dezathI virati aNuvratarUpa che, vaLI sarvathI virati mahAvratarUpa che. II7/zA sUtra : tatsthairyArthaM bhAvanAH paJca paJca / / 7/3 / / sUtrArtha : tenA dhairya arthe pAMca-pAMca-bhAvanAo che-pAMca mahAvratonA dhairya mATe pAMca-pAMca-bhAvanAo che. II7/3II bhASya : tasya paJcavidhasya vratasya, sthairyArthamekaikasya paJca paJca bhAvanA bhavanti / tadyathA - ahiMsAyAstAvadIryAsamitiH, manoguptiH, eSaNAsamitiH, AdAnanikSepaNAsamitiH, AlokitapAnabhojanamiti / satyavacanasyAnuvIcibhASaNaM, krodhapratyAkhyAnaM, lobhapratyAkhyAnaM, abhIrutvaM, hAsyapratyAkhyAnamiti / asteyasyAnuvIcyavagrahayAcanaM, abhIkSNAvagrahayAcanaM, etAvadityavagrahAvadhAraNaM, samAnadhArmikebhyo'vagrahayAcanaM, anujJApitapAnabhojanamiti / brahmacaryasya strIpazupaNDakasaMsaktazayanAsanavarjanam, rAgasaMyuktastrIkathAvarjanaM, strINAM manoharendriyAlokanavarjanaM, pUrvaratAnusmaraNavarjanaM, praNItarasabhojanavarjanamiti / AkiJcanasya paJcAnAmindriyArthAnAM sparzarasagandhavarNazabdAnAM manojJAnAM prAptau gArthyavarjanamamanojJAnAM prAptau dveSavarjanamiti / / 7/3 / / bhASyArtha : tasya pheSavarnanamiti te pAMca prakAranA vratanA svairya mATe-pUrvamAM dezathI ane sarvathI virati kahI te viratirUpa pAMca prakAranAM vratanA svairya mATe, eka eka vratanI pAMca-pAMca bhAvanA che. te A pramANe - ahiMsAnI=ahiMsAmahAvratanI, IryAsamiti, manogupti, eSaNAsamiti, AdAnavikSepaNAsamiti ane AlokitapAna-bhojana, te prakAre pAMca bhAvanAo che. 'ti' zabda ahiMsAvratanI pAMca bhAvanAnI samApti mATe che. satyavacananI=satyamahAvratanI, anuvIcibhASaNa=AlocanapUrvaka bhASaNa, krodhapratyAkhyAna, lobhapratyAkhyAna, abhIrupaNuM, hAsyapratyAkhyAna. tti' zabda satyavratanI pAMca bhAvanAnI samApti mATe che. asteyanI asteyamahAvratanI, anuvIciavagraha yAcana=Alocana karIne avagrahanuM yAcana, abhINa avagraha yAcana=vAraMvAra avagrahanuM yAcana, ATaluM e prakAranA avagrahanuM avadhAraNa, sAdharmikAdithI avagrahanuM vAcana, anujJAtipAtabhojana=guruthI anujJA apAyela pAna-bhojana. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 / sUtra-3 137 tti zabda asteyavratanI pAMca bhAvanAnI pUrNAhuti mATe che. brahAcaryanI=brahmacaryamahAvratanI, strI-pazu-napuMsakathI saMsakta zayana-AsananuM varjana, rAgasaMyukta strIkathAnuM strI sAthe vAtacItanuM, varjana, strInI manohara indriyanA AlokananuM varjana, pUrvanI krIDAnA asmaraNanuM varjata, praNItarasabhojananuM varjana. ti' zabda brahmacaryanI pAMca bhAvanAnI samApti mATe che. AkiMcanavratanI=aparigrahamahAvratanI, pAMca IndriyonA manojJa sparza, rasa, gaMdha, vArNa ane zabdonI prAptimAM vRddhinuM varjana ane amanojJanI amanojJa sparza, rasa, gaMdha, varNa ane zabdonI, prAptimAM dveSanuM varjana. tti' zabda AkiMcanavratanI pAMca bhAvanAnI samApti mATe che. 7/3 bhAvArtha - virati dezathI ane sarvathI che. dezathI viratidhara zrAvaka, sarvaviratino atyaMta arthI che. tethI pratidina sarvaviratinA svarUpane sUkSma-sUkSmatara bhAvana karIne sarvaviratinI zaktino saMcaya karavA yatna kare che. sarvaviratinA vratavALA susAdhuo sarvaviratinA AcAronuM pAlana karIne bhAvathI nigraMthabhAvanA pariNAmarUpa sarvaviratine ullasita kare che. dezaviratidhara zrAvako ane susAdhuo prasaMge-prasaMge sarvaviratinI pAMca bhAvanAonuM bhAvana kare che, temAM dezaviratidhara zrAvaka pAMca mahAvratonI 25 bhAvanAonuM bhAvana karIne sarvavirati pratyenA sUkSma rAgane sthira kare che ane sarvaviratidhara sAdhu pAMca mahAvratonI 25 bhAvanAonuM bhAvana karIne potAnAmAM vartatA pAMca mahAvratorUpa mUlaguNone sthira kare che, jethI guNasthAnakathI pAta na thAya ane uttara-uttaranA guNasthAnakanI vRddhine anukULa sadA udyama thAya. (1) ahiMsAmahAvratanI pAMca bhAvanAo: sAdhu pahelA ahiMsAvratanI pAMca bhAvanAo nIce jaNAvyA anusAra kare che : (i) IrcAsamitibhAvanA : IryAsamitinuM svarUpa vAraMvAra sUkSmabuddhithI vicAre che ke je mahAtmA SaTkAyanA pAlananA atyaMta pariNAmavALA che teo atyaMta upayogapUrvaka gamana karavArUpa IryAsamitinA pAlananA baLathI dayALu cittanI vRddhi karIne sarva jIvo pratye samabhAvanA pariNAmanI ja vRddhi kare che. tethI mAre paNa saMyamanI vRddhi arthe koIpaNa ceSTA karavAnuM prayojana jaNAya tyAre jIvarakSAne anukULa dayALu pariNAmapUrvaka IryAsamitimAM udyama karavo joIe. A prakAranI bhAvanAthI ahiMsAvratamAM dhairya prApta thAya che. (i) manoguptibhAvanA : sAdhue potAnA bhAvaprANanA rakSaNArthe satata manane bhagavAnanA vacananA niyaMtraNathI pravartAvavuM joIe, Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-3 jethI nimittone pAmIne kaSAyonI kAluSatA ke nokaSAyanI kAlupatA cittamAM sparze nahIM ane potAnA bhAvaprANanuM rakSaNa thAya. A pramANe manoguptinA bhAvana dvArA mahAtmA subhaTanI jema mohanI sAme laDavAnA balano saMcaya kare che, jethI potAnA bhAvaprANanA rakSaNarUpa ahiMsAvrata sthirabhAvane pAme che. (i) eSaNAsamitibhAvanA : vaLI sAdhu vicAre che ke sAdhuno deha saMyama pAlana mATe jarUrI evA upakaraNa svarUpa che. tethI saMyamapAlana mATe dehane samartha karavA arthe AhArAdinI AvazyakatA jaNAya tyAre eSaNAsamitipUrvaka AhAra, vastra, pAtra, vasati AdimAM yatna karavo joIe. jethI nirdoSa AhArAdi dvArA dehanuM pAlana karIne saMyamanI vRddhimAM samyagu yatna thaI zake. A prakAre eSaNAsamitithI bhAvita thayelA muni AhArAdinI sarva pravRtti eSaNAdoSanA parivAra mATe samyagu yatnapUrvaka karI zake che. jethI nirAraMbhajIvanane anukULa pariNAmarUpa ahiMsA mahAvratamAM dhairyanI prApti thAya che. (iv) AdAnanikSepasamitibhAvanA : sAdhu satata vicAre che ke jagatamAM jIvasRSTi ThAMsI ThAMsIne rahelI che. jenuM citta jagatanA jIvo pratye dayALu hoya tevA mahAtmAe saMyamanA prayojana sivAya koI vastunuM grahaNa-mocana karavuM joIe nahIM; paraMtu saMyamanI vRddhi arthe Avazyaka jaNAya tyAre te saMyamanA upakaraNane sAdhue prathama cakSuthI avalokana karavI joIe, jethI tyAM koI jIva dekhAya to tene ucita yatanApUrvaka ucita sthAne mUkI zakAya. tyArapachI cakSuthI agocara koI sUkSma jaMtu hoya, tenI virAdhanA thavAnI saMbhAvanAnA parivAra arthe grahaNanA sthAne te vastune pramArjIne sAdhu grahaNa kare ane nikSepanA sthAne bhUminuM avalokana karI pramArjIne sAdhu nikSepa kare. te rIte maLa-mUtrAdinuM visarjana paNa cakSuthI bhUminuM avalokana karI, pramArjIne sAdhu kare, to sAdhunuM citta sarva jIvo pratye samabhAvane dhAraNa karavA samartha bane che. A prakAre vAraMvAra bhAvanA karIne AtmAne ahiMsAbhAvanAmAM sthira karavAmAM Ave to te prakAranA yatnanA pariNAmathI paheluM mahAvrata sthira thAya che. (5) AlokitapanabhojanabhAvanA : vaLI sAdhu doSa rahita bhikSA grahaNa karyA pachI paNa te grahaNa karAyela bhojana paNa jIvasaMsakta che ke nahIM te prakAre sUkSma upayogapUrvaka avalokana karIne pAna-bhojana vApare che, jethI jIvarakSAnA pariNAma atyaMta sthira thAya. A prakAre ahiMsA mahAvratanI bhAvanAo karavAthI sAdhumAM ahiMsA mahAvratarUpa mULaguNa sthirabhAvane pAme che. (2) satyamahAvratanI pAMca bhAvanAo - vaLI, satyavratanA sthirIkaraNa arthe sAdhu pAMca bhAvanA kare che ane sAdhudharmanuM paribhAvana karIne jema Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-3 139 zrAvaka sAdhudharma pratye rAgane atizayita kare che, tema sAdhudharmanA aMgabhUta bIjA mahAvratanI pAMca bhAvanAo karIne zuddha evA bIjA mahAvratane pALavAnI zaktino saMcaya karavA arthe satya mahAvratanI pAMca bhAvanAo kare che. (i) anuvIcibhASaNabhAvanA : saMyamanA prayojana sivAya ke yogyajIvonA upakAranA prayojana sivAya sAdhu koI vastunA AlApasaMlApa karavAno pariNAma dhAraNa karanArA nathI. tethI bolavAne abhimukha pariNAma paNa sAdhune thato nathI; paraMtu koI saMyoga upasthita thAya tyAre koI vastunuM kathana karavAthI saMyamanI vRddhi thaze ke nahIM, athavA koIne upakAra thaze ke nahIM, teno ucita nirNaya karIne bole che; je anuvacibhASaNa che. A prakAranI anuvAcibhASaNanI bhAvanAthI AtmAne bhAvita karIne saMvRta thayelA pariNAmavALA muni bIjA mahAvratane sthira karavAnA aMgabhUta bhASAsamitinA pariNAmane daDha kare che. (i) krodhapratyAkhyAnAbhAvanA : krodha-aruci-matsaratA Adi krodhanA ja paryAyavAcI zabdo che. sAdhue krodhanuM pratyAkhyAna karyuM che, tethI saMyamajIvanamAM krodha-aruci-matsaratA Adi bhAvo na thAya te rIte AtmAne saMvRta karavo joIe. A pramANe vAraMvAra bhAvanA karavAthI ISad krodha nimitte paNa ke aruci nimitte paNa vacanaprayoga thAya nahIM. muni haMmezAM krodhapratyAkhyAnarUpa bhAvanAthI AtmAne te rIte bhAvita kare che ke jethI ISad paNa aruci Adi bhAvo thAya nahIM ke jethI asatyavacana athavA satyavacana paNa kaSAyane vaza bolavAno prasaMga prApta thAya, jethI bIjA mahAvratanI gupti atizayavALI thAya che. (ii) lobhapratyAkhyAnAbhAvanA :- sAdhune lobhanuM pratyAkhyAna hoya che tethI vastra-pAtra-vasati Adi koI pratye leza paNa saMzleSa na thAya te rIte sAdhu saMyamanA prayojanathI tene grahaNa kare che; eTaluM ja nahIM paNa dehanI zAtA pratye paNa lobha hoto nathI; paraMtu samabhAvanAM kaMDakonI vRddhimAM ja lobha pariNAma sthira thayelo hoya che. vAraMvAra potAne lobhapratyAkhyAna che tema bhAvana karIne sAdhu AtmAne te rIte bhAvita kare che ke jethI lobhane vaza vastrAdi grahaNa karavAnA pariNAmathI satya ke asatya bolavAno prasaMga prApta na thAya. A rIte lobhapratyAkhyAnanA bhAvananA baLathI sAdhu vacanaguptinA pariNAmamAM sthira thAya che. (iv) abhIrubhAvanA : sAdhu bhagavAnanA vacanane parataMtra cAlanArA hoya che ane saMsArathI atyaMta bhaya pAmelA hoya che. Ama chatAM bhagavAnanA vacanane parataMtra hovAthI AlokanA ane paralokanA sAte bhayothI nirbhaya hoya che, kema ke bhagavAnanuM vacana teonI surakSA karanAra che tevo sthira nirNaya che. tethI sAte bhayothI pote abhIru che te prakAranI bhAvanA karIne AtmAne e rIte sthira kare che jethI saMsArI jIvo Aloka AdinA bhayathI Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140. tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-3 mRSAvacana bole che tema sAdhu sarva bhayothI abhIru hovAnA kAraNe kyAreya mRSAvacana bolatA nathI. A prakAranI abhIrubhAvanAnA baLathI muni potAnA bIjA mahAvratane sthira kare che. (v) hAsyapratyAkhyAnabhAvanA : vaLI sAdhue cAra kaSAyo ane nava nokaSAyonuM pratyAkhyAna karyuM che. tad aMtargata hAsyanuM pratyAkhyAna paNa prApta thAya che. tethI hAsyathI paNa kyAreya satyavacana ke asatyavacana bolavAno prasaMga na thAya te rIte hAsyapratyAkhyAnathI AtmAne bhAvita kare che. je bhAvanAnA baLathI bIjuM mahAvrata surakSita bane che. ahIM mRSAvAda bolavAnAM kAraNone sAme rAkhIne mRSAvAdanI pAMca bhAvanA batAvAI che. sAmAnya rIte jema vicAryA vagara bolavAthI mRSAvAdanI prApti thAya che tema krodhathI, lobhathI, bhayathI ane hAsyathI mRSAvAda thAya che. eTaluM ja nahIM, krodhAdithI bolAyeluM satyavacana paNa mRSAvAdanA kAryarUpa karmabaMdhanuM kAraNa thAya che, tethI mRSAvAdarUpa ja che. tethI te krodhAdi sarvanA pratyAkhyAnane AzrayIne AtmA bhAvana kare to mRSAvAda thAya nahIM. sAdhu saMyama grahaNa kare che tyAre krodhAdi cAreya kaSAyo ane nava nokaSAyo have pachI huM kyAreya karIza nahIM e prakAranI pratijJA grahaNa kare che. tethI te kaSAyo ane nokaSAyonA nirodhathI saMyamanA kaMDakone prApta kare che. sAdhu satyamahAvratane dRDha karavAnA pratisaMdhAnathI krodhAdi pratyAkhyAnanI bhAvanAo kare che ane zrAvaka paNa sAdhudharmanuM paribhAvana karatI vakhate sAdhudharmanA pAMca mahAvratonI bhAvanAone paNa bhAve che. tethI zrAvaka paNa satyamahAvratane AtmAmAM sthira karavA arthe ane tenA pratyenI rAgavRddhi karavA arthe bIjA mahAvratanI pAMca bhAvanAo kare che. (3) asteyamahAvratanI pAMca bhAvanAo : vaLI trIjA mahAvratane sthira karavA arthe sAdhu nIce mujaba pAMca bhAvanAo kare che : (i) anuvaciavagrahayAcanabhAvanA: sAdhu pAMca prakAranA avagrahanuM svarUpa yathArtha nirmIta karIne jenI pAse je vastunI mAlikI che, tenI pAsethI ja te vastunuM vAcana kare che. jenI tenI pAsethI game te vastunuM yAcana karavAmAM Ave ane te vastunA mAlika pAse karavAmAM na Ave to asteya vratamAM malinatAnI prApti thAya che, e prakAre bhAvana karIne sAdhu asteya vratane sthira kare che. zrAvaka paNa te bhAvanA karIne trIjA mahAvrata pratye dRDha pakSapAtane sthira kare che. (ii) abhISNaavagrahayAcanAbhAvanA : vaLI sAdhu abhISNa avagraha yAcana kare che arthAt vasati Adi grahaNa karatI vakhate saMyamane upakAraka na hoya tevAM vasati Adi grahaNa na kare; paraMtu saMyamamAM upakAraka hoya eTalI ja pramANopeta vasati Adi grahaNa kare che. te vasati Adi grahaNa karyA bAda glAna AdinA prayojanathI adhika vasati AdinI AvazyakatA jaNAya to pharI tenA svAmI pAse yAcanA kare che. jenI yAcanA karIne pote vasati svIkArelI Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-3 141 che, te vasatimAM paNa pAThavavA vize koI pravRtti karavI hoya to tenA arthe pharI pharI enA svAmI pAse yAcanA kare che, jethI tenA svAmIne te nimitte alpa paNa dveSa na thAya ke pharI vasati na ApavAno pariNAma na thAya. A prakAranI bhAvanA karIne sAdhu trIjA mahAvratane sthira kare che. (i) avagrahaavadhAraNabhAvanA : saMyama mATe upakAraka hoya teTalI ja vasati sAdhu grahaNa kare paraMtu adhika vasati grahaNa kare nahIM. tethI vasati grahaNa karatI vakhate te vasatinA svAmIne kahe che - ATalI ja vasati amane khape che, adhika nahIM. e prakAranA avagrahanA avadhAraNanuM vAraMvAra bhAvana karIne sAdhu AtmAmAM asteya vratane sthira kare che, jethI pravRttikALamAM te bhAvanathI bhAvita thayeluM citta hovAthI te maryAdAnuM ullaMghana thAya nahIM. ahIM vizeSa e che ke mamatvanA parivAra arthe bhagavAne saMyamanA prayojana vagara vasati grahaNa karavAno niSedha karyo che ane saMyamanA prayojanathI grahaNa karAyelI vasatimAM paNa apramAdathI saMyamapAlana karanArA sAdhune saMyamamAM upakAraka hoya teTalI ja vasati grahaNa karavAnI anujJA ApI che. te anujJAnuM ullaMghana thAya to tIrthakaraadattanI prApti thAya. tethI tIrthakaraadattanA parivAra arthe sAdhu saMyamamAM upakAraka hoya eTalI ja maryAdAvALI vasati grahaNa kare che, adhika vasati grahaNa karatA nathI. tethI svAmI adhika vasati Ape ane adhika vasati grahaNa karavAmAM Ave to svAmIadattanI prApti thAya nahIM. paraMtu tIrthakaraadattanI prApti avazya thAya; tenA parivAra arthe "ATalI ja vasati' te prakAranA avagrahanA avadhAraNanI bhAvanA sAdhu kare che. jethI te bhAvanAthI bhAvita thayelA sAdhu trIjA mahAvratanuM rakSaNa karI zake che. (iv) sAdharmikaavagrahayAcanabhAvanA: sAdhu samAna dhArmiko pAsethI avagrahanuM yAcana kare che, jethI trIjA mahAvratanI surakSA thAya che. Azaya e che ke saMyamanI vRddhinA arthe ucita vasatinI prApti mAlika pAsethI thaI hoya tevI vasati sAdhu grahaNa kare ane tyAM rahIne saMyamanI ArAdhanA kare to tIrthaMkara adattanI prApti thAya nahIM, paraMtu te vasatimAM koI anya sAdhu UtarelA hoya ane teonI pAse avagrahanI yAcanA na karavAmAM Ave to te vasatinA teTalA kALa mATe thayelA svAmI evA te samAna dhArmikane pUchyA vagara UtaravAthI asteyavratamAM malinatAnI prApti thAya che. tethI sAdhu haMmezAM bhAvana kare che ke eka upAzrayarUpa eka vasati hoya ke eka vibhAgamAM anya upAzrayarUpa ke anya gRharUpa eka vasati hoya to tyAM vartatA sAdhunA avagrahanI yAcanApUrvaka mAre tyAM rahevuM joIe, jethI te vasatimAM vartatA sAdhune bhikSA AdimAM vighnonI prApti thAya nahI. - (5) anujJApitapanabhojanabhAvanAH vaLI sAdhu saMyamavRddhi arthe vidhipUrvaka je bhikSA Adi lAve che te gItArtha gurune batAvIne temanAthI anujJA apAyela bhojana-pAna kare, to ja guruadattanI prApti thAya nahIM. tethI sAdhu AtmAne bhAvita kare Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-3 che ke asteyavratanA rakSaNa mATe guru vaDe anujJApita ja pAna-bhojana karavuM joIe, jenA baLathI asteya vratamAM koI aticAra lAge nahIM. vaLI zrAvaka paNa sAdhunAM pAMca mahAvrato pratye rAganI vRddhi karavA arthe, jema sAdhudharmanuM paribhAvana kare che tema sAdhunA asteya vratanI pAMca bhAvanAnuM paNa paribhAvana kare che, jethI asteyavratanI pAMca bhAvanAthI paribhAvita suvizuddha asteyavratanA pAlana pratyeno baddharAga sthira-sthiratara thAya. (4) brahmacaryamahAvratanI pAMca bhAvanAo : vaLI, sAdhu brahmacaryavratane susthira karavA mATe nIce mujaba pAMca bhAvanAthI AtmAne bhAvita kare che : (i) strI-pazu-napuMsakasaMsaktazayanaAsanavarjanabhAvanA: strI, pazu ane napuMsakathI saMsakta evA zayana-AsananuM sAdhue varjana karavuM joIe. jethI udayamAna evo vedano udaya nimitta pAmIne vikArone utpanna kare nahIM. A prakAranA bhAvananA baLathI vikAranAM nimittothI dUra rahevAne anukULa viryano saMcaya thAya che. (i) rAgasaMyuktastrIkathAvarjanabhAvanA: vaLI rAgasaMyukta strIkathAnuM sAdhue varjana karavuM joIe. tethI e prApta thAya ke satI strIonAM guNagAna arthe strIkathAnI vicAraNAmAM guNanI vRddhi thatI hovAthI doSarUpa nathI; paraMtu strI sAthe koI prasaMge kathana=vAtacIta, karatI vakhate ISadu paNa rAgano pariNAma thAya to brahmacaryavratamAM malinatA thAya. tethI tenA varjananI bhAvanAthI bhAvita thayelA sAdhu nimittane pAmIne paNa te prakAranuM saMbhASaNa karatA nathI. (i) strImanoharakriyaavalokanavarjanabhAvanA : vaLI strIonI manohara indriyonA avalokananuM varjana sAdhu kare che, jethI brahmacaryavrata susthira rahe. jo sAdhu A prakAranI bhAvanAthI bhAvita na hoya to bhikSAdinA grahaNanA prasaMge ke vaMdanAdi arthe Avela strInA darzananA prasaMge manohara indriyanA avalokanane anukULa sUkSma paNa vyApAra thAya to brahmacaryavrata malina thAya che. A prakAre vAraMvAra bhAvana karIne te prakAranA vikArothI cittane dUra karIne sAdhu brahmacarya vratane sthira kare che. (iv) pUrvarataanusmaraNavarjanabhAvanA : vaLI saMyama grahaNa karyA pUrve je strIo sAthe vilAsa karela hoya tene smaraNa karavAthI brahmacaryamAM malinatA thAya che, tethI sAdhu te prakAre pUrvanA prasaMgonuM smaraNa na thAya tema nirmaLa bhAvanA karIne brahmacarya vatane sthira kare che. (v) praNItarasabhojanavarjanabhAvanA : brahmacaryane sthira karavA arthe vikAranA prabaLa kAraNabhUta indriyone anukULa rasanuM bhojana te praNItarasabhojana Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-3, 4 143 che. sAdhu A praNItarasanA bhojananuM varjana kare che; kema ke suMdara bhojanathI tRpta thayela indriyo kAmanA vikArane utpanna karIne sAdhunA brahmacaryavratano nAza kare che. A prakAre bhAvana karavAthI praNIta bhojana pratyenA varjanano pakSapAta sthira thAya che. (5) AkiMcanamahAvratanI pAMca bhAvanAo : AkiMcanavratanI pAMca bhAvanAnuM bhAvana sAdhu nIce darzAvyA mujaba kare che. (i-v) manojJazabdarUparasasparzagaMdhagAvarjana-amanojJazabdarUparasasparzagaMdhadveSavarjanabhAvanA : AkiMcanavratamAM sAdhue pAMce indriyonA (1) manojJa zabda-rUpa-2sa-sparza-gaMdha Atmaka viSayo pratye gRddhinuM varjana ane (2) amanojJa zabda-rUpa-2sa-sparza-gaMdha Atmaka viSayonI prAptimAM dveSanuM varjana karavuM joIe. A prakAre pAMca indriyanA viSayone AzrayIne rAga-dveSanA varjhanane anukULa pAMca bhAvanAo che. jethI pAMce indriyonA viSayo pratye nirmaLa thayelA sAdhu AkiMcana nAmanA pAMcamA mahAvratanA svairyane prApta kare che; kema ke pAMce indriyonA koIpaNa viSaya pratye rAga thAya ke dveSa thAya to aparigrahavratanA aticAranI prApti thAya. tethI aparigrahavratanI surakSA arthe pAMce indriyonA viSayo pratye sAdhu nirmama thavA yatna kare che. vaLI zrAvaka paNa jema sAdhudharmanuM paribhAvana kare che, tema sAdhudharma pratyenA sUkSmabhAvone sthira karavA arthe AkiMcana bhAvanA kare che. zrAvaka roja vicAre che ke sAdhu mahAtmAo pAMce indriyonA manojJa viSayo pratye gRddhinuM varjana ane amanojJa viSayo pratye dveSanuM varjana ka2nA2A hovAthI, mahAtmAone kyAMya mamatva nathI, jethI teo sadA sukhI che. mATe huM paNa te bhAvanAo karIne temanA jevI zaktino saMcaya karuM. A prakAre ucitakALe zrAvaka paNa sAdhudharmanI bhAvanAo kare che. ahIM vizeSa e che ke sUtra-2mAM kahyuM ke hiMsAdi pAMcanI virati deza ane sarvathI che. tyArapachI sUtra3mAM kahyuM ke te deza ane sarvathI je virati che tenA svairya mATe pAMce viratinI pAMca-pAMca bhAvanAo che. te pAMca-pAMca bhAvanAo sAkSAt mahAvrata sAthe saMbaMdhita che, topaNa je prakAre tattvArthasUtrakAre tenuM yojana karyuM che tenAthI ja nakkI thAya che ke zrAvaka jema sAdhudharmanA abhilASI che tema sAdhudharmanA aMgabhUta pAMca mahAvratonI pAMca-pAMca bhAvanAone sthira karavAnA paNa abhilASI che. tethI prastuta sUtramAM batAvela pAMca-pAMca bhAvanAo mAtra sAdhudharmane ja AzrayIne che tevo artha ka2vo ucita lAgato nathI. Il7/3ll bhASyaH kiJcAnyaditi - bhASyArtha : vaLI bIjuM zuM che ? tethI kahe che Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-4 bhAvArtha: pUrvamAM kahyuM ke hiMsAdi viratinA svairya mATe pAMca-pAMca bhAvanAo che. tethI hiMsAdi viratinA svairya mATe anya zuM che ? te prakAranI jijJAsAmAM kahe che - sUtraH hiMsAdiSvihAmutra cApAyAvadyadarzanam / / 7/4 / / 144 sUtrArtha hiMsAdi hote chate AlokamAM ane paralokamAM apAyanA ane avadhanA darzananuM bhAvana karavuM joIe=hiMsAdi kRtyo karavAthI AlokamAM ane paralokamAM zuM zuM apAyo thAya che ? ane hiMsAdi kRtyo avadha che=garbhita che, e prakAranA avalokananuM bhAvana karavuM joIe. 1aa7/4 bhASyaH *= hiMsAdiSu paJcasvAstraveSu ihAmutra cApAyadarzanam avadyadarzanaM ca bhAvayet / tadyathA - hiMsAyAstAvat hiMsro hi nityodvejanIyo nityAnubaddhavairazca, iheva vadhabandhapariklezAdIn pratilabhate pretya cAzubhAM gatiM garhitazca bhavatIti hiMsAyA vyuparamaH zreyAn / bhASyArtha H hiMsAdiSu zreyAn / / hiMsAdi pAMca Azravo hote chate AlokamAM ane paralokamAM apAyonA darzananuM ane avaghanA darzananuM bhAvana karavuM joIe. te A pramANe - hiMsAthI hiMsA karanAra vyakti nitya parane udvega karanArI ane nitya anubaddha vairavALI thAya che. ahIM ja=A bhavamAM ja, vadhabaMdha-pariklezAdine prApta kare che ane paralokamAM azubhagatine pAme che ane gahita thAya che, ethI hiMsAthI vyuparama=vizrAMti, zreya mATe che. bhAvArtha: hiMsAdi pAMcanI viratinA svairya mATe sAdhue ke zrAvake hiMsAdi pAMca Azravo hote chate AlokamAM ane paralokamAM je apAyo thAya che tenuM bhAvana karavuM joIe. (1) hiMsAnA apAyonuM varNana : kayA prakAranA apAyonuM bhAvana karavuM joIe ? te batAvatAM bhASyakArazrI prathama hiMsAnA apAyone batAve che . hiMsA karanAra jIvo jovAmAtrathI krUra dekhAya che tethI haMmezAM bIjAne udvega kare che. vaLI, tevI krUra prakRtine kAraNe badhA sAthe vairano anubaMdha prApta kare che. vaLI, je jIvo bIjA jIvonI hiMsA kare che te Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tanvAryAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-4 145 jIvo AlokamAM ja vadha-baMdha-pariphleza Adine pAme che ane paralokamAM azubha gatine pAme che. AnAthI e prApta thAya ke je jIvo krUra ane ghAtakI che teo anya manuSyAdino ghAta kare to rAjasevako temane grahaNa karIne teono vadha kare che athavA temane kArAgRhanA baMdhanamAM rAkhavAmAM Ave che, arthAt teo vadha-baMdhanA klezone prApta kare che. tethI nakkI thAya che ke hiMsA kharAba che. jevI hiMsA manuSyamAM thAya che tevI ja hiMsA ekendriyAdi jIvonI che. te hiMsAnuM bIja rAgAdithI thato bhAvaprANono nAza che. tethI manuSya viSayaka thatI hiMsA jema AlokamAM anarthanuM kAraNa bane che tema ekendriya Adi viSayaka hiMsA paNa anarthanuM kAraNa hovAthI te hiMsA paNa niMdanIya che ane te hiMsAnA kAraNabhUta kaSAyonI pariNati paNa niMdanIya che. vaLI hiMsAne kAraNe paralokamAM azubha gatinI prApti thAya che. tethI ekendriyathI mAMDIne paMceMdriya sudhInI sarva hiMsA niMdanIya che ane tenA kAraNabhUta kaSAyanI pariNatirUpa bhAvahiMsA azubhagatinuM kAraNa che, mATe niMdanIya che. A prakAre hiMsAnA apAyanuM darzana karIne hiMsAthI virAma karavo joIe. vaLI, A hiMsA lokamAM gati che, te hiMsAnuM avadya darzana che. tethI hiMsAno virAma karavo zreya mATe che. ahIM vizeSa e che ke dezaviratidhara zrAvaka ke avirata samyagdaSTi zrAvaka gRhastha avasthAmAM pRthvIkAyAdinI hiMsA kare che topaNa saMpUrNa hiMsAnI nivRttirUpa sAdhudharmanA atyaMta abhilASavALA che. tethI sarvaviratinI lAlasAnA pariNAmanA baLathI teonA jIvanamAM je koI sthAvara AdinI hiMsA thAya che te vakhate paNa adhyavasAyanI nirmaLatAne kAraNe hiMsAnuM tevuM phaLa prApta thatuM nathI; chatAM hiMsA karanArA jIvomAM je hiMsaka bhAva che te haMmezAM potAne uga karAvanAro hoya che ane jeonI hiMsA thAya che teone paNa udvega karAvanAro hoya che; kema ke bIjAnI meM hiMsA karI che tethI jo rAjapuruSo dvArA huM grahaNa thaIza to mane vadha-baMdhAdinI prApti thaze e prakAranA bhayarUpa kleza cittamAM rahe che, ane jeonI hiMsA kare che teone paNa tenA taraphathI satata saMtrAsa utpanna thAya che ane nitya bIjA sAthe verano anubaMdha thAya che. tethI A bhavamAM paNa sadA bhaya-udvega Adi rahe che ane janmAMtaramAM paNa veranA anubaMdhane kAraNe aneka jIvo taraphathI anartho thAya che tathA azubhagatimAM satata udveganI prApti thAya che. A prakAre bhAvana karIne sAdhu ane zrAvaka hiMsaka cittanuM nivartana kare te batAvavA mATe kahe che - hiMsAnA virAma mATe yatna karavo joIe. bhASya : tathA'nRtavAdI azraddheyo bhavati, ihaiva jihvAcchedAdIna pratilabhate, mithyAbhyAkhyAnaduHkhitebhyazca baddhavairebhyastadadhikAn duHkhahetUn prApnoti, pretya cAzubhAM gatiM garhitazca bhavatIti anRtavacanAd vyuparamaH zreyAn / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-4 bhASyArtha : tathA ..... zreyAn / / ane mRSAbhASI azraddheya thAya che=lokamAM avizvasanIya thAya che. ahIM ja= AlokamAM ja, jihyAcheda Adine prApta kare che ane mithyA abhyAkhyAnathI duHkhita thayelA ane baddhaveravALA jIvo pAsethI tenAthI adhika duHkhonA hetune prApta kare che=jihvAchedAdi duHkho prApta thAya tenAthI adhika anya duHkhanA hetuone prApta kare che, ane paralokamAM azubha gatine pAme che ane garhita thAya che=mRSA bolanAra jIva lokomAM gahita thAya che, tethI mRSAvacanathI vyuparama=virAma, zreya mATe che. bhAvArtha: (2) mRSAvAdanA apAyonuM varNana : je jIvo mRSAvAda ka2nA2A che te jIvo pratye lokone vizvAsa raheto nathI, e rUpa mRSAvAdano apAya che. vaLI AlokamAM teo jillAchedAdi prApta kare che te paNa Alokano apAya che; kema ke mRSA bolavAne kAraNe koI moTuM akArya thayuM hoya tyAre rAjA vagere tenA mRSAbhASaNane kA2Ne jihvAchedAdi karAve che. vaLI, te mithyA bolanAra jIvonA mithyAbhASaNathI duHkhita thayelA ane tenI sAthe jene vera baMdhAyuM che tevA jIvo jihvAchedAdi karAvyA pachI paNa teone adhika duHkhanA hetu bane che te sarva AlokanA apAya che ane paralokamAM azubhagatine pAme che te paralokano apAya che. vaLI mRSA bolanAra jIva lokomAM garhita bane che te avaghanuM darzana che. ethI vivekIe mRSAbhASaNano virAma karavo joIe. anAbhogathI paNa sUkSma paNa mRSAvAda na thAya te prakAre yatna karavo joIe. hAsyAdithI paNa mRSAvAda na thAya tevo yatna karavo joIe. AnAthI e prApta thAya ke karmabaMdhanuM kAraNa hoya tevuM satyavacana paNa sUkSma dRSTithI mRSAvacana che. sAdhu saMyamanA prayojana vagara nirarthaka vacanaprayoga kare, koInA rAganA udbhavanuM kAraNa bane tevuM satyavacana kahe, koInA dveSanA uddabhavanuM kAraNa bane tevuM satyavacana kahe ke potAnA paNa rAgAdinI vRddhi thAya tevA koIpaNa prakAranA vacanaprayoga kare te sarva asatya vacana che. mATe sUkSma mRSAvAdanA parihAranA arthI evA sAdhue aMtaraMga rIte sadA manogupti ane vacanaguptipUrvaka ja ucita saMbhASaNa karavuM joIe tathA prayojana vagara vacanaprayogano sarvathA tyAga karavo joIe. zrAvakane mATe sUkSma mRSAvAdano parihAra azakya che, tethI ja te sthUla mRSAvAdanA parihAranuM vrata grahaNa kare che topaNa teNe sUkSma mRSAvAdanA svarUpanuM bhAvana ka2Ine sUkSma mRSAvAdanA parihAranI zaktino saMcaya thAya te rIte sthUla mRSAvAdanA parihAranuM pAlana karavuM joIe, jethI vANI uparanA ati saMvarabhAvane kAraNe sUkSma mRSAvAdanA parihArane anukULa zaktino saMcaya thAya; kema ke kaSAyane vaza jIva mRSA bole che ane te kaSAya vRddhi pAme to uparamAM batAvelA sarva prakAranA AlokanAM ane paralokanAM anarthonuM kAraNa bane tevo mRSAvAda paNa jIvathI thAya che. mATe mRSAvAdanA bIjano ja nAza ka2vo joIe. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-4 bhASya : tathA stenaH paradravyaharaNaprasaktamatiH sarvasyodvejanIyo bhavati ihaiva cAbhighAtavadha ( bandhana) hastapAdakarNanAsottaroSThacchedanabhedanasarvasvaharaNavadhyayAtanamAraNAdIn pratilabhate, pretya cAzubhAM gatiM garhitazca bhavatIti steyAd vyuparamaH zreyAn / 147 bhASyArtha H tathA zreyAn / / ane cora paradravyanA haraNamAM prasakta mativALo, sarva jIvane udvegane karAvanAro thAya che. ahIM ja=AlokamAM ja, abhighAta, vadha, baMdhana, hasta-pAda-karNa-nAsikAuttaranA hoThanuM chedana, bhedana, sarvasvaharaNa, vadhya, yAtanA, mAraNa Adine prApta kare che ane paralokamAM azubhagatine prApta kare che ane gahita thAya che=lokamAM niMdApAtra thAya che. tethI steyathI virAma pAmavo zreyakArI che. bhAvArtha: (3) adattAdAnanA apAyonuM varNana : corI karavAnA yatnavALA jIvo paradravyanA haraNa karavAnI manovRttivALA hoya che. tethI badhA jIvone udvega karAvanArA thAya che, jethI corI anucita vartanarUpa che. corI karanArA jIvo A bhavamAM paNa aneka prakAranA anarthone prApta kare che ane paralokamAM paNa azubhagatine prApta kare je banne corInA apAyo che. vaLI, corI karanAra jIvo lokamAM garhita thAya che te corInuM avaghadarzana che. lokamAM zIghra grahaNa thAya tevI co2I jema anartharUpa che tema tIrthaMkaraadattAdimAM paNa sUkSmathI corI prApta thAya che; kema ke jema corane paradravya grahaNa karavAno adhyavasAya thAya che tenI jema ja sAdhupaNAmAM tIrthaMkaranI AjJA svIkAryA pachI tIrthaMkare jeno niSedha karyo che tenA grahaNa ka2vAno pariNAma pramAdI sAdhune thAya che. tIrthaMkaraadatta, jIvaadatta Adi sarva adatto paralokanA anarthane karanArA che ane ziSyalokamAM garhita che mATe sUkSma paNa adattAdAnanA parihAranA arthI sAdhue sarva prakAre zaucabhAvanAthI AtmAne bhAvita karIne adattAdAnano parihAra karavo joIe. zrAvaka sUkSma adattAdAnano parihAra karavA samartha nathI topaNa zakti anusAra sthUla adattAdAnano parihAra kare che ane sUkSma adattAdAnanA parihArane anukULa zakti saMcaya kare che. jeo te prakAre yatna karatA nathI tevA zrAvakone adattAdAnano prasaMga prApta thAya che. mATe vivekapUrvaka adattAdAnano parihAra ka2vA yatna karavo joIe; kema ke sUkSma paNa adattAdAnanuM grahaNa kaSAyanA vazathI thAya che ane te kaSAya vRddhi pAmIne moTI corInuM ja kAraNa che, jenAthI pUrvamAM kahelA AlokanAM ane paralokanAM sarva anartho prApta thAya che. mATe adattAdAnanA bIjano ja nAza karavo joIe. ..... bhASya : tathA abrahmacArI vibhramodbhrAntacitto viprakIrNendriyo madAndho gaja iva niraGkuzaH zarma no Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-4 labhate mohAbhibhUtazca kAryAkAryAnabhijJo na kiJcidakuzalaM nArabhate paradArAbhigamanakRtAMzca ihaiva vairAnubandhaliGgacchedanavadhabandhanadravyApahArAdIn pratilabhate'pAyAn pretya cAzubhAM gatiM garhitazca bhavatIti brahmaNo vyuparamaH zreyAniti / bhASyArtha : tathA **** zreyAniti / / ane abrahmacArI vibhramathI ubhrAnta cittavALo=bhogavilAsanI vRttithI utkrAnta cittavALo, viprakIrNa indriyavALo=indriyonA sarva viSayomAM AsaktivALo, madAndha gajanI jema niraMkuza, sukhane prApta karato nathI=svasthatAnA sukhane prApta karato nathI. ane mohathI abhibhUta thayelo kArya-akAryane nahIM jANanAro koI akuzalane nathI AraMbhato ema nahIM=sarva akuzalano AraMbha kare che. ane paradArAmAM gamana karavAne kAraNe karAyelA A bhavamAM ja veraanubaMdha-liMgachedana-vadhabaMdhana-dravyaapahAra Adi apAyone prApta kare che. ane paralokamAM azubhagatine prApta kare che ane gahita thAya che=lokamAM niMdanIya bane che, tethI abrahmathI virAma zreyakArI che. 'kRti' zabda abrahmanA apAyonI samApti arthe che. bhAvArthaH (4) maithunanA apAyonuM varNana : jeomAM kAmanI vRtti atyaMta che teonuM citta haMmezAM kAmanA vicArothI udbhrAnta rahe che. ethI cittanA svAsthyanA sukhane te jIvo prApta karI zakatA nathI. vaLI kAmanI vRttivALA jIvone badhI indriyonA viSayomAM Asakti rahe che, ethI teo indriyomAM Asakta thavAne kAraNe madAMdha hAthInI jema niraMkuza cittavRttivALA hoya che. phalasvarUpa svasthatAnA sukhane prApta karatA nathI. vaLI kAmavAsanAthI vyAkuLa jIvo kArya-akAryanA anabhinna thaIne sarva akuzalano AraMbha kare che. tethI A bhavamAM paNa dehano nAza ane svasthatAnA sukhano nAza prApta kare che. vaLI, anucita kRtyo karIne lokamAM niMdanIya bane che ane loko taraphathI aneka upadravone prApta kare che. 52dArAgamanane vaza jIvo AlokamAM aneka anarthone prApta kare che, paralokamAM azubha gatine prApta kare che ane lokomAM paNa niMdanIya bane che. tethI vivekasaMpanna jIve abrahmano tyAga karavo joIe. joke zrAvaka saMpUrNa abrahmano virAma karavA samartha nathI topaNa saMpUrNa abrahmanA nirodha arthe vAraMvAra abrahmanA svarUpanuM ucita bhAvana karIne saMpUrNa brahmacaryanA pAlananI zaktinA saMcaya arthe udyama kare che. vaLI koI zrAvaka saMpUrNa brahmacaryanuM pAlana karatA hoya topaNa pahelA mahAvratanA aMgarUpa brahmacaryanuM pAlana muni ja karI zake che; kema ke zuddha bhAvaprANonA rakSaNa mATe yatna deha pratyenA mamatva vagaranA susAdhu sivAya koI zrAvaka karI zake nahIM, tethI sthUlathI saMpUrNa brahmacaryanuM pAlana hoya topaNa zuddha bhAvaprANanA Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-4 149 rakSaNane anukULa brahmacaryanuM pAlana susAdhuthI ja thaI zake che ane tenA svarUpanuM bhAvana karIne zrAvaka paNa sadA zuddha brahmacaryanI zaktino saMcaya kare che; kema ke vedanA udayane vaza kAmano vikAra thAya che ane vRddhi pAmelo te vikAra pUrvamAM batAvelA AlokanAM ane paralokanAM sarva anarthonuM kAraNa che. tethI sarva anarthonAM bIjabhUta kAmanA vikArane zAMta karavA ja yatna karavo joIe. bhASya : tathA parigrahavAn zakuniriva mAMsapezIhasto'nyeSAM kravyAdazakunAnAmihaiva taskarAdInAM gamyo bhavati, arjanarakSaNakSayakRtAMzca doSAn prApnoti / na cAsya tRptirbhavatIndhanairivAgneH, lobhAbhibhUtatvAcca kAryAkAryAnapekSo bhavati pretya cAzubhAM gatiM prApnoti, lubdho'yamiti ca garhito bhavatIti parigrahAd vyuparamaH zreyAn / / 7 / 4 / / bhASyArtha : FET ..... zrevAn / / ane mAMsapezI che hAthamAM jene evuM zakuni nAmanuM pakSI anya vyAdazakunone= anya mAMsa khAnArA zakuni sivAyanA gIdha Adine, jema gamya bane che=najare caDe che, tema parigrahavALo AlokamAM corAdino ja gamya bane che. ane arjuna-rakSaNa-kSayakRta doSone prApta kare che. Ane=parigrahavALAne, IMdhaNathI agninI jema tRpti thatI nathI. ane lobhathI abhibhUtapaNuM hovAthI kArya-akArya anapekSa thAya che=parigrahavALo kArya-akAryanA vicAra vagarano thAya che, tathA paralokamAM azubhagatine prApta kare che. ane A lubdha che e pramANe gahita thAya che=niMdAne pAtra bane che. ethI parigrahathI virAma zreyakArI che. / / 7/45 bhAvArtha: (5) parigrahanA apAyonuM varNana : zakunipakSI mAMsapezI laIne beThela hoya tyAre mAMsanA arthI anya hiMsaka prANIo te zakuni pakSIne mAMsa khAvAnA vyApAravALo joIne pAchaLathI pakaDI le che, pariNAme tenA prANano nAza thAya che. te rIte parigrahavALo jIva cora, rAjA Adine gamya bane che. tene cora, rAjA Adi ta2phathI trAsa prApta thAya che. tethI satata parigrahane kAraNe tene mRtyuno bhaya rahe che. vaLI, parigrahanA arjanamAM kleza prApta thAya che, rakSaNamAM kleza prApta thAya che ane parigrahano nAza thAya tyAre paNa kheda-udvega Adi doSo prApta thAya che. vaLI parigrahanI prApti pachI tRpti thatI nathI, paraMtu IMdhana maLavAthI jema agni vRddhi pAme che te rIte jema jema dhana AdirUpa parigraha prApta thAya che tema tema parigrahanI lAlasA vRddhi pAme che, je pIDA svarUpa che. jeone parigraha viSayaka lobhanI vRddhi thAya tyAre adhika parigraha meLavavA mATe ucita kRtya zuM ? ane anucita kRtya zuM ? teno vicAra karyA vagara karmAdAnAdi kAryo sevavAno paNa pariNAma thAya che, temane Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya- sUtra-4, 5 paralokamAM durgatinI prApti thAya che ane lokomAM A lobhI che e prakAranI niMdA thAya che. mATe parigrahano tyAga karavo joIe. saMpUrNa parigrahano tyAga susAdhu ja karI zake che; kema ke susAdhu deha pratye paNa parigrahasaMjJAvALA nathI. tethI dharmanA upakaraNarUpe ja, dharmanI vRddhi thAya te rIte dehanuM pAlana kare che. Ama, saMpUrNa parigrahano tyAga sarva bhAvo pratye niHspRhI evA munine choDIne suzrAvaka Adi anya koI paNa karI zakatA nathI; chatAM saMpUrNa parigrahanA tyAga pratye atyaMta rAgavALA zrAvako svazakti anusAra parigrahano saMkoca karIne svasthatAnA sukhane prApta kare che ane saMpUrNa parigraha vagaranA muninA svasthatAnA sukhanuM nitya smaraNa kare che. tethI kAMIka parigraha hovA chatAM parigrahanA moTA anarthone prApta karatA nathI. vastutaH AtmAthI bhinna koIpaNa padArtha pratye mamatvabuddhi parigraha che, je klezanA pariNAma svarUpa che. aklezano arthI jIva satata klezanA kAraNabhUta mamatvanA parivAra mATe yatna kare che, je parigrahanA tyAga svarUpa che. tethI sthUla dRSTithI bAhya parigrahano tyAga mamatvatyAga pratye kAraNa hovAthI parigrahano karAyelo saMkoca tyAgarUpa gaNAya che. paraMtu jeo bAhya sthUla tyAga karIne sarvaviratirUpa sarvathA mamatva rahita bhAvanuM pratisaMdhAna karIne tenuM bhAvana karatA nathI teomAM je aMzathI mamatvano prakarSa che te aMzathI teo parigrahanA anarthone prApta kare che. mATe parigrahanA tyAganA arthIe aparigrahabhAvanAthI AtmAne sadA vAsita karavo joIe; kema ke bAhya padArthomAM mamatva ja vRddhi pAmIne parigrahanAM sarva prakAranAM lezone prApta karAve che. I7/4 bhASya : kiJcAnyat - bhASyArtha : ane vaLI anya zuM che? (tethI kahe che -) bhAvArtha : pUrvamAM kahyuM ke hiMsAdi pAMcanI virati vrata che ane tenA ja dhairya mATe pAMca-pAMca bhAvanAo karavI joIe. ahiMsAdi vratonA zairya mATe hiMsA AdinA apAyo ane avadhanuM darzana karavuM joIe. vaLI ahiMsAdinA vairya mATe anya zuM bhAvana karavuM joIe ? te " vizvAcathI batAve che - sUtra : kuzvameva vA II7/pA. sUtrArtha : athavA duHkha ja che hiMsAdi pAMceyamAM duHkha ja che, e prakAre bhAvana karavuM joIe. II7/pA. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-5 bhASya H duHkhameva vA hiMsAdiSu bhAvayet, yathA mamApriyaM duHkhaM, evaM sarvasattvAnAmiti hiMsAyA vyuparamaH zreyAn / yathA mama mithyAbhyAkhyAnenAbhyAkhyAtasya tIvraM duHkhaM bhUtapUrvaM bhavati ca tathA sarvasattvAnAmiti anRtavacanAd vyuparamaH zreyAn / yathA mameSTadravyaviyoge duHkhaM bhUtapUrvaM bhavati ca tathA sarvasattvAnAmiti steyAd vyuparamaH zreyAn / tathA rAgadveSAtmakatvAnmaithunaM duHkhameva, syAdetat sparzanasukhamiti tacca na, kutaH ? vyAdhipratIkAratvAt kaNDUparigatavaccAbrahmavyAdhipratIkAratvAt asukhe hyasmin sukhAbhimAno mUDhasya / tadyathA tIvrayA tvakchoNitamAMsAnugatayA kaNDvA parigatAtmA kASThazakalaloSTazarkarAnakhazuktibhirvicchinnagAtro rudhirArdraH kaNDUyamAno duHkhameva sukhamiti manyate, tadvanmaithunopasevIti maithunAd vyuparamaH zreyAn / tathA parigrahavAnaprAptaprAptanaSTeSu kAGkSArakSaNazokodbhavaM duHkhameva prApnotIti parigrahAd vyuparamaH zreyAniti / evaM bhAvayato vratino vratasthairyaM mati ||7/pra - 151 bhASyArtha H duHkhameva mavRtti / / athavA hiMsAdimAM duHkhanuM ja bhAvana karavuM joIe. je pramANe mane duHkha apriya che e rIte sarva sattvone=jIvote, duHkha apriya che, ethI hiMsAno virAma preyakArI che. je pramANe mithyA abhyAkhyAnathI abhyAkhyAta evA mane=mithyA bolanAra evA koInA vaDe ThagAyelA evA mate, tIvra duHkha bhUtapUrva=pahelAM thayeluM hatuM, ane thAya che=duHkha thAya che, ethI mRSAvacanathI virati zreyakArI che. je pramANe mate iSTa dravyanA viyogamAM du:kha bhUtapUrva che=pahelA thayeluM che, ane thAya che= vartamAnamAM thAya che, te pramANe sarva jIvone duHkha thAya che-teonA dravyanA haraNathI du:kha thAya che. ethI corIthI vyuparama zreya che. ane rAga-dveSAtmakapaNuM hovAthI maithuna duHkha ja che. A prakAranI zaMkA thAya=sparzana sukha che e prakAranI zaMkA thAya. 'kRti' zabda zaMkAnI samApti arthe che. ane te barAbara nathI=sparzana sukha che te barAbara nathI. kema ? ethI kahe che vyAdhinuM pratIkArapaNuM che=bhoganI icchArUpa vyAdhinuM bhoganI kriyAmAM pratIkArapaNuM che. - ahIM prazna thAya ke vyAdhinA pratIkA2kALamAM paNa vyAdhinA kAMIka zamanathI sukha thAya che, tethI maithunamAM sparzananuM sukha nathI, tema kema kahI zakAya ? tethI kahe che - Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-pa khaNajathI parigata puruSanI jema abrahmarUpa vyAdhinuM pratIkArapaNuM hovAthI asukha evA AmAMga asukha evA abrahmarUpa vyAdhimAM, mUDhane sukhanuM abhimAna che. te A pramANe - tvaca, lohI, mAMsathI anugata evI tIvra khaNajathI yukta evo jIva kASTha, zakala patthara, loSTa, zarkarA, nakha, zaktithI vicchinna gAtravALo rudhirathI ArTa khaNaja karato duHkhane ja sukha e pramANe mAne che, tenI jema maithunano sevanAro jIva duHkharUpa evA maithunane sukharUpa mAne che, ethI maithunathI cuparama zreyakArI che. ane parigrahavALo aprApta, prApta ane temAM kAMkSA, rakSaNa ane zokathI uddabhava evA duHkhane ja=aprAptamAM kAMkSAthI, prAptamAM rakSaNathI ane aSTamAM zokathI utpanna thayelA duHkhane ja, prApta kare che. ethI parigrahathI cuparama zreya che. A rIte atyAra sudhI pAMce vratonA vairyanA mATe batAvyuM e rIte, bhAvana karatA vratInuM vratamAM svairya thAya che. II7/pA bhAvArtha hiMsAdi pAMce AtmA mATe duHkharUpa che, e prakAre bhAvana karIne dezaviratidhara zrAvaka ke sarvaviratidhara sAdhu potAnAM vratone sthira kare che. kaI rIte hiMsAdi avrato duHkharUpa che ? te bhAvana karatAM batAve che - (1) hiMsAavratanI duHkharUpatA : jema potAne zArIrika pIDA, kaSAyano udraka ke prANanA nAzarUpa duHkha apriya che arthAt vivekIne potAne thatI dehanI pIDA, potAnAmAM vartatI kaSAyanI AkuLatA ke prANanAzakAlamAM thatI atyaMta pIDA apriya jaNAya che, mATe duHkharUpa bhAse che te rIte sarva jIvone potAnI hiMsA apriya che. mATe vivekIe koIno prANanAza, koIne pIDA ke koInA kaSAyanA udrakamAM nimitta thavArUpa hiMsAthI virAma pAmavuM joIe. A rIte hiMsA viSayaka bhAvana karIne mahAtmA hiMsAnI viratirUpa prathama mahAvratamAM daDha udyamavALA thAya che. vaLI dezaviratidhara zrAvaka paNa A rIte hiMsAnA svarUpanuM bhAvana karIne sarvaviratirUpa prathama mahAvrata pratye pakSapAtavALA thAya che ane sarvaviratinI zakti nahIM hovAne kAraNe dezavirati svIkArI che tene atizaya karavA arthe udyama kare che. (2) asatyAvratanI duHkharUpatA : vaLI bIjA mahAvrata vize sAdhu vicAre che ke mithyAbhyAkhyAna karanAra puruSa vaDe ThagAyelA evA mane tIvra duHkha thAya che ane pUrvamAM thayeluM, te pramANe huM bIjA jIvo mithyA kathana karIza to te jIvone paNa tIvra duHkha thaze, mATe mAre mithyA kathana karavuM joIe nahIM. AnAthI e prApta thAya ke bIjA jIvonA ahitanuM kAraNa hoya tevuM koI vacana samyagu hoya ke mithyA hoya nizcayanayathI te mithyA vacana ja che. tethI sAdhu anAbhogathI paNa koInA ahitanuM kAraNa bane tevuM Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-5 153 vacana bolatA nathI. AthI ja koIne pIDAkara hoya, koIne rAga utpanna karAve tevuM hoya ke koIne unmArgamAM pravartaka hoya tevuM mithyA vacana sAdhu bolatA nathI. A prakAre bhAvana karIne sAdhu bIjA mahAvratamAM apramAdavALA thAya che. vaLI saMvignapAkSika paNa bhagavAnanA vacanathI viparIta koInI AgaLa prarUpaNA na thAya te rIte apramAdathI dezanA AdimAM yatna kare che; kema ke sarvavirati svIkArelI hovA chatAM sarvaviratine pALavAnI zakti nahIM hovAnA kAraNe apramAdathI badhAM vratomAM udyama nahIM thato hovA chatAM bIjA mahAvratane sthira ka2vA arthe potAnI hInatAne batAvIne paNa mArganI zuddha prarUpaNA kare che. vaLI dezaviratidhara zrAvaka paNa A prakAre mithyAbhASaNa anyanA duHkhanuM kAraNa che tema bhAvana karIne dhanAdinA lAbhAdi arthe paNa mRSA bhASaNa na thAya tevo yatna kare che ane bhagavAnanA vacananA mArgano apalApa na thAya tevo yatna kare che, jethI mArganA apalApa dvArA ghaNA jIvonA duHkhanuM nimitta pote na thAya. (3) adattAdAnaavratanI duHkharUpatA : je pramANe mane iSTa dravyano viyoga vartamAnamAM duHkharUpa thAya che ane bhUtakALamAM paNa duHkharUpa thayela te pramANe sarva jIvone temanA dravyano viyoga duHkharUpa thAya che. tethI corI duHkharUpa ja che. mATe mAre corIthI virAma pAmavuM joIe, A prakAre bhAvana karIne sAdhu corIrUpa akAryathI aTake che. jema corI sAkSAt bIjAnA duHkhanuM kAraNa che tevI ja rIte tIrthaMkaraadatta Adi cAreya prakAranA adatto paNa svane duHkhanuM kAraNa ja che. joke tIrthaMka2adatta sevanArA pramAdI sAdhuthI sAkSAt koInuM dravya apaharaNa thatuM nathI, topaNa je rIte bIjAnA dravyanA apahAramAM corIno pariNAma che tema bhagavAnane samarpita thayA pachI bhagavAnanA vacanathI viparIta rIte vastrAdi grahaNa karavAmAM corIno pariNAma che. tethI adattAdAnanI prApti che, je duHkharUpa che. e prakAre bhAvana karIne susAdhu tIrthaMkaraadattAdi cAre adattAdAnanuM pAramArthika svarUpa sUkSma rIte jANIne tenA parihAra mATe yatna kare che. zrAvaka saMpUrNa adattAdAnanA parihAra mATe asamartha hovA chatAM skUlathI adattAdAnanA parihAra arthe anyanI mAlikInI nAnI paNa vastu tenI anujJA vagara grahaNa karatA nathI, jethI parane pIDAnuM kAraNa na bane. (4) maithunaavratanI duHkharUpatA : vaLI sAdhu bhAvana kare che ke rAga-dveSAtmakapaNuM hovAthI maithuna duHkha ja che. tethI e prApta thAya ke maithunanA pravRttikALamAM rAgano ke dveSano sUkSma paNa pariNAma avazyapaNe vartato hoya che. tethI koInA rUpAdi joIne paNa vikAra thAya tyAre te maithuna potAne pIDA karanAruM bane che, tethI duHkharUpa ja che. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-5 ahIM prazna thAya ke bhoga karanAra jIvane sparzanuM sukha thAya che, tethI te duHkha ja che tema kevI rIte kahI zakAya ? tethI bhASyakArazrI khulAso kare che 154 - vyAdhinuM pratIkArapaNuM hovAthI maithunamAM sparzanuM sukha nathI. je rIte khAjanA vyAdhivALo vyakti khaNajathI vyAkuLa thayelo hoya ane khaNaja kare tyAre paNa khaNajanI pIDA ja varte che, paraMtu kAMIka pratikArapUrvakanI khaNajanI pIDA che. tethI pratikAra vagaranA kALamAM je pIDA hatI tenA karatAM kAMIka alpa pIDA hovA chatAM te pIDA ja che, tema kAmavRttithI vyAkuLa thayelo jIva kAMIka tenA pratikArarUpa maithuna seve che tyAre paNa te vyAdhinI pIDAno ja anubhava kare che. phakta kAmathI vihvaLa thayelo bhoganI kriyA karato nathI tyAre atizaya vihvaLa che ane bhoganI krIDA kare che tyAre vihvaLatA kAMIka alpa che, topaNa rAgAdinI vihvaLatA hovAne kA2Ne temAM sukha nathI. mUDhane ja bhoganI kriyAmAM sukhanuM abhimAna thAya che. mATe maithunathI virAma ja pAmavo joIe, e prakAre bhAvana karIne muni rAgAdi AkuLatAnA atyaMta uccheda mATe ane maithunanA vikAra vagaranI zAzvata avasthAnA sukha mATe udyama kare che. zrAvaka paNa sAdhunI jema ja maithuna kaI rIte duHkharUpa che ? tenuM bhAvana karIne maithunathI atyaMta virAma pAmavA yatna kare che. je vakhate maithunanA vikArano pratIkAra azakya jaNAya tyAre paNa temAM sukhabuddhine dhAraNa karato nathI, paraMtu vicAre che ke khaNajathI vyAkuLa thayelo jIva khaNaja vagara rahI zakato nathI tema huM vikArathI vyAkuLa chuM, mATe zakya auSadha karIne mAre vikArane zAMta ka2vo joIe ane azakya jaNAya tyAre yatanApUrvaka bhoga bhogavIne paNa bhoganI pravRttimAM duHkhanI buddhine sthira karavI joIe, jethI mahAvratone anukULa zaktinA saMcayano yatna thaI zake. (5) parigrahaavratanI duHkharUpatA : vaLI parigrahanI icchAvALo jIva aprAptamAM icchAnA duHkhane prApta kare che, parigrahanI prAptimAM rakSaNanA duHkhane prApta kare che ane prApta thayelA parigrahanA nAzamAM zokarUpa duHkhane prApta kare che. tethI parigraha prApti pUrve, prAptikALamAM ane nAzakALamAM duHkharUpa ja che, te prakAre bhAvana karIne parigrahathI virAma karavo joIe. A pramANe bhAvana karIne sAdhu AtmAthI bhinna evA dehamAM ke svajanamAM ke ziSyAdimAM kyAMya paNa mamatvabuddhi karIne parigrahanI pIDAne prApta karatA nathI; paraMtu dharmanA upakaraNarUpe dehane dhAraNa karIne aparigrahanI pariNatirUpa nirmama bhAvanI vRddhi thAya te rIte dehamAM, ziSyavargamAM ke paricayamAM AvatA sarva sAthe varte che, jethI parigrahakRta pIDA thAya nahIM. vaLI zrAvaka paNa A rIte parigrahanA du:khanuM bhAvana karIne sAdhunI jema sarvathA aparigrahavALA thavAnI icchA rAkhe che ane sarvathA aparigrahanA pariNAma prApta karavA mATe potAnuM sAmarthya nahIM hovAthI dezathI parigrahano tyAga karIne sarvathA parigrahanA virAmanI zaktino saMcaya karavA yatna kare che. tethI e prApta thAya ke bAhya parigrahano tyAga karavAmAtrathI parigrahanA du:khathI mukta thavAtuM nathI; paraMtu dehathI mAMDIne Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1papa tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-5, 6 sarva padArtho pratye nirmamabhAvavALuM citta niSpanna karavAthI parigrahanI pIDA dUra thAya che, tethI duHkhathI AtmAnuM rakSaNa karavArthe aparigrahabhAvanAthI sadA AtmAne bhAvita karavo joIe. A rIte pAMca mahAvratonA dhairya mATe hiMsAdi pAMceyanA duHkhane bhAvana karanAra vratavALA sAdhu bhagavaMta vratamAM dhairyane prApta kare che ane dezaviratidhara zrAvaka dezaviratinI vRddhi thAya ane sarvaviratine anukULa baLa saMcaya thAya te rIte vrata svairyane prApta kare che. ll7/pA. bhASya : kiJcAnyat - bhASyArtha vaLI anya zuM bhAvana kare che ? te batAve che - bhAvArtha hiMsAdi pAMcathI viratirUpa mahAvratone ke aNuvratone sthira karavA arthe jema hiMsAdinA apAyo ane hiMsAdi duHkharUpa che tenuM bhAvana Avazyaka che tema sarva jIvo sAthe sarva prakAre ucita pravRtti karavI paNa Avazyaka che; kema ke tenAthI ja samabhAvanI vRddhi thAya che. samabhAvanA prakarSathI ja sukhAtmaka evAM mahAvrato pariNamana pAme che. tethI anya zuM bhAvana karavuM joIe ? te batAve che - sUtra : maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni sattvaguNAdhikaklizyamAnAvineyeSu T7/6aaaa sUtrArtha : satvomAM=sarva jIvomAM, guNAdhikomAM guNAdhika jIvomAM, krizyamAnomAM kilazyamAna jIvomAM, ane avinayomAM-ayogya jIvomAM, maitrI, pramoda, kAruNya ane mAdhyacyabhAvanA karavI joIe= yathAkrama bhAvanA karavI joIe. ll7/kA bhASya : bhAvayed yathAsaGkhyam, maitrI sarvasattveSu, kSame'haM sarvasattvAnAm, kSamaye'haM sarvasattvAn, maitrI me sarvasattveSu, vairaM mama na kenaciditi / pramodaM guNAdhikeSu, pramodo nAma vinayaprayogaH, vandanastutivarNavAdavaiyAvRttyakaraNAdibhiH samyaktvajJAnacAritratapo'dhikeSu sAdhuSu parAtmobhayakRtapUjAjanitaH sarvendriyAbhivyakto manaHpraharSa iti / kAruNyaM klizyamAneSu, kAruNyamanukampA dInAnugraha ityanA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156. tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 | sUtra-6 ntrm| tanmahAmohAbhibhUteSu matizrutavibhaGgAjJAnaparigateSu viSayatarSAgninA dandahyamAnamAnaseSu hitAhitaprAptiparihAraviparItapravRttiSu vividhaduHkhArditeSu dInakRpaNAnAthabAlamomuhavRddheSu sattveSu bhAvayet, tathA hi bhAvayan hitopadezAdibhistAnanugRhNAtIti / mAdhyasthyamavineyeSu, mAdhyasthyamaudAsInyamupekSetyanarthAntaram, avineyA nAma mRtpiNDakASThakuDyabhUtA grahaNadhAraNavijJAnehA'pohaviyuktA mahAmohAbhibhUtA duSTAvagrAhitAzca, teSu mAdhyasthyaM bhAvayet, na hi tatra vakturhitopadezasAphalyaM bhavati TI7/6aaaa bhASyArtha :bhAva . bhavati | yathAkrama bhAvana karavuM joIe. ane te krama ja spaSTa kare che - sarva jIvomAM maitrInuM bhAvata karavuM joIe. kaI rIte bhAvana karavuM joIe ? te spaSTa kare che - sarva jIvonI huM kSamA yAcuM chuM, sarva jIvone huM kSamA karuM kSamA ApuM chuM, sarva jIvomAM mane maitrI che, mane koInI sAthe vera nathI. A prakAre maitrI bhAvanA karavI joIe. guNAdhikamAM pramoda bhAvana karavuM joIe. pramoda eTale vinayaprayoga. kaI rIte vinayaprayoga karavo joIe ? tethI kahe che - vaMdana, stuti, varNavAda, vaiyAvRtyakaraNAdi dvArA samyakta, jJAna, cAritra, tapathI adhika evA sAdhuomAM parakRta, AtmAkRta ane ubhayakRta pUjA jalita sarva IndriyothI abhivyakta thato manano praharSa pramoda che. e prakAre vratIe pramoda bhAvanA karavI joIe, ema avAya che. klizyamAna jIvomAM karuNA karavI joIe, ema atraya che. karuNAnA paryAyavAcI batAve che - kAruNya, anukaMpA, dInano anugraha ekAryavAcI zabdo che. te kAruNya mahAmohathI abhibhUta jIvomAM bhAvana karavuM joIe, mati-suta-vibhaMga Atmaka ajJAnathI parigata jIvomAM bhAvana karavuM joIe. viSayanI tRSArUpa agnithI baLatA mAnasavALA jIvamAM karuNA karavI joIe. hitanI prAptimAM ane ahitanA parihAramAM viparIta pravRtti karanAra jIvo upara (karuNA) karavI joIe. vividha duHkhathI pIDita jIvomAM (karuNA) karavI joIe. dIna, kRpaNa=daridra, anAtha, bALa, momuha apakArI, ane vRddha jIvomAM karuNA bhAvana karavI joIe. ane te prakAre bhAvana karatA mahAtmA hitopadezAdi dvArA teone anugraha kare che. mAdhyathya ayogya jIvomAM che. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-1 157 mAdhyayyanA paryAyavAcI batAve che - mAdhyacya, dAsIca, upekSA e anarthAntara che ekAryavAcI zabdo che. avinayo eTale mRpiMDakASTha ane kuSya jevA, grahaNa-dhAraNa-vijJAna-Uha-apohathI rahita, mahAmohathI abhibhUta, duSTa avagrAhI-duSTa vyaktiothI viparIta rIte bodha karAyelA; teomAM AvA avinayI jIvomAM, mAdhyasthanuM bhAvana karavuM joIe. dikaje kAraNathI, tyAM-tevA jIvomAM, vaktAnA hitopadezanuM saphalapaNuM thatuM nathI. li7/6il. bhAvArtha : sarva jIvo sAthe te te jIvonI bhUmikA anusAra ucita pravRtti karavAthI yogamArganI vRddhi thAya che, tethI susAdhu ke zrAvaka maitrI Adi cAra bhAvanAothI AtmAne atyaMta bhAvita kare che, jethI sarva jIvomAM je je prakAranI bhUmikA che te te anusAra ucita prayatna thAya ane potAnAM mahAvrato ke aNuvrato vizuddhavizuddhatara bane. (1) maitrIbhAvanA :kaI rIte sarva jIvo sAthe ucita pravRtti arthe bhAvanA karavI joIe ? te batAvatAM kahe che - sarva jIvomAM maitrInI bhAvanA karavI joIe. kaI rIte maitrIbhAvanA karavI joIe ? te spaSTa kare che - sarva jIvonI huM kSamA yAcuM chuM. tethI e prApta thAya ke koIpaNa jIvane pote koIpaNa prakAranA klezanuM kAraNa banyo hoya to te klezanA nivAraNa arthe bhAvana kare che ke badhA jIvonI huM kSamA yAcuM chuM. vaLI potAnA aMtaraMgabhAvane atizayita karavA arthe bhAvana kare che ke sarva jIvone huM kSamA ApuM chuM. tethI sarva jIvo dvArA potAno koI aparAdha thayo hoya te aparAdhane pote bhUlI jaIne teone kSamA Ape che, jethI badhA jIvonA potAnA pratyenA anucita vartanano potAne dveSa na rahe ane pote anya jIvo sAthe je anucita vartana karyuM che, tenI kSamAyAcanA karIne pote te anucita vartananI niMdA kare che, jethI sarva jIvo sAthe potAne koI prakArano verano pariNAma rahe nahIM. sarva jIvomAM maitrIno pariNAma rahe sarva jIvonuM huM kaI rIte hita karuM ? evo pariNAma rahe, paraMtu koI jIvanI anucita pravRttinI asahiSNutA potAnAmAM rahe nahIM. A prakAre atyaMta bhAvita thavAthI jIvamAtra sAthe ucita pravRtti karavAno pariNAma sthira thAya che ane koInA anucita vartanane kAraNe tenA pratye leza paNa dveSa thato nathI paraMtu tenA hitanI ciMtA thAya che. (2) pramodabhAvanA : guNAdhika jIvomAM pramodabhAvanA karavI joIe. pramoda eTale vinayano prayoga. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-6 tethI e prApta thAya ke guNAdhika jIvone adhika guNavALA jovAthI te guNo pratye jo bahumAnabhAva thAya to avazya ucita vinayano prayoga thAya che, te pramoda bhAvanA che. kaI rIte guNavAnamAM vinayano prayoga kare, jethI pramodabhAvanA thAya ? tethI kahe che - guNAdhika puruSomAM vaMdana, stuti, varNavAda teonA guNonI prazaMsA, ane vaiyAvaccakaraNAdithI manano prakRSTa harSa, te vinayaprayoga che. kevA puruSomAM te vinayano prayoga thAya che ? tethI kahe che - potAnAthI adhika evA samyakta, jJAna, cAritra ane tapavALA sAdhuomAM te manano praharSa thAya che. tethI e prApta thAya ke jeo sUkSma-sUkSmatara tattvane avalokana karIne atyaMta amUDhadRSTivALA che, jenA kAraNe teo samyakta guNamAM potAnAthI adhika hoya che. vaLI, jeo bhagavAnanA vacananA sUkSma bodhapUrvaka aneka zAstro bhaNelA che, jenA kAraNe teo jJAnaguNathI potAnAthI adhika che. vaLI jeoe saMyamanA sarva AcAro apramAdathI sevIne AtmAne vizeSa prakAre nirlepa karyo che, jenA kAraNe teo cAritra guNathI potAnAthI adhika che ane zaktinA prakarSathI bAra prakArano ucita tapa vivekapUrvaka jeoe potAnAthI ghaNo sevyo che teo potAnAthI tapa guNathI adhika che. AvA sAdhuomAM vinayano prayoga te pramodabhAvanA che. vaLI, te vinayano prayoga mAtra potAnAthI karAyelA te prakAranA upacAravinaya svarUpa nathI, paraMtu potAnAthI ke anyathI tevA mahAtmAonI pUjA-bhakti Adi thatAM hoya te sarva vakhate te pUjAbhaktine jovAthI potAne vartato harSa vinayaprayoga svarUpa che. vaLI A vinayaprayoga sarvaindriyothI abhivyakta thatA harSarUpa hoya che. tethI e prApta thAya ke uttama puruSonI koI bhakti karatA hoya tene joIne potAnA haiyAmAM utpanna thayelI prIti mukhAdi upara spaSTa abhivyakta thatI hoya te vinayaprayogarUpa che. vaLI, pote paNa guNavAnanI bhakti kare tyAre teonA guNanA smaraNane kAraNe cittamAM je harSa vartato hoya tenI abhivyakti mukhAdi upara spaSTa thatI hoya te vinayaprayoga che. vaLI, keTalIka vakhata mahAtmAonI bhakti pote karatA hoya, koI anya vyaktio karatI hoya ke pote ane anya ema baMne karatA hoya tene joIne cittamAM harSa vartato hoya te pramodabhAvanA che. tethI guNavAnanA te te adhika guNone sUkSma avalokana karIne jema jema te te guNo pratye bahumAna bhAva thAya tema tema tene anurUpa pramodabhAvanA vadhatI jAya che. jeoe pramodabhAvanAthI potAnA AtmAne atyaMta vAsita karyo che tevA mahAtmAone vAraMvAra tIrthaMkara Adi uttama puruSonA guNonA smaraNane kAraNe sadA pramodabhAva varte che. A pramodabhAvane atizayita karavA arthe ucita kALe vaMdana, stuti, Adi ucita kriyAo kare che. vaLI jeo mAtra bhAvanA tarIke pramodabhAvanA bhAve che, paraMtu guNavAnanA guNone sUkSma rIte jovA yatna karatA nathI tethI guNavAna puruSomAM potAnAthI adhika guNo vartatA hovA chatAM te guNonI koI upasthiti thatI nathI teone vizeSa prakAre pramodabhAvanA pragaTa thatI Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 tasvArthAdhigamasUtra bhAga-3/ adhyAya-7 / sUtra- nathI. tethI pramodabhAvanAnA arthI evA sAdhue ane zrAvake sadA sUkSma avalokana karIne teonA adhika guNomAM te rIte bahumAna Adi karavuM joIe, jethI potAne paNa tevA prakAranA viziSTa guNonI prApti thAya. (3) karuNAbhAvanA :klizyamAna jIvomAM karuNAnI bhAvanA karavI joIe. kAruNya anukaMpA che, dinano anugraha che. te kAruNya kayA kayA jIvomAM thAya che ? te spaSTa karatAM kahe che - je mahAmohathI abhibhUta jIvo che, teonA pratye karuNAno pariNAma karIne mahAtmA vicAre che ke huM zuM karuM ke jethI teono mahAmoha ghaTe ane tattvanI vicAraNA pragaTe ? A vicAraNA karuNAbhAvanA che. Azaya e che ke je jIvone AtmAnA hita viSayaka koI vicAra pragaTyo nathI, paraMtu mohane vaza kevala bhoga-vilAsa AdimAM citta varte che, chatAM ucita nimittone pAmIne teonuM hita thaI zake tevuM jaNAya tyAre mahAtmA vicAre che ke huM zuM prayatna karuM ? ke jethI A jIvo Atmahita viSayaka ucita vicAraNA karIne potAnuM hita sAdhe. A prakAranI bhAvanA karavAthI te te prakAranA yogya jIvonuM hita thAya te prakAre dayALu citta bane che ane tevA prakArano prasaMga prApta thatAM te jIvonA hitane anukULa vyApAra thAya che. vaLI keTalAka jIvo matiajJAna, zrutaajJAna ane virbhAgajJAnathI pariNata che, tethI teo AtmAnA hita arthe dharmAdi pravRtti karatA hoya topaNa ajJAnane vaza viparIta pravRtti karIne ahita sAdhe che. AvA jIvomAM anukaMpAbuddhi thAya te prakAre bhAvana karavAthI tevA jIvonA ajJAnane joIne dveSa thato nathI paraMtu huM zuM karuM jethI teonuM hita thAya ? e prakAranI nirmaLabuddhi pragaTe che. tethI ucita saMyogo prApta thAya to teonA ajJAnanuM nivartana karAvIne teone jinAjJAnI prApti thAya te prakAre ucita yatna thAya che, ane ucita yatna thavAno saMyoga na hoya topaNa te prakAranI karuNAbhAvanAthI bhAvita thayelA jIvone te jIvonuM hita karavAno pariNAma sadA varte che. A bhAvanA teo ja samyagu karI zake che je jIvomAM samyajJAna vartatuM hoya. jeone potAne ja samyajJAna nathI teo zabdathI tevI bhAvanA kare topaNa matiajJAna Adi viparIta jJAnanA paramArthane jANanArA na hovAnA kAraNe potAnAmAM vartatA viparIta jJAnane paNa nivAraNa karavA udyama karI zakatA nathI to anyanA ajJAnanA nivAraNano ucita yatna kaI rIte karI zake ? ane anyanA ajJAnanA nivAraNanI pAramArthika bhAvanA paNa kaI rIte karI zake ? arthAt jeone potAnAmAM vartatuM ajJAna paNa yathArtha jJAnarUpa bhAse che teo matiajJAna Adi ajJAna ane matijJAna Adi jJAnanA bhedane jANavA ja samartha nathI. vaLI viSayanI tRSArUpa agnithI dahyamAna mAnasavALA jIvomAM karuNAbhAvanA bhAvavI joIe. tethI e prApta thAya ke keTalAka jIvone viSayanI utkaTa pariNati vartatI hovAthI viSayone choDavAnI icchA hoya topaNa choDI zakatA nathI ane keTalAka jIvone utkaTa icchAne kAraNe choDavAno pariNAma paNa Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-6 thato nathI. AvA jIvone paNa ucita dizA batAvanAra maLe to te viSayanI pIDAthI potAnA AtmAnuM rakSaNa karI zake tevA che. AvA jIvone joIne vivekI puruSo bhAvanA kare che ke huM zuM karu ? jethI A jIvonI viSayanI tRSNA zAMta thAya ane teo A prakAranI pIDAthI dUra thAya. tethI yogya jIvone je je prakAranI viSayatRSNA satAvatI hoya te jIvone te te viSayothI thato anarthone ucita rIte batAvavAmAM Ave to avazya teonI viSayatRSNA zAMta thAya che. jema koI suMdara bhojana hoya, potAne te atyaMta priya hoya vaLI te bhojana karavAnI potAne atyaMta tRSA vartatI hoya, tyAre paNa te bhojanamAM jhera che, tevuM jJAna koI rIte spaSTa thAya to te bhojana pratyenI tRSA zAMta thAya che, tema viSayonA sevanakALamAM kevA kevA saMklezo thAya che ?, ane te te saMklezane anurUpa kevA kevA anartho prApta thAya che ? ityAdino samyagu bodha karAvavAmAM Ave to tenA bhAvanathI viSayonI tRSNAvALA jIvo viSayonI tRSNAthI baLatA potAnA AtmAnuM rakSaNa karI zake che. je mahAtmA te prakAranI bhAvanAthI AtmAne atyaMta bhAvana kare che te mahAtmA svayaM te viSayatRSAnA anarthone atyaMta jANanArA hoya che. tethI pote to potAnA AtmAnI karuNA kare che, paraMtu anya jIvo viSayaka te prakAranI karuNAnuM bhAvana karIne te prakAranA yogya jIvone ucita dizA batAvIne teonI viSayonI pIDAne dUra kare che. vaLI keTalAka jIvo hitanI prAptinA arthI hovA chatAM viparIta pravRttio karatA hoya che ane ahitanA parihAranA arthI hovA chatAM viparIta pravRtti karatA hoya che. AvA jIvomAM karuNAbhAvanA bhAvavI joIe. Azaya e che ke AtmakalyANanA arthe bAhya rIte tapa-svAdhyAya Adi karIne hita sAdhavAnA arthI hovA chatAM ajJAnane vaza te bAhyakriyA karIne paNa aMtaraMga rIte avivekane kAraNe karmabaMdha thAya tevI ja pravRtti karatA hoya che tevA jIvomAM karuNAbhAvanA karavI joIe ke huM zuM karuM, ke jethI ucita bodha karIne A jIvo hitanI prAptinA upAyone samyagu sevIne aMtaraMga guNasaMpatti prApta karI zake ane ahitanA parihAramAM samyagu udyama karIne ahitanA anarthathI AtmAnuM rakSaNa karI zake. vaLI vividha prakAranA duHkhanI pIDAvALA dIna, kRpaNa, anAtha, bAla, momuha=apakArI, ane vRddha jIvomAM karuNAbhAvanA karavI joIe. saMsAramAM keTalAka jIvo aneka prakAranAM duHkhothI pIDAtA hoya che. temAM jeo dIna, kRpaNa ane anAtha che teo AjIvikAnA abhAvane kAraNe duHkhI thatA hoya che. AvA jIvone te duHkhanI pIDAmAMthI huM kaI rIte mukta karIne teonuM hita karuM ? e prakAranI bhAvanA sAdhu ke zrAvaka kare che. sAdhu ucita hitopadeza Adi dvArA temano anugraha kare che. vaLI bALako potAnI jIvanavyavasthA mATe asamartha hoya che, tethI aneka prakAranAM duHkhothI pIDita hoya che. ucita hitopadezanA pradAna dvArA temanI AMtarika pIDAne dUra karavA sAdhu yatna kare che ane zrAvaka potAnI zakti anusAra temanI bAhya pIDA dUra thAya tevo ucita yatna kare che. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-| adhyAya-7 | sUtra vaLI jeo momuha prakRtivALA hoya che arthAtu bIjA para apakAra karavAnI vRttivALA hoya che, tethI svayaM potAnI prakRtithI duHkhI hoya che ane bIjAne duHkhI kare che, evA jIvone paNa hitopadeza Adi dvArA mArgamAM lAvavA mATe mahAtmA karuNAbhAvanA kare che. vaLI, vRddha avasthAvALA jIvo vRddhAvasthAne kAraNe vividha prakAranA duHkhathI pIDita hoya che. teone ucita hitopadeza Adi dvArA ke ucita pravRtti dvArA anugraha karIne karuNAbhAvanA karavI joIe, jethI jagatanA jIvonA duHkhanA nivAraNa mATe ucita pariNati pragaTa thAya. A karuNAbhAvanA viratinA pariNAmanA zairya mATe atyaMta upakAraka che; kema ke duHkhI pratyenuM dayALu citta sarva jIvo pratye samabhAvavALuM bane che. jema potAne potAnAM duHkho anicchanIya che tema jagatanA jIvone paNa potAnAM duHkho anicchanIya ja hoya che. A be prakAranA pariNAmathI sarva jIvo pratye samabhAvano pariNAma thAya che. phakta te duHkho mAtra zArIrika ke daridra avasthAmAM ja grahaNa karIne jeo karuNA kare che te Adya bhUmikAnI karuNA che. vivekasaMpanna munio ke zrAvako je je prakAranI kadarthanAo jeo jeo pAmatA hoya te sarva viSayaka te te prakAranI karuNAbhAvanA kare che. AthI ja mahAmohathI abhibhUta thayelA jIvomAM te prakAranI karuNA mahAtmAo kare che ane mati Adi ajJAnavALA jIvomAM te prakAranI karuNA kare che. (4) mAdhyazmabhAvanA : avinayI jIvomAM mAdhyazmabhAvanA karavI joIe. jeo prayatnathI sudharI zake tevA nathI paraMtu temanA mATe karAyelA prayatnathI temanuM ja ahita thAya tevuM che athavA potAne kleza prApta thAya tema che tevA jIvo pratye karuNAne badale mAdhyazmabhAvanA karavI joIe. mAdhyathya, audAsInya, upekSA ekAryavAcI zabdo che. je jIvone sudhAravA zakya nathI tevA jIvo pratye upekSA karavI e ja mAdhyazmabhAvanA che. mAdhyazmabhAvanAnA viSayabhUta jIvo koNa che ? te spaSTa karatAM kahe che - mRtiMDa, kASTha, kur3aya jevA jIvo che, je avinaya che arthAt jema mATIno piMDa jaDa che, kASTha jaDa che, bhIMta jaDa che tema jaDa jevA je jIvo che te ayogya che. AthI ja upadezAdi dvArA tattvanuM grahaNa, tattvanuM dhAraNa, tattva viSayaka vizeSa jJAna ane UhApohathI rahita che. tevA jIvone upadezAdi dvArA paNa tattvanI prApti azakya che. kema tattvanA grahaNa-dhAraNa Adi mATe te jIvo asamartha che ? tethI kahe che - mahAmohathI abhibhUta che keTalAka jIvo mahAmohanA atyaMta tIvra pariNAmavALA hovAthI tattvane saMmukha thAya tevA nathI, athavA duSTa puruSathI avagrAhita che=keTalAka jIvo koIka duSTa puruSa dvArA viparIta bodha karAvAyA che, tethI te bodhathI nivartana pAme tevA nathI. AvA jIvone ucita bodha karAvavo azakya Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-6, 7 che, tethI teo upekSAbhAvanAnA viSayabhUta che. AvA jIvo pratye mAdhyasthyabhAvanA karavI joIe; kema ke vaktAno hitopadeza teomAM saphaLa thato nathI. maitrIbhAvanA Adi cAranuM phaLa : je mahAtmAo maitrI Adi cAra bhAvanAothI AtmAne bhAvita kare che evA mahAtmAonuM citta sarva jIvonA hitane anukULa maitrIbhAvavALuM hoya che; paraMtu koInA pratye veranA pariNAmavALuM hotuM nathI. tethI vratanI sthiratAnI prApti thAya che; kema ke sarva jIvo sAthe ve2nA pariNAmano tyAga karIne ucita pravRtti ka2vI e samabhAvanuM bIja che. vaLI adhika guNavALAmAM vinayano prayoga karavo te guNavRddhine anukULa vyApArarUpa che. tethI pramodabhAvanAthI bhAvita thayelA mahAtmA guNavRddhine anukULa vyApAra karIne pramodabhAvanA dvArA vratone sthira kare che. vaLI, klizyamAna jIvomAM karuNA karIne sarva jIvo pratye samabhAvano pariNAma sthira thAya che. tethI jema potAnA klezanA nivAraNa mATe jIva ucita yatna kare che tema anyanA klezanA nivAraNa mATenA ucita prayatnathI samabhAvano pariNAma sthira thAya che. vaLI ayogya jIvonI upekSA karavAthI teonA ahitamAM yatna thato nathI; kema ke ayogya jIvone upadeza ApavAthI teone sanmArgamAM dveSa thAya che, jenAthI teonuM ahita thAya che. mATe mAdhyasthyabhAvanA paNa ayogya jIvonA hitane anukULa vyApArarUpa hovAthI samabhAvanuM ja kAraNa bane che. mATe mAdhyasthyabhAvanAthI paNa vrato sthira thAya che. II7/brA bhASyaH kiJcAnyat * bhASyArtha H vaLI vratanA svairya mATe anya zuM bhAvana karavuM joIe ? tethI kahe che sUtraH jagatkAyasvabhAvau ca saMvegavairAgyArtham / / 7 / 7 / sUtramArtha saMvega ane vairAgya mATe jagatasvabhAvanuM ane kAyasvabhAvanuM bhAvana karavuM joIe. II7/711 bhASya : jagatkAyasvabhAvau ca bhAvayet saMvegavairAgyArtham / tatra jagatsvabhAvo dravyANAmanAdyAdimatpariNAma : Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 | sUtra-7 yuktAH prAdurbhAvatirobhAvasthityanyatA'nugrahavinAzAH, kAyasvabhAvo'nityatA duHkhahetutvaM niHsAratA'zucitvamiti / evaM hyasya bhAvayataH saMvego vairAgyaM ca bhavati / tatra saMvego nAma saMsArabhIrutvamArambhaparigraheSu doSadarzanAdaratiH dharme bahumAno dhArmikeSu ca dharmazravaNe dhArmikadarzane ca manaHprasAda uttarottaraguNapratipattau ca zraddheti / vairAgyaM nAma zarIrabhogasaMsAranirvedopazAntasya bAhyAbhyantareSUpadhiSvanabhiSvaGga iti / / 7/7 / / bhASyArtha :na vasvabhAvo ... ti | saMvega ane vairAgya mATe jagatasvabhAvanuM ane kAyasvabhAvanuM bhAvana karavuM joIe. tyAM jagatasvabhAvamAM ane kAyasvabhAvamAM, dravyono anAdimat ane Adimat evA pariNAmathI yukta prAdurbhAva, tirobhAva, sthiti, avyatA, anugraha ane vinAzarUpa jagatasvabhAva che, atityatA, duHkhahetutva, nisAratA, azucitra kAyasvabhAva che. A pramANe AnuM bhAvana karavAthI= jagatasvabhAvanuM ane kAyasvabhAvanuM bhAvana karavAthI, saMvega ane vairAgya thAya che. tyAM saMsArabhIrutva, AraMbha-parigrahamAM doSadarzanathI arati, dharmamAM ane dhArmikomAM bahumAna, dharmazravaNamAM ane dhArmikatA darzanamAM manano prasAda, uttarottara guNapratipattimAM zraddhA-ruci, saMvega che. vairAgya eTale zarIrathI, bhogathI ane saMsArathI nirveda thavAne kAraNe prApta thayelA upazamabhAvavALA jIvane bAhya ane abhyatara upadhimAM=bAhya evA zarIrAdi padArthomAM ane atyaMtara evI labdhiomAM, anabhinkaMga che-anabhinkaMga vairAgya che. ti' zabda bhASyanI samAptimAM che. jenA bhAvArtha : sAdhune ke zrAvakane potAnA grahaNa karAyelA vratonA atizaya mATe saMvega ane vairAgya Avazyaka che. vaLI, saMveganI vRddhi ane vairAgyanI vRddhi mATe sAdhue ke zrAvake jagatanA svabhAvanuM bhAvana karavuM joIe ane kAyanA svabhAvanuM bhAvana karavuM joIe. kaI rIte jagatanA svabhAvanuM bhAvana karavuM joIe ? te batAvavA arthe kahe che - jagatamAM vartatA dharmAstikAyAdi pAMce dravyo anAdivALA ane AdivALA pariNAmathI yukta che, tethI badhAM dravyomAM koIka dRSTithI anAdino pariNAma vidyamAna che. jema AtmAnA asaMkhyAta pradezo, AtmAnuM caitanyatva Adi bhAvo anAdinA che, vaLI AtmAno te te gatino pariNAma AdimAna che. te rIte sarva dravyamAM koIka pariNAma anAdino che ane koIka pariNAma AdimAna che. vaLI jagatamAM vartatA padArthomAM koIka bhAva prAdurbhAva pAme che, koIka bhAva tirobhAva pAme che ane koIka bhAvarUpe padArtha sthitivALo che. jema AtmA, AtmArUpe sadA sthitivALo che ane je bhavamAM jAya che, je karma bAMdhe che te svarUpe prAdurbhAva pAme che ane pUrvanuM svarUpa tirabhAva pAme che. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-7 vaLI dareka padArthono paraspara anyatApariNAma che arthAt eka jIva sAthe anya jIvano bhedapariNAma che tema dareka padArthomAM paraspara bhedapariNAma che. vaLI dareka dravyo koIka rIte ekabIjAne anugraha kare che. jema AkAza badhAM-dravyone avagAhana Ape che, dharmAstikAya gatimAM jIva ane pudgalane sahAya kare che. jIva paNa upadezAdi dvArA anya jIvone anugraha kare che. vaLI dareka padArtho koIka svarUpe vinAza pAme che. A prakArano jagatano svabhAva vicA2vAthI jIvone saMvega ane vairAgya thAya che; kema ke AtmA paryAyarUpe bhale anitya hoya topaNa dravyarUpe AtmA nitya ja che. tethI AtmAnA hitanI ciMtA thAya che ane pote cAragatimAM aneka prakAranI viDaMbanA pAme che te svarUpe jagatano svabhAva bhAvana karavAthI tenI spaSTa upasthiti thavAnA kAraNe potAnA AtmAnuM ahita na thAya te prakAre yatna karavAnA pariNAmarUpa saMvega utpanna thAya che. vaLI saMsAranI viSama sthiti joIne saMsAranA bhAvo pratye viraktabhAva thAya che. AthI saMyama grahaNa karyA pachI sAdhue ane dezavirati svIkAryA pachI zrAvake satata jagatanA svabhAvanuM vAraMvAra bhAvana karavuM joIe, jethI potAnA AtmA upara pote kaI rIte anugraha karI zake ?, pote svIkArela sarvavirati ke dezavirati potAne kaI rIte anugrahanuM kAraNa banI zake che ? ane pramAdane vaza yathA-tathA sevana karavAthI kaI rIte vinAzanuM kAraNa banI zake che ? tenuM paNa smaraNa thAya che. bhagavAnanA zAsanane pAmIne pramAdane vaza thayelA jIvo anaMta saMsAranuM arjana karIne potAnA AtmAno vinAza kare che te sarva jagatanA svabhAvanA ciMtanathI upasthita thAya che, jethI saMvega ane vairAgya sthira thAya che. vaLI, kAyasvabhAvanuM bhAvana ka2vA arthe sAdhue ane zrAvake sadA vicAravuM joIe ke A kAyA anitya che. tethI anitya evI kAyA pratye mAre mamatva ka2vuM joIe nahIM, paraMtu kAyA dvArA AtmAnI nirlepatAnI pariNati vRddhi thAya te rIte ja mAre yatna ka2vo joIe. vaLI A kAyA duHkhano hetu che; kema ke vartamAnamAM paNa A kAyAthI aneka prakAranA upadravonI prApti thAya che. jo tene sAcavavAmAM na Ave to tenAthI aneka jAtanI azAtA utpanna thAya che, jyAre za2I2ne sAcavavA mATe aneka prakAranA AraMbha karIne pApanI prApti thAya che, jenA phaLarUpe durgationI prApti thAya che. mATe kAyA pratye viraktabhAva karIne AtmAnA mULa svabhAva pratye rAgabhAva thAya te prakAre mAre samabhAvamAM udyama karavo joIe. vaLI A kAyA niHsAra che; kema ke game tyAre nAza pAme tevI che, sAcavavA chatAM pratikULa varte tevI che. niHsAra evI A kAyA pratye rAgabhAva dhAraNa karavo te mUDhatA che. vastutaH AtmAnA mULa svabhAva pratye ja rAgabhAva dhAraNa karavo jIva mATe ucita che. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-7, 8 A prakAre kAyAnA svabhAvanuM bhAvana karyA pachI sAdhue ke zrAvake vicAravuM joIe ke A kAyA azuci evA viSTA Adi bhAvothI yukta che. tethI AvI asAra kAyA pratye vivekI puruSoe rAgabhAva dhAraNa karavo joIe nahIM ane anyanI paNa tevI azucivALI kAyA pratye rAga karavo joIe nahIM; paraMtu AtmAno je vItarAga svabhAva che tenA pratye ja rAgabhAva dhAraNa karavo joIe. A prakAre kAyasvabhAvanuM bhAvana karavAthI ane jagatanA svabhAvanuM bhAvana karavAthI saMvega ane vairAgya thAya che. ahIM prazna thAya ke saMvega zuM che ? tethI kahe che - saMsAranuM bhIrupaNuM saMvega che. AraMbha-parigrahamAM doSa-darzanane kAraNe arati che te saMvega che. dharmamAM ane dhArmika jIvomAM bahumAna che te saMvega che. dharmazravaNamAM ane dhArmika jIvonA darzanamAM manano prasAda che te saMvega che ane uttarottara guNavRddhinA yatnamAM ruci che te saMvega che. tethI e phalita thAya ke saMsAra ane saMsAranAM kAraNone dUra karavA arthe utkaTa pariNAma thAya ane guNaniSpattinAM kAraNone sevavAno utkaTa pariNAma thAya te saMvega che. saMveganA arthIe mAtra bAhya kriyAthI saMtoSa mAnavo joIe nahIM, paraMtu guNavRddhimAM udyama thAya te rIte ja dharmazravaNAdi sarva kRtyo karavAM joIe. AvuM saMvegautpattinuM bIja bane te rIte ja jagatasvabhAvanuM ane kAyasvabhAvanuM bhAvana karavuM joIe, paraMtu mAtra jagatasvabhAvanI vicAraNA ke kAyasvabhAvanI vicAraNA karIne saMtoSa mAnavo joIe nahIM. vaLI vairAgya zuM che ? te spaSTa karatAM kahe che - zarIrathI, bhogothI ane saMsArathI nirveda thavAne kAraNe upazAMta thayela jIvane bAhya upadhimAM ane atyaMtara upadhimAM anabhinkaMga pariNAma vairAgya che. AnAthI e prApta thAya ke je mahAtmA jagatano svabhAva ane kAyAno svabhAva samyagu rIte bhAvana kare che teone zarIranI zAtA pratye upekSA thAya che; paraMtu AtmAnI svasthatA pratye ja baddharAga thAya che, saMsAranA paribhramaNa pratye nirveda thAya che ane AtmAnI mohathI anAkuLa avasthA ja sArarUpa jaNAya che, jethI bAhya padArthone AzrayIne je kaSAyo pravartatA hatA te zAMta thAya che. tethI zarIra ane zarIrane anukULa evI bAhya sAmagrImAM rAgano pariNAma dUra thAya che; kema ke teno rAgano bhAva samabhAvamAM ja sthira thAya che. atyaMtara upadhirUpa labdhio prApta thAya ke vidvattA Adi prApta thAya te sarva pratye anabhinkaMga thAya che ane sarva udyamathI saMyamanA kaMDakonI vRddhi karavAno pariNAma thAya che te vairAgya che. ll7/LA bhASya : satrAda - 3 bhavatA hiMsaccio viratidgatam' (50 7, sUo ) ti, tatra 1 hiMsA nAti ? atrocyate - Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 | sUtra-8 bhAgArya : ahIM-sUtra-1mAM vratanuM svarUpa batAvyuM tyArapachI tenA dezathI ane sarvathI bhedo batAvyA. tyArapachI te vratone sthira karavA arthe zuM zuM karavuM joIe ? te atyAra sudhI batAvyuM e kathanamAM, prazna kare che - tamArA vaDe "hiMsAthI virati vrata che" (adhyAya-7, sUtra-1) ema kahevAyuM tyAM=hiMsAthI viratimAM, hiMsA zuM che? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - sUtra : pramattayonA prAvyaparopavi hiMsA II7/8 sUtrArtha : pramatayogathI prANanuM vyaparopaNa hiMsA che. ll7/8 bhASya : pramatto yaH kAyavAGmanoyogaiH prANavyaparopaNaM karoti sA hiMsA, hiMsA mAraNaM prANAtipAtaH prANavadhaH dehAntarasaMkrAmaNaM prANavyaparopaNamityanarthAntaram / / 7/8 / / bhASyArtha : pramo ..... anarthAtaram | kAyayoga, vacanayoga ane manoyoga vaDe pramata evo je prANa vyaparopaNa kare che, te hiMsA che. hiMsAnA paryAyavAcI zabdo batAve che - hiMsA, mAraNa, prANAtipAta, prANavadha, dehAMtarasaMkrAmaNa, prANavyaparopaNa e anarthAtara che= ekAryavAcI che. 7/8 bhAvArtha - (1) hiMsA : je sAdhu nitya jinavacananuM smaraNa karIne jinavacananA daDha avalaMbanapUrvaka, jinatulya thavAno vyApAra thAya te prakAre mana-vacana-kAyAnA yogothI saMyamanI sarva kriyAo kare che te apramatta sAdhu che. je sAdhu saMyamanI kriyA karavA chatAM kAyAne, vANIne ane manoyogane jinavacananA smaraNapUrvaka aMtaraMga ane bahiraMga ucita vyApAramAM pravartAvatA nathI teono aMtaraMga vyApAra vItarAgabhAvane sparzanAro nahIM hovAthI, bAhyabhAvane sparzIne pramAdanI vRddhi kare che ane bAhya kriyAo jIvarakSAne anukULa ucita vyApAravALI nahIM hovAthI prasAda svarUpa che. tethI teonI kriyAthI koI jIvanA prANanuM vyaparopaNa thAya te pramAdayogathI thayelI hiMsA che. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3/ adhyAya-7 / sUtra-8, 9 17 vaLI koI sAdhu saMyamanI sarva pravRttio jinavacananuM smaraNa karIne vitarAga thavAne anukULa aMtaraMga vyApAra thAya te rIte karatA hoya ane koI jIvonI hiMsA anAbhogathI thAya topaNa hiMsAne anukULa karmabaMdha thato nahIM hovAthI paramArthathI hiMsA nathI. AvA apramatta sAdhu kvacit yatanApUrvaka nadI UtaratA hoya te vakhate upayogapUrvaka nadI UtaravAnI kriyAmAM sAkSAt jIvonI hiMsA thatI hovA chatAM saMyamanI vRddhinA prayojanano daDha adhyavasAya hovAthI te nadI UtaravAnI kriyAthI thatI hiMsAmAM paNa hiMsAkRta karmabaMdhanI prApti nathI tethI paramArthathI ahiMsA ja che. mATe je pravRttimAM pramAdano yoga hoya ane prANa vyaparopaNa thAya te hiMsA nizcayanaya ane vyavahAranaya ubhaya nayane saMmata che. je pravRttimAM pramAdano yoga hoya ane bAhyathI koI prANa vyaparopaNa thayela na hoya tyAre nizcayanayathI hiMsA hovA chatAM vyavahAranayathI hiMsA nathI; kema ke bAhya jIvonI hiMsA thayela nathI, chatAM aMtaraMga pramAdayoga hovAne kAraNe hiMsAnA phaLarUpa karmabaMdhanI prApti che, mATe nizcayanayathI hiMsA che. vaLI, je mahAtmA je je aMzathI apramAdabhAvamAM atyaMta yatna kare ke jenA kAraNe kaSAyono upazama atizaya-atizayatara thAya che te aMzathI adhika adhika bhAvaprANanuM rakSaNa thAya che. tethI adhika adhika ahiMsAnuM pAlana thAya che. AthI ja apramAdathI saMyamamAM yatna karanArA mahAtmA paNa je je aMzathI kriyAkALamAM skUlanA pAme che, tyAre tyAre aticAronI prApti thAya che, teTalA aMzamAM karmabaMdhanI paNa prApti thAya che. I7/8l bhASya : gannAda - athAgRti vimiti ?, gAtro - bhASyArtha : ahIMhiMsAnuM svarUpa batAvyuM tyAM, prazna kare che - have mRSAvacana zuM che? te prakAranA praznamAM uttara Ape che - sUtra: asadabhidhAnamanRtam / / 7/9 / / sUtrArtha : asad kathana amRta che. ll7/9 bhASya - asaditi sadbhAvapratiSedho'rthAntaraM gardA ca / tatra sadbhAvapratiSedho nAma sadbhUtanihnavo'bhUtodbhAvanaM ca, tadyathA - nAstyAtmA nAsti paraloka ityAdi bhUtanihnavaH, zyAmAkataNDulamAno'yamAtmA, aGguSThaparvamAtro'yamAtmA, AdityavarNaH, niSkriya ityevamAdyabhUtodbhAvanam / arthAntaraM yo Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-9 gAM bravItyazvaM azvaM ca gauriti / garheti hiMsrapAruSyapaizunyAdiyuktaM vacaH satyamapi garhitamanRtameva mavatIti / / 7/1 / / bhASyArtha : - asaditi mavatIti|| asa eTale sadbhAvano pratiSedha, arthAntara ane garhA. tyAM=traNa prakAranA asad abhidhAnamAM, sadbhAvano pratiSedha eTale sadbhUtano apalApa ane abhUtanuM udbhAvana. te A pramANe che 'AtmA nathI, paraloka nathI' ityAdi bhUtano nihnava che=sadbhUtano apalApa che, 'zyAmAka nAmanA taMDula=cokhA, jeTalo A AtmA che, aMguSThaparvamAtra=aMgUThAnA parva jeTalo, A AtmA che, Aditya varNa jevo A AtmA che, niSkriya A AtmA che' e vagere abhUta udbhAvana che. arthAntara 'je gAyane azva kahe che ane azvane gAya kahe che' garha eTale hiMsra, pAruSya, vaizunya Adi yukta vacana satya paNa gahita amRta ja thAya che. 'kRti' zabda bhASyanI samAptimAM che. 7/9|| bhAvArtha : (2) amRta=mRSAvAda : je sAdhu apramAdabhAvathI saMyamanA prayojanathI satyavacana ke tevA koI kAraNavizeSathI asatya vacana bole che te mRSAbhidhAna nathI, paraMtu je vacanaprayogamAM sva-52nA kalyANanuM prayojana nathI tevA sarva vacanaprayoga mRSAvAda ja che. AthI ja susAdhu saMyamanI vRddhinuM prayojana na hoya ke koI yogya jIvanA upakAranuM prayojana na hoya to koI prakArano vacanaprayoga to karatA nathI paraMtu bolavAne abhimukha pariNAmavALA paNa thatA nathI. tevA samaye teo vacanagupti dvArA saMvRta thaIne AtmabhAvomAM javA yatna kare che arthAt potAnA kSayopazamabhAvanI vRddhi thAya te prakAre saMyamanA ucita pariNAmavALA rahe che. je sAdhu A prakAranI vacanaguptivALA nathI teo kvacit bolatA na hoya topaNa nimitta pAmIne bolavAne abhimukha pariNAmavALA thAya che. te vacanaprayoga kvacit mRSArUpa paNa hoya ane kvacit satyarUpa paNa hoya te sarva asad abhidhAnarUpa hovAthI asatya che. A asatyane ja bhASyakArazrIe traNa bhAvomAM vibhakta karela che : (1) saddabhAvanuM pratiSedha, (2) arthAntara ane (3) garha. (i) sadbhAvano pratiSedha : sadbhAvano pratiSedha be rUpe thAya che H (1) sadbhUtanA apalAparUpa ane (2) abhUtanA udbhAvana rUpa. temAM sadbhUtano apalApa eTale AtmA nathI, paraloka nathI ityAdi vidyamAna vastuno apalApa. bhagavAnanA vacana anusAra je je padArtho jevI rIte vidyamAna hoya teno apalApa karavAmAM Ave tyAre te sadbhUtanA apalAparUpa thAya. jema kesarathI bhagavAnanI pUjA karavAnAM vidhAno spaSTa zAstramAM prApta thavA chatAM svamati anusAra keTalAka pratipAdana karatA hoya ke 'bhagavAnanI kesarathI pUjA thAya nahIM' te sadbhUtano Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-9 169 apalApa che. vaLI bhagavAna yoganirodha avasthAvALA che, sAdhu che, tethI temanI vItarAgamudrAno nAza thAya tevA alaMkAro AdithI vibhUSA karAya nahIM, te prakAranAM vacano zAstranA sadbhUta bhAvono apalApa karanArAM hovAthI mRSAvAdarUpa che. vaLI, abhUtanuM uddbhAvana eTale AtmA zarIravyApI asaMkhyAt pradezarUpa che, tema zAstrasaMmata hovA chatAM keTalAka kahe che ke zyAmAka nAmanA taMDula mAtra A AtmA che. A prakAre svakalpanAthI AtmAnuM jevuM.. svarUpa nathI tevuM svarUpa kahevuM te abhUtanuM uddbhAvana che. te rIte aMguSTha parvamAtra A AtmA che, te kathana paNa abhUtanA udbhAvana svarUpa mRSAvacana che. vaLI koI kahe che ke 'sUrya jevo prakAzavALo AtmA che.' vastutaH AtmA arUpI che ane sUryano prakAza rUpI che. tethI AtmA sUryanA varNa jevo che, te kathana paNa abhUtanA udbhAvanarUpa hovAthI mRSAvacana che. vaLI keTalAka AtmAne ekAMta niSkriya mAne che. teo kahe che ke 'saMsArI jIvo pratyakSathI je je kriyA karanArA dekhAya che, te te kriyA AtmA karato nathI, zarIra kare che.' AvuM kahIne je AtmAnI kriyAno apalApa karavAmAM Ave che te abhUtanuM uddbhAvana che. 52mArthathI siddhanA AtmAo sarvakriyAthI rahita hovAne kAraNe niSkriya che, tema kahevAmAM koI doSa nathI; paraMtu saMsArI AtmAne niSkriya kahevo te mRSAvacana che. A prakAre je kAMI abhUtanuM uddbhAvana karAya che te mRSAvacana che. (ii) arthAntara : vaLI koI puruSa gAyane azva kahe che ane azvane gAya kahe che te arthAntararUpa mRSAvacana che. te rIte bhagavAnanA zAsanamAM je padArtho je rUpe kahevAyA hoya te padArthone yathArtha jANyA vagara anyathArUpe kahe to te arthAntararUpa mRSAvacana che. AthI ja mahAtmAo je padArthano zAstravacanathI spaSTa nirNaya na thAya te padArthone kahetA nathI paraMtu 'tattva kevalIgamya che' tema kahe che, jethI padArtha anyathArUpe kahevAthI mRSAvAdanI prApti na thAya. (iii) garhA : vaLI koI puruSa satyavacana kahe chatAM tyAM hiMsAno pariNAma hoya, pAruSyano arthAt kaThorabhAvano pariNAma hoya ke paizunyano pariNAma hoya to tevA koIka pariNAmathI yukta satya vacana paNa garhita hovAne kAraNe asatyarUpa ja che. dA.ta. koIne pIDAkArI satyavacana kahevAmAM Ave tyAM pIDA utpanna karavArUpa hiMsAno pariNAma che athavA tenI pIDAnI upekSAno pariNAma che, tethI te satyavacana paNa mRSArUpa che. jema koI zikArI sAdhu bhagavaMtane pUche ke ha2Na kaI dizAmAM gayuM che ? e vakhate te mahAtmA jo satya kathana kare to te satyavacana paNa mRSAvacanarUpa che. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 tAryAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-9, 10 vaLI koI jIvane koIka vyakti pratye kaThora pariNAmo vartatA hoya tethI kaThorabhAvapUrvaka tenA vartana viSayaka anyane satya paNa vacana kahe to te paruSavacanarUpa hovAne kAraNe mRSAvacana bane che. AvA paruSavacanane kAraNe kadAca pelI vyaktine pIDA na thAya to paNa potAno paruSabhAva hovAthI te vacana mRSArUpa ja kahevAya che. vaLI koIkanI koIka pravRttinuM potAne jJAna hoya tethI tenI pravRttinI anya pAse cADI khAvAnI vRttithI anyane kahevAmAM Ave to te paizunyabhAva che. pazunyabhAvathI satyavacana kahevAmAM Ave topaNa te mRSAvacanarUpa che. A prakAre mRSAvacananA svarUpanuM bhAvana karIne mahAvratadhArI sAdhue saMyamanA prayojana sivAya ke koIka jIvanA pAramArthika upakAranA prayojana sivAya bolavuM joIe nahIM; paraMtu vacanaguptithI AtmAne bhAvita karIne sadA saMvRta rahevuM joIe ane te vakhate saMyamanA prayojanathI athavA yogya jIvonA upakAranA prayojanathI jeTaluM Avazyaka jaNAya teTaluM ja hitakArI ane parimita satyavacana kahevuM joIe. I7/lA bhASya : atrAha - atha steyaM kimiti ?, atrocytebhASArtha: ahIM-mRSAvAdanuM svarUpa batAvyuM tyAM, prazna kare che - have teya zuM che? ahIM A prakAranA praznamAM, uttara Ape che - sUtra : adattAdAnaM steyam / / 7/10 / / sUtrArtha : adattAdAna sleya che. ll7/10ll bhASya : steyabuddhyA parairadattasya parigRhItasya vA tRNAdevyajAtasyAdAnaM steyam / / 7/10 / / bhASyArtha - yathA ..... tevam | para vaDe nahIM apAyela athavA parigRhIta tRNAdi dravya samudAyanuM, te buddhithI grahaNa teya che. ll7/1 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-10, 11 bhAvArtha: (3) adattAdAna H 52 vaDe grahaNa karAyelA evA tRNAdi athavA 5ra dvArA apAyelA na hoya tevA dravyane koI sTeyabuddhithI grahaNa kare to te adattAdAna che. ahIM steyabuddhi kahevAthI e prApta thAya ke jIva jJAnAvaraNIya Adi karmo bAMdhe che te sthAnamAM paNa te karmapudgalo koInA vaDe apAyA nathI chatAM tene grahaNa kare che, paraMtu tyAM steyabuddhi nathI; te sivAya koInI paNa vastu pUchyA vagara grahaNa kare to adattAdAnanI prApti thAya, tethI tRNAdi paNa tenA mAlikane pUchyA vagara sAdhu grahaNa kare nahIM. vaLI sUtra-8mAM pramattayogathI prANavyaparopaNarUpa hiMsA kahela temAM pramattayoganI anuvRtti mRSAvAda Adi sarvamAM che. tethI je sAdhu pramAdayogavALA hoya tyAre sAkSAt adattAdAnanI koI pravRtti na hoya topaNa pramattayogane kAraNe adattAdAnanuM pApa prApta thAya che. pramAdayogapUrvaka adattanuM grahaNa karavAmAM Ave tyAre pariNAmanI apekSAe ane kRtyanI apekSAe paNa adattAdAnanI prApti thAya che. AthI ja je sAdhu saMyamamAM apramAdavALA nathI, teone bhagavAne vasati, AhAra vagere grahaNa karavAnI anujJA ApI nathI, chatAM te vasati Adino upabhoga kare che tethI temane tIrthaMkaraadattanI prApti thAya che. tethI adattAdAnaviramaNamahAvratanA rakSaNa arthe sAdhue dharmavRddhi thAya te rIte ja sarva dharma upakaraNono upayoga karavo joIe, jethI adattAdAnanI prApti na thAya. Il7/10ll bhASyaH atrAha bhASyArtha : sUtrArtha atra=ahIM=adattAdAnanuM svarUpa batAvyuM tyAM, prazna kare che prakAranA praznamAM, kahe che sUtraH : - athAbrahma kimiti ?, atrocyate bhASya - - 171 maithunamatrajJa / / 7/ / / maithuna abrahma che. II7/11|| = strIpuMsayomithunabhAvo mithunakarma vA maithunaM tadabrahma / / 7 /11 / / have abrahma zuM che ? ahIM=A Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 bhASyArtha :strIpuMsayoH ||7/11|| bhAvArtha: (4) maithuna vedanA udayathI strI ane puruSano saMbaMdhano pariNAma te mithunabhAva che athavA saMbaMdhanI kriyA te maithuna che. tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-11, 12 tavastrahma / / strI-puruSano mithunabhAva athavA mithunakarma maithuna che, te abrahma che. : AnAthI e prApta thAya ke sAkSAt strI-puruSano saMbaMdha na thayo hoya paraMtu aMtaraMga rIte vedanA udayano pariNAma vartato hovAthI strI Adine joIne ke tenA zabdAdinuM zravaNAdi karIne koIka rAga bhAva utpanna thAya to te maithunabhAva che. jyAM sudhI vedano udaya che tyAM sudhI apramAdabhAvathI vedanA udayarUpa nokaSAyanA saMvarane anukULa daDha vyApAra na pravartato hoya to te te nimittone pAmIne sUkSma paNa maithunabhAva thavAno saMbhava rahe che. vaLI sAkSAt maithunanI kriyA e paNa maithuna che. maithuna abrahma che arthAt AtmAnuM kutsita svarUpa che. tethI brahmacaryarUpa mahAvratanA pAlananA artha sAdhue sadA apramAdabhAvapUrvaka mohathI anAkuLa bhAvamAM udyama ka2vo joIe, jethI koI bAhya nimitane pAmIne vedamohanIyanA udayakRta leza paNa vikAranI prApti thAya nahIM. Il7/11l bhASyaH sUtrArtha - atrAha bhASyArtha : ahIM=maithunanuM svarUpa batAvyuM tyAM, prazna kare che Ape che sUtraH bhASyaH atha parigrahaH ka iti ? / atrocyate mUrchA parigrahaH / / 7/12 / / mUrchA parigraha che. II7/12 / / - have parigraha zuM che ? e prakAranA praznamAM uttara cetanAvatsvacetaneSu bAhyAbhyantareSu dravyeSu mUrcchA parigrahaH, icchA gaththu mUrcchatyanarthAntaram / / 7/12 / / prArthanA kAmo'bhilASaH kAGkSA Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-) adhyAya-7 | sUtra-12, 13 bhASyArtha : cetanAva... anarthAntaram | cetanAvALAM bAhya dravyomAM, acetanavALAM bAhya dravyomAM tathA cetanAvALAM atyaMtara dravyomAM ane acetanavALAM atyaMtara dravyomAM mUccha parigraha che. mUrchAnA paryAyavAcI zabdo batAve che - icchA, prArthanA, kAma, abhilASa, kAMkSA, gArtha, mUccha e anarthAtara che=mUcchanA ekAWvAcI zabado che. I7/12aa bhAvArtha : (pa) parigraha - cetanavALA evA bAhya bhAvo arthAtu potAnAthI bhinna putrAdi, rUpasaMpanna manuSyAdi ke anya paNa jIvomAM je mUrchA thAya che arthAt tene joIne prIti thAya che, jovAnI icchA thAya che, AlApa-saMlApa karavAno pariNAma thAya che te parigraha che. vaLI cetanavALA abhyatara bhAvo arthAtu potAnAmAM vartatA jJAna, buddhimattA, cAturya ke gusso karIne potAnuM kArya sAdhavAnI zakti - te sarvamAM thato mUno pariNAma te parigraha che. acetana evA gRhAdi ke dhanAdi bAhya bhAvomAM mUrchA thAya te paNa parigraha che. vaLI acetana evA deha aMtaravartI lohI, mAMsAdi atyaMtara dravyomAM mUrchA thAya e paNa parigraha che. AnAthI e phalita thAya ke jIva jyAM sudhI vItarAga nathI tyAM sudhI je padArthane joze te suMdara lAgaze to prIti thaze ane asuMdara lAgaze to aprIti thaze. bAhya padArthomAM ke atyaMtara padArthomAM mUcchanA parivAra arthe AtmAnI sAthe abhinna evA vItarAgabhAvamAM ke vItarAgabhAvanI prAptinA kAraNIbhUta jinavacanAdi sadAlaMbanomAM satata dRDha yatnapUrvaka rAga pravarte to te rAga vItarAgatA tarapha janAra hovAthI mUrchArUpa banato nathI; paraMtu jyAre jyAre upayoga AtmAnA vItarAgabhAvane pragaTa karavAne anukULa vyApAramAM daDha icchApUrvaka pravartato nathI tyAre tyAre bAhya padArtho viSayaka jovAnI, jANavAnI je utsukatA Adi thAya che te icchA, kAMkSA Adi mUccha svarUpa che. AthI ja sarvathA parigrahanA tyAgI muni dehane paNa dharmanA upakaraNarUpe dhAraNa karI dehakRta koI prakAranI zAtAnA arthI nathI, paraMtu dehane samabhAvanI vRddhimAtramAM pravartAvavAnI icchAvALA che, jethI mUccharUpa parigrahano nAza thAya. I7/1ranA bhASya : atrAha - gRhNImastAvad vratAni, atha vratI ka iti ?, atrocyate - Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-13 bhASyArtha : ahIM=hiMsAdi pAMcanuM svarUpa batAvyuM tyAM, prazna kare che - vratonuM svarUpa ame grahaNa karyuM=prathama sUtrathI zarU karI atyAra sudhInA sUtrathI vratonuM svarUpa ame grahaNa karyuM. have vratI koNa che ? e prakAranA praznamAM uttara Ape che sUtraH niHzalyo vratI / / 7/23 / / sUtrArtha: - niHzalyavALA vratI che. II7/13II bhASya : - mAyAnidAnamithyAdarzanazalyaistribhirviyukto niHzalyo vratI bhavati vratAnyasya santIti vratI / tadevaM niHzalyo vratavAn vratI bhavatIti / / 7 / 13 / / bhASyArtha - mAyAnidAnamithyA mavatIti|| mAyAzalya, nidAnazalya ane mithyAdarzanazalya e traNathI viyukta evA niHzalya vratI hoya che. vratInI vyAkhyA batAve che vrato che Ave e vratI che, A rIte zalya vagaranA vratavAna vratI che. 'kRti' zabda bhASyanI samAptimAM che. / / 7/13|| -- bhAvArtha: je sAdhu ke zrAvaka bhagavAnanA vacanathI anya koI vacana pratye rucivALA nathI, mAtra bhagavAnanuM vacana ja kalyANanuM eka kAraNa che evI sthira rucivALA che, tethI svazakti anusAra bhagavAnanA vacananA paramArthane jANavA mATe ane jANIne svazakti anusAra sevIne vItarAga thavAnI eka icchAvALA che teo mithyAdarzananA zalyathI rahita che. vaLI pote je vrato svIkAryAM che te vratomAM AtmAne ThagIne - yathAtathA AcAro pALIne huM vratavALo chuM, evA mAyAzalyane dhAraNa karatA nathI paraMtu prAmANika rIte Atmahita thAya tenuM samyak samAlocana karIne mAyA rahita ucita pravRttio kare che. mAyAzalya zabdathI upalakSaNa dvArA anya kaSAyonuM paNa ahIM grahaNa che. potAnAmAM vidyamAna sarva kaSAyone vratanI rakSAne arthe jeo pravartAve che teo mAyAzalya rahita che arthAt mAyAthI upalakSita cAre kaSAyonA zalyathI rahita che. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-13, 14 175 vaLI pote je vrato svIkAre che tenA phalarUpe tuccha aihika sukhonI ke tuccha pAralaukika sukhonI icchA rAkhatA nathI; paraMtu pote je vrato svIkAryAM che te vrato uttarottara vRddhi pAmIne asaMgabhAvanuM eka kAraNa bane tevA pariNAmavALAM che, teo nidAnazalyathI rahita che. A rIte mAyAzalya, nidAnazalya ane mithyAdarzanazalyathI rahita - niHzalyavALA thavApUrvaka pUrvamAM batAvelA hiMsAdi pAMcathI virati Atmaka vratavALA hovAthI vratI che. tethI e phalita thayuM ke mAyAzalyAdi traNa zalyothI rahita dezathI ke sarvathI svIkArelAM vratone asaMgabhAvane anukULa zakti saMcaya thAya te rIte jeo seve che teo vratI che. II7/13 sUtraH anAryananAraAE / / 7/24 / / sUtrArtha = ane (te vratI) agArI ane aNagAra (ema be prakAre che.) Il7/14|| bhASya : sa eSa vratI dvividho bhavatIti bhASyArtha : anArI anAraAE, zrAva: zrama zvetvartha: / / 7/24 / / ABC ..... zramaLazvetvartha: / / te A vratI=sUtra 13mAM batAvyuM tevA niHzalya evA A vratI, be prakAranA che : agArI ane aNagAra; zrAvaka ane zramaNa, e prakArano artha che. 57/14 bhAvArtha: agAra eTale ghara, ane agArI eTale gharavALA evA zrAvako; traNa zalyathI rahita svabhUmikA anusAra dezathI vrato grahaNa karanAra agArI evA zrAvaka dezathI vratavALA che. sAdhunI jema saMpUrNa asaMgabhAvamAM javAnI icchAvALA, AtmavaMcanA karyA vagara AlokanA ane paralokanA tuccha phaLonI icchA vagaranA ane sarva udyamathI sarvaviratinI zaktinA saMcayanA arthI evA zrAvako potAnI bhUmikAnuM Alocana karIne je je vrato dvArA pote aNagAra dharmane anukULa zaktino saMcaya karI zake te prakAre te te vratone svIkArIne sarvaviratinI zaktine anukULa sadA udyama karanArA bane tevA zrAvako agArIrUpa vratI che. ghara vagaranA aNagAra che. sarva padArtho pratyenI mUrchAno tyAga karIne potAnA asaMgabhAvane pragaTa karavA arthe jinavacanAnusAra dazavidha yatidharma pAlana ka2vAmAM udyamavALA che tevA sAdhuo aNagArarUpa vratI che. II7/14 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 bhASyaH atrAha kosnayoH prativizeSa iti ? / atrocyate bhASyArtha : = ahIM=vratI be prakAranA che ema pUrvasUtramAM kahyuM emAM, prazna kare che A bemAM=agArI ane aNagAra e bemAM, zuM prativizeSa che ?-zuM bheda che ? ahIM=A prakAranI zaMkAmAM, uttara Ape che . sUtra H aNuvratoDarI / / 7/ / / sUtrArtha : - aNuvratavALo agArI che. II7/15 / / bhASyaH aNUnyasya vratAnItyaNuvrataH, tadevamaNuvratadharaH zrAvako'gArI vratI bhavati / / 7/15 / / bhASyArtha : aNUnyasya mavRtti / / aNu che vrato Ane te aNuvratavALA, te kAraNathI=je kAraNathI aNuvrato che Ane te kAraNathI, A rIte aNuvratavALo=aNuvratane dhAraNa karanAro, zrAvaka agArI vratI che. / / 7/15/ bhAvArtha ..... tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-15, 16 kiJcAnyat - bhASyArtha : saMsAranA vAstavika svarUpane jANIne mAyAzalya, nidAnazalya, mithyAtvazalyanA tyAgapUrvaka saMpUrNa mahAvratanA pAlananA atyaMta arthI hovA chatAM jeomAM mahAvratane pALavAne anukULa aMtaraMga zaktino saMcaya thayo nathI teo potAnI zakti anusAra aNuvratone svIkArIne dezaviratidharma pALe che. AvA zrAvako agArI che arthAt gharavALA che; ane dezathI vrato pALe che tethI vratI che. AvA zrAvako paNa bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhA karIne paraloka AdinI ke AlokanI AzaMsA vagaranA thaIne svazakti anusAra vrato pALe che tyAre kaSAyone paravaza thayA vagara uttara uttaranA guNasthAnakanI zaktino saMcaya thAya te rIte dezivaratimAM yatna kare che tethI niHzalya che ane vratavALA che. II7/15 // bhASyaH - vaLI bIjuM zuM che ? tethI kahe che - Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga - 3 / adhyAya -7 / sUtra- 15 bhAvArtha : aNuvratadhArI zrAvaka dezathI vratI che te pUrvamAM sthApana karyuM. AvA aNuvratadhArI zrAvakamAM anya zuM hoya che ? te batAve che sUtra : 177 digdezAnarthadaNDaviratisAmAyikapauSadhopavAsopabhogaparibhogaparimANAtithi saMvibhAgavratasaMpannazca / / 7/16 / / sUtrArtha : higavata, herAvata = dezAvagAsi'vrata, anarthahaMDavirativrata, sAmAyi'vrata, pauSadhopavAsavrata, upabhogaparibhogaparimANavata, atithisaMvibhAgavata saMpanna hoya che=aNuvratadhArI agArI saMpanna hoya che. // 7/15 // bhASya : I ebhizca digvratAdibhiruttaravrataiH sampanno'gArI vratI bhavati, tatra digvrataM nAma tiryagUrdhvamadho dazAnAM dizAM yathAzakti gamanaparimANAbhigrahaH tatparatazca sarvabhUteSvarthato'narthatazca sarvasAvadya (yoga) nikSepaH / dezavrataM nAma apavarakagRhagrAmasImAdiSu yathAzakti pravicArAya parimANAbhigrahaH tatparatazca sarvasAvadyayoganikSepaH / anarthadaNDo nAma upabhogaparibhogAvasyAgAriNo vratino'rthaH, tadvyatirikto'narthaH, tadartho daNDo'narthadaNDaH, tadviratirvratam / sAmAyikaM nAmAbhigRhya kAlaM sarvasAvadyayoganikSepaH / pauSadhopavAso nAma pauSadhe upavAsaH, pauSadhaH parvetyanarthAntaram, so'STamIM caturdazIM paJcadazIM anyatamAM vA tithimabhigRhya caturthAdyupavAsinA vyapagatasnAnAnulepanagandhamAlyAlaMkAreNa nyastasarvasAvadyayogena kuzasaMstAraphalakAdInAmanyatamaM saMstArakamAstIrya sthAnaM vIrAsananiSadyAnAM vA'nyatamamAsthAya dharmajAgarikApareNAnuSTheyo bhavati / upabhogaparibhogavrataM nAma azanapAnakhAdyasvAdyagandhamAlyAdInAM prAvaraNAlaGkArazayanAsanagRhayAnavAhanAdInAM bahusAvadyAnAM ca varjanama(lpasAvadyAnAma) pi parimANakA (ka) raNamiti / atithisaMvibhAgo nAma nyAyAgatAnAM kalpanIyAnAmannapAnAdInAM (ca) dravyANAM dezakAla zraddhAsatkArakramopetaM parayA''tmAnugrahabuddhyA saMyatebhyo dAnamiti / / 7 / 16 / / bhASyArtha : ebhizca dAnamiti / jane khA hitAhi uttaravratothI saMpanna agArI pratI hoya che. tyAM Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-16 divrata eTale tirya, Urdhva ane adhaH daze dizAomAM yathAzakti gamanaparimANano abhigraha. ane tenA parathIete gamanaparimANanA abhigrahathI AgaLa, sarvabhUtomAM arthathI ane anarthathI sarva sAvadha yogano nikSepa cheHnirAsa che. dezavrata eTale apavaraka oraDI, gRha ke gAmanI sImAdimAM yathAzakti pravicAra mATe gamatAdi pravRtti mATe, parimANano abhigraha ane tenA parathI=e kSetranI maryAdAvA parathI, sarva jIvomAM sarva sAvadha yogano vikSepa che=je kSetranuM parimANa karyuM che te kSetrathI bahAranA kSetramAM je sarva sAvadha yogano parihAra che te sarvavirati tulya sarva sAvadhayogano parihAra nathI, paraMtu "potAnA saMsAranA prayojanarUpa arthathI ke nirarthaka ceSTArUpa anarthathI sAvaghayoga thAya che" tevA sarva sAvadhayogano parihAra che. anarthadaMDa eTale upabhoga paribhoga A agArIto-vratIno artha che=prayojana che, tadda vyatirikta anartha che. tad arthavALo daMDa-bhoga-upabhogathI vyatirikta arthavALo daMDa, anarthadaMDa che, tenI virati=anarthadaMDanI virati, vrata che. sAmAyika eTale kALane grahaNa karIne kAlanuM niyamana karIne, sarva sAvadhayogano nikSepa=sarva sAvadha yogano tyAga. pauSadhopavAsa eTale pauSadhamAM upavAsa. pauSadha, parva e anarthAntara che ekAryavAcI zabda che. ane te parva, AThama, caudaza ane pUnama, amAsa che athavA anyatama tithi che. tene AzrayIne caturnAdi upavAsa vaDe, snAna-anulepana-gaMdha-mAlyAdi alaMkAranA tyAga vaDe, sarva sAvadha yoganA tyAga vaDe, kuza-saMthAra-phalakAdinA anyatama saMthArAno vistAra karIne, athavA sthAna-vIrAsataniSaghAnA avyatamanuM AsthAna karIne anyatama sthAnano svIkAra karIne, dharmajAgarikA parathI dharmajAgarikAmAM tatpara thavAthI (pauSadhopavAsanuM) anuSThAna karavuM joIe. upabhoga-paribhoga vrata eTale azata-pAna-khAdya-svAdha, gaMdha, mAlyAdinuM ane prAvaraNa-AcchAdana, alaMkAra, zayana, Asana, gRha, yAna, vAhana AdinA bahu sAvadhanuM varjana ane alpa sAvaghanuM paNa parimANa karaNa che. atithisaMvibhAgavrata eTale vyAyathI prApta thayelA kalpanIya anna-pAnAdi dravyonuM deza-kALazraddhA-satkAranA kramathI yukta prakRSTa AtmaanugrahabuddhithI saMyatone dAna che. ti' zabda bhASyanI samAptimAM che. ll7/16 bhAvArtha : dezaviratidhArI zrAvaka jema pAMca aNuvrato grahaNa kare che tema anya paNa vrato grahaNa kare che, te vrato graMthakArazrI prastuta sUtramAM batAve che. divratAdi uttaravratathI yukta agArI evo zrAvaka vratI hoya chevratavALo hoya che. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 | sUtra-16 (1) digavrata=dikparimANavrata: tyAM prathama divratanuM svarUpa batAve che - bAre vrato grahaNa karelAM hovA chatAM zrAvaka zAtAno arthI hovAthI tapAvelA loDhAnA goLA jevo che. zrAvakane pAMca aNuvrato dvArA AraMbhano saMkoca thayo hovA chatAM cauda rAjalokavartI sarva kSetramAM (mana-vacana-kAyAthI) gamanAdi pravRttino saMbhava hovAne kAraNe te sarva kSetrane AzrayIne tapAvelA goLA tulya AraMbhanI pariNati zrAvakanA cittamAM varte che. jema tapAvelo loDhAno goLo jyAM jAya tyAM anya jIvono saMhAra thAya che tema zrAvaka jyAM jyAM jAya tyAM mana-vacana-kAyAnI pravRttithI anya jIvono saMhAra thAya che. A AraMbhanI pariNatino saMkoca karavA mATe zrAvaka daze dizAonA gamanapariNAmano yathAzakti saMkoca kare che, jethI te dizAthI bahAranI dizAmAM javAne anukULa saMkalpano uccheda thAya che. jema pAMca aNuvrata grahaNa karavA dvArA hiMsAdi AraMbhano saMkoca karavAthI cittamAM saMvarabhAva pragaTelo, tema dizAnA parimANathI cittamAM sarva kSetrane AzrayIne je AraMbhano pariNAma hato temAM saMvarabhAvanI prApti thAya che. zrAvaka saMpUrNa niravadya jIvananA arthI che, tethI pratidina bhAvasAdhunA dazavidha yatidharmane smRtimAM rAkhIne saMpUrNa nirAraMbha jIvana niSpanna thAya tevA sAmAyikanA pariNAmanI atyaMta icchA rAkhe che. AvA pariNAmanA niSpattinA aMgarUpe jema te pAMca aNuvrato grahaNa kare che tema te pAMca aNuvratothI avazeSa evo je AraMbhano aMza che temAM atyaMta saMkoca karavA arthe dizAparimANanuM vrata grahaNa kare che, jenAthI sarvaviratine anukULa zaktino saMcaya thAya te rIte saMyamamAM yatna kare che. zrAvaka koIpaNa kSetramAM jAya to tenuM avasthAna potAnA dehanA parimANa jeTalA kSetramAM thAya che. sAmAnya rIte te je kSetramAM vasato hoya che te kSetramAM je prakAranA AraMbha pote rahelA parimita kSetramAM kare che tema anya sthAne jAya che tyAre tyAM paNa jaIne teTalA parimita kSetramAM ja rahIne AraMbha-samAraMbha kare che, Ama chatAM diparimANavrata grahaNa nahIM karela hovAthI cittamAM bhogAdi arthe sarva kSetramAM javAno pariNAma vidyamAna che. A pariNAmamAM saMvara lAvavA arthe diparimANavrata grahaNa karAya che. jeTalA dRDha yatnapUrvaka jeTalo saMvarabhAva AtmAmAM niSpanna thAya teTalA aMzathI bAhya padArthano saMzleSa nyUna thAya che ane jeTalo bAhya padArthamAM saMzleSa nyUna thAya che teTalo karmabaMdha aTake che. zrAvaka je kSetranuM parimANa kare che tenAthI para kSetramAM sarva bhAvo viSayaka AraMbha-samAraMbhane AzrayIne arthathI ane anarthathI sAvadya yogano parihAra thAya che; kema ke zrAvaka jyAre jinavacanAnusAra upayoga yukta hoya tyAre zrAvakadharmanI maryAdA anusAra sarvaviratinI zaktino saMcaya thAya te rIte ja bhogAdimAM pravRtti kare che. potAnA sukhAdi prayojana arthe sAvaghayoganI pravRtti hoya che te vakhate arthadaMDa hoya che ane je vakhate pramAdayukta thaI pravRtti karavAmAM Ave tyAre anarthadaMDa hoya che. dikparimANavrata grahaNa karavAthI je arthane AzrayIne daMDa hato tevA arthadaMDarUpa ane anarthane AzrayIne daMDa hato tevA anarthadaMDarUpa sarva Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-16 sAvadya yogano parihAra potAnA dvArA svIkArAyelA dizAnA parimANathI anya kSetra viSayaka zrAvakane prApta thAya che. (2) dezAvagAsikavata : divrata grahaNa karyA pachI pratidina dizAne atyaMta saMkoca karavA arthe zrAvaka dezAvagAsikavrata grahaNa kare che. A vratamAM zrAvaka pratidina divasanA ucita kALa mATe dizAno atyaMta saMkoca kare che. dezAvagAsikavratamAM gharanA eka oraDAmAM amuka samaya sudhI huM rahIza tevI kAlAvadhithI zrAvaka dizAno saMkoca kare che, jethI potAnA AkhA gharamAM paNa gamanAgamanano pratiSedha thAya che, athavA potAnA gRhathI bahAra amuka samaya sudhI huM jaIza nahIM e pramANe saMkoca kare che, athavA potAnA gAmanI sImAdine AzrayIne saMkoca kare che. A prakAranA saMkocathI teTalA samaya mATe te kSetrathI adhika kSetra sAthe paNa agamananA pariNAmarUpa saMvarabhAvanI prApti thAya che. A rIte kSetrano saMkoca karatAM karatAM, AtmAnA potAnA zuddhabhAvone choDIne anyatra gamananA niSedhane anukULa zaktino saMcaya zrAvaka kare che. ahIM (paccakhkhANane AzrayIne) kALanI avadhi jaghanyathI be ghaDInI che. tethI be ghaDI ke tenAthI adhika kALamaryAdAne AzrayIne zrAvaka kSetrano saMkoca kare che ane pratidivasa bhAvana kare che ke susAdhuo sarva dravya, sarva kSetra, sarva kALa ane sarva bhAvo pratye sarvathA pratibaMdha vagaranA saMzleSa vagaranA, hoya che, mAre paNa te prakAre sarvatra saMzleSa vagaranA thavuM che. dezAvagAsikavratamAM zrAvaka kiMcit kALa sudhI jema kSetrano saMvara kare che tema upalakSaNathI bhogopabhogamAM paNa kiMcit kALa sudhI saMkoca kare che; teTaluM ja nahIM, pAMca aNuvrato je grahaNa karyA che temAM paNa sarvaviratine anukULa vizeSa saMkoca kare che, je saMkocanA baLathI sarvatra apratibaddha mAnasavALA-muni tulya thavAne anukULa zaktisaMcayano adhyavasAya pragaTe che. vaLI dezAvagAsikavratathI pAMca aNuvrato ane traNa guNavratomAM vizeSathI saMkoca karAvavAmAM Ave che te batAvavA mATe ja bhASyakArazrIe kahyuM ke te kSetrathI paranA kSetramAM sarva jIvomAM arthathI ane anarthathI sarva sAvadya yogano nikSepa thAya che=arthadaMDathI thatA sAvadya yoga ane anarthadaMDathI thatA sAvadya yogano parihAra thAya che. mATe zrAvake potAnA cittanI bhUmikAnuM samyagu samAlocana karIne je pramANe pAMca indriya ane chaThThA mananuM bAhya AraMbha samAraMbhathI nivartana karI zake ane cha kAyanA pAlana mATe je prakAranuM dayALu citta karI zake te prakAre yatna karavo joIe, jethI dezAvagAsikavrata uttara-uttara vRddhine pAmIne sarvathA niravadya jIvananuM kAraNa bane. (3) anarthadaMDaviramaNavrata: zrAvaka mokSano artha hoya che, mokSano eka upAya sarva sAvadya yoganI virati che, A sarvaviratinI prApti viSayaka zaktino saMcaya karavA arthe (jIvanajarUrI) bhogopabhoga sivAya koI nirarthaka pravRtti karIne karmabaMdha na thAya tenA saMkoca arthe zrAvaka anarthadaMDanI virati kare che. hajI bhogopabhoganI vRtti sarvathA nAza pAmI nathI tethI te bhogapabhoganI vRttino saMkoca karIne azakyaparihAra jaNAya tyAre te bhogapabhoganI Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-16 181 pravRtti kare che. anarthadaMDaviramaNavratamAM bhogopabhoganuM koI prayojana na hovA chatAM kAMdarSikI Adi pAMca prakA2nI vRttione kAraNe AtmAmAM thatA vikAronuM nivartana karAya che. kAMdarSikIvRtti Adi pAMca vRttio bhogopabhoga mATe jarUrI nathI, tenAthI mAtra vikAranI vRddhirUpe anarthadaMDanI ja prApti thAya che. zrAvakanuM citta sarva sAvadyayoganI virati tarapha atyaMta AkarSaNavALuM hoya che, chatAM deha pratyenA mamatvane kAraNe bhogopabhoganI pravRtti sarvathA tyAga karI zake tema na hoya tevo zrAvaka bhogopabhoganA saMkoca viSayaka sadA yatna kare che paraMtu tenI vRddhimAM kyAreya yatna karato nathI. bhogopabhoganA saMkoca mATenA yatnane choDIne bhogopabhoga viSayaka mAnasika vicAraNAo dvArA je koI nirarthaka pravRttio zrAvaka dvArA thAya che te sarva anarthadaMDarUpa che, tethI tenuM samAlocana karIne tenAthI nivRtti zrAvake ka2vI joIe. (4) sAmAyikavrata H zrAvaka saMpUrNa niravadya jIvanano arthI hoya che. pAMca indriya ane mana saMsAranA bhAvomAM saMzleSa pAmIne karmabaMdha karAve che, te karmabaMdhathI virAma pAmavA mATe pAMca indriyone ane manane bhagavAnanA vacanathI niyaMtrita karavA dvArA saMvara karIne saMpUrNa niravadya jIvana prApta karavA arthe mohanA pariNAmano nirodha karavA zrAvaka yatna kare che ane sarva jIvo pratye dayAno pariNAma ullasita thAya te arthe SaTkAyanA pAlanano adhyavasAya kare che. Avo adhyavasAya jAvajjIva ka2vA mATe zrAvaka samartha nathI tethI sAmAyika uccarAvIne sAmAyikanI avadhi sudhI te prakAre mana-vacana-kAyAne pravartAve che, jethI SaTkAyanA pAlananA adhyavasAya dvArA ane pAMca indriya tathA chaTThA mana dvArA dvividha-trividha sAvaghayoganI virati prApta thAya che, je sAmAyikavrata che. A sAmAyikavratanI jaghanya kAlAvadhi be ghaDInI che, tenA pUrve sAmAyika pArI zakAya nahIM; jyAre sAmAyikanI utkRSTa kAlAvadhi aniyata che. koInI zakti hoya to be ghaDIthI adhika daza-paMdara miniTa je kAMI zakya hoya teTalo samaya sAmAyikamAM avasthAna kare te bhAvavRddhinuM ja kAraNa che. AthI jema paccakkhANa pAratI vakhate ti2IyaM zabdathI adhika kAla pasAra karyo che tema jaNAvavAmAM Ave che, je paccakkhANanI maryAdAmAM atizayatArUpa che, tethI adhika lAbhanuM kAraNa che; tema sAmAyikamAM paNa adhika kALa pasAra thAya te adhika lAbhanuM kAraNa che. hA, mAtra adhika kALa sAthe adhika nirjarAno saMbaMdha nathI, paraMtu samabhAvanA pariNAmane anukULa, samabhAvanA rAgapUrvaka, samabhAvane anukULa karAtA yatnanA prakarSathI nirjarAno prakarSa thAya che. tethI nirjarAnA arthI zrAvake zaktinA saMcayArthe sAmAyika daramiyAna samabhAvanI vRddhi thAya te prakAre ja mana, vacana, kAyAthI karaNanA traNa ane karAvaNanA traNa ema cha prakAranI aviratinA tyAgamAM ja udyama ka2vo joIe, jethI samabhAvano pariNAma pragaTe. (5) pauSadhopavAsavrata H pauSadhopavAsa eTale pauSadhamAM upavAsa=parvatithiomAM AtmA potAnA mULa svabhAvane pragaTa ka2vAne anukULa vyApAravALo thAya te pauSadhamAM upavAsa che. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3adhyAya-7 | sUtra-16 pauSadhanI vyutpatti kare che - poSane kare te pauSadha. zenA poSane kare ? tethI kahe che - dharmanuM poSaNa kare te pauSadha. zrAvaka mATe dharmanuM poSaNa karanAra aSTamI Adi parvatithio che. tethI pauSadha zabdathI parvatithinuM grahaNa che. parvatithimAM zrAvaka cAra prakAranA pauSadha kare che. (1) AhArapauSadha, (2) zarIrasatkArapauSadha, (3) brahmacaryapauSadha ane (4) avyApArapauSadha. zrAvaka AhAra saMjJAno nirodha karIne aNAhArIbhAvane ullasita karavA arthe ane dehanA mamatvanA tyAgArthe caturtha bhaktAdi upavAsa Atmaka AhArapauSadha kare che. vaLI deha pratye nirlepabhAva karavA arthe ane sAvadya pravRttinA parihAra arthe dehanA satkArAdirUpa kriyAnuM varjana karavA svarUpa zarIrasatkArapauSadha kare che. vaLI sAdhunI jema saMpUrNa brahmacaryanI prAptino kAMIka aMze AsvAda cAkhavA mATe zrAvaka pauSadhanA kALaparyata sarvathA brahmacaryane aMgIkAra karavA Atmaka brahmacaryapauSadha kare che vaLI, zrAvaka AtmAmAM dharmabuddhi sthira thAya tevA saMskAranA AdhAnane anukULa, mana-vacana-kAyAthI thatA sarva sAvaghayoganA parihAra Atmaka avyApArapauSadha kare che. AhArapauSadha Adi cAramAM avyApArapauSadha pradhAna che. zrAvaka AhArapauSadha Adi cAra karavApUrvaka saMthArAdino vistAra karIne tenA upara vIrAsanAdi AsanapUrvaka sthira thaIne dharmajAgarikAmAM udyama kare che. tethI e prApta thAya ke zrAvaka pauSadha daramiyAna sarva dravya, sarva kSetra, sarva kALa ane sarva bhAvo pratye cittano saMzleSa na thAya te rIte AtmAmAM dharmanI vRddhi thAya tene anurUpa ucita bhAvanAothI AtmAne vAsita kare che, jethI sarvaviratine anukULa mahAbaLano saMcaya thAya. zrAvaka A rIte pauSadha daramiyAna yatna kare che, temAM jo tenAmAM tathAvidha virya hoya=zArIrika zakti hoya, to zrAvaka AkhI rAta kAyotsarga karavA Adi pUrvaka dharmajAgarikAmAM ja pasAra kare che, paraMtu rAtrino samaya che mATe sUvuM joIe e prakArano yatna zrAvaka pauSadha daramiyAna karato nathI. kvacit dehanI tevI sthiratA na rahe to atyaMta yatanApUrvaka alpakALa mATe nidrA kare che. (6) bhogopabhogaviramaNavrataH zrAvaka satata sarvaviratidharmanA svarUpanuM ciMtavana karIne saMpUrNa nirava jIvana prApta karavAnA atyaMta arthI hoya che ane zakti anusAra navuM navuM zAstra bhaNIne potAnI tattvanI rucine sthira karatA hoya che. tethI bhogopabhoganI sAvadya pravRtti potAnA jIvanamAM je vidyamAna che tene alpa-alpatara karavAnA atyaMta arthI che. tene mATe zrAvaka atyaMta sAvadya evA bhogapabhoganuM varjana kare che ane alpa sAvadya hoya tevA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tavAryAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-16, 17 183 paNa bhogonI sAmagrInuM parimANa kare che. tethI bhogapabhoganA viSayabhUta AhAra, pANI, sugaMdhI padArtho, vastra-alaMkAra, zayana, Asana, gRha, vAhana Adi je padArtho bahusAvadya svarUpa hoya teno zrAvaka parihAra kare che. vaLI, zrAvaka jemAM sAvadya pravRtti ghaNI ochI hoya tevA bhogopabhoganAM sAdhanonuM paNa parimANa karIne alpa karavA prayatna kare che. saMyama grahaNa karavA yogya zaktino saMcaya karavA arthe ja zakti anusAra bhogopabhogamAM saMkoca karI karIne saMpUrNa niravadya jIvana jIvavAne anukULa mAnasa utpanna kare che ane zaktino saMcaya thAya tyAre sarvaviratine grahaNa kare che. (7) atithisaMvibhAgavrata zrAvaka nyAyapUrvaka dhanArjanAdi karIne potAnA zrAvakajIvanane ucita evAM anna-pAnAdi dravyo potAnA mATe banAve che, te anna-pAnAdi dravyo sAdhune nirdoSa hovAthI kalpanIya che. zrAvaka vicAre che ke saMyama mATe A dravyono upayoga karIne susAdhuo saMyamanI vRddhi karaze tethI te dravya saphaLa thaze, huM paNa teonI bhakti karIne teonI jema saMyamanI zaktino saMcaya karuM. A prakAre vizuddha adhyavasAyapUrvaka dezakALa, potAnI zraddhA, sAdhunA guNane anurUpa satkAra ane vahorAvavAnA ucita kramapUrvaka zrAvaka sAdhune je dAna Ape che te atithisaMvibhAgavata che. zaktisaMpanna zrAvaka A rIte sAdhunI prApti hoya to pratidina potAnA mATe karAyelA bhojanAdithI susAdhunI bhakti karIne saMyamanI zaktinI vRddhi kare che, te atithisaMvibhAgavata che. Il7/1kA bhASya : kiJcAnyaditi - bhASyArtha : vaLI anya zuM che ?-aNuvratadhArI zrAvaka pUrvasUtramAM kahyuM tevAM vrato grahaNa kare che enAthI anya zuM kare che ? te batAve che - sUtra : mAraNAntikI saMlekhanAM joSitA / / 7/17 / / sUtrArtha - mAraNAntikI saMlekhanAne joSitA karanAro, zrAvaka thAya che. II7/17nA bhASya : kAlasaMhananadaurbalyopasargadoSAd dharmAvazyakaparihANiM maraNaM vA'bhito jJAtvA'vamaudaryacaturthaSaSThASTamabhaktAdibhirAtmAnaM saMlikhya saMyamaM pratipadyottamavratasampannazcaturvidhAhAraM pratyAkhyAya yAva Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-17 jjIvaM bhAvanA'nuprekSApara: smRtisamAdhibahulo mAraNAntikIM saMlekhanAM joSitA uttamArthasyArAdhako bhavatIti / / 7/2 / / bhASyArtha : kAlasaMhanana mavatIti / / kAla, saMghayaNanA daurbalyanA kAraNe, upasarganA doSane kAraNe, dharmanA AvazyakanI parihANine athavA cArebAjuthI maraNane jANIne, avamaaudarya=UNodarI, caturtha, SaSTha, aSTamabhaktAdi vaDe AtmAnuM saMlekhana karIne=dehanuM saMlekhana karIne, saMyama svIkArIne=sarva sAvadhayoganA tyAgano svIkAra karIne, uttama vratasaMpanna evo zrAvaka caturvidha AhAranuM pratyAkhyAna karIne jAvajjIva sudhI bhAvanAmAM ane anuprekSAmAM tatpara=bhAvanAmAM ane anuprekSAmAM yatnazIla, smRti samAdhi bahula mAraNAntika saMlekhanAne karanAra uttamArthano ArAdhaka thAya che=jIvananA aMtima samayamAM karavA yogya saMlekhanA dvArA prakRSTa puruSArtharUpa mokSano ArAdhaka thAya che. 'kRti' zabda bhASyanI samAptimAM che. / / 7/17|| bhAvArtha: saMlekhanAvrata : zrAvaka svabhUmikA anusAra 12 vratone pALyA pachI kALane kAraNe dharmanA AvazyakanI parihANi thatI jANe, athavA saMghayaNanI durbalatAne kAraNe dharmanA AvazyakanI parihANine jANe athavA rogAdi upasargane kAraNe dharmanA AvazyakanI parihANine jANe athavA cArebAjuthI maraNa upasthita thayuM che tema jANe tyAre jIvananA aMta samaye karavA yogya ArAdhanA mATe tatpara thAya che. te vicAre che ke have A deha dharmanA ucita kRtyo karavA mATe samartha nathI tethI vidhipUrvaka A dehano tyAga karIne mArA AtmAnuM vizeSa hita sAdhavA mATe huM yatna karuM. potAnI kAyAne saMlekhanA karavA mATe prathama AhAra alpa kare che arthAt UNodarInuM pAlana kare che ane potAnI zakti anusAra upavAsa-chaTTha-aTTama Adi tapa kare che. tenA dvArA potAnA za2I2ne kase che, jethI zarIra pratyeno pratibaMdha dUra thAya. te tapAdikALamAM jema tapAdi dvArA kAyAne saMlekhana kare che tema sUtranA arthonuM ciMtana-manana karavA dvArA AtmAne zubhabhAvothI vAsita karIne potAnA cittamAM vartatA kaSAyonuM paNa saMlekhana kare che. phalasvarUpe jema jema kAyA kSINa thAya che ane sUtra-arthanA bhAvanathI AtmA alpa-alpatara kaSAyavALo thAya che, jethI citta dRDha praNidhAnapUrvaka nirlepa pariNAmanI vRddhinA yatnavALuM bane che, tema tema kaSAyonI saMlekhanA thAya che. A rIte saMlekhanA karyA pachI zrAvaka saMyamane svIkAre=zakti hoya to sarva sAvaghayogano tyAga kare. pAMca mahAvratorUpa uttamavratane pAmelo te zrAvaka cAra prakAranA AhAranuM jAvajjIva sudhI pratyAkhyAna kare che ane bhAvanAthI ane anuprekSAthI AtmAne vAsita ka2vA yatna kare che arthAt anitya Adi bAra Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-17, 18 185 bhAvanAothI AtmAne atyaMta vAsita karavA yatna kare che. saMsAranA vAstavika svarUpanuM anuprekSaNa karavAmAM tatpara thaIne ane saMsAranA ucchedanuM prabaLa kAraNa kSapakazreNI che tene prApta karavAnI pariNatinuM sUkSma anuprekSaNa karIne saMsAranA bhAvothI AtmA nirlepa-nirlepatara thAya tevo yatna kare che. potAnAM vratonI smRti ane jagatanA bhAvothI para thavAnA kAraNe te samAdhibahula bane che=vratonI atyaMta smRti ane citta atyaMta samAdhivALuM bane tevA yatnavALuM thavAne kAraNe zrAvaka pracura samAdhi yukta thAya che. A rIte mAraNAntika saMlekhanA karanAra zrAvaka uttamArthano ArAdhaka thAya che=mokSa mATe je prakRSTa prayatna karIne manuSyabhavane saphaLa karavAno che te rIte manuSyabhavane saphaLa karavA dvArA mokSano ArAdhaka thAya che. tethI zrAvake maraNakALa upasthita thAya tenA pUrve paNa yathAzakti kaSAyonI saMlekhanA karIne AtmAne te rIte bhAvanAo dvArA vAsita karavA dIrghakALa sudhI yatna karavo joIe, jethI te suabhyasta bhAvo maraNa viSayaka pIDAkALamAM paNa sukhapUrvaka upasthita rahe. A zubhabhAvonA baLathI uttaranA uttama janmanI prApti thAya che. II7/1NA bhASya : etAni digvatAdIni zIlAni bhavanti, "niHzalyo vratI" (a0 7, sU0 13) iti vacanAduktaM bhavati-vratI niyataM samyagdRSTiriti, tatra - bhASyArtha A divratAdi zIlo che=sUtra-16 ane sUtra-17mAM batAvela divratAdi ane saMlekhanA zIlo che cAritranI pariNati che, sUtra-13mAM niHzalya vratI' e pramANe vacanathI kahevAyeluM thAya che=arthathI kahevAyeluM thAya che. zuM kahevAyeluM thAya che? tethI kahe che - vratI niyata samyagdaSTi hoya che. ethI tyAM=samyaktamAM, zuM zuM aticAra hoya che ? te batAve che - bhAvArtha : sUtra-16 ane sUtra-17mAM batAvyuM e cAritranI pariNatirUpa zIlAdi che. tethI zIlAdivALo zrAvaka vratI che tevo artha prApta thAya che. sUtra-3mAM graMthakArazrIe kahela ke traNa zalyathI rahita vratavALo hoya che. tethI e phalita thayuM ke je jIvamAM samyakta hoya te niyamo mAyAzalya, nidAnazalya ane mithyAtvazalyathI rahita hoya che. vratavALo zrAvaka niyamo samyagdaSTi hoya che, kema ke jo traNa zalyamAMthI koI zalya hoya to samyakta nathI ane samyakta na hoya to vratonuM pAlana hovA chatAM te vratI nathI; kema ke niHzalya nathI. tethI vratI thavA mATe niHzalya thavuM joIe ane niHzalya samyagdaSTi jIva ja hoya che. tethI samyanAM pAMca aticAro batAve che - Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 tatyAdhigamasUtranAga-3/adhyAya-7/sUtra-18 sUtra: zaGkAkAGkSAvicikitsA'nyadRSTiprazaMsAsaMstavAH samyagdRSTeratIcArAH / / 7/18 / / sUtrArtha : zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, avyadRSTinI prazaMsA (ane) acadaSTino saMtava samyagdaSTinA matiyArI cha sabhyarzananA pAMya matiyAro che. II7/18|| bhASya : zaGkA kAGkSA vicikitsA anyadRSTiprazaMsA saMstavaH ityete paJca samyagdRSTeraticArA bhavanti, aticAro vyatikramaH skhalanamityanarthAntaram / adhigatajIvAjIvAditattvasyApi bhagavataH zAsanaM bhAvato'bhiprapannasyAsaMhAryamateH samyagdRSTerarhatokteSu atyantasUkSmeSvatIndriyeSu kevalAgamagamyeSvartheSu yaH sandeho bhavati 'evaM syAdevaM na syAditi sA zaGkA / aihalaukikapAralaukikeSu viSayeSvAzaMsA kAGkSA, so'ticAraH samyagdRSTeH, kutaH ? kAGkitA hyavicAritaguNadoSaH samayamatikrAmati / vicikitsA nAma 'idamapyastIdamapi' iti mativiplutiH / anyadRSTirityarhacchAsanavyatiriktAM dRSTimAha, sA dvividhA - abhigRhItA cAnabhigRhItA ca tadyuktAnAM kriyAvAdinAmakriyAvAdinAmajJAnikAnAM vainayikAnAM ca prazaMsAsaMstavau samyagdRSTeraticAra iti / atrAha - prazaMsAsaMstavayoH kaH prativizeSa iti ?, atrocyate - jJAnadarzanaguNaprakarSodbhAvanaM bhAvataH prazaMsA, saMstavastu sopadhaM nirupadhaM ca bhUtAbhUtaguNavacanamiti / / 7/18 / / bhASyArtha : zaGkA ..... vacanamiti / / zaMst, sial, pilsiA , satya haTinI prazaMsA (sane) savyaSTino saMtava e pAMca samyagdaSTinA aticAro che. aticAranA paryAyavAcI batAve che - aticAra, vyatikrama, skUlana e anarthAntara che=ekAryavAcI zabdo che. prApta karAyelA jIvAjIvAdi tatvovALA paNa bhAvathI bhagavAnanA zAsanane svIkArAyelA asaMhArya mativALA=avyadarzananA vacanathI viparyAsa na pAme tevI mativALA, samyagdaSTine bhagavAne kahelA atyaMta sUkSma atIndriya arthavALA kevala AgamagrAhya tattvamAM je saMdeha thAya che=A pramANe che ke A pramANe nathI' e prakAranI zaMkA thAya che, te AzaMkA che. Ihalaukika (ane) pAralaukika viSayomAM AzaMsA kAMkSA che, te samyagdaSTino aticAra che. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-18 kayA kAraNathI aticAra che ? tethI kahe che - kAMkSAvALo=Aloka ane paralokanA viSayamAM AzaMsAvALo, avicArita guNadoSavALo, samayanuM atikramaNa kare che=bhagavAnanA zAsananA siddhAMtanuM atikramaNa kare che. vicikitsA eTale A paNa che ane A paNa che e prakAre matinI vidhvati=matino viparyAsa. avyadRSTi eTale arihaMtanA zAsanathI vyatirikta evI daSTine kahe che. te avyadRSTi, be prakAranI che - abhigRhIta ane anabhigRhIta=abhigRhIta mithyASTinI abhigRhItA atyadaSTi che ane anabhigRhItamithyAdaSTinI anabhigRhItA avyadRSTi che. ane tenAthI yuktaavyadRSTithI yukta, evA kriyAvAdI, akriyAvAdI, ajJAnika ane vaiyikonI prazaMsA ane saMsava samyagdaSTino aticAra che. ahIM prazaMsA ane saMstavamAM, prazna kare che - prazaMsA ane saMstavamAM zuM prativizeSa che? zuM bheda che ? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - jJAna-darzana guNanA prakarSanuM ubhAvana bhAvathI prazaMsA che. vaLI saMstava sopavaeN upAdhisahita kapaTarUpa upAdhi sahita, nirupathaM kapaTarUpa upAdhithI rahita, vidyamAna ke avidyamAna guNanuM vacana e saMstava che. I7/18. bhAvArtha : vratadhArI zrAvaka haMmezAM samyagdaSTi ja hoya che, kema ke niHzalya vatI kahevAthI mAyAdi traNa zalyathI rahita vatI hoya che. mAyAdi traNe zalya mithyAtva sAthe avinAbhAvI che. tethI vatI evA samyagdaSTimAM pAMca aticAro saMbhave che te bhASyakArazrI batAve che - aticAra eTale vratonuM atikramaNa, vratonuM alana. samyaktanA pAMca aticAromAMthI koIpaNa aticAra prApta thAya tyAre samyaktarUpa guNanuM alana thAya che. (1) zaMkAaticAra - temAM prathama zaMkAaticAra batAve che - zrAvaka samyakta svIkAryA pachI samyaktanI zuddhi arthe ane vRddhi arthe satata navuM navuM adhyayana svazakti anusAra avazya kare che ane jIvAdi tattvono sUkSma-sUkSmatara bodha karavA yatna kare che. bhagavAne je prakAre jIvAdi padArtho kahyo che te prakAre ja rucipUrvaka zraddhA kare che. anyadarzananA vacanathI jenI mati AkSepa pAme tevI nathI paraMtu bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhA che tevA samyagdaSTine bhagavAnanA zAsanamAM kahevAyelA atyaMta sUkSma ane indriyothI agamya kevala AgamagrAhya arthomAM je saMdeha thAya che ke A vastu A pramANe che=je pramANe zAstramAM ullekha maLe che te pramANe che ke A pramANe che-potAne yuktithI anya prakAre jaNAya che e pramANe che ? e prakAranI zaMkA te aticArarUpa che; kema ke bhagavAnanuM vacana kaSa-chedatApa zuddha che, tenI parIkSA karyA pachI zAstramAM kahelAM vacano je yuktigamya hoya tene yuktithI jANavA yatna Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-18 karavo joIe ane Agamagamya hoya te padArthone AgamavacanathI ja svIkAravA joIe; paraMtu AgamagrAhya arthomAM svamati anusAra vikalpa karIne anyathArUpe zaMkA karavI te jinavacanamAM azraddhArUpa hovAthI samyaktanA aticArarUpa che=samyaktamAM skUlanarUpa che. (2) kAMkSAaticAra - samyagdaSTi jIva mokSano atyaMta arthI hoya che, paraMtu tuccha evA AlokanA ane paralokanA viSayonI icchA karato nathI. Ama chatAM tIvra aviratino udaya hoya to bhogano tyAga na paNa karI zake; chatAM tene icchA to bhoganA saMkleza vagaranI sarva karma rahita evI mukta avasthAnI ja hoya che. kyAreka viSayonuM AkarSaNa thavAthI AlokanA sukhonI AkAMkSA thAya ke paralokanA sukhonI AkAMkSA thAya, te samyatvano aticAra che arthAt samyatvaguNa e prakAranI AkAMkSAthI alita thAya che. kema ? tethI bhASyakArazrI kahe che - AlokanAM ane paralokanAM sukhomAM kAMkSAvALo samyagdaSTi jIva avicAritaguNa-doSavALo bane che; kema ke saMsAranAM vaiSayika sukho jIvane kleza karAvanArAM che, tethI vicArakane tenI kAMkSA thAya nahIM, paraMtu potAne tyAga karavAnI zakti na hoya to dhIre-dhIre paNa viSayone tyAga karavAne anukULa zaktino saMcaya kare che. tenA badale dharma sevIne evAM tuccha vaiSayika sukhonI kAMkSA thAya tyAre te samyagdaSTi jIva viSayonA doSomAM ane viSayonA tyAgathI thatA guNomAM avicArita prajJAvALo bane che. tethI zAstranuM atikramaNa kare che arthAt bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhAnuM ullaMghana kare che. AthI ja te jIva kAMIka sukhazIliyA svabhAvane kAraNe bauddhadarzananA bAhyatyAga vagaranA ane dhyAnathI mokSa sAdhavAnA vacanane sAMbhaLIne te dharmane aMgIkAra karavAnI icchAvALo thAya che, jethI tenuM samyakta malina bane che. AnAthI e phalita thAya ke samyagdaSTi jIvane AlokanA ane paralokanA viSayonI AkAMkSA thAya nahIM. jema koIne khaNaja thayelI hoya te khaNajanI kriyA kare; paraMtu khaNaja mane prApta thAo' tevI icchA kare nahIM, tema samyagdaSTi jIva paNa viSayonI icchAthI AkuLa thAya tyAre viSayonI pravRtti kare, paNa tuccha evA AlokanAM ane paralokanAM bhautikasukho mane prApta thAo' tevI AkAMkSA kare nahIM. AvI AkAMkSA thAya tyAre samyagdaSTi jIvamAM paNa guNadoSanI vicAraNAmAM viparyAsa thAya che. AthI ja viSayonI pariNati pIDArUpa hovA chatAM tenI prAptinI AkAMkSA thAya che. AvI AkAMkSA samyaktane malina kare che. A prakAranA kAMkSAaticAranA varNana uparathI avaMtisukumAlane thayela svarganI AkAMkSA paNa samyaktano kAMkSArUpa aticAra che, ema jaNAya che, tattva bahuzruto vicAre. ahIM vizeSa e jaNAya che ke samyagdaSTine bhoganI icchA thAya, paraMtu bhoganA icchAkALamAM paNa te bhogazaktine kSINa karavAnI icchAvALo hoya che. jema koIne paNa thaI hoya tyAre paNa khaNavAnI icchA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 tavAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-18 hovA chatAM tenAmAM khaNajanA rogane kSINa karavAnI icchA avazya varte che, paraMtu khaNaja vRddhinI icchA kyAreya thatI nathI, tema samyagdaSTine paNa AlokanA ane paralokanA viSayonI vRddhinI icchA kyAreya vartatI nathI. khaNajano rogI jema rogathI AkuLa thaI khaNajanI pravRtti kare che tema bhoganI icchAthI AkuLa samyagdaSTi jIva bhogamAM pravRtti kare che topaNa te bhogazaktine kSaNa karavAnI icchAvALo hovAthI te saMvegasArA pApapravRtti kare che arthAt saMvegathI yukta thaIne bhoganI icchA maMda thAya te rIte bhoganI pravRtti kare che. (3) vicikitsAaticAra :vicikitsA eTale potAnA vaDe sevAtA dharma anuSThAnanA phaLamAM saMdeha. kayA prakArano saMdeha thAya che ? te spaSTa karatAM bhASyakArazrI kahe che - saMsAramAM karAtI kriyAmAM 'A paNa che arthAt A kriyA phaLayukta paNa che" ane "A paNa che arthAt A kriyA phaLarahita paNa che e prakAre jovAthI pote je dharmakRtya kare che tenA phaLanA viSayamAM paNa e prakArano saMdeha thAya che ke "mArA dharmakRtyanuM vAstavika phaLa che ke vAstavika phaLa nathI ?' A prakArano matino viplava e vicikitsA che. Azaya e che ke samyajJAnapUrvakanI karAyelI kriyA kyAreya niSphaLa thatI nathI, paraMtu samyajJAnanA abhAvane kAraNe ke samyajJAnanA aniyaMtraNane kAraNe kriyAnA phaLanA abhAvanI prApti thAya che. jema rasoI karanArAM bahenone rasoI viSayaka samyajJAna hoya ane tene anusAra rasoIkriyA kare to rasoInI niSpattirUpa phaLane teo avazya prApta kare. dhanArjana mATe koIka prayatna karato hoya te vakhate te je pravRtti kare che tenAthI phaLa nahIM maLe tenA ajJAnane kAraNe tenI te pravRtti niSphaLa paNa bane che, paraMtu jo tene samyajJAna hota to te pravRtti kyAreya niSphaLa bane nahIM. AthI ja kheDUta khetI kare che, varasAdanI saMbhAvanA rAkhe che, chatAM varasAda na paDe to tenI kriyA niSphaLa bane che te sthAnamAM paNa varasAda paDaze ke nahIM, tenA samyagu nirNayanA abhAvane kAraNe ja tenI kriyA niSphaLa thaI. jyAre samyajJAnapUrvakanI karAyelI koI kriyA kyAreya paNa niSphaLa thatI nathI, AthI ja jeo bhagavAnanA vacanAnusAra ucita kriyAono yathArtha bodha karIne potAnI kRtithI kriyAnI sAdhyatAno nirNaya karIne je rIte je kriyA aMtaraMga ane bahiraMga yatnapUrvaka bhagavAne karavAnI kahI che te rIte te kriyA jeo kare che te kriyAnA phaLane teo avazya prApta kare che. Ama chatAM sUkSmabuddhinA abhAvane kAraNe bAhya pravRttinA sthAnamAM kvacit niSphaLa kriyAne joIne sarvaze batAvelA anuSThAna viSayaka phaLano saMdeha thAya che te vicikitsA nAmano samyaktano aticAra che. bhagavAnanA vacanAnusAra saMsArI jIvono AtmA dehavyApI che ane taiyAyikanA matAnusAra AtmA vibhu che, AvuM sAMbhaLyA bAda koIka jIvane matinI durbaLatAnA kAraNe jaNAya ke "A paNa che=bhagavAnanA vacanAnusAra vicAravAmAM Ave to AtmA zarIravyApI che ema jaNAya che ane A paNa che naiyAyikanI Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-18 yukti anusAra vicArIe to AtmA sarvavyApI che e paNa saMgata jaNAya che. A vakhate tene naiyAyikanI mAnyatA sAcI hoI zake che tevI mati thavArUpa matino je viplava thAya che te vicikitsA che. (4) anyadRSTiprazaMsAaticAra ane (5) anyadaSTisaMstavaaticAra : anyadarzanavALA be prakAranA hoya che - keTalAka potapotAnA darzana pratyenA baddharAgavALA hoya che, tethI potAnA darzananA padArthonuM sthApana karavA mATe sadA yatna karanArA hoya che. paraMtu tattvano nirNaya karavAne abhimukha pariNAmavALA hotA nathI, teo abhigRhIta mithyAdRSTi che. vaLI, jeo koIka darzanane svIkAranArA hovA chatAM te te darzananI suMdara kriyAone joIne te badhA pratye samAna valaNavALA hoya che paraMtu koI darzananA AgrahavALA hotA nathI teo anAbhigrahika mithyASTi che. A banne prakAranA mithyAdRSTimAMthI keTalAka kriyAvAdI che, keTalAka akriyAvAdI che, keTalAka ajJAnavAdI che ane keTalAka vainAyikamatanA AzrayavALA che. teonA koIka AcArone joIne teonI prazaMsA karavAmAM Ave ke teono saMtava karavAmAM Ave to samyagdaSTi jIvane aticAranI prApti thAya che; kema ke samyagdaSTi jIva tattvano yathArtha nirNaya karIne sarvajJanuM vacana ja paripUrNa yathArthavAdI hovAthI teno ja svIkAra kare che. vaLI oghathI (saMkSepathI) ke vistArathI tattvano nirNaya karIne samyagdaSTi jIve jainadarzanano svIkAra karyo hoya che, temAM sthira zraddhAvALAne paNa mithyAdarzananA kaMIka avivekavALA ane kaMIka vivekavALA evA AcAronI prazaMsA karavAno pariNAma thAya ke saMstava karavAno pariNAma thAya te samyaktanA sthirabodhamAM malinatAjanya pariNAma che; kema ke samyagdaSTi jIvane yathArtha tattva pratye ja pakSapAta hoya che tethI tenI ja te prazaMsA kare ke saMstava kare, paraMtu je darzananA AcAromAM aneka sthAne aviveka varte che tevA AcAronI te stavanA kare nahIM. anyadarzananA jIvana paricayanA kAraNe teono saMstava karavAmAM Ave ke prazaMsA karavAmAM Ave te samyaktano aticAra che. ahIM prazna thAya ke prazaMsA ane saMstavamAM zuM bheda che ? tethI kahe che - koI samyagdaSTi jIva anyadarzananA jIvo sAthe paricayamAM hoya, jenA kAraNe tenA jJAna, tenA darzananI ruci ane te jIvamAM vartatA dAkSiNyAdi guNo joIne tenA prakarSanuM ubhAvana kare arthAt A badhA guNo A darzanavALAmAM ghaNA che te bhAvathI prazaMsA che, je samyaktamAM aticAra svarUpa che; kema ke bhagavAnanA vacanAnusAra sUkSma vivekavALuM jJAna te darzanamAM nathI, pUlathI koIka sthAnamAM suMdara vacano tyAM prApta thatAM hoya che. vaLI te darzanavALA jIvomAM potAnA darzana pratyenI rUci avivekavALI hovAthI prazaMsApAtra nathI. vaLI teomAM vartatA dAkSiNyAdi guNo paNa suMdara hovA chatAM viparIta (tattva mATenI) rucithI doSavALA che. mATe evA guNonI prazaMsA karavAthI tenA darzananI puSTi thAya che, jenAthI samyaktamAM malinatAnI prApti thAya che. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 | sUtra-18, 19, 20 191 anya darzanavALA jIvo saMbaMdhI "sopadha ke nirupadha, sadabhUta ke asabhUta guNone kahenAruM vacana" e saMstava che. tethI e prApta thAya ke anyadarzanavALA sAthe potAne paricaya hoya ane tenI sAthe sAro saMbaMdha rAkhavAnI vRtti hoya tyAre sopadha eTale kapaTapUrvaka ane nirupadha eTale kapaTarahita tenA darzananA ke tenA darzananA sevanathI tenAmAM pragaTa thayelA vAstavika guNo ke avAstavika guNonuM kathana kare arthAt tArAmAM A badhA guNo ghaNA sArA che athavA tArA darzananI A badhI vAto suMdara che tema kahevuM e saMstava nAmano samyaktano aticAra che. prazaMsAmAM potAne te darzanamAM ghaNA guNo dekhAya che, tethI haiyAthI prazaMsA thayela che ane saMstavamAM te darzananA guNone joIne prazaMsAno pariNAma nathI, paraMtu mitratA AdinA saMbaMdhane kAraNe tene suMdara lAge tevA te darzananI prazaMsA karanArAM vacano kahevAmAM Ave che. 7/18 avataraNikA : samyaktanA pAMca aticAra batAvyA pachI zrAvakanA bAra vratonA aticAro batAvavA arthe kahe che - sUtra : vratazIjopu pazva pazva yathAzcamamTI7/21 sUtrArtha - vratamAM ane zIlamAM=aNuvatomAM ane guNavata tathA zikSAvatarUpa zIlomAM, yathAkrama pAMcapAMca aticAro che. ll7/19ll bhASya : vrateSu paJcasu zIleSu ca saptasu paJca paJcAtIcArA bhavanti, yathAkramamiti UrdhvaM yadvakSyAmaH T7/1 bhASyArtha :tra yasthAna | pAMca vratomAM=pAMca aNuvratomAM, ane sAta zIlomAM-traNa guNavrata ane cAra zikSAvratamAM, pAMca-pAMca aticAro thAya che, yathAkrama=AgaLamAM ame je kahIzuM te kramAnusAra, che. I7/19I bhASya : tathA - Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 tavAryAyigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-20 bhASyArtha - te A pramANe che=vrato ane zIlomAM yathAkrama kahevAnArA aticAro A pramANe che - sUtra : bandhavadhacchavicchedAtibhArAropaNAnapAnanirodhAH / / 7/20 / / sUtrArtha - baMdha, vadha, cAmaDAno cheda, atibhAranuM AropaNa, anna-pAnano nirodha, pahelA vratamAM pAMca aticAro che. ll7/20|| bhASyaH trasasthAvarANAM jIvAnAM bandhavadhau, tvakchedaH kASThAdInAM, puruSahastyazvagomahiSAdInAM cAtibhArAropaNaM teSAmeva cAnapAnanirodhaH ahiMsAvratasyAticArA bhavanti / / 7/20 / / bhASyArtha: trasthAvarALa ... bhavanti | trAsa-sthAvara jIvono baMdha ane vadhu pahelA aNuvratamAM aticAra che. kASThAdinA tvacUno cheda pahelA aNuvratamAM aticAra che. puruSa, hasti, azva, gAya, mahiSAdine atibhAranuM AropaNa pahelA aNuvratamAM aticAra che. teonA ja annapAtano virodha ahiMsA vratanA aticAra thAya che. li7/20mAM bhAvArtha :zUlaprANAtipAta viramaNavratanA aticAra :(1-2) vadha-baMdhaaticAra : zrAvaka svazakti anusAra trasajIvonA rakSaNanuM ahiMsA vrata svIkAre che. tenI sAthe ja sthAvaramAM paNa zakya eTalI ucita yatanApUrvaka hiMsAnA parihAranuM paccakhkhANa kare che. tethI pramAdane vaza traNa-sthAvara jIvono vadha kare ke teone doraDA AdithI bAMdhe to pahelA vratamAM aticAranI prApti thAya che. zrAvake vRkSAdinuM chedana ke agnikAyanA AraMbha ke anya sthAvara jIvonI hiMsA hoya tevAM kRtyo karavA joIe nahIM, chatAM tevAM kRtyo kare to pahelA vratamAM aticAranI prApti thAya, phakta potAnI AjIvikA mATe yatanApUrvaka trasa ane sthAvaranI rakSA mATe ucita yatna kare ane temAM hiMsA thAya te hiMsA aticArarUpa nathI, AthI ja gRhakAryamAM yatanApUrvaka sthAvara jIvonI rakSA mATe apramAdathI je zrAvaka yatna kare che, tene (koIka jIvanI hiMsA thavA chatAM paNa) vadha-baMdha aticAranI prApti nathI, paraMtu je zrAvaka pramAdavaza traNasthAvara jIvonI vadha-baMdhAdinI pravRtti kare che tene pahelA vratamAM aticAranI prApti thAya che. mATe zakti Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-20, 21 193 anusAra trasa jIvonI rakSA mATe ane sthAvara jIvonI paNa rakSA mATe jeo ucita yatanA kare che teone vadha-baMdhAdi aticAranI prApti thatI nathI. (3) chavicchedaaticAra : vaLI vRkSanA kASTha AdinI tvacAnuM chedana kare to pahelA aNuvratamAM aticAranI prApti thAya che. zrAvaka gRhakAryamAM vanaspati Adino upabhoga kare che tyAre rAMdhavAmAM chedana-bhedananI kriyAo thAya che, chatAM temAM zakya eTalI yatanA rAkhe che ane azakya parihAra hoya teTaluM ja chedana-bhedana kare che. adhika saMkocavALA zrAvako vanaspati Adino upayoga na thAya te rIte paNa paheluM aNuvrata grahaNa kare che. AthI ja potAnA mATe bhojanAdi karAyuM na hoya tevuM ja bhojana grahaNa kare che. jema vIraprabhue naMdIvardhanarAjAnI be varSa gRhavAsamAM rokANa saMbaMdhI vinaMtIno svIkAra karatAM kahela ke have pachI mArA mATe koI AraMbhanAM kRtyo karavAM nahIM'. tema zrAvakanI pratimA vahana karanAra paNa keTalAka zrAvako potAnA mATe banela vastuno vaparAza karatA nathI; chatAM lobhane vaza kASThanI tvacAnuM chedana kare to aticAranI prApti thAya che; kema ke dayALu citta nAza pAme che. (4) atibhArAropaNaaticAra - lobhAdine vaza thaIne puruSa ke pazu Adi upara atibhAranuM AropaNa karavAmAM Ave to prathamavratano atibhArAropaNa nAmano aticAra prApta thAya che. tethI zrAvake zakya hoya to evAM kRtyo ja na karavAM ke jethI anya upara bhAra AropaNano prasaMga prApta thAya; chatAM tevuM azakya hoya to dayALu svabhAvapUrvaka atibhAranA AropaNanuM varjana karavuM joIe. hasti Adi catuSpada ane nokara-cAkara Adi dvipada upara atibhAranuM AropaNa na thAya e rIte vyavasAya karavAthI atibhArAropaNa nAmanA prathama aNuvratanA aticAranI prApti thatI nathI. (5) annapAnanirodhaaticAra: vaLI manuSya ke pazu Adine annapAnano virodha karavAmAM Ave to pahelA aNuvratamAM aticAranI prApti thAya che. zrAvake haMmezAM potAnA Azrita jIvonA annapAnanI ciMtA karIne pachI ja bhojana karavuM joIe; kema ke zrAvaka dayALu cittavALA hoya che. paheluM aNuvrata dayALu cittane ja daDha karavA mATe grahaNa karAya che. koI Azritane anna-pAna vagarano rAkhIne zrAvaka bhojana kare to tenA dayALu cittano nAza thAya che, tethI aticAranI prApti thAya che. kvacit koIkanuM anucita vartana hoya to kevaLa zabdathI ja zrAvaka kahe ke Aje tene bhojana maLaze nahIM. bhojanaveLAe anyanA annapAnano nirodha karIne bhojana kare to aticAranI prApti thAya. I7/2nA avataraNikA - have kramaprApta bIjA sthUla mRSAvAdaviramaNavratanA aticArone batAve che - Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3adhyAya-7 / sUtra-21 sUtra : mithyopadezarahasyAbhyAkhyAnakUTalekhakriyAnyAsApahArasAkAramantrabhedAH TI7/2aa sUtrArtha : mithyAupadeza, rahasyanuM abhyAkhyAna, phUTalekhajiyA, nyAsApahAra, sAkAramaMtrabheda e pAMca bIjA aNuvratanA aticAro che. I7/21] bhASya : ete paJca mithyopadezAdayaH satyavacanasyAticArA bhavanti / tatra mithyopadezo nAma pramattavacanamayathArthavacanopadezo vivAdeSvatisandhAnopadeza ityevamAdiH / rahasyAbhyAkhyAnaM nAma strIpuMsayoH paraspareNAnyasya vA rAgasaMyuktaM hAsyakrIDAsaGgAdibhiH rahasyenAbhizaMsanam / kUTalekhakriyA lokapratItA / nyAsApahAro vismaraNakRtaparanikSepagrahaNam / sAkAramantrabhedaH paizunyaM guhyamantrabhedazca / / 7/21 / / bhASyArtha te ...... guhAmatramelabdha che. A pAMca mithyAupadezAdi satyavacananA=sthUla mRSAvAdaviramaNavratatA, aticAro che. tyAM miththA upadeza eTale pramatavacana=vicAryA vagara pramAdathI bolAyeluM vacana, ayathArtha vacana athavA ayathArtha upadeza, vivAdamAM atisaMdhAnano upadeza=bIjAne ThagavAno upadeza, e vagere mithyAupadeza che. strI-puruSanA parasparathI rahasyanuM abhyAkhyAta athavA anyanA rAgasaMyuktane hAsya krIDA AsaMgAdi vaDe rahasyathI kahevuM. phUTalekhanI kriyA lokapratIta che. vyAsano apahAra=vismaraNakRta paranA vikSepanuM grahaNa=anya vyakti grahaNa karavAnuM bhUlI gaI hoya te dhananuM pote grahaNa, kare te vyAsa apahAra che. sAkAramaMtrabheda=IMgita AkArathI maMtraNAnuM prakAzana, te pazunyarUpa athavA gupta maMtraNAnuM prakAzana che. II7/21II bhAvArtha :sthUla mRSAvAdaviramaNavratanA aticAra - (1) mithyAupadezaaticAra: koIne pIDAkArI vacanaprayoga nahIM karavo tevuM zrAvakane bIjA vrata aMtargata paccakhANa che. tethI koIne pIDA kare tevo vacanaprayoga jo te kare to te satyavacana hoya ke mithyAvacana hoya topaNa te mithyA upadeza kahevAya. A batAvavA arthe mithyAupadezano artha karyo ke mithyAupadeza eTale pramattavacana. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 adhyAya-7 / sUtra-21 195 tethI e prApta thAya ke zrAvake sadA smaraNa rAkhavuM joIe ke koIne pIDAkArI thAya tevuM vacana mArAthI bolAya nahIM, chatAM anAbhogAdithI pramAdane kAraNe koIne pIDAkArI vacana bolAya to te mithyA upadeza che. AthI ja gharamAM beThela vyakti koI khAsa prayojana vinA koIka kAryanuM sUcana kare, jenA kA2Ne AraMbhasamAraMbha thAya tema hoya, to te mithyA upadezarUpa che. tethI jIvanavyavasthA mATe ati Avazyaka hoya teno ucita vicAra karIne ja vivekasaMpanna zrAvaka koI kRtya karavAnuM koIkane sUcana kare che. AvuM koI prayojana na hoya chatAM kahe ke UMTane vahana karo, to tema kahevAthI UMTane pIDA thAya. tethI UMTane pIDAkArI evuM te vacana pramatta vacana che. ayathArtha vacana ke ayathArtha upadeza e paNa mithyA upadeza che. jema koIka prazna kare to teno uttara vastu je pramANe na hoya te pramANe kathana kare te ayathArtha vacana che. Avo ayathArtha vacanaprayoga mithyA upadeza che. athavA koI vyakti koIne salAha Ape je ayathArtha upadezarUpa hoya jenAthI parane pIDA thAya; to tevo upadeza mithyAupadeza che. vaLI koInA vivAda thayA hoya te vakhate temAM koIkane atisaMdhAnano upadeza Ape arthAt chala karIne tuM A rIte tAro pakSa majabUta kara te prakArano upadeza ApavAmAM Ave te mithyA upadeza che. A prakArano mithyA upadeza potAnA svArtha mATe paNa hoya ke niSprayojana paNa hoya, te sarva mithyA upadeza che. mithyAupadezamAM sAmAnyatayA bIjA aNuvratano bhaMga ja thAya che, chatAM anAbhogathI ke sahasAtkArathI te prakAre prayatna thayo hoya to aticAranI prApti thAya. vaLI AnA jevA anya paNa mithyA upadezo che teno bhASyakArazrIe 'vavi'thI samuccaya karyo che. (2) rahasyaabhyAkhyAnaaticAra : strI, puruSanA parasparathI athavA anyanA hAsya, krIDA, AsaMgAdithI rAgasaMyukta rahasyanuM abhizaMsana e rahasyanA abhyAkhyAnarUpa skUlamRSAvAdaviramaNavratano bIjo aticAra che. potAne paricita strI-puruSanI sAthe hAsyathI, krIDAthI ke atyaMta prIti AdithI teonI guptavAtanuM rAgapUrvaka kathana karIne AnaMda levA yatna karavo te bIjAvratamAM aticAra che. te rIte hAsyathI, krIDAthI ke AsaMgarUpa atyaMta prIti AdithI rAgasaMyukta thaIne paricita strI-puruSa sivAyanA anya koI strI ke puruSane paNa temanA bhUtakALanA koIka prasaMgonuM kathana ka2vuM ane tenA dvArA AnaMda levA prayatna karavo te bIjA aNuvratamAM aticAra che; kema ke te prakAranA vacanaprayogothI sva-paranA rAgAdi bhAvo ane tuccha bhASaNa karavAnI prakRtinuM poSaNa thAya che. tethI vivekasaMpanna zrAvaka bIjA aNuvratanA rakSaNArthe svabhUmikAnusAra vacanaguptithI gupta thaIne ucita ja saMbhASaNa kare, paraMtu hAsyAdinA prayojanathI A prakAranA vArtAlApo kare nahIM. anAbhogAdithI rahasyAbhyAkhyAna thAya to aticAranI prApti thAya ane nirapekSapaNe te rIte hAsyAdi karavAmAM Ave to bIjA aNuvratano bhaMga thAya. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 tattvAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-21, 22 (3) phUTalekhakriyAaticAra - lobhAdinA kAraNe khoTA lekho karIne potAnA iSTanI prApti karavAno prayAsa e kUTalekhakriyA Atmaka bIjAvratano aticAra che; kema ke bIjAne ThagavAno pariNAma bIjAne pIDAkArI hovAthI mRSAvAdarUpa che. (4) vyAsApahAraaticAra: koInA paisA ApavAnA hoya ane sAmI vyaktine tenuM vismaraNa thaI gayuM hoya to tene yAda karIne Ape nahIM, paraMtu parane ApavAnA paisA pote grahaNa karI le arthAt rAkhI le, te nyAsaapahAra kahevAya. jemAM bIjAnuM dhana grahaNa karavAne anukULa mRSApariNAma che mATe mRSAvAdano pariNAma che. (5) sAkAramaMtrabhedaaticAra : sAkAramaMtrabheda e pazunya athavA koInI guptavAtanI maMtraNAnuM prakAzana karavArUpa che. tethI e prApta thAya ke koInA bAhya AkAro dvArA tenA vicAro jANIne bIjAne prakAzana karavAno pariNAma te bIjAnI cADI khAvA svarUpa che. athavA tenI guptavAtane tenA zarIranA AkAra dvArA ke zarIranI ceSTA dvArA jANIne bIjAne prakAzana karavA svarUpa che. sAkAramaMtrabheda bIjAne pIDA kare tevo vacanaprayoga che, tethI skUlamRSAvAdaviramaNavratamAM te aticArarUpa che. II7/2vA avatAraNikA : have krama prApta trIjA sthUla adattAdAnaviramaNavratanA aticArone batAve che - sUtra : stenpryogtdaahRtaadaanviruddhraajyaatikrmhiinaadhikmaanonmaanprtiruupkvyavahAra: 7/22aaaa sUtrArtha - stanaprayoga coromAM dhanAdi mATe prayoga arthAt corInAM sAdhanonuM arpaNa, temanA dvArA lavAyelanuM grahaNa, viruddha rAjyAtikrama, hIna-adhika mAna-unmAna ane pratirUpakavyavahAra=sArI vastunA sthAne tenA jevI halakI vastu banAvIne vecavI, e trIjA aNuvratanA pAMca aticAro che. ll7/racA bhASya : - ete paJcAsteyavratasyAticArA bhavanti / tatra - steneSu hiraNyAdiprayogaH / stenairAhatadravyasya mudhA krayeNa vA grahaNaM tadAhatAdAnam / viruddharAjyAtikramazcAsteyavratasyAticAraH, viruddha hi rAjye sarvameva steyayuktamAdAnaM bhavati / hInAdhikamAnonmAnapratirUpakavyavahAraH kUTatulAkUTamAnavaJcanAdi Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-22 yuktaH krayo vikrayo vRddhiprayogazca / pratirUpakavyavahAro nAma suvarNarUpyAdInAM dravyANAM pratirUpakakriyA vyAjIkaraNAni ceti, ete paJcAsteyavratasyAticArA bhavanti / / 7/22 / / bhASyArtha : ttei.... bhakti A pAMca sUtramAM kahelA e pAMca, asteyavratanA aticAro che. tyAM asteyavratanA aticAromAM, coromAM hiraNyAdi mATe prayoga=hiraNyAdi lAvavA mATe sAmagrInuM apaNa, coro vaDe haraNa karAyelA dravyanuM maphatamAM ke kaya dvArA grahaNa te tadAhataAdAna che. viruddha rAjyano atikrama asteya vratano aticAra che. di je kAraNathI, viruddha rAjyamAM sarva ja teyayukta AdAna thAya che arthAt te rAjyanI maryAdA oLaMgIne ( rAjyanA niyamathI viruddha) je kAMI grahaNa thAya che te teyayukta ja grahaNa thAya che. hIna-adhika-mAna-unmAna ane pratirUpaka vyavahAra e teyavratanA aticAra che. hIna-adhika-mAna-unmAnano artha spaSTa kare che - phUTatulA, kUTamAna dvArA vaMcAdi yukta kriya-vikraya ane vRddhino prayoga potAnA dhanano vyAja dvArA vRddhino prayoga, lokamaryAdAthI atikrama karIne kare te teyavratano aticAra che. pratirUpaka vyavahAra eTale suvarNa, rUpya Adi dravyane samAnarUpa karavAnI kriyA ane vyAjIkaraNa=koIka vastune tenI pratirUpa na banAve chatAM kAMIka pheraphAra karIne suMdara dravya jevI asuMdara vastune kare te bIjAne ThagavAnI kriyArUpa che; tethI A pratirUpakavyavahAra trIjA vratano aticAra che. tti' zabda trIjA adattAdAtaviramaNavratanA aticAratA nirUpaNanI samApti arthe che. A pAMca asteyavratanA aticAro thAya che. ll/22 bhAvArtha : sthUla adattAdAnaviramaNavratanA aticAra : zrAvaka dharmaparAyaNa vratavALA hoya che. tethI AlokamAM paNa kleza vagaranI jIvanavyavasthA thAya te rIte jIvavAnA arthI che ane paralokamAM paNa potAne klezo prApta na thAya tenI ciMtA karanAra hoya che. saMpUrNa kleza vagaranI avasthA saMga vagaranA munione che, tevI avasthAmAM pote rahI zake tema nathI; tethI tevI klezarahita avasthAnA prAptinA arthI evA zrAvako dhanArjananI pravRttithI AlokamAM klezonI paraMparA na thAya te arthe ane paralokamAM paNa ahita na thAya te arthe trIjuM asteyavrata arthAt sthUla adattAdAnaviramaNavrata nAmanuM aNuvrata svIkAre che. (1) stanaprayogaaticAra - trIjA aNuvratamAM je pAMca aticAro kahyA che temAM prathama be aticAro sAkSAt corI svarUpa na hovA Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 tavAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 / sUtra-22 chatAM corInuM sAkSAt kAraNa hovAthI zrAvakane corInA pratyAkhyAna sAthe arthathI stanaprayoga ane tenAhatAdAna nAmanA aticAronuM paNa pratyAkhyAna prApta thAya che. kyAreka lobhane vaza zrAvakane vicAra Ave ke meM corIno tyAga karavAnuM paccakhkhANa karyuM che, corone sahAya na karavAnuM paccakhANa karyuM nathI. AvI buddhipUrvaka corone dravya lAvavA mATe sahAyaka sAmagrIno prayoga kare tyAre vrata sApekSa kAMIka pariNAma vidyamAna hovAthI stanaprayoga nAmanA aticAranI prApti thAya che. tethI anAbhogAdithI kyAreka lobhane vaza tevI pravRtti thaI hoya topaNa zrAvaka e aticArano parihAra karIne tenI zuddhi kare che. (2) tenAhatAdAnaaticAra - vaLI, coro dvArA lAveluM dravya tene sahAya karI hatI tethI cora dvArA lAvela hovAthI vagara mUlya grahaNa kare ke dhana ApIne grahaNa kare to tenAhatAdAnarUpa aticAranI prApti thAya che. anAbhogAdithI tevI pravRtti thaI hoya to zrAvaka tenuM nivartana karIne zuddhi kare che. (3) viruddharAjyAtikramaaticAra : vaLI, pote je rAjyamAM raheto hoya tenA viruddha evA rAjyamAMthI koIka vastu te rAjyanI maryAdAne oLaMgIne potAnA rAjyamAM lAve jethI adhika dhananI prApti thAya te vakhate viruddharAjyAtikrama nAmanA aticAranI prApti thAya che; kema ke te rAjyanI maryAdAnusAra kara cUkavyo na hoya athavA te rAjyanI maryAdA viruddha lAvela hovAthI corI tulya ja te kRtya che. phakta anAbhogAdithI thayuM hoya to aticAra kahevAya che. (4) phUTatulAmAnaaticAra: vaLI, vyApAramAM khoTI tulA rAkhavI, khoTA mAna rAkhavA ane tenA dvArA kharIdI ane vecANamAM bIjAne ThagavAmAM Ave te trIjAvatano aticAra che. vaLI pote potAnA dhananI vyAja dvArA vRddhi kare temAM paNa je ziSTanI maryAdA hoya tene oLaMgIne game te rIte vyAja dvArA dhananI vRddhi kare to vRddhi prayogarUpa aticAranI prApti che. (5) pratirUpavyavahAraaticAra - vaLI, rUpyAdi dravyone suvarNanA jevA ja varNavALA dravyarUpe banAvIne suvarNarUpe vece tyAre pratirUpaka vyavahAra nAmano aticAra prApta thAya che. athavA koIka hIna vastune anya suMdara vastu jevI - bahArathI suMdara karIne vece tyAre vyAjIkaraNarUpa pratirUpakavyavahAranI prApti che, je trIjA vatano aticAra che. zrAvake pAMce aticAronA sUkSma svarUpanuM sUkSma samAlocana karIne koIne ThagavAnI vRtti na thAya ane AlokamAM paNa potAne kleza na thAya te rIte dharmaparAyaNa jIvana jIvavA trIjA vratanA pAMce aticAronuM varjana karavuM joIe. I7/2aaaa Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 tavAryAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sutra-23 | 19 avataraNikA : have krama prApta cothA sthalamaithunaviramaNavratanA aticArone batAve che - sUtra : prvivaahkrnnetvrprigRhiitaa'prigRhiitaagmnaannggkriiddaatiivrkaamaabhiniveza: II7/2rUA. sUtrArtha : paravivAhanuM karaNa, ItraparigRhItAnuM gamana, aparigRhItAnuM gamana, anaMgakrIDA ane tIvra kAmano abhiniveza tIvra kAmanI abhilASA, e pAMca cothA vratanA aticAra che. l7/23| bhASya : paravivAhakaraNamitvaraparigRhItAgamanamaparigRhItAgamanamanaGgakrIDA tIvrakAmAbhiniveza ityete paJca brahmacaryavratasyAticArA bhavanti / / 7/23 / / bhASyArtha - pavivAda ... bhavatti paravivAhanuM karaNa, itvaraparigRhItAnuM gamana, aparigRhItAnuM gamata, anaMganI krIDA=kAmanAM aMgo sivAyanAM anya aMgothI krIDA, tIvra kAmano abhiniveza, e pAMca brahmacaryavratanA aticAro che. ll7/23mA bhAvArtha :skUlamaithunaviramaNavratanA aticAra :(1) paravivAharaNaaticAra - zrAvaka sAdhunI jema saMpUrNa brahmavrata pALavAnA arthI hoya che. vedano udaya jyAM sudhI varte che tyAM sudhI kAmanA vikArono rodha ati duSkara che. teno samyagurodha karavA arthe zrAvaka pratidina kAmanI kutsitatA ane tenA anarthothI AtmAne bhAvita kare che. zakti anusAra kAmanI vRtti upara niyaMtraNa karavAthuM dezathI brahmavratano svIkAra kare che. Ama chatAM mugdhatAthI ke avicArakapaNAthI paranA vivAha karavAnAM kRtyomAM rasa le tyAre kAmanuM sAkSAt sevana nahIM hovA chatAM potAnAmAM vartatI kAmavRttinuM poSaNa thAya che; kema ke bIjAnAM lagna karAvI tene kAmavRttine anukULa sAmagrI saMpAdanamAM aMgarUpe tenI paravivAhanI pravRtti che, tethI temAM anumodananI prApti thAya che. vastutaH zrAvake kAmanI pravRtti pratye satata jugupsA thAya te prakAre ja bhAvana karavuM joIe. jo anAbhogathI paNa kAmanI pravRtti AtmAnI kutsita avasthA che tevI upasthiti na rahe to mithyAtvanI prApti thavAnI paNa saMbhAvanA rahe che; kema ke AtmA mATe je pravRtti atyaMta kutsita Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-23 pravRtti hoya te pravRtti pratye "A pravRtti karavA jevI che' tevI pariNati thAya to mithyAtvanI prApti thAya. mATe zrAvake paravivAhanA karaNamAM pravRtti karavI joIe nahIM. te sivAya putrAdinA zIla rakSaNArthe, teo unmArgagAmI na thAya tadarthe aucityapUrvaka ucita yatna karavo joIe. vaLI paravivAhakaraNane cothAvatanA aticArarUpe kahela che tenuM kAraNa pote je cothuM vrata grahaNa karyuM che tene huM ullaMghana karato nathI, phakta huM to paranAM lagna karAvuM chuM tevI buddhi hovAthI vrata sApekSa kaMIka pariNAma che, chatAM paranAM lagna karAvavAmAM abrahmanI anumodanA che te apekSAe bhaMga che. mATe paravivAhakaraNane aticAra kahela che. (2) itraparigRhItAgamana aticAra : vaLI, itvara parigRhItAnuM gamana cothAvratano aticAra che. jema koI zrAvake parastrIgamananuM paccakhANa karela hoya ane vezyA sAthe saMbaMdhano tyAga karavA asamartha hoya to zakti anusAra tenuM niyaMtraNa karavA mATe yatna kare che; Ama chatAM jyAre vikArothI vyAkuLa thAya tyAre te vratamaryAdA anusAra vezyAgamana kare tyAre vratabhaMga thato nathI. paraMtu koI vezyAne thoDA kALa mATe dhana ApIne koIe svIkArelI hoya, to teTalA kALa mATe te vezyA tenA mATe parastrI che; kema ke dhana ApanAre tene potAnI svIkArelI che. tyAre jo te zrAvaka vezyAnuM gamana kare to aticAranI prApti thAya; kema ke tene vicAra Ave che ke A parastrI nathI paraMtu vezyA che ane meM parastrInI maryAdA karI che te pramANe huM parastrInuM gamana karato nathI; Ama chatAM ivara kAla mATe te paraparigRhIta hovAnI apekSAe te parastrIrUpa che, tethI aticAranI prApti thAya che. (3) aparigRhItAgamana aticAra - vaLI aparigRhItAgamana e cothAvatano aticAra che. jema koI zrAvake parastrInuM viramaNa ane svadArAsaMtoSanuM vrata lIdheluM hoya tenA mATe vAstavika rIte potAnI strIthI atirikta vezyA, apariNIta kanyA ke vidhavA sarva svastrI nathI, tethI tyAjya che; paraMtu jyAre kAmanI icchA asahya thAya che tyAre jIva sahaja kAMIka teno upAya vicArIne vratanA rakSaNArthe mArga zodhe che. tyAre tene vicAra Ave ke thoDA samaya mATe A vezyA ke apariNIta kanyA (anya dvArA parigRhIta nathI ane huM tene grahaNa karuM chuM tethI te) mArI strI ja che, parastrI nathI. tethI mArA vratanI maryAdAno bhaMga thato nathI tema vicArIne aparigRhIta evI vezyAdinuM gamana kare tyAre kaMIka vrata sApekSatA hovAthI aticArarUpa che ane paramArthathI te tenI svastrI nathI, tethI vratabhaMga che; Ama chatAM AvA aticArasevanakALamAM sUkSma vivekano nAza thAya to mithyAtvanI prApti thavAnI saMbhAvanA rahe che. ahIM prAyazcitta aticArane anurUpa ja prApta thAya che. mATe vratanA rakSaNano arthI ane samyaktanA rakSaNano arthI zrAvaka abrahmanI kutsitatAnuM atyaMta bhAvana karIne svIkArAyelA vratanA rakSaNArthe jema parastrIgamananA tyAganuM bhAvana kare che tema cothAvatanA sarva aticAro atyaMta tyAjya che tenuM paNa bhAvana karavuM joIe. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 svArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7, sUtra-23, 24 vaLI cothuM vrata je prakAre mana-vacana-kAyAne AzrayIne ane karaNa karAvaNane AzrayIne grahaNa kareluM hoya tenA sUkSma svarUpanuM avalokana karIne nAno paNa vikAra thato hoya to te vratamAM aticAra svarUpa che, tenuM upalakSaNathI grahaNa thAya che. (4) anaMgakrIDAaticAra : vaLI anaMgakrIDA te cothA vratano aticAra che. bhoganI pravRttine anurUpa ceSTAthI svastrInA athavA parastrInA anya dehanA avayavo sAthe te prakAranI kAma uttejaka ceSTAo e anaMgakrIDA nAmano aticAra che. tethI zrAvakane vicAra Ave ke meM svastrIno tyAga karyo nathI tethI svastrI sAthe te te prakAranI ceSTA kare. vastutaH zrAvakane kAmanI vRddhi thAya tevI svastrI sAthenI paNa ceSTA vratamAM aticArarUpa che. vaLI zrAvaka vicAre ke meM parastrInA tyAganuM ja vrata lIdhela che, paraMtu tenAM aMgone sparzavAnuM paccakhkhANa karyuM nathI, tethI te prakAranI kriyA kare to cothA vratamAM aticAranI prApti thAya. (5) tIvrakAmAbhinivezaaticAra - tIvrakAmano abhiniveza te paNa cothAvatamAM aticAra che, jema koI zrAvake svastrInI maryAdA karI hoya tevA paNa zrAvake kAmanI kutsitatAnuM bhAvana karIne sadA kAmavikAronA zamana mATe udyama karavo joIe. jyAre kAmamAMthI AnaMda levAnI vRtti atizayita thAya che tyAre kAmanI kutsitatAnA bhAvanA vicAro upasthita thatA nathI; paraMtu temAMthI AnaMda levAnA ja pariNAmo thAya che. prAyaH karIne te vakhate mithyAtvanA udayanI saMbhAvanA rahe che; kema ke kAmamAM sArabuddhi thAya to avazya mithyAtvano udaya thAya che. Ama chatAM zrAvaka vicAre che ke meM parastrInA viramaNanuM vrata grahaNa karela che te maryAdAthI huM vrata pALuM chuM, tevI buddhipUrvaka tIvrakAmanA pariNAma pratyeno rAgabhAva dhAraNa kare te paNa brahmavratamAM aticAra svarUpa che. kramasara vikArone zAMta karIne pUrNa brahmavratanI zaktino saMcaya karavo e dezathI brahmacarya vratanuM prayojana che. tethI je pravRttithI abrahmanA vikAro vRddhi pAmatA hoya evA tIvrakAmano abhiniveza e paNa dezathI brahmacaryanA prayojanamAM bAdhaka hovAthI aticArarUpa che. II7/23 avataraNikA : have krama prApta pAMcamA sthUla parigraha parimANavratanA aticAro kahe che - sUtraH kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyadAsIdAsakupyapramANAtikramAH / / 7/24 / / sUtrArtha : kSetra-vAstu, hiraNya-cAMdI-suvarNa, dhana-dhAnya, dAsI-dAsa (ane) kuSyanA pramANano atikrama pAMcamA aNuvratanA aticAro che. I7/rA Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 tattvArthAvagamasutra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-24 bhASya : kSetravAstupramANAtikramaH hiraNyasuvarNapramANAtikramaH dhanadhAnyapramANAtikramaH dAsIdAsapramANAtikramaH kupyapramANAtikrama ityete paJcecchAparimANavratasyAticArA bhavanti / / 7/24 / / bhASyArtha: kSetravALuM .... avanti lA kSetra, vAstunA pramANano atikramaekhetI AdinuM kSetra ane nivAsasthAna AdirUpa je vAstu tenA pramANano atikrama, hiraNya-suvarNatA pramANano atikrama=cAMdI ane suvarNanA pramANanuM ullaMghana, dhana-dhAnyatA pramANano atikrama, dAsa-dAsInA pramANano atikrama (ane) kuSyanA pramANano atikrama=suvarNa-cAMdI sivAyanI anya dhAtuonA pramANano atikrama, e pAMca icchAparimANavratanA=pAMcamA sthUla parigraha parimANavratatA, aticAra thAya che. 1/rajA bhAvArtha:sthUla parigraha parimANavratanA aticAro : zrAvaka saMsAranA vAstavika svarUpane jonArA che. saMsAranI sarva kadarthanA icchAnA kAraNe thAya che, tethI zrAvakane sAdhunI jema sarvathA icchAthI rahita thavAnI utkaTa icchA hoya che. sarvathA icchAthI rahita thavAnI utkaTa icchA hovA chatAM sAdhunI jema sarva parigrahano tyAga karIne kevala anicchA mATe udyama karavArthe je samartha nathI tevA zrAvako potAnI icchAne parimita karavA arthe kSetrAdi nava prakAranA parigraha) viSayaka zakti anusAra pramANa kare che arthAt AnAthI adhika kSetrAdi vastuono parigraha huM dhAraNa karIza nahIM. A prakAranA daDha praNidhAnanA baLathI zrAvaka icchAparimANa nAmanA pAMcamAM aNuvratane grahaNa kare che. Ama chatAM anAdi mohane paravaza jIva che, tethI nimittane pAmIne potAnA vratanI maryAdA sAcavavAno paNa pariNAma thAya ane adhikanI prApti thatI hoya tene grahaNa karavAnI paNa kAMIka icchA thAya tyAre zrAvakane te te pravRttine anurUpa icchAparimANavratanA aticAronI prApti thAya che. vastutaH kSetra-vAstu AdinA pramANano atikrama kare to grahaNa karAyelA vratanuM ullaMghana ja prApta thAya che; Ama chatAM kAMIka vrata sApekSa rahIne anAbhogAdithI atikramaNa thAya tyAre aticAranI prApti che. jema kyAreka vratanI maryAdAnA vismaraNane kAraNe kAMIka adhika grahaNa thAya ane vratanuM smaraNa thavAnI sAthe ja te adhika parimANano tyAga kare tyAre vratanA rakSaNano pariNAma vidyamAna che; topaNa vratanuM atyaMta smaraNa karIne pravRtti karavAmAM pramAda varte che, tethI aticAranI prApti che. AvA sthAnamAM bahArathI vratano bhaMga che ane aMtaramAM vratano pariNAma hovA chatAM vratane anukULa ucita yatnanA abhAvane kAraNe vrata viSayaka malinatA paNa che. A rIte aneka prakAre kSetrAdi viSayaka aticAronI prApti che, te pramANe jANavuM.7/24 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAvagamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-rapa 203 avataraNikA : have krama prApta diphaparimANavratanA aticAra batAve che - sUtra - UrdhvAdhastiryagvyatikramakSetravRddhismRtyantardhAnAni / / 7/25 / / sUtrArtha : Urdhva, adha, tiryaga, vyatikrama kSetranI vRddhi ane smRtinuM aMtardhAna e divratanA aticAro che. II7/rapo bhASya : UrdhvavyatikramaH adhovyatikramaH tiryagvyatikramaH kSetravRddhiH smRtyantardhAnamityete paJca digvratasyAticArA bhavanti, smRtyantardhAnaM nAma smRtebhraMzo'ntardhAnamiti / / 7/25 / / bhASyArca - kardhvati ...Dattanamiti UrdhvadizAno vyatikrama, adhodizAno vyatikrama, tirthaka dizAno vyatikrama, kSetranI vRddhi avya dizAmAMthI kSetrano saMkoca karIne abhipreta kSetramAM javAne anukULa kSetranI vRddhi ane smRtinuM aMtardhAna e pAMca divratanA aticAra che. smRtinuM aMtardhAna eTale smRtinA bhraMzanA kAraNe thatuM aMtardhAna che= kSetranuM ullaMghana che. ti' TIkAnI samApti arthe che. ll/rapA bhAvArtha :dikparimANavratanA aticAra : zrAvakane paripUrNa mahAvratanI utkaTa icchA hoya che; kema ke mahAvratanA pAlana vagara saMsAranA ucchedano saMbhava nathI tevo sthira nirNaya zrAvakane hoya che. satata traNa guptimAM jeo gupta rahe che teo ja mahAvrato pALI zake che. tethI tenI zaktinA saMcaya arthe zrAvaka svabhUmikAnusAra pAMca aNuvrato svIkAre che. te pAMca aNuvratomAM dezathI saMvarano pariNAma hovA chatAM anya aMza asaMvarano che tethI asaMvarane kAraNe satata karmanuM Agamana che ane karmanA AgamanathI saMsAranI vRddhi che. ane saMsAranA paribhramaNathI bhaya pAmela zrAvaka aviratinA aMzakRta karmanA AgamananA saMkocArye dikparimANa vrata grahaNa kare che; kema ke zrAvakanuM citta diparimANavratavALuM na hoya to sarva kSetra sAthe AraMbha-samAraMbhanA pariNAmavALuM rahe che. teno saMkoca karIne kSetramaryAdAthI pAMca aNuvratamAM atizaya karavA arthe dikparimANavrata grahaNa kare che. A vratanA pAlana arthe zrAvake sadA potAnA vratanuM smaraNa rAkhavuM joIe. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 / sUtra-2pa (1-2-3) Urdhva-adho-tiryadizAvyatikramaaticAra - vastutaH zrAvake mana-vacana-kAyAthI karaNa-karAvaNane AzrayIne anya kSetra sAthe pravRtti karavAno pariNAma na thAya te rIte AtmAne saMvRta rAkhavo joIe, tenA mATe diparimANavrata grahaNa kare che. Ama chatAM anAbhoga ke sahasAtkArathI Urdhva-adho-tiryam dizAmAM javAno pariNAma kSetramaryAdAthI adhika manathI, vacanathI ke kAyAthI ke te traNemAMthI koI ekathI thayelo hoya to aticAranI prApti thAya che. vaLI te atikrama khAlI manathI thayela hoya, khAlI vacanathI thayela hoya; paraMtu kAyAthI thayela na hoya to te aticArarUpa che. jo kAyAthI paNa te kSetranuM ullaMghana thAya to vratano bhaMga ja thAya, Ama chatAM anAbhoga ke sahasAtkArathI te kSetranuM ullaMghana thayuM hoya ane tyArapachI vratanuM smaraNa thAya to te ullaMghana thayelA kSetramAM kArya karyA vagara nivartana pAme tyAre aticAranI prApti che. jo ullaMghana thayA pachI tyAM potAne abhipreta kArya karIne Ave to vratanA bhaMganI prApti thAya. tethI bhAvathI vratanA pariNAmanA arthI zrAvake potAnA vratanI maryAdAnuM nitya smaraNa karIne manathI paNa te kSetranA kArya karavAno vicAra karavo joIe nahIM ane anAbhogAdithI paNa tyAM gamana karavuM joIe nahIM. vaLI A vrata jeNe karaNa, karAvaNane AzrayIne grahaNa karela hoya teNe koI anya mANasane te kSetramAM mokalavAno vicAra mAtra paNa karavo joIe nahIM ane jo anyane mokalavAno vicAra mAtra paNa Ave to aticAranI prApti thAya. (4) kSetravRddhiaticAra - vaLI lobhane vaza eka kSetramAM je maryAdA karelI hoya te maryAdAne ullaMghana karavAno pariNAma thAya tyAre anya dizAnA kSetrano svabuddhithI saMkoca karIne te kSetramAM adhika javAno saMkalpamAtra paNa kare to kSetravRddhi nAmanA aticAranI prApti thAya che ane te saMkalpa anusAra javAno vacanaprayoga kare ke kAyAthI gamana kare ke koIne mokale tyAre paramArthathI vratanuM saMpUrNa ullaMghana che. huM anya dizAno saMkoca karIne te dizAmAM adhika jauM chuM, evo kaMIka vrata pratyeno sApekSa pariNAma che, teTalA alpa aMzarUpa vratanA rAganA pariNAmane sAme rAkhIne kSetravRddhine aticAra svIkArela che. tethI e prApta thAya ke anAbhogAdithI kSetrano je atikrama thAya che tyAM jene vratanA ullaMghanano leza paNa pariNAma na hovA chatAM vratane dRDhatAthI pALavAno rAgano pariNAma ane vratanI maryAdAne nitya smaraNa karavArUpa rAgano pariNAma nathI tethI teTalA aMzathI vrata malina che. jayAre kSetravRddhi kare che tyAre lobhAzane kAraNe vratanI maryAdA pratye leza paNa rAga nathI topaNa kaMIka vratane rakSaNa karavAno alpa aMzarUpa rAgAMza che, AthI anya dizAnA kSetrano saMkoca kare che, te apekSAe vratano nAza nathI tema kahela che. (5) smRtiaMtardhAnaaticAra : vaLI, zrAvake grahaNa karelA vratanuM satata smaraNa rAkhavuM joIe; paraMtu pramAdane vaza smRtibhraMzane kAraNe potAnA svIkArelA kSetrathI adhika kSetramAM javAno saMkalpAdi thAya tyAre smRtibhraMzane kAraNe kSetranA atikramaNarUpa Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-25, 26 aticAranI prApti thAya che. A aticAra kALamAM paNa vrata pratyeno jene atyaMta rAga che tevA zrAvakane vratanA smaraNa pratye je upekSAno aMza che teTalo malina pariNAma che. II7/rapA avataraNikA - have krama prApta dezAvagAsikavratanA pAMca aticAra batAve che - sUtra : AnayanapreSyaprayogazabdarUpAnupAtapudgalakSepAH / / 7/26 / / sUtrArtha : Anayana, zreSTha prayoga, zabdAnupAta, rUpAnupAta, pudgalano kSepa e pAMca dezAvagAsikavratanA aticAra che. ll7/ro. bhASya : dravyasyAnayanaM preSyaprayogaH zabdAnupAtaH rUpAnupAtaH pudgalakSepa ityete paJca dezavratasyAticArA matti pA7/radA bhASyArtha: dravyathAna naM. bhavatti dravyanuM Ayana, preLano prayoga-mANasane anya kSetramAM mokalavAno prayoga, zabdano anupAta zabda dvArA anyane bolAvavuM. rUpano anupAta=rUpane dekhADIne avyane bolAvavuM, ane pugalanA kSepa-paththara Adi padArthonA kSepa, dvArA avyane bolAvavuM e pAMca dezavratanA-dezAvagAsikavratanA, aticAro che. IN/26 bhAvArthadezAvagAsikavratanA aticAro: zrAvakane sAdhunI jema sadA dravya-kSetra-kALa-bhAva pratye apratibaddha thavAnI utkaTa icchA hoya che, chatAM tathA prakAranA sattvano saMcaya thayelo nahIM hovAthI pAMca aNuvrato grahaNa kare che. te pAMcane paNa atizaya karavAthuM, jAvajIvAdinuM diparimANavrata grahaNa kare che, te di5rimANavratamAM paNa alpakALa mATe atyaMta saMkoca karIne atyaMta saMvarabhAvane atizaya karavA arthe yatna kare che. tenA mATe pratidina keTalIka kAlAvadhine sAme rAkhIne gRha AdinI maryAdAthI bahAra nahIM javAnuM pratyAkhyAna kare che. A prakAranI parimita kSetranI maryAdA karIne potAnA AraMbha-samAraMbhanA pariNAmane atyaMta saMkoca karavA yatna kare che. (1) AnayanaprayogaaticAra : zrAvake potAnI svIkArAyelI kSetramaryAdAthI adhika kSetranA viSayamAM mana-vacana-kAyAthI karaNa ane Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 | sUtra-26 karAvaNane AzrayIne je pramANe vrata grahaNa karyuM hoya te prakAre tenuM smaraNa karIne te kSetranI maryAdAthI anya kSetramAM koI AraMbha karavAno leza paNa pariNAma na thAya te rIte saMvRta thaIne rahevuM joIe, chatAM lobhane vaza kyAreka te kSetranI bahArathI dravyanA Anayanano pariNAma thAya to aticAranI prApti thAya ane Anayanano vicAra thayA pachI te maMgAvavA mATe koIne kahevAmAM Ave tyAre adhika vratabhaMgane anukULa pariNAma thAya che. zrAvaka vastu maMgAve ane teno upayoga kare tyAre vaLI tenAthI adhika vratabhaMgane anukULa pariNAma thAya che. Ama chatAM huM te kSetramAM gayo nathI tevI buddhi hovAthI kAMIka vatarakSaNano pariNAma che. teTalA aMzathI vratasApekSa hovAne kAraNe dravyanA Anayanane dezAvagAsikavratanA aticArarUpe kahela che. vastutaH svIkArAyelA vratanI maryAdAnuM ullaMghana hovAthI vratabhaMga ja che; kema ke vrata pratye nirapekSa pariNAma ghaNo che. (2) prakhyaprayogaaticAra: vaLI vratanA rakSaNanA arthI zrAvakane koIka vastunI utkaTa icchA thAya tyAre te vicAre ke meM gharanI bahAra javAno niSedha svIkAryo che, paraMtu bIjAne mokalavAno niSedha svIkAryo nathI tema vicArIne kSetra bahAra koIne mokalIne vastu maMgAve tyAre anya kSetramAMthI vastu lAvavAno pariNAma thAya che. jyAre dezAvagAsikavratamAM to teTalI kAlAvadhi sudhI teTalA parimita kSetrathI atirikta sarva kSetra sAthenI pravRttino pratiSedha svIkArAya che. tethI mANasane mokalIne vastu maMgAve tyAre vratabhaMga thAya che, chatAM mananA vikalpathI vrata sApekSatAne kAraNe aticAra kahevAya che. vastutaH mANasanI pAsethI maMgAvavAmAM ayatanApUrvaka tenI lAvavAnI pravRttine kAraNe adhika doSanI prApti thAya che, topaNa vrata sApekSa pariNAma hovAne kAraNe aticAra che. AthI ja pote vratanA saMrakSaNanA pariNAmane kAraNe te kSetramaryAdAthI bahAra jato nathI, Ama chatAM svIkArAyelA vrata pratye jeTalo upekSAno pariNAma te pramANe kliSTa karmabaMdha avazya thAya che. AthI ja vrata svIkAryA pachI aticAranA sevanakALamAM kliSTa pariNAma thAya to tiryaMcagati ke narakagati paNa baMdhAI zake che. (3-4-5) zabdAnupAta-rapAnupAta-pugalaprakSepaaticAra : vaLI keTalAka zrAvaka dezAvagAsikavratamAM kSetramaryAdA karyA pachI te kSetrathI bahAranA kSetramAMthI koIkane bolAvavAnuM prayojana thAya tyAre sAkSAt temane bolAvavAthI vratabhaMga thaze tevA bhayathI bolAve nahIM ane bolAvavAnI utkaTa icchA hovAthI khoMkhAro Adi karIne bahAranI vyaktine aMdara AvavAnuM sUcana kare athavA potAnuM rUpa bahAranI vyaktine batAvIne tene bolAvavA prayatna kare athavA paththara Adi koIpaNa prakAranA pudgalAne tenA tarapha pheMkIne tene bolAvavAno prayatna kare tyAre jeTalA aMzamAM svIkArAyelA vrata pratyeno anAdara che ane jeTalA aMzamAM parakSetramAM kArya karavAne abhimukha pariNAma che teTalA aMzamAM kliSTa karma baMdhAya che ane teTalA aMzamAM vratanuM ullaMghana ja thayuM che. phakta vrata pALavAnA kaMIka pariNAmane Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 | sUtra-26, 27 207 kAraNe svayaM kSetrathI bahAra jato nathI ane AtmavaMcanA karIne bahAranAM kRtyo karavAnA pariNAmavALo thAya che. tethI aticAranI prApti che. ll7/rA avataraNikA : have kramaprApta anarthadaMDaviramaNavratanA aticAra batAve che - sUtra: kandarpakautkucyamaukharyAsamIkSyAdhikaraNopabhogAdhikatvAni / / 7/27 / / sUtrArtha - kaMdarpa, kokucya, maukharya, asamIkSyAdhikaraNa ane upabhoganuM adhikapaNuM e anarthadaMDanA aticAra che. ll7/27LA bhASya : / kandarpaH kautkucyaM maukharyamasamIkSyAdhikaraNamupabhogAdhikatvamityete paJcAnarthadaNDavirateraticArA bhavanti, tatra kandarpo nAma rAgasaMyukto'sabhyo vAkprayogo hAsyaM ca / kautkucyaM nAma etadevobhayaM duSTakAyapracArasaMyuktam / maukharyamasambaddhabahupralApitvam / asamIkSyAdhikaraNaM lokapratItam / upabhogAdhikatvaM ceti / / 7/27 / / bhASyArtha: na . reti / kaMdarpa, kaustucya, maukharya, asamIkSyAdhikaraNa (a) upabhoganuM adhikapaNuM e pAMca anarthadaMDa virati vratanA aticAra che. tyAM anarthadaMDanA pAMca aticAramAM, kaMdarpa eTale rAgasahita asabhya vAphaprayoga ane hAsya. kautkacya eTale A ja bannarAgasahita asabhya vAphaprayoga ane hAsya A ba, duSTakAyamacArasaMyukta. maukharya eTale asaMbaddhabahumalApIpaNuM. asamIkSyAdhikaraNa lokapratIta che ane upabhoganuM adhikapaNuM lokapratIta che. ti' zabdanI TIkAnI samApti arthe che. ll7/27yA. bhAvArtha:anarthadaMDaviramaNavratanA aticAro - zrAvake sAdhunI jema sarvathA nirmama thavA mATe samartha nathI, tethI dehajanya zAtA arthe bhoga-upabhoganI pravRtti kare che; topaNa bhoga-upabhoganA prayojana sivAya nirarthaka karmabaMdhanI prApti na thAya tenI virati arthe anarthadaMDaviramaNavrata grahaNa kare che. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-27 (1) kaMdarpaaticAra : je zrAvaka potAnI zakti anusAra nirarthaka bhogopabhoganI pravRtti upara niyaMtraNa rahe te prakAranA guptinA pariNAmavALA che teo je pravRttithI bhoga-upabhogata zAtAnI prApti nathI, paraMtu tuccha vRttionuM poSaNa che tevI pravRttio potAnA jIvanamAM na thAya e prakAre cittane gupta rAkhIne sarva pravRttio kare che. AvA zrAvaka anarthadaMDaviramaNavratavALA che. ' zrAvaka paNa mohane vaza thaIne koIka nimittane pAmIne anAbhoga-sahasatkArathI kaMdarpAdi bhAvo kare tyAre aticAranI prApti thAya che. jeoe zrAvakanAM bAre vrato lIdhelAM hoya, chatAM potAnI upahAsAdinI prakRti anusAra kaMdarpAdi bhAvo karatA hoya teone anarthadaMDaviramaNavrata grahaNamAtrarUpa che, sevanarUpa nathI; kema ke pratyakSathI nirapekSarUpe teo kaMdarpAdi bhAvo kare che. AthI ja je zrAvaka kaMdarpAdi bhAvonA pAramArthika svarUpane jANIne e bhAvo na UThe te prakAranI guptivALA che teone ja anarthadaMDaviramaNavratanI prApti che ane koIka nimittane pAmIne kyAreka kaMdarpAdi bhAvo thayA hoya tyAre aticAranI prApti che. tyAM koI zrAvaka rAgathI yukta koInA hAsyAdi arthe asabhya vAkyaprayoga kare tyAre tenI te ceSTA ane tenuM te prakAranuM hAsya kaMdarpakrIDA kahevAya che. anAbhogAdithI tevo bhAva thayo hoya tenuM smaraNa karIne zrAvaka tenI zuddhi kare che. (2) kauluccaaticAra : vaLI rAgasaMyukta asabhya vANIprayoga ane hAsyathI yukta evI duSTa kAyaceSTA kare tyAre kautkacya nAmano aticAra thAya che arthAtu mukhane te rIte macakoDe ane tenA dvArA kutsita ceSTAo kare te kaunduzmano bhAva che. Avo pariNAma zrAvaka sAmAnya rIte kare nahIM, chatAM pUrvanA abhyAsane kAraNe kyAreka tevA bhAva karavAno manamAM pariNAma thAya athavA kRtyathI paNa tevo bhAva kare tyAre aticAranI prApti thAya che. tethI zrAvake te prakAranA kaMdarpanA ane kautkacyanA bhAvonA kutsita svarUpanuM ciMtavana karIne te prakAranA vikAro manamAM paNa na UThe, koInAM tevAM kRtyo jovAne abhimukha pariNAma paNa na thAya te rIte saMvRta rahevuM joIe. anAbhogathI paNa koInA te prakAranA vartanane joIne kaMIka prIti thAya tyAre paNa aticAranI prApti thAya che. (3) maukharyaaticAra - ghaNA jIvonI svAbhAvika prakRti hoya che ke je kAMI jANe, jue te sarva koIne kahe tyAre ja tene saMtoSa thAya. AvI mukhara prakRtivALo jIva paNa koIka nimittane pAmIne tattvane pAmyo hoya to anarthadaMDaviramaNavratanA anarthane jANIne binajarUrI bolavAnA vyavahArone nirodha karavA yatna kare che, chatAM pUrvanA suabhyasta svabhAvane kAraNe anAbhogAdithI asaMbaddha evo bahupralApa thAya tyAre anarthadaMDaviramaNavratanA aticAranI prApti thAya che, athavA to koIkane te prakAre bolatA joIne ke pUrvanA abhyAsane kAraNe sahasA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-27 209 te prakAre bolavAne abhimukha pariNAmamAtra thayo hoya, chatAM vratanA smaraNathI te prakAranuM uccAraNa karyuM na hoya topaNa mukharapaNArUpa aticAranI prApti thAya che. AthI zrAvake satata anarthadaMDanA pAramArthika svarUpane vicArIne ane je prakAre potAne pUrvamAM mukharapaNAno abhyAsa thayo che, tenA pratye vAraMvAra atyaMta jugupsA karIne tenAthI saMvRta thavA yatna karavo joIe. jyAM sudhI te prakAre zaktino saMcaya na thAya tyAM sudhI vrata grahaNa karavAmAM paNa vilaMbana karavuM joIe. A prakAre abhyAsathI AtmAne saMpanna karIne pachI ja vrata grahaNa karavuM joIe, chatAM te prakArano abhyAsa karIne kaMIka mukharapaNAnA pariNAmathI citta virAma pAmeluM hoya ane tyArapachI vrata grahaNa karela hoya topaNa anAbhogAdithI tevo mukharapaNAno prayoga thAya tyAre aticAranI prApti thAya che. (4) asamIkSyaadhikaraNaaticAra : vicAryA vagara anyanI pApanI pravRtti thAya tevo vacanaprayoga ke tevI adhikaraNanI sAmagrInuM pradAna ke anyanA AraMbha-samAraMbhamAM sahAyaka thavArUpa adhikaraNanI pravRtti te asamIkSyAdhikaraNa che. koI pravRttithI potAnuM prayojana siddha thatuM na hovA chatAM anyane AraMbha-samAraMbhanI salAha Ape ke AraMbha-samAraMbhane anukULa sAmagrI pradAna kare ke anyanA AraMbha-samAraMbhanI pravRttimAM sahAyaka bane te paNa asamIkSyAdhikaraNa nAmano doSa che. potAnuM koIka prayojana siddha thatuM hovA chatAM zrAvaka potAnI maryAdA anusAra koI pravRtti mATe ucitaanucitano vicAra karyA vagara tevI pravRtti viSayaka koIne salAha Ape che tevI pravRtti koI karatuM hoya temAM sahAyaka thAya to asamIkSyaadhikaraNa doSa anarthadaMDamAM aticArarUpe prApta thAya che. vastutaH e anarthadaMDarUpa ja che, paraMtu anAbhogathI ke sahasAtkArathI ke mAtra mananA vikalpathI tevo pariNAma thayo hoya tyAre aticAra kahevAya che; paraMtu jeo satata vicAryA vagara tevI pravRttio kare che teone anarthadaMDaviramaNavratano bhaMga che. (5) upabhogApikyaaticAra : zrAvaka samyavane dhAraNa karanAra hoya che ane samyaktane sthira karavA arthe satata bhagavAnanA vacananA paramArthane jANIne tenAthI AtmAne bhAvita karavA yatna kare che. tethI je bhogapabhoganI pravRttinuM pote nivartana karI zake tema nathI tevI bhogopabhoganI pravRtti paNa vaNalepanI jema kare che, jethI te bhogopabhoganI pravRttimAM niHsAratAnA bodhane kAraNe zrAvakano saMzleSano pariNAma pUrva pUrva karatAM satata alpa-alpatara thAya che. zrAvaka anarthadaMDaviramaNavrata grahaNa kare che tyAre bhogamAM tIvra vRddhi karanAra bhogopabhoganuM viramaNa kare che, chatAM kyAreka pUrvanA saMskArathI anAbhogAdi dvArA upabhoganuM adhikatAthI sevana thAya tyAre anarthadaMDaviramaNavratanA aticAranI prApti thAya che, je zrAvakajIvananI maryAdA anusAra bhogapabhogarUpa nathI, paraMtu bhoganI vRddhinA aMgabhUta che. tethI bhoganI vRddhinA svarUpanuM bhAvana karIne zrAvake sadA bhogopabhoganI vRddhino parihAra thAya tevo yatna karavo joIe. ll7/27 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 tattvArthAdhigamasatra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-28 avataraNikA : have krama prApta sAmAyikavratanA aticArone kahe che - sUtra: - yokuLAnAnA mRtyunupasthApanAni 7/28aaaa sUtrArtha : yogaduSpaNidhAna, anAdara ane smRtianupasthApana e pAMca sAmAyikavratanA aticAra che. II7/28li bhASya : kAyaduSpraNidhAnaM vAgduSpraNidhAnaM manoduSpraNidhAnamanAdaraH smRtyanupasthApanamityete paJca sAmAyikavratasyAticArA bhavanti / / 7/28 / / bhASyArtha: sAveluLAnaM .... matti | kAyaduSpaNidhAta=sAmAyikanA pariNAmamAM malinatA kare te prakAre kAyAnuM pravartana, vADujhmaNidhAna sAmAyikanA pariNAmamAM malinatA kare te prakAre vANIno prayoga, manodumbraNidhAna sAmAyikanA pariNAmamAM malinatA kare te prakAre sUkSma paNa manano vicAra, anAdara=sAmAyika kALa daramiyAna samabhAvanA pariNAmanI vRddhine anukULa ayatna, smRtinuM anupasthApana=sAmAyikanA pariNAmanuM smRtimAM upasthita karIne tene anurUpa prayatna karavAno abhAva te smRti anupasthApana, che. e pAMca sAmAyikavratanA aticAra che. ll/28. bhAvArthasAmAyikavratanA aticAro: zrAvaka sarvaviratinA baLasaMcayArthe aMtarmuhUrta kALanI avadhi karIne jagatanA sarva bhAvo pratye samabhAvanI vRddhi thAya te prakAre samabhAva pratye rAga dhAraNa karIne samabhAvanI vRddhinA upAyamAM yatna karavA sAmAyika uccarAve che ane sAmAyika uccarAvyA pachI samabhAvanI vRddhine anukULa traNa guptithI gupta thaIne satata yatna kare che. (1) kAyaduSmaNidhAnaaticAra - sAmAyika grahaNa karyA bAda samabhAvanI vRddhimAM kAyAnI pravRttinuM prayojana na hoya to zrAvaka kAyAne sthira rAkhIne svAdhyAyAdimAM yatna karavA dvArA samabhAvanA pariNAmane daDha-daDhatara karavA yatna kare che; chatAM koIka nimittathI khaNaja Adi thAya ane upayoga tyAM jAya to samabhAvane anukULa yatnamAM skUlanA thAya Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 / sUtra-28 tevuM bane te vakhate khaNajanI upekSA karIne samabhAvamAM yatna karI zake tema na hoya to jIvarakSAnA pariNAmapUrvaka kAyAnuM avalokana ke pramArjana karIne te rIte ja khaNaja kare ke jethI koI jIvanI hiMsA thavAno saMbhava na rahe. AvA vakhate jo anAbhoga-sahasAtkArathI te rIte avalokana ke pramArjana karyA vagara khaNaja Adi kare to kAyaduSmaNidhAna nAmanA aticAranI prApti thAya. vaLI sAmAyika daramyAna adhyayana Adi arthe guru Adi pAse javAno prasaMga hoya to atyaMta saMvRta thaIne IryAsamiti AdipUrvaka zrAvaka jAya che, paraMtu te vakhate IryAsamiti AdinA pAlanamAM kyAMya alanA thAya to kAyaduppaNidhAna nAmanA aticAranI prApti thAya. vaLI kAyAnI koIpaNa sUkSma pravRtti nidhdhayojana karavAmAM Ave to samabhAvanI vRddhimAM te pravRtti vyAghAtaka hovAthI kAyaduSmaNidhAnarUpa che. vaLI, kAyAnI je prakAranI pravRtti na karavAmAM AvatAM aMtaraMga rIte samabhAvano yatna skUlanA pAmato hoya te prakAranI pravRtti jIvarakSAnA dayALu svabhAvane ullasita karIne yatanApUrvaka karavAmAM na Ave, paraMtu yathAtathI karavAmAM Ave topaNa kAyaduSmaNidhAna aticAranI prApti thAya che. (2) vADmraNidhAnaaticAra: vaLI sAmAyika kALa daramiyAna samabhAvanI vRddhinuM kAraNa na hoya te prakArano vacanaprayoga karavAmAM Ave to vADujhmaNidhAnanI prApti thAya. tethI saMyamanuM prayojana na hoya to sAmAyika daramiyAna zrAvaka bAhya padArtho viSayaka koIpaNa prakArano vacanaprayoga kare nahIM. vaLI sAmAyika daramiyAna zAstranA padArtho viSayaka paNa vacanaprayoga tattvane sparze ane samabhAvanI vRddhi thAya tema na karavAmAM Ave to vAkSmaNidhAnanI prApti thAya; kema ke te vacanaprayoga zabdathI zAstravacanarUpa hovA chatAM arthathI sAmAyikanA pariNAma sAthe asaMbaddha hovAthI sAmAyikanA pariNAmano vyAghAta karanAra che. mATe atyaMta vacanaguptipUrvaka sAmAyikanA pariNAmanI vRddhinuM kAraNa bane te prakAre ja vacanaprayoga sAmAyika daramiyAna karavo joIe, anyathA vAkmaNidhAna nAmanA aticAranI prApti thAya. (3) manoduSpaNidhAnaaticAra : mana ja AtmAnA sAmAyikanA pariNAmanI niSpatti kare che ane niSpanna thayelA sAmAyikanA pariNAmanI vRddhi kare che. apakvadazAmAM mana dvArA sAmAyikano pariNAma pragaTa na thato hoya to paNa tene anurUpa manoyoga pravartAvAvamAM Ave to sAmAyikanA pariNAmanI niSpattinuM aMga te manoyoga bane che. tethI sAkSAt ke paraMparAe sAmAyikanA pariNAma sAthe saMbaMdhavALo na hoya tevo sUkSma paNa vicAra manamAM sparza to te manodumbraNidhAna che. AthI ja koI indriya sAthe koI viSayano saMparka thAya ane jijJAsAne vaza te viSaya saMbaMdhI koIka vicAra sAmAyika daramiyAna Ave to paNa te manoduppaNidhAna che; kema ke sAmAyika daramiyAna zrAvakane sukha-duHkha, zatru-mitra, jIvana-mRtyu Adi sarva bhAvo pratye samabhAvane vahana kare ane te bhAvane ja atizaya kare tevI rIte manoyogane pravartAvavo joIe, temAM anAbhogathI ke sahasAtkArathI paNa anya vicAra sparze to manoduSpaNidhAnanI prApti che. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-28, 29 (4) anAdaraaticAra : sAmAnyathI je vastuno atyaMta Adara hoya te pravRtti karavAno ucitakALa prApta thAya ke tarata ja tenuM smaraNa thAya che ane potAnI atyaMta priya vastunuM sevana karyA pachI paNa tenuM smaraNa rahe che. zrAvakanA manamAM sAmAyikano pariNAma atyaMta AdaranuM sthAna dharAve che; kema ke sAmAyikano pariNAma ja sarva kalyANanuM kAraNa che, tevI tenAmAM sthirabuddhi hoya che. jo A prakArano sAmAyika viSayaka upayoga na vartato hoya to yathA-tathA sAmAyika karAya che ane sAmAyika svIkAryA pachI tene satata puSTa karavA mATe ucita kriyA karavAmAM yatna thato nathI, je sAmAyika pratyeno anAdarano pariNAma che. koIka rIte sAmAyikanA uttama phaLanI anupasthiti thavAne kAraNe anAbhogAdithI sAmAyikanI pravRttimAM anAdara thayo hoya to te sAmAyikanI kriyAmAM aticArarUpa che; kema ke bAhyathI sAmAyikanI kriyA kare che ane aMtaraMgabhAvanI vRddhi mATe ke sAmAyikanI pariNatinI niSpatti mATe prayatna karavAmAM pramAda varte che, mATe te aticAra che. (5) smRtianupasthApana aticAra : je vastunuM jene atyaMta mahattva hoya te vastunI tene avazya smRti rahe che ane tenA sevanakALamAM paNa temAM satata dRDha citta pravarte che; paraMtu pramAdane vaza ucitakALe sAmAyika karavAnuM smaraNa na thAya ke sAmAyika grahaNa karyA pachI paNa huM sAmAyikanA pariNAmanI maryAdAmAM chuM ke nahIM tenuM smaraNa na rahe ane yathA-tathA pravRtti thAya tyAre smRtimAM sAmAyikanuM anupasthApana thavAthI aticAranI prApti thAya che. mATe zrAvake sAmAyikanA pariNAmanA pAramArthika svarUpanuM bhAvana karIne aMtaraMga sAmAyikano pariNAma pragaTa thAya tadarthe sAmAyikakALa daramiyAna traNe yoganA duSpaNidhAnano parihAra karavo joIe ane sAmAyikanI pravRtti pratye leza paNa anAdara na thAya ane sAmAyikanI niSpattinA upAyamAM ucita yatnanuM vismaraNa na thAya te rIte sarva aticAronA parihArapUrvaka sAmAyikamAM yatna karavo joIe, jethI sAmAyikanA phaLanI prApti thAya. II7/28 avataraNikA - have krama prApta pauSadhopavAsavratanA pAMca aticAra batAve che - sUtra apratyavekSitApramArjitotsargAdAnanikSepasaMstAropakramaNAnAdarasmRtyanupasthApanAni / / 7/29 / / sUtrArtha : apratyavekSita apamArjita bhUmimAM utsarga, apratyavekSita apamArjita vastunuM AdAna Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 adhyAya-7 | sUtra-29 213 nikSepa=grahaNa ane sthApana, apratyavekSita apramArjita evA saMthArA upara upakrama, anAdara, smRtinuM anupasthApana e pAMca pauSadhopavAsavratanA aticAro che. II7/29 / / bhASyaH apratyavekSitApramArjite utsargaH, apratyupekSitApramArjitasyAdAnanikSepau, apratyavekSitApramAjitasaMstAropakramaH, anAdaraH, smRtyanupasthApanamityete paJca pauSadhopavAsasyAticArA bhavanti / / 7/2005 bhASyArtha H apratyavekSitApramArjite matti / / apratyavekSita apramArjita bhUmimAM utsarga, apratyupekSita apramArjita vastunuM AdAna-nikSepa=grahaNa ane sthApana, apratyupekSita apramArjita evA saMthArA upara upakrama, anAdara=pauSadhavratamAM anAdara, smRtinuM anupasthApana=pauSadhavratanI maryAdAnuM vismaraNa, e pAMca pauSadhopavAsavratanA aticAro che. ||7/29lA bhAvArtha: pauSadhopavAsavratanA aticAro : zrAvaka saMpUrNa AraMbha-samAraMbhathI nivRtta thaIne sAdhunI jema avyApAravALA thavA mATe parvatithinI ArAdhanA nimitte pauSadhopavAsa kare che=AhArapauSadha Adi cAra prakArano pauSadha kare che, jemAM saMpUrNa pApanA virAmarUpa avyApArapauSadha mukhya che ane tenA aMgarUpe AhArapauSadha, brahmacaryapauSadha, ane zarIrasatkAranA tyAgarUpa pauSadha svIkAre che. A pauSadhanI ArAdhanAnA baLathI zrAvaka saMpUrNa nirAraMbha jIvanane anukULa zaktino saMcaya kare che. pauSadha daramiyAna zrAvaka zAstraadhyayanAdi dvArA AtmAne atyaMta vAsita karavA yatna kare che. (1) apratyavekSitaapramArjitautsargaaticAra : pauSadhavrata aMgIkAra karyA pachI dehanA dharma tarIke maLamUtrAdino tyAga karavAno prasaMga Ave tyAre zrAvaka bhUminuM cakSuthI nirIkSaNa karI tyAM koI jIva nathI tevo nirNaya karyA pachI cakSune agocara evA paNa koI jIvanI hiMsA na thAya, tadarthe te bhUminuM pramArjana kare; tyArapachI te bhUmimAM maLano utsarga kare. pramAdane vaza te prakAranI maLavisarjananI pravRttimAM kyAMya skhalanA karI hoya tyAre apratyavekSita apramArjita bhUmimAM paraThavavArUpa aticAranI prApti thAya che. tethI zrAvake pauSadha daramiyAna jIvarakSAne anukULa aMtaraMga dayAnA pariNAmapUrvaka daDha upayoga sahita bhUminuM prekSaNa ane pramArjana karIne ja maLavisarjana karavuM joIe. (2) apratyavekSitaapramArjitaAdAnanikSepaaticAra : vaLI, zrAvaka pauSadha daramiyAna satata AtmAne traNa guptimAM rAkhIne sAdhunI jema asaMgabhAvanI vRddhi Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-29, 30 thAya te rIte aMtaraMga ucita yatna kare che ane tene upaSTabhaka svAdhyAya AdinI kriyA kare che. te vakhate pustakAdi ke anya koI vastunuM grahaNa tenA aMgarUpe Avazyaka jaNAya to tene grahaNa karyA pUrve je je sthAnamAM tene sparza karavAno prasaMga hoya te sthAnane prathama cakSuthI 'jIva che ke nahIM' teno nirNaya thAya te rIte tenuM prekSaNa kare, tyArapachI cakSu agrAhya koIka sUkSma jIva na mare tadarthe pramArjanAnI ucita vidhi anusAra pramArjanA kare. A rIte vastunuM grahaNa karIne je sthAnamAM tene sthApana ka2vAnuM hoya tyAM paNa sUkSma cakSuthI avalokana kare ane ucitavidhithI pramArjana kare. A sarvamAM koIpaNa prakAranI yatanAnI skhalanA thAya te pauSadhavratamAM apratyavekSita apramArjitanA AdAna-nikSeparUpa aticAra che. (3) apratyavekSitaapramArjitasaMstArakaupakramaNaaticAra : vaLI, zrAvaka pauSadha daramiyAna saMthAro pAtharIne ke kaTAsaNuM Adi pAtharIne tenA upara bese che tyAre besatA pUrve cakSuthI 'jIva che ke nahIM' tenuM samyag avalokana kare ane cakSuthI na dekhAya tevA sUkSma jIvonA rakSaNArthe pramArjanA kare tyArapachI saMthArA upara upakrama kare, arthAt bese. A prakAranI ucita vidhimAM je paNa sUkSma skhalanA thAya te apratyavekSitaapramArjitasaMstArakaupakramaNa nAmano aticAra che. (4) anAdaraaticAra : zrAvaka mATe pauSadhanI kriyA sarvaviratinI zaktinA saMcayane anukULa nirAraMbha jIvananA abhyAsarUpa che. tene yogya aMtaraMga pariNAmamAM yatna karyA vagara mAtra bAhyakriyA karavAmAM Ave to pauSadhopavAsavratamAM apekSita pariNAma pratye anAdara varte che, je aticArarUpa che; kema ke anAdarathI karAyelI pravRtti guNavRddhinuM kAraNa banatI nathI paraMtu kAyikakriyA mAtra bane che. tethI pauSadhavratanA guNonuM smaraNa karIne te guNonI vRddhi thAya te prakAranA aMtaraMga vyApArapUrvaka atyaMta AdarathI yukta pauSadhanI kriyA ka2vI joIe. (5) smRtianupasthApanaaticAra : : zrAvake pauSadha daramiyAna 'huM pauSadhamAM chuM ane A pauSadha vratanI maryAdA che' te prakAre pauSadhanI maryAdAnA smaraNapUrvaka pauSadhanI kriyA karavI joIe, jethI svIkArAyela vrata guNasthAnakanI vRddhinuM kAraNa bane. paraMtu pramAdane vaza smRti vagara mAtra kriyAo karavAmAM Ave ke kriyAkALamAM kAMIka smRti hovA chatAM vAraMvAra smRtinuM anupasthApana thAya tyAre pauSadhavratanA smRtianupasthApana nAmanA aticAranI prApti thAya che. A aticAranI upekSA karavAmAM Ave to pauSadha vrata guNavRddhinuM kAraNa banatuM nathI. ll7/29 // avataraNikA : have kramaprApta upabhogavratanA aticAro batAve che sUtraH - sacittasambaddhasaMmizrAbhiSavaduSpakvAhArAH / / 7/30 / / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-30 sUtrArtha - sacitta, sacinasaMbaddha, sacirasaMmizra, abhiSava, duSpakva (evA AhAranuM sevana upabhoga vratanA aticAro che. II7/3oll bhASya :- sacittAhAraH, sacittasambaddhAhAraH, sacittasaMmizrAhAraH, abhiSavAhAraH, duSpakvAhAra ityete paJca upabhogavratasyAticArA bhavanti / / 7/30 / / bhASyArtha : sacirAhAra, sacinasaMbaddha AhAra, sacirasaMmizra AhAra, abhiSavAhAra ane duSpAhAra e pAMca upabhogavatanA aticAro che. I7/30|| bhAvArtha :bhogopabhogaviramaNavratanA aticAro - zrAvaka bhogopabhogavratanI maryAdA karIne saMpUrNa abhoganA pariNAmavALA sAdhu tulya thavAnA arthI che; kema ke sAdhu AhAra vAparatA nathI. paraMtu saMyamavRddhinuM aMga jaNAya to jema vastra dhAraNa kare che tema saMyamavRddhinA aMgabhUta dehanuM pAlana karavA arthe AhAra vApare che; paraMtu AhArasaMjJAne vaza thaIne AhAra vAparatA nathI, mAtra saMyamavRddhinA upAyanuM sevana kare che. mATe sAdhu saMpUrNa bhoga-upabhoganA pariNAmathI para che ane zrAvaka AvA saMpUrNa bhoga-upabhoganA pariNAmathI para thavAnA arthI che. tethI zrAvaka haMmezAM sAdhudharmanuM paribhAvana karIne tenA pAlanane yogya zaktinA saMcayArthe bhoganuM ane upabhoganuM parimANa kare che. (1-2-3) sacittaAhAra, sacittasaMbaddha ane sacirasaMmizraAhAra aticAra: je zrAvakanI zakti hoya te zrAvaka sacitta evA sarva bhogono avazya tyAga kare che ane saMpUrNa sacittanA tyAganI zakti na hoya arthAt sacittano saMpUrNa tyAga kare to citta te prakAranA rAgane kAraNe asvastha rahe tema che to sacitta AhAra grahaNa karavAnI maryAdA nakkI kare che. te maryAdAmAM je atikramaNa thAya tene AzrayIne upabhoganA pAMca aticAro bhASyakArazrIe batAvyA che. upalakSaNathI paribhoganA paNa aticAronuM grahaNa hovuM joIe tema jaNAya che. TIkAkArazrIe teno koI khulAso karyo nathI, tethI bahuzruto vicAre. vaLI koI zrAvaka saMpUrNa bhogathI para evA sAdhu tulya thavAnI zaktinA saMcayArthe pote dehanA rAgane kAraNe ane AhArasaMjJAnA vazanA kAraNe je AhArAdino upabhoga kare che tenA upara niyaMtraNa karavA arthe sacittano sarvathA tyAga kare che, chatAM anAbhogathI ke sahasAtkArathI sacitta AhAranuM grahaNa thAya ke sacittasaMbaddha AhAranuM grahaNa thAya ke sacittasaMmizraAhAranuM grahaNa thAya to aticAranI prApti thAya. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-30 je zrAvaka saMpUrNa sacittaAhArano tyAga karI zake tema nathI; kema ke te prakAranI lAlasAno parihAra thayo nathI tevo zrAvaka paNa zakti anusAra sacitta vastunA grahaNanI maryAdA kare che; chatAM bhogopabhogavratanI maryAdAthI adhika sacitta AhAra anAbhogathI grahaNa thAya tyAre aticAranI prApti che. vaLI sacitta vastu sAthe saMbaMddha rahelA AhArane grahaNa karavAnI icchA thAya ane potAne sacittano tyAga hoya tyAre vicAra thAya ke A sacitta nathI mATe huM grahaNa karuM chuM; te vakhate te AhAranA grahaNamAM aticAranI prApti thAya che; kema ke sacittano tyAga karyA pachI sacitta sAthe saMbaddha vastu hoya ke sacitta sAthe mizra vastu hoya, tevI vastuno paNa avazya tyAga karavo joIe, e prakAranI zAstramaryAdA che; chatAM sacitta sAthe saMbaddha AhAra grahaNa karavAmAM Ave to aticAranI prApti thAya. athavA anAbhoga ke sahasAtkArathI paNa sacitta AhAra grahaNa kare ke sacittasaMbaddha AhAra grahaNa kare ke sacittasaMmizra AhAra grahaNa kare to aticAranI prApti thAya; eTaluM ja nahIM paNa sacittanI maryAdAthI adhika sacitta grahaNa karavAno ke sacittasaMbaddha che mATe sacitta nathI tema vicArIne grahaNa karavAno vicAra mAtra kare topaNa kramazaH atikramAdithI aticAranI prApti thAya. mATe zrAvake satata saMpUrNa bhoga rahita avasthAnI prAptinuM kAraNa bane te prakAranA bhoganA dezasaMvaranA adhyavasAyapUrvaka bhoga-upabhoganI pravRtti karavI joIe, jethI koI aticAranI prApti thAya nahIM. vaLI keTalIka sacitta vastu acitta sAthe saMbaddhamAtra hotI nathI, paraMtu te rIte mizra hoya che ke sacitta ane acitta banneno vibhAga karIne chuTuM karI zakAya nahIM. jema koI sacitta rasa sAthe anya acitta rasa mizra thAya tyAre te sacittamizra bane che tevI vastu grahaNa karavAthI athavA sacitta sAthe saMbaMdhita vastune chUTI karIne grahaNa karavAthI aticAranI prApti che. (4) abhiSavAhAraaticAra : aneka dravyonA mizraNathI thanAra sUrA=madya, Adi dravyo abhiSavAhAra che. temAM koIka sUkSma jIvonI utpatti hovAnI saMbhAvanA rahe che. vaLI te vikAranAM uttejaka dravyo che. tethI zrAvaka bhogopabhoga vratanuM parimANa kare tyAre tevAM dravyono tyAga kare che, chatAM anAbhogAdithI ke mananA vikalparUpe atikramAdithI tenuM sevana thAya tyAre aticAranI prApti thAya che. (5) duSpakvAhAraaticAra: bhogopabhogaparimANavratane grahaNa karanAra zrAvaka jema sacittano tyAga kare che tema sacittanI mizratAnI saMbhAvanAnA kAraNe duSpakvAhArano paNa tyAga kare che. Ama chatAM anAbhogAdithI tevo AhAra grahaNa thAya to aticAranI prApti thAya. "A duSpakvAhAra che' tevuM jANavA chatAM tene grahaNa karavAno vicAra mAtra kare to paNa atikrama AdinA kramathI aticAranI prApti thaI zake che. vaLI duSpakvAhAra Arogyano paNa nAzaka che, tethI Aloka mATe paNa ahitakArI hovAthI vivekI zrAvaka grahaNa kare nahIM. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-30, 31 vaLI zrAvaka jema bhojanamAM sacittAdinA tyAgarUpa bhogapabhogavata grahaNa kare che tema paribhoganA sAdhanarUpa vastrAlaMkAra vagerenuM paNa parimANa kare che ane te parimANamAM anAbhogathI ke sahasAtkArathI ke atikramAdithI ullaMghana thAya to aticAranI prApti thAya.II7/3 avataraNikA - have krama prApta atithisaMvibhAgavatanA aticAro batAve che - sUtraH sacittanikSepapidhAnaparavyapadezamAtsaryakAlAtikramAH / / 7/31 / / sUtrArtha - sacitamAM nikSepa, sacittathI pidhAna=saciva vastuthI nirdoSa AhAranuM pidhAna, paravyapadeza, mAtsarya ane kAlano atikrama e atithisaMvibhAgavatanA pAMca aticAra che. ll31] bhASya : annAdevyajAtasya sacittanikSepaH sacittapidhAnaM parasyedamiti paravyapadezaH mAtsaryaM kAlAtikrama ityete paJcAtithisaMvibhAgasyAticArA bhavanti / / 7/31 / / bhASyArthaH atraveH ..... mavatti allAdi dravya samudAyano sacita vastumAM vikSepa karavo, sAdhune vahorAvI zakAya tevI vastune saciva vastuthI DhAMkI rAkhavuM, paranuM A che e pramANe paravyapadeza, mAtsarya ane kAlAtikrama e pAMca atithisaMvibhAgavratanA aticAro che. I7/315 bhAvArtha :atithisaMvibhAgavatanA aticAro - zrAvaka susAdhunA guNonuM smaraNa karIne teonA saMyamajIvana mATe vaparAyelA potAnA AhArano sad upayoga che tema mAnIne susAdhunI bhakti kare che ane sAdhunI bhakti dvArA sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che, chatAM mugdhatAne kAraNe ke avicArakatAne kAraNe susAdhunI bhakti karavAnA prasaMge anAbhogAdithI aticAronuM sevana kare che tyAre te atithisaMvibhAgavrata paramArthathI saMyamanI zaktinuM kAraNa banatuM nathI; paraMtu susAdhu pratye abhaktinA pariNAmane ja pragaTa kare che. ahIM pote vrata grahaNa kareluM che tethI sAdhune vahorAve che, mATe bhUlathI atithisaMvibhAgavratanuM pAlana che paraMtu vratanA prayojanano nAza kare tevI pravRtti kare che je atithisaMvibhAgavatanA aticArarUpa che. te aticAro aneka hovA chatAM sthUlathI te pAMca che. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-31 (1) sacittanikSepaaticAra : jema koI zrAvaka susAdhunI bhakti arthe bhojana pUrve susAdhunuM avazya smaraNa kare ane susAdhu hoya to temane vahorAvIne bhojana kare, Ama chatAM koIka suMdara vastu hoya te vahorAvavAno pariNAma na hoya tyAre te vastune sacitta vastu upara mUkI rAkhe te vakhate tene sacittanikSepa nAmano aticAra prApta thAya che. kyAreka lobhane vaza manathI paNa sacitta vastu upara te vastune rAkhavAno vicAra Ave to atikramAdithI aticAranI prApti thAya che. vaLI sAdhunI bhaktimAM kyAMya vighna na thAya te viSayaka ucita upayoga rAkhavA viSayaka ayatanAno pariNAma hoya, tenA kAraNe anAbhogathI ke sahasAtkArathI sacitta vastu upara tevAM annAdine sthApana karavAmAM Ave te paNa aticAra che; kema ke atithinI bhakti karIne huM mArA AtmAno nistAra karuM tevA prakAranA pariNAmavALA zrAvake susAdhunI bhakti viSayaka ucita yatanA paNa avazya karavI joIe. (2) sacittapidhAnaaticAra : vaLI lobhAdine vaza koI sAruM dravya hoya ane sAdhune nahIM vahorAvavAnA pariNAmane kAraNe te vastu upara sacitta vastu mUkI rAkhe jethI sAdhu grahaNa na kare, tyAre sacittapidhAna nAmanA aticAranI prApti che. vaLI anAbhogathI ke sahasAtkArathI paNa sacitta vastune sAdhune deya evA AhAra upara mUkavAmAM Ave tyAre sacittapidhAnarUpa aticAranI prApti thAya che. A rIte sacitta vastune tevA dravya para mUkavAno manamAM saMkalpa thAya, paraMtu sAkSAt tevuM kRtya na kare topaNa sacittapidhAnarUpa aticAranI prApti thAya. (3) paravyapadezaaticAra : vaLI atithisaMvibhAgavratanA pAlana arthe sAdhu ghare AvelA hoya ke svayaM upAzrayAdi jaIne pote sAdhune ghare vahorAvavA arthe laI Avela hoya te vakhate sAdhune vahorAvatI vakhate koI sArI vastu nahIM vahorAvavAno pariNAma hoya tethI anya vastu vahorAve ane kahe ke A vastu 52nI che. te vakhate potAnI suMdara vastuthI susAdhunI bhakti karIne potAno nistAra karavAno pariNAma ullasita thato nathI, paraMtu mAtra vahorAvavAno pariNAma che. tethI dezathI vratanuM pAlana paNa che ane vratane anukULa pariNAmano abhAva paNa che. tethI A pa2nuM che e prakAranA kathanakALamAM aticAranI prApti thAya che. vaLI sAkSAt tevo vyapadeza na kare, paraMtu lobhane vaza te prakAre kahevAno manamAM pariNAma thayo hoya topaNa aMtikramAdinA kramathI aticAranI prApti thaI zake che. vaLI kyAreka lobhane vaza sahasA tevo prayoga thaI jAya tyAre paNa aticAranI prApti thAya che. (4) mAtsaryaaticAra H vaLI sAdhune vahorAvatI vakhate anya koIe sAdhunI sArI bhakti karI hoya ane sAruM dravya vahorAvyuM hoya tyAre huM kAMI tenAthI nyUna chuM ? e prakAranI mAtsaryabuddhipUrvaka sAdhune suMdara vastu vahorAve tyAre Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 / sUtra-31, 32 219 mAtsarya nAmanA aticAranI prApti thAya che. vastutaH sAdhunA guNanuM smaraNa karIne teonA guNa pratyenA bahumAnapUrvaka temanI bhakti karavAnA adhyavasAyathI suMdara vastu vahorAvavI joIe. enA badale mAtsaryathI vahorAvavAmAM Ave tyAre adhyavasAyanI malinatAne kAraNe atithisaMvibhAgavatamAM aticAranI prApti che. vaLI potAne tyAM padhArelA sAdhune koIka vastuno khapa hoya ane sAdhu tenA joganI pRcchA kare tyAre kaMIka ISad dveSa thAya ane arucipUrvaka te vastu vahorAve tyAre mAtsarya nAmanA aticAranI prApti thAya che. (5) kAlAtikramaaticAra - vaLI sAdhu Ave tyAre zrAvaka AhAradAna Adi karatA hoya chatAM bhojananA avasare ja sAdhu AvatA hoya tyAre sArI vastu nahIM ApavAnI icchAthI potAnI bhojananI pravRtti AgaLa-pAchaLa kare, jethI je vidyamAna vastu hoya te ApIne ja atithisaMvibhAga kare tyAre sAdhunA bhojananA kALano atikrama thAya che, tethI atithisaMvibhAgavatanA kAlAtikramaaticAranI prApti thAya che. ahIM zrAvakamAM sAdhune suMdara AhAra ApIne bhakti karavAno adhyavasAya na hovA chatAM sAdhu Ave che tyAre vahorAve che tethI kAlanA atikramane aticArarUpe kahela che. je zrAvakane sAdhu pratye bhakti che ane bhaktinA kAraNe ja sAdhune vahorAvavAnA abhilASathI sAdhunA vahorAvavAnA kALe potAno bhojanano samaya pherave tyAre kAlAtikrama aticAranI prApti nathI; paraMtu sAdhune te AhAra akathya thAya te doSanI prApti che. ll7/3zA avataraNikA - zrAvakane jIvananA aMta samaye saMlekhanA karavAnI vidhi che, jeno nirdeza sUtra-17mAM graMthakArazrIe karela che. tethI zrAvakanAM bAre vratonA aticAra kahyA pachI krama prApta saMlekhatAvratamAM saMbhavatA aticArone batAve che - sUtra: jIvitamaraNAzaMsAmitrAnurAgasukhAnubandhanidAnakaraNAni / / 7/32 / / sUtrArtha: jIvitaAzaMsA, maraNaAzaMsA, mitrAnurAga, sukhano anubaMdha, nidAnanuM karaNa e pAMca mArazAbdika saMlekhanAnA aticAro che. II7/3zA bhASya : jIvitAzaMsA maraNAzaMsA mitrAnurAgaH sukhAnubandho nidAnakaraNamityete mAraNAntikasaMlekhanAyAH paJcAticArA bhavanti / tadeteSu samyaktvavratazIlavyatikramasthAneSu paJcaSaSTiSvaticArasthAneSu apramAdo nyAyya iti TI7/rUA. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 tattvArthAvagamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-32 bhASyArtha - nIvitAzA ... kRti che jIvitanI AzaMsA=saMlekhatAkALamAM (prApta thatA sanmAna AdinI vAMchAne kAraNe) samabhAvanA pariNAmano tyAga karIne jIvitanI AzaMsA, maraNanI AzaMsA saMlekhavAnA kaSTa pratyenA dveSane kAraNe maraNanI AzaMsA, mitrano anurAga=saMlekhanA kALamAM mitra-svajanAdi saMbaMdhI rAgano upayoga, sukhano anubaMdha=zAtAnA sukha pratyeno daDha pakSapAta, nidAnakaraNa saMlekhavAnA phaLarUpe paralokanA phaLanI AzaMsA, e mAraNAtika saMkhatAnA pAMca aticAro che. te kAraNathI A 65 aticArasthAnarUpa, samyakta, vrata, zIlatA vyatikramasthAnomAM apramAda vyAdhya che. ti' zabda bhASyanI samAptimAM che. II7/3rA bhAvArtha - saMlekhanAnA aticAro : zrAvaka bAra vratone pALIne sarvaviratinI zaktino saMcaya karavA arthe satata yatna kare che. tethI vratagrahaNanA kALathI ja potAnA kaSAyonI saMkhanA karavA yatna kare che, jethI udayamAna evA pratyAkhyAnIya kaSAyo satata kSaNa-kSINatara thAya che. bAravratonA pAlanathI udayamAna pratyAkhyAnIya kaSAyo kSayopazamabhAvane pAme tema che tevuM jaNAya to zrAvaka sarvavirati grahaNa kare che, paraMtu jIvananA aMta samaya sudhI sarvaviratine anukULa traNa guptimAM samyagu yatna thaI zake tevA baLano saMcaya na thAya to pratyAkhyAna kaSAya kSayopazamabhAvane pAmyA nathI, tema nirNaya thAya che. vaLI, sarvaviratinA grahaNathI te kaSAyo kSayopazamabhAvane pAme tema nathI tevuM jaNAya to zrAvaka jiMdagInA aMta samaya sudhI sarvavirati grahaNa na kare; Ama chatAM jIvanano aMta samaya jaNAto hoya to vizeSa prakAranI zarIranI ane kaSAyonI saMlekhanA karavA arthe sUtra-17mAM batAvyA pramANe saMlekhanAmAM udyama kare. (1) jIvitaAzaMsAaticAra : saMlekhanAnA udyamakALamAM bhagavAnanA vacanarUpa sUtrathI AtmAne vAsita karavAno yatna cAlato hovA chatAM paNa anAdi kALanA pramAdI svabhAvane kAraNe kASAyika bhAvono upayoga thavAthI aticAronI prApti thAya che. tethI saMlekhanAkALamAM zarIra ati kSINa thayeluM hovA chatAM hajI huM jIvuM to sAruM e prakAranI jIvita AzaMsAmAM upayoga pravarte tyAre sUtrathI AtmAne bhAvita karIne vItarAgabhAvanAmaya cittanI niSpattine anukULa vyApAramAM alanA thAya che, tethI aticAranI prApti thAya che. vastutaH zatru-mitra, jIvana-mRtyu, sukha-duHkha Adi sarva bhAvo pratye citta samAna varte te prakAranA dRDha praNidhAnapUrvaka tenI puSTi kare e rIte saMsAranA svarUpAdinA ciMtavanarUpa bhAvothI zrAvake saMlekhanakALamAM udyama karavo joIe. A udyamamAM dRDha yatna karavAne badale jIvavAnI AzaMsAno vaca-vacamAM upayoga Ave Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-32 221 to samabhAvanA pariNAmamAM mlAni thAya che. vAstavamAM jIvavAnI AzaMsAthI jIvananI prApti thatI nathI ke maraNa dUra jatuM nathI; paraMtu jIvavAnI AzaMsArUpa rAgano pariNAma saMlekhanA dvArA uttamabhAvanI prAptimAM vighnabhUta bane che. mATe nirarthaka vicAraNA karIne cittane kAluSyavALuM karavuM joIe nahIM. saMlekhanAkALamAM zrAvake vicAravuM joIe ke jIvana ke mRtyu pratye jo mAro pariNAma samAna haze to jIvIza topaNa zubhabhAvonI vRddhi thaze ane mRtyu pAmIza topaNa sadgatinI prApti thaze. jo mAro pariNAma jIvitaAzaMsAthI kaluSita thayo haze to jIvIza topaNa hita thaze nahIM ane marIza topaNa hita thaze nahIM. mATe saMlekhanAkALamAM jIvitaAzaMsAnuM koI prayojana nathI; je jIvita AzaMsAthI anarthanI prApti che tevI AzaMsAthI saryuM. A prakAre bhAvana karIne zrAvake kaSAyanI saMlekhanAmAM udyama karavo joIe. (2) maraNaAzaMsAaticAra - vaLI saMlekhanA svIkAryA bAda zrAvakane jIvasvabhAve zarIra Adi saMbaMdhI pratikULatAmAM kheda utpanna thAya to te pIDAmAMthI chUTavAnA upAyarUpe tene mRtyu ja dekhAya che, tethI te maraNanI AzaMsA kare che. vastutaH maraNanI AzaMsAthI ma2Na thatuM nathI ane te pIDAthI chUTakAro paNa thato nathI; paraMtu te pIDAmAM upayoga hovAne kA2Ne atinA pariNAmathI pIDAnI ja vRddhi thAya che, te vakhate pIDAne alpa karavAno sAkSAt upAya samabhAvano ja pariNAma che. je mahAtmAe samabhAvamAM cittane sthira karavAne anukULa abhyAsa susthira karyo che tevA mahAtmAone zarIra saMbaMdhI pIDAkALamAM paNa te nimittane pAmIne samabhAvanI ja vRddhi thAya che. AthI ja sanatakumAra munine rogathI ja samabhAvanI vRddhi thatI hatI. samabhAvanI vRddhi thAya to aMtaraMga svasthatAnA sukhanI ja vRddhi thAya che, zarIranA duHkhanI pIDA jo samabhAvanI vRddhinuM aMga hoya to agaNya bane che. jema dhanavRddhi mATe karAtA zramathI dhananI prApti thatI hoya to te dhana mATe karAto yatna pIDArUpa lAgato nathI. jeonuM citta samabhAvane anukULa yatna karavA samartha nathI, teone pIDAnA nimitte maraNanI AzaMsA thAya che. Ama chatAM A maraNanI AzaMsA mArI saMlekhanAmAM aticArarUpa che tevuM smaraNa thAya ane dRDha prayatna dvArA te AzaMsAno parihAra karIne jo te zrAvaka sUtrathI AtmAne bhAvita karavA yatna kare to maraNanI AzaMsAnA nivartanane kAraNe vRddhi pAmatA samabhAvanA baLathI te zrAvaka avazya uttaranA uttamabhavane prApta kare che. je zrAvakanuM citta samabhAvane anukULa yatna karavA mATe samartha banyuM nathI ane rAsika vRttithI saMlekhanA karela che tathA saMlekhanAkALamAM kaSAyonI saMlekhanA karavAmAM asamartha evo te zrAvaka pIDAthI vyAkuLa thaIne maraNanI AzaMsApUrvaka maraNa kare to uttaranA uttamabhavanI prAptine badale hIna bhava prApta thavAnI saMbhAvanA paNa rahe che. (3) mitrAnurAgaaticAra vivekasaMpanna zrAvaka potAnI bhUmikAnuM samyag samAlocana karI aNasaNano svIkAra kare to jIvita ke maraNanI paNa AzaMsA na kare, paraMtu jIvana ane mRtyu pratye samabhAvanI vRddhi thAya te prakAre zAstravacananuM : Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 | sUtra-32 daDha avalaMbana laIne AtmAne bhAvita kare; Ama chatAM koIka nimitte mitra-svajanAdinuM smaraNa thAya athavA mitra-svajanAdi sanmukha AvelA hoya tenA kAraNe temanA pratye kaMIka rAgano pariNAma thAya tyAre kaSAyonI saMlekhanA karavAne anukULa dRDha udyama skUlanA pAme che. mitrano anurAga saMlekhanAmAM aticArarUpa che arthAt mitra-svajana-saMbaMdhI-snehI vagere koIno paNa anurAga koIka nimittathI alpa paNa usthita thAya to tattvanA bhAvanathI thayela samabhAvano pariNAma teTalA aMzamAM plAna thAya che, vRddhi pAmato aTake che ane pAtane abhimukha jAya che. tethI kalyANanA arthIe saMlekhanakALamAM svajanAdinA anurAgane aticArarUpe jANIne tenA parihAra mATe yatna karavo joIe. (4) sukhAnubaMdhaaticAra : jIvane sahaja svabhAvathI sukha pratyenuM valaNa che arthAt zAtAnA sukha pratyenuM valaNa che, paraMtu AtmAnI svasthatArUpa samabhAvanA sukha pratyenuM valaNa nathI. anazanakALamAM zAstravacanathI bhAvita thaIne samabhAva mATe yatna karanArA zrAvakane paNa zarIranI zAtA pratyeno rAga ullasita thAya to vAraMvAra zarIranI zAtA upaje te prakAre kaMIka prayatna karavAno pariNAma thAya, jethI zAstranA bhAvana dvArA samabhAvanI vRddhine anukULa pravartato yatna vAraMvAra skUlanA pAme che. tethI saMlekhanAmAM sukhano anubaMdha aticArarUpa bane che. mATe zrAvake zAtA-azAtArUpa sukha-duHkha pratye samabhAvane dhAraNa karavo joIe. je azAtAnI upekSA karavAthI samabhAvanI vRddhi thaI zake tema hoya te azAtAnI upekSA karIne samabhAva mATe ja udyama karavo joIe. jyAre zarIranI te prakAranI azAtA samabhAvanA udyamamAM prayatna karavA mATe bAdhaka bane tema jaNAya tyAre samabhAvanA upAyarUpe te prakAranI azAtAne dUra karavA yatna karavo joIe, jethI samabhAvane anukULa udyama daDha thaI zake. iMgita maraNa svIkAranAra zrAvaka eka AsanamAM besIne sUtrathI AtmAne vAsita karavA udyama karatA hoya te vakhate eka AsanamAM besavAne kAraNe zarIranI kaMIka azAtA thatI hoya tenI upekSA karIne zAstrothI AtmAne bhAvita karavA yatna kare che. Ama chatAM jyAre te sthiratAne kAraNe dehanI pIDA te prakAranI atizayita bane ke jenA kAraNe strAnusAra aMtaraMga samabhAvane anukULa yatna skUlanA pAmato hoya tyAre vivekapUrvaka dehanuM udvartana apavartana kare che arthAt eka avasthAmAMthI anya avasthAmAM javA mATe dehane pravartAve che, jenA baLathI aMtaraMga samabhAvane anukULa udyama thAya che; paraMtu aNasaNakALamAM jenuM citta sukhAnubaMdhavALuM che te zrAvaka zarIrane ISadu duHkha jaNAya ke tarata tenA nivartana mATe ja yatna kare che. saMlekhanA kALamAM vAraMvAra te prakAre dehanuM parivartana kare tevA zrAvakane sukhAnubaMdharUpa aticAranI prApti thAya che. (5) nidAnakaraNaaticAra - vaLI koI mahAtmA saMlekhanA karyA pachI jIvitanI AzaMsAvALA na hoya, maraNanI AzaMsAvALA na Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 tavAryAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 / sUtra-32, 33 hoya, mitra-svajanAdino anurAga na hoya, tatkAla zarIranI zAtAdinA arthI na hoya arthAt sukhAnubaMdhavALA na hoya, topaNa koIka nimittane kAraNe bhaviSya saMbaMdhI koIka prakAranA sukhanI AzaMsAvALA thAya to saMlekhanAkALamAM nidAna kare che. jema saMlekhanA kALamAM strI saMbaMdhI daurbhAgyanuM smaraNa thavAthI "huM strIone prItipAtra thAuM' e prakAranuM maMdiSeNa munie nidAna karyuM. te rIte jene je prakAranI bhAvinI prAptinuM smaraNa thavAthI tenI icchA saMlekhanAkALamAM cittamAM praveza pAme to te nidAnakaraNarUpa dUSaNathI saMlekhanAno pariNAma malina bane che. mATe saMlekhanAmAM aticAranI prApti che. A rIte saMlekhanAnA aticAro batAvyA pachI zrAvakane yogya samyatvamUla bAravratonA aticAronA parihArano upAya batAvatAM bhASyakArazrI kahe che - je kAraNathI saMlekhanAmAM jIvitaAzaMsAdi pAMca aticAro prApta thAya che te kAraNathI pUrvamAM varNana karAyelAM samyakta, pAMca aNuvrato ane sAta prakAranA zIlavratonA vyatikramasthAnarUpa kapa aticArasthAnomAM apramAda dhAraNa karavo nyA... yogya, che. tethI e phalita thAya ke je mahAtmA aNasaNakALamAM mUDhatAno parihAra karIne samyattvaguNane atyaMta prajvalita rAkhe che ane pote svIkArelAM pAMca aNuvrato ane sAta zIlavratonA sarva aticArono atyaMta parihAra kare to samyaktanA 5 aticAro ane bAravratonA 90 aticArono parihAra thAya che. A rIte satata svazakti anusAra dezaviratidharmanuM pAlana karavAthI sarvaviratine anukULa baLavALA bane che. je mahAtmA apramAdapUrvaka tattvanuM Alocana karIne svazakti anusAra sarvavirati mATe baLanI vRddhi thAya te rIte saMlekhanAkALamAM dezaviratinuM pAlana karatA hoya to te saMlekhanAmAM eka paNa aticAranI prApti thavAnI saMbhAvanA rahe nahIM. te batAvavA arthe bhASyakArazrIe saMlekhanAnA aticAro batAvyA pachI samyakta sahita 12 vratanA aticAromAM te aticAronA parivAra mATe atyaMta apramAda karavo joIe tema kahela che. IIzA bhASya : atrAha - uktAni vratAni vratinazca, atha dAnaM kimiti ? atrocyate - bhASyArtha: ahIM=vrata ane vratInuM svarUpa prastuta adhyAyamAM atyAra sudhI kahyuM tyAM, prazna kare che - vrato kahevAyAM ane vratI kahevAyA. have dAna zuM che? te prakAranA praznamAM uttara Ape che - bhAvArtha : chaThThA adhyAyanA 13mA sUtramAM kahela ke bhUta-vratInI anukaMpA, dAna ityAdi zatAvedanIyakarmanA Azravo che. tethI, "vatI koNa che ane vrata zuM che ?" te prakAranI jijJAsAthI vrata ane vratInuM svarUpa atyAra sudhI batAvyuM. have sadya karmanA kAraNabhUta dAna zuM che ? e prakAranI jijJAsAmAM kahe che - Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-33 sUtra : anugrahArthaM svasyAtisargo dAnam / / 7/33 / / sUtrArtha - anugraha mATe svano atisarga potAnA dravyanA samudAyanuM pAtramAM vitaraNa, dAna che. I7/33ll bhASya : AtmaparAnugrahArthaM svasya dravyajAtasyAnapAnavastrAdeH pAtre'tisargo dAnam / / 7/33 / / bhASyArca - mAtmaparAnu dArtha e. vAnam | AtmA ane paranA anugraha mATe svatA anna-pAna-vastrAdirUpa dravyasamudAyanuM pAtramAM atisarga dAna che. ll7/33 bhAvArtha :dAnanI vyAkhyA : potAnA uttama bhAvanA prayojanathI ane parane upakAra karavAnA prayojanathI potAnAM anna-pAna-vastrAdi vastune ucita pAtramAM vitaraNa karavuM te dAna kahevAya. tethI e prApta thAya ke guNavAna evA tIrthaMkaro, susAdhuo ke suzrAvakonI bhakti karIne potAnA AtmA upara anugraha karavAnA pariNAmapUrvaka ane sAdhu tathA zrAvakone dharmanI ArAdhanAmAM atizaya karavAmAM kAraNa bane tevA paranA anugraha mATe, potAnI vastunuM pAtramAM dAna karavAmAM Ave te supAtradAna che, te suMdara koTinA zatAbaMdhanuM kAraNa che ema chaThThA adhyAyanA 13mA sUtra sAthe saMbaMdha che. ahIM vizeSa e che ke potAnI vastu bIjAne ApavAnI kriyA bAhya pravRtti svarUpa che. karmabaMdha ke nirjarAnI prApti potAnA aMtaraMga pariNAmane anurUpa thAya che topaNa bhagavAnanA guNonA smaraNapUrvaka puSpAdi uttama dravyothI bhagavAnanI pUjA karanArane suMdara bhAvo thAya che, jenAthI puNya baMdhAya che. puSpAdi arpaNa karavAnI kriyA te dAnanI kriyA che. te dAnanI kriyAthI sAkSAt bhagavAnane koI anugraha thato nathI, topaNa potAnA zubha adhyavasAyathI potAne anugraha thAya che. bhagavAnanI pUjAne joIne ghaNA yogya jIvone bIjAdhAnAdi thAya che te rUpa parAnugraha thAya che. mATe bhagavAnanI pUjAnI kriyA dAnadharma che. vaLI guNasaMpanna evA susAdhuonA guNonA smaraNapUrvaka te guNo pratyenI bhaktinI vRddhi thAya te rIte AtmAnA anugraha mATe ane susAdhu paNa apAyelA dAna dvArA saMyamanI vRddhi karI zake tevA paranA anugraha mATe je dAna apAya che te zAtAvedanIyakarmabaMdhanuM kAraNa che, ema chaTTA adhyAya sAthe saMbaMdha che. vaLI guNasaMpanna evA zrAvakanA guNonA smaraNapUrvaka teone karAyelA dAnathI potAno nisvAra thAya e Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 / sUka-33, 34 prakAranA potAnA anugraha mATe ane suzrAvako dharmanI pravRtti sukhapUrvaka karI zake te prakAranA parAnugraha mATe je zrAvakone dAna apAya che te dAna zAtAvedanIyakarmabaMdhanuM kAraNa che. vaLI upalakSaNathI anukaMpA pAtra jIvone paNa je dAna apAya che te zAtAvedanIyabaMdhanuM kAraNa che tenuM grahaNa thAya che. te dAna dvArA zrAvaka potAnA AtmA upara anugraha kare che; kema ke te dAna dvArA potAnuM dayALu citta vRddhi pAme che. je dInAdine dAna Ape che te dAnathI teone AhArAdinI prAptirUpa anugraha thAya che ane teonI yogyatAne anurUpa bIjAdhAnAdinI prApti paNa thAya che tethI te prakAranA parAnugraha mATe paNa dAna apAya che. II7/33 bhASya : viSya - bhASyArtha : pUrvasUtramAM dAnanuM svarUpa batAvyuM, have te dAnathI thanArA phalavizeSa pratye koNa kAraNa che ? te batAvavA arthe kahe che - sUtra : vidhidravyatRSAtravizeSAddhizeSa: T7/rUA. sUtrArtha : vidhivizeSa, dravyavizeSa, dAtRvizeSa ane pAtravizeSathI teno vizeSa che=dAnano vizeSa che. Il7/34TI bhASya : vidhivizeSAd dravyavizeSAd dAtRvizeSAt pAtravizeSAcca tasya dAnadharmasya vizeSo bhavati tadvizeSAcca phalavizeSaH / tatra vidhivizeSo nAma dezakAlasampaczraddhAsatkArakramAH kalpanIyatvamityevamAdiH, dravyavizeSaH anAdInAmeva sArajAtiguNotkarSayogaH, dAtRvizeSaH pratigrahItaryanasUyA, tyAgeviSAdaH, aparibhAvitA, ditsato dadato dattavatazca prItiyogaH, kuzalAbhisandhitA, dRSTaphalAnapekSitA, nirupadhatvam anidAnatvamiti, pAtravizeSaH samyagdarzanajJAnacAritratapaHsampannatA iti tA7/34 iti tattvArthAdhigame'rhatpravacanasaGgrahe saptamo'dhyAyaH samAptaH / / bhASyArtha :vithivizeSAri I vidhivizeSathI, dravyavizeSathI, dAvizeSathI, pAtravizeSathI te dAnadharmano Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-34 vizeSa che ane tenA vizeSathI=dAnadharmanA vizeSathI, phUlano vizeSa che=puNyabaMdha ane nirjarArUpa phalano vizeSa che. tyAM vidhivizeSa eTale deza, kALa saMpat, zraddhA, satkAra, krama, kalpanIyatva e vagere che. dravyavizeSa annAdinA ja sArajAtivALA guNanA utkarSano yoga che. dAtRvizeSa pratigRhItAmAM asUyAno abhAva, tyAgamAM aviSAda, aparibhAvitA=ApyA pachI lenAranA paribhavano abhAva, ApavAnI icchAno prItiyoga, ApavAnI kriyAno prItiyoga, apAyelI vastuno prItiyoga, kuzala abhisaMdhitA, duSTaphala anapekSitA, nirupadhipaNuM, anidAnapaNuM e dAtRvizeSa che=dAtAno vizeSa che. pAtravizeSa=samyagdarzana-jJAna-cAritra-tapasaMpannatA che. rUti zabda bhASyanI samAptimAM che. II7/34|| A pramANe tattvArthAdhigama nAmanA arhattravacanasaMgrahamAM sAtamo adhyAya samApta thayo // bhAvArtha: supAtramAM apAyelA dAnathI jIvane phalavizeSanI prApti thAya che. tyAM jIvanA pariNAmane anusAra ja puNyabaMdha ke nirjarA thAya che topaNa puNyabaMdha ke nirjarAne anukULa adhyavasAyanI niSpatti pratye vyavahAranayanI dRSTithI vidhivizeSAdi kAraNo che, tene prastuta sUtramAM graMthakArazrI batAve che. tethI e prApta thAya ke je dAnanI kriyAmAM vidhivizeSa hoya tenA kAraNe dAnamAM vizeSatA Ave che. vaLI dAnamAM apAtA dravyavizeSane kAraNe paNa dAnamAM vizeSatAnI prApti che. tethI jeTaluM uttama dravya teTalo bhAvano prakarSa prAyaH thAya che, mATe dravyavizeSathI dAnanI vizeSatA che. vaLI dAna ApanAra jeTalo vivekasaMpanna hoya teTalo tenA vivekanA bhedathI dAnano bheda paDe che. vaLI dAna grahaNa karanAra pAtranA bhedathI paNa dAnano bheda paDe che. vaLI dAnanA bheda pramANe nirjarArUpa ke puNyabaMdharUpa phalamAM paNa bheda paDe che. vidhivizeSa : dAnamAM vidhivizeSa zuM che ? te batAvatAM graMthakArazrI kahe che dAna ApanAra vyakti pote je dezamAM raheto hoya te dezane anurUpa kayuM ucita dAna che ? teno nirNaya karIne tevI ja vastunuM dAna kare to te dezane anurUpa apAyeluM dAna vidhivizeSavALuM kahevAya ane teno vicAra karyA vagara koI dAna Ape to te dAnamAM dezarUpa aMza vidhipUrvakano nathI. - vaLI Rtu Adi kayA kALe sAdhunA saMyamajIvanamAM kaI vastu upakA2ka che ? teno nirNaya karIne kALane anurUpa dAna kare to te kAlane AzrayIne vidhipUrvaka che. vaLI potAnI je saMpatti che tene anurUpa ucita dAna kare to te vidhipUrvakanuM dAna che; paraMtu potAnI pAse pracura saMpatti hovA chatAM daridranI jema dAna kare to te vidhipUrvakanuM dAna kahevAya nahIM. vaLI guNavAnanA guNonA smaraNapUrvaka, temanA guNo pratyenI rucipUrvaka dAna apAya to zraddhArUpa vidhi aMza che. AvA prakAranI ruci vagara sAmAnyathI dAna apAya to zraddhArUpa vidhi aMzanI nyUnatA che. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-34 sarava vaLI dAna ApatI vakhate guNavAna puruSa pratyeno satkA2no bhAva hoya, AthI ja susAdhu Ave ke suzrAvaka Ave to UbhA thAya, Adara-satkAra kare, ucita Asana Ape ane sAdhune ke zrAvakane Asana upara besavAnI vinaMtI kare, bese to suMdara ane anukULatA na hoya topaNa ucita satkAra karelo hovAthI bhAvane anurUpa phaLa maLe che. vaLI sAdhune bhikSAdAnanA kramanI vidhi anusAra Ape to vidhipUrvaka kahevAya. jema suMdara vastu prathama grahaNa kare ane bhaktine vaza te suMdara vastu mahAtmA vahore te prakAranA prayatnapUrvaka anya-anya vastu vahorAve. te rIte zrAvakanI sAdharmikabhaktimAM paNa ucita kramapUrvaka bhakti kare to vidhipUrvaka dAna kahevAya. vaLI sAdhune ke zrAvakane kalpanIya hoya tevI ja vastanuM dAna kare te vidhipUrvaka kahevAya. te sivAya anya paNa vidhinAM aMgo jANavAM. dravyavizeSa : vaLI dravyavizeSathI paNa dAnano vizeSa thAya che. jema zAlibhadre pUrvabhavamAM uttama dravya susAdhune vahorAvyuM, jethI bhAvavizeSanI prApti thaI. tethI uttama jAtinA annAdino yoga hoya te dravyavizeSa kahevAya arthAt uttama dravyothI banelI vastu hoya te dravyavizeSa kahevAya. te vastune anurUpa paNa dAnamAM bheda paDe che. dAtRvizeSa vaLI dAtRvizeSanA bhedathI paNa dAnano bheda paDe che. dAtRvizeSa grahaNa karanAra pratye IrSAdibhAvavALo na hoya. vaLI dAna ApyA pachI aviSAdavALo hoya dAtRvizeSa kahevAya. : jema koIne sAdhu ke zrAvaka potAnA ghare vAraMvAra AvatA hoya, tenA kA2Ne ISad paNa dveSa thato hoya to te dAtAne vizeSa lAbha thAya nahIM; paraMtu A mahAtmA mArA upara upakAra kare che tevI bhaktithI dAna Ape to te dAtAvizeSa che. dAna ApyA pachI leza paNa viSAda na thAya to te dAtAvizeSa che. jema sAdhune siMhakesariyA modaka vahorAvyA pachI mammaNazeThanA jIvane pUrvabhavamAM viSAda thayo, jethI te modaka pAchA levA mATe sAdhu pAse jAya che. AvA dAtAne vizeSa lAbha thAya nahIM; paraMtu dAna ApyA pachI viSAda na thAya paNa pote suMdara kRtya karyuM che tevA dAna pratyenI rucivALA dAtAne dAtRvizeSa kahevAya. vaLI je dAtA dAna ApyA pachI sAdhuno paribhava na kare te dAtAvizeSa kahevAya. jema koI sAdhune dAna ApyA pachI pote dAna ApyuM che tevI buddhine kAraNe temane kahe ke tamAre A kArya Ama karavuM joIe. te sAdhu te pramANe na kare to tene anAdara thAya ane kahe temanI bhakti karI tenI paNa kadara nathI. AvA zrAvako paribhava karanAra zrAvaka che. AvA paribhavathI je dAna kare te dAtAvizeSa nathI; paraMtu sAdhunA guNonA smaraNapUrvaka bhakti kare te dAtAvizeSa che. na Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-3) adhyAya-7 | sUtra-34 vaLI vahorAvavAnI icchAkALamAM paNa pratiyoga hoya, vahorAvatI vakhate paNa pratiyoga hoya ane ApyA pachI paNa prItiyoga hoya te dAtAvizeSa kahevAya. jema zAlibhadranA jIvane sAdhune padhArelA joIne ApavAnA icchAkALamAM paNa prIti hatI, ApatI vakhate paNa prIti vartatI hatI ane ApyA pachI paNa sAdhune dAna ApyAno harSa vartato hato. tethI tevA dAtAvizeSane kAraNe lAbhAvizeSa thAya che. vaLI kuzalaabhisaMdhitA e dAtRvizeSano guNa che. jema susAdhune joIne koIne pariNAma thAya ke huM zuM karuM ke jethI temanA saMyamanI vRddhi thAya ? tethI temanA saMyamane upakhaMbhaka bane te prakAranI nipuNa buddhipUrvaka te susAdhunI bhakti kare te vakhate te dAtAvizeSamAM kuzalaabhisaMhitA che, jenA kAraNe dAnamAM vizeSatA Ave che. vaLI dRSTaphalaanapekSitA dAtRvizeSano guNa che. jema susAdhunI bhakti kare ke koI dharmakSetramAM dhanano vyaya kare tyAre lokamAM khyAti ke anya paNa dRSTaphalanI apekSA hoya tyAre te dAtRnA te bhAvane kAraNe phavizeSa thatuM nathI, paraMtu AlokanA dRSTa evA koI phalanI apekSA vagara guNavAnanA guNone joIne tenI bhaktinA AzayathI je dAna Ape che te dAtRvizeSa che. vaLI je dAna ApanAra dAtA nirupadhANAvALo hoya=mAyA vagarano hoya, te dAtAvizeSa kahevAya. jema potAne sAdhu pratye haiyAmAM bhakti hoya nahIM, chatAM bahArathI pragaTa thAya te rItanA mAyAnA pariNAmapUrvaka dAna ApanAra dAtAvizeSa nathI; paraMtu je prakAre pote dAna ApatI vakhate bhakti batAve che tevA haiyAmAM vAstavika bhaktibhAva hoya to te dAtAvizeSa kahevAya. vaLI sAdhune ke zrAvakane dAna ApyA pachI te dAnanA phaLarUpe koI sAMsArika phaLanI icchA na hoya. mAtra guNavAnanA guNanI bhaktino pariNAma hoya to anidAnatva guNane kAraNe dAtAvizeSa kahevAya che. pAtravizeSa - vaLI pAtravizeSathI paNa vizeSa thAya che. dAna svIkAranAra jIvamAM samyagdarzana, samyajJAna, samyakyAritra ane samyaktapa jeTalA aMzamAM saMpanna hoya teTalA aMzamAM te pAtravizeSa che, kAraNa tenAmAM guNo atizayavALA che. dAtAne bAhya ucita AcAro dvArA pAtranI vizeSatAno bodha thAya che. sAmAnya pAtra karatAM vizeSa pAtramAM dAna ApavAthI dAnanI vizeSatAnI prApti che, jenAthI phalavizeSanI prApti thAya che. AthI ja saMyamanA veSavALA tyAgI sAmAnya sAdhune joIne je bhaktivizeSa thAya che tenA karatAM mahAmunionA uttama pariNAmonA baLathI temanI pAtravizeSatA thavAne kAraNe dAnamAM lAbhano atizaya thAya che. jema balabhadramunine dAna ApanAra kaThiyArAne te pAtravizeSane kAraNe je bhaktino prakarSa thayo te dAnathI thatA phavizeSa pratye pAtravizeSa kAraNa bane che. AthI ja gautamasvAmI Adi mahAmunine dAna ApavA karatAM tIrthakararUpa pAtravizeSane dAna ApatI vakhate vizeSa nirjarA thAya che. ahIM vizeSa e che ke dAna ApanAranA pariNAmane AdhIna ja puNyabaMdha ke nirjarA thAya che, chatAM te dAna ApanAra puruSanI vivekapUrvakanI pravRtti te pariNAmamAM atizayatAnuM kAraNa bane che ane dAna lenAra Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 tattAdhigamasUtra bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-34 pAtravizeSamAM vartatA guNo teonI mudrA AdithI abhivyaMgya thAya che ane tenA baLathI bhaktino prakarSa thAya che. pAtravizeSa paNa bhAvanA atizayamAM kAraNa che tema vyavahAranaya svIkAre che, jyAre nizcayanaya anusAra to pAtranA vizeSathI ke dravyanA vizeSathI phalabheda nathI; paraMtu jIvanA pariNAmanA vizeSathI phaLabheda che. ll7/34l - sAtamo adhyAya samApta anusaMdhAnaH tattvArthasUtra bhAga-4 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthApigamasUtra bhAga-3 (vizeSa noMdha) T Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat / / utpAda-vyaya-dhrauvyayukta evI vastu sat che. : prakAzaka : mAtAnA..? 'mRtadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. 'Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : 32457410 E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com Visit us online : gitarthganga.wordpress.com