Shripal Charitram Shloakbaddham

Author(s): Labdhimuni,
Publisher: Zaveri Mulchand Hirachand Bhagat
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600194/1

Page #1

॥ नमः समस्ताभीष्टपूरकाय श्रीसिद्धचक्राय ।। सुविहितशिरोमणिखरतरगच्छविभूषणशासनप्रभावकक्रियोद्वारकश्रीमोहन मुनीश्वरविनेयान्तेवामिश्रीमल्लब्धिमुनिप्रवरसनग्धं
श्रीपालचरित्रम् (श्लोकबद्धंम्) खरतरगच्छविभूषणखगस्थश्रीमोहनमुनीश्वरमुख्यशिष्य श्रीवीरनिर्वाणभूमिकृतस्वर्गमनाचार्यपुरन्दर श्रीजिनयशस्सरिप्रवरपट्टधरश्रीजिनर्द्धिसूरिवराज्ञानुयायिनीस्वर्गीयाश्रिीमत्यानन्दश्रीस्मरणार्थ तच्छिष्याकल्याणश्रीउपदेशात्फलवर्द्धिनगर
वास्तव्य भणसाली धनराजजी छगनलालजी द्वाराऽवाप्तार्थिकसाहाय्येन
प्रकाशकः-झवेरी मूलचंद हीराचंद भगत
मोहमयीस्थश्रीजिनदत्तमरिज्ञानभाण्डागारकार्यवाहकः।। मुद्रकः-जामनगर-श्रीजैनभास्करोदययत्रालयाध्यक्षः पण्डित-हीरालालानजो बालचन्द्रः वीराम्दाः २४५] द्वितीयं संस्करणं, प्रतयः १...
[विक्रमाब्दाः १९९५
JainEduce
munamelibrary.org

Page #2

* समर्पणम्
-
ये त्यक्त्वा मुनिसत्तमाः शिथिलतां कृत्वा क्रियोद्धारकं,
___ श्रीमन्मोहननामधेयमुनयो भूमौ विहृत्यार्हते। स्थायीकृत्य वृषेऽमले खरतरे भव्यांश्च नाकं गताः,
प्रन्थोऽयं च समर्प्यते करकजे तेषां मया सादरम् ॥१॥
समर्पको-अन्य निर्माता.

Page #3

श्रीपालचरित्रस्य श्लोकबद्धस्य शुद्धिपत्रकम्
श्रीपालचरित्र
-
पृष्टम् पंक्तिः
शुद्धि पत्रकम्। ॥१ ॥
पुत्री
१८ १८४ १८ ११
-
ma
पृष्ठम् पंकिः शुदम् अन्दम् | पृष्टम् पंक्तिः शुद्धम् शुद्धम् का २ . सरोग रोग
८४ वस्तुनाम् वस्तूनाम् ३ ३ इति नाम कृतं) (नामनी सुर- | १. ११ तेसि न्ते वासि सुर-सुन्दरी मदनसुन्दरी, कृते
| , १२ महात्म्य माहात्म्य सुन्दरी
मदनसुन्दरी
१२ . कण्ठत: देहतः ३ ४ द्वेऽपि द्वे चापि
१२. पतिते तदयोः ऽभ्युच्छालेते तयोः मिथ्यात्वि
, ८ गृन्हाम्यहं गृहाम्यह १. पपाठ्य प्रपाख्य
१५ . श्रासिद्ध श्रीसिद्ध राज्ञोऽनै राज्ञोऽग्रे
सिंच्यते सिच्यते तुष्णिकं तूष्णीकं
, ५ भाव-पूर्वमादाय ।सिक्त-मादाय द्विताय दिवसे। राजपर्षदि
सिद्धितं
भावपूर्वकम् राज-पर्षदि द्वितीये, दिने
लाकानां लोकानां सन्ति भूरि
१६३ प्रसिन्चितम् प्रसेचितम् यादृश एवं याट्टगेव
१६ ५ श्लाधा श्लाघा स्वाम्यूच० स्वाम्यूब
प्रजापत्या प्रजापाला , १० कुलाकुला
१७४
सुन्दरी
अशुद्धम् शुद्धम्
पुत्री कौशम्बीत कौशाम्बीत परो पर: गात गति चळति स्यजति दा-मे
दां, मे स्तद स्तदा नृपाराज्ञी नृपराज्ञी रागोत्पत्ति रोगोत्पत्ति नृपाऽन्यदा नृशेऽन्यदा समुद्धृतं समुद्धृतं जामता जामाता भोऽत्रोदा किमुदा स्थितोऽस्ति स्थितोऽसि
RECRUCINCRESCRECRUCREAC-%ECCANCY
२१
६
२२ १०
Jain Educ
a
tional
ainelibrary.org

Page #4

पृष्टम् पंक्तिः
भञ्जदम्
शुद्धम्
पृष्टम् पंक्तिः
अशुद्धम्
श्रीपाल. चरित्र
४९
६
१९८
दगोः कुरुष्व ऽस्मासु
शुद्धिपत्रकम् । ॥२॥
SACRECRUAR+5ॐ
२४८ दभो
कुरुख ऽस्मासु हेम कोशाम्बी पृष्ठवान् श्रेष्टिन बालि प्रभूतं नाशिका वमन्ता
वित्तीय 11 . लावं
तद्ऽद्वि
कुमार t ional
पृष्टम् पंक्तिः अशुद्धम् शुद्धम् ३. १ पछेष्ठी च्छेष्ठी
पार्थाव्य पास्पि
ससेन्यो ससैन्यो ३७ . राधका रधिका ३८ ५ विकि विक्र
लाभस्तक लाभस्तत्क
कतः ३९ २ तत: श्रु तच्छ्र ४१ २ रुदनं रोदनं
श्री-प्रभुद
चल्यता प्रचत्यतां ४२ " निर्जे ४८ २ शारीर शारीरी ४८ २ भो ४९६' कर्माण कर्मणि
सहाय्यं साहाय्य तृतीय चतुर्थ भा!
भोः! ख्यमस्ति । ख्याऽस्ति पुर्वरम् पुरी वरा नीरोक नीरौक भो! भोः! कुधिः कुधीः तीक्षण च तीक्ष्ण
कौशाम्बी पृष्टवान् श्रेष्ठिन बलि प्रभूतः नासिका वमन्तो वितीर्य लावा वं तद्वि कुमार:
SAMSUCHANAUKRUAR
५२
"
निः
सिन्धुपातितः पातितोऽम्बुधौ बीभ्रती बिभ्रती तयोः सोऽगात् कुबुद्धिवान् लास्वा
लात्वा तु मारयिस्यति मारयिष्यति
बहु शंसयः संशयः
भोः
५६ १०
६
Jain Educa
ainelibrary.org

Page #5

पृष्टम् पंक्तिः
भशुद्धम्
शुद्धम्
पृष्टम् पंक्तिः
अशुद्धम्
शुद्धम्
श्रीपालचरित्र
शुद्धि
६६ २
:
शक्रार
पत्रकम्।
गवेष्पाशु
मुखे
निजे।
RECORMACRACK
पृच्छने प्रच्छने पृच्छनी
प्रच्छनीयं राज्ञो
राज्ञा तरी
स्त्री
प्रगवेष्याशु पृच्छाथ प्रच्छार्थ
निजवृतं
वृत्तं तांश्व
तांश्च ३ पती । पतिः परना
पत्नी सप्तमे भुवि सप्तमावनी पृष्ट
पृष्ठ ४ तत्र च सार्थ) (महात्तं सर्थममद्राक्षी-देम्मु- द्राक्षा-त्तत्र चो. तरिक्त महत्) त्तिरितं तदा कूर्मः
अशुद्धम् शुद्धम्
पृष्टम् पंक्तिः तं प्रति प्राह। प्राह भोः पान्ध ! भोः पथिन्! तं प्रति सुना सुनाः प्रविशते
प्रविशति नाशिकम्
नासिकम्
मुखात् लम्यते लभ्यते स्वभाविक स्वभाव भो! भोः !
७४ ३ नृपक्षम नृपारम नाशिका नासिका त्यक्त्वेयं वरिता। त्यिस्वाऽहच माम्
मनया वृतः दृष्टवा दृष्ट्या सुखात् सुखम् श्रीपाळाय च श्रीपालं राज । ७५ २
शुद्वार निवेदितं निवेदितः ऽमिप्राय
ऽभिप्रायः भूपेयं भूपायं महत् महा तं कुमार- कुमारमकारयत्माह्वयच तम् भायां भार्या सेन्य यान्तं गत मच दुर्गे| झटिति सञ्चयं| तृणं धान्य दुर्गे काष्ठं जलादिधान्यजलादिसबयं कस्य सः सेन्येन सैन्वेन तं तनौ ता तनुः
CASHCHACK
६.
::::::
| ६९
,
19
Jain Educarita
"
Far personal & Private Use Only
Tenelibrary.org

Page #6

श्रीपाल चरित्र 118 11
पृष्टम् पंक्ति:
७५
* * * *
७५
७६
૭૮
Jain Educatenational
'
6
४
६
१०
अशुद्धम्
जाया:
नामाष्टम
श्रीपालो हि
११ पञ्चमश्लोकस्य द्वितीयवरणः पतितः,
९
पयोधरं
द-घाटयसक
शुद्धम्
पयोधर:
दुबाटयरक
जाया
नाम सप्तम श्रीपाल :
सच "स्वात्वा मुखे तृगम् " इति रूपो योध्यः ।
श्रीपालोssगा तदाऽऽगात्तत्र श्रो
तदा तत्र,
पृष्टम् पंक्ति:
* * * *
७९.
७९
८०
८०
८१
८४
८४
८९
.~.~~.~...
अशुद्धम्
समा
धन्
भोऽजित
किन
भोऽजित
भो दूत !
भोऽजित
लिङ्ग
समा
सुनिश्वर
बध्वा
शुद्धम्
मन्द
श्वशुरान्
हेऽजित
किश
रेजिन
रे दूर !
रेsजित
लिनं
भैमा
सुनीश्वर बद्ध्वा
पृष्टम् पंक्ति
९१
33
९२
९३
९४
९४
૨
"
५
"
६
७
अशुद्धम्
पञ्चविंश
सप्तविंश
लब्धि
जाता
प्रभाविना
शुद्धम्
पञ्चविंश:
सप्तविशि
लब्धि
जाताः
प्रभाविणा
मिदं ग्रन्थं व ग्रन्थोऽयम् अनाभोगवशादृकारान्वितः 'कुष्टी ' शब्दः प्रयुक्तोऽन सर्वत्र परं ठका रान्वितो बोध्यः । एवमेव नका रान्वित: 'पुण्य' शब्द: प्रयुक्तोऽन, परं णकारान्वितो ज्ञेयः ।
शुद्धि
पत्रकम् ।
118 11
Cainelibrary.org

Page #7

भीपाल
॥ ॐ नमः ॥
॥ श्रीजिनदत्तसूरीश्वरसद्गुरुभ्यो नमः॥ श्रीमत्खरतरगच्छालङ्कारहारोपम-संविग्नचक्रचूडामणि-क्रियोद्धारक-परमशासनप्रभावक-श्रीमन्मोहनमुनीश्वरा
न्तेवास्यनेकशिष्यशिक्षक-श्रीमद्राजमुनिवरविनय-श्रीमल्लब्धिमुनिविरचितम्
4-
OCA-
श्रीपालचरित्रम् (श्लोकबद्धम् )
-
महावीरं महावीरं, प्रभुं नत्वा शिवङ्करं । कथ्यते श्लोकबद्धेन, श्रीपालभूपतेः कथा ॥ १॥ अस्यैव जम्बूद्वीपस्य, क्षेत्रे च भरताभिधे। रम्यो मगधदेशोऽस्ति, विविधसम्पदोत्तमः ॥ २॥ धनधान्यादिसम्पूर्ण, राजगृहाभिधं पुरं । तत्रास्ति श्रेणिको राजा, वरो महापराक्रमी ॥३॥ तस्यासन् चेल्लणानन्दा-धारिणीप्रमुखा वराः। राज्यः सौन्दर्यशीलादि-गुणयुक्ता अनेकशः ॥४॥ तस्याभयकुमाराख्यः, पुत्रोऽभूद्विनयी गुणी।ओजस्वी | च चतुर्बुद्धि--सम्पन्नो नीतिविद्वरः ॥५॥ भव्यान् विबोधयन् ग्रामा-नुग्रामं विहरन् प्रभुः। एकदा तत्पुरासनं,
Jain Educa
--
t ional
For Personal & Private Lise Only
W
inelibrary.org

Page #8

श्रीपाल
चरित्रम्
%CCIRCRAC
महावीरः समागतः ॥६॥ समवसरणं देवैः, कृतं श्रीगौतमः पुनः। राजगृहं गतः स्वाम्या--ज्ञया वाचंयमाग्रणिः | ॥७॥ वनपालोऽथ भूपाय, तद्व पनिकां ददौ । प्रीतिदानं ददो तस्मै, श्रेणिकोऽपि तदा मुदा ॥ ८॥ वन्दनार्थं गतो राजा, परिवारेण संयुतः। गौतमस्वामिनं नत्वो-चितस्थाने स्थितोऽग्रतः ॥९॥ पर्षदि गौत-14 | मेनाथ, प्रारब्धा धर्मदेशना । दानशीलतपोभावा, वर्णिता भवनाशकाः ॥ १० ॥ प्रधानः सर्वधर्मेषु, भाव । स्तत्रापि वर्णितः । सिद्धचक्रप्रभावश्च, सत्कृत्येषु विशेषतः ॥ ११ ॥ अर्हत्सिद्धगणोन्द्रोपा--ध्यायमुनिसुद
शनैः। ज्ञानत्रततपोभिः स्यात्, सिद्धचक्रमिमैः पदैः ॥ १२॥श्रीपालनृपवत् सिद्ध-चक्रं नवपदात्मकं । ध्यातं । तद्रोगहरं राज्य--सुखशिवडूकरं भवेत् ॥ १३ ॥ तदा श्रीगौतमः पृष्टो, राज्ञा श्रीपालभूपतिः। कोऽसौ ? तेन कया रीत्या--ऽऽराधितं सिद्धचक्रकं ? ॥१४॥ तदा श्रीगौतमोऽवादीत्, मुनिसुव्रतशासने । चतुर्थारेऽभवच्चोजयिनी पुरी च मालवे ॥ १५ ॥ प्रजापालनृपस्तत्रा-ऽभूत्तन्मुख्यप्रियाद्वयं। सौभाग्यसुन्दरी चाथा, द्वितीया रूपसन्दरी ॥१६॥ मिथ्याधर्मे रताऽस्त्याद्या. जैनधर्म रताऽपरा। विवाद जायमाने स्व-धर्म स्थापयतः स्म | |ते ॥ १७ ॥ तथाऽपि प्रीतिरन्योऽन्यं, स्वधर्मे रक्तयोस्तयोः । आसीदेवं तयोर्बाढं, कालः सुखेन गच्छति t ional
ciety
dain Educa
For Personal & Private Lise Only
Aanelibrary.org
A

Page #9

श्रीपाल ॥ ३ ॥
Jain Educat
॥ १८ ॥ अथैकदा समं गर्भो - त्पत्तिरासीत्तयोर्द्वयोः । सम्पूर्णसमयेऽभूतां, सुते तयोर्द्वयोः क्रमात् ॥ १९ ॥ तदा जन्मोत्सव राज्ञा, कृतस्तयोः पुनस्तयोः । सुनामस्थापनाकाले तोषिता ज्ञातिगोत्रिणः ॥ २० ॥ सौभाग्यसुन्दरीरूप-सुन्दरीसुतयोः क्रमात् । इति नाम कृतं सुर-सुन्दरी मदनसुन्दरी ॥ २१ ॥ प्रवर्द्धन्त्यो मिथः क्रीडां, प्रकुर्वन्त्यो सुखेन च । द्वेऽपि पठनस्यार्हे-ऽभूतां राजसुते क्रमात् ॥ २२॥ उक्तं च--"लालयेत्पञ्चवर्षाणि, दशवर्षाणि ताडयेत् । प्राप्ते तु षोडशे वर्षे, पुत्रं मित्रमिवाचरेत् ॥२३॥” ततः समर्पिता शिव --भूतये सुरसुन्दरी । मदनसुन्दरी राज्ञा, पठनार्थ सुबुद्धये ॥ २४ ॥ मिथ्यत्विगुरुसंसर्गात्, निपुणा सुरसुन्दरी । जाता मिथ्यात्वधर्मे स्त्री- चतुःषष्टिकलासु च ॥२५॥ जैनीयगुरुसंसर्गात्, जाता मदनसुन्दरी । जैनधर्मेरता स्त्रीणां, चतुःषष्टिकलासु च ॥ २६ ॥ जीवाजीवादितत्त्वज्ञा, स्वान्यसमयवेदिनी । कार्मप्रकृतिशास्त्रेषु, निपुणाऽसूद्विशेषतः ॥ २७ ॥ पुनः कर्मैव कर्त्तारं जानाति जिनवाक्यतः । जिनभक्तो रता दक्षा, चावश्यकादिकर्मसु ॥ २८ ॥ शिवभूतिसुबुद्धिभ्यां धार्मिकां व्यवहारिकां । कलां पपाठ्य राज्ञोऽयै, द्वे नीयेते स्म ते सुते ॥२९॥ पुत्रीद्वयपरीक्षार्थं, राजसंसदि भूपतिः । प्रहर्षितः समस्यायाः, पदमेकमचीकथत् ॥ ३० ॥ “ पुन्येन चैत -
national
चरित्रम् ॥ ३॥
anelibrary.org

Page #10

चरित्रम्
श्रीपाल
त्सकलं लभेत" ॥ सुरसुन्दरी प्राह-"प्राज्यं च राज्यं सुभगः सुभर्ता, नीरोगगात्रं च पवित्रभोज्यं । गानं च भृत्यं परिवारवर्गः, पुण्येन चैतत् सकलं लभेत ॥ ३१ ॥” द्वितीया मदनसुन्दरी प्राह--"शीलं च दानं * विनयो विवेकः, सद्धर्मगोष्ठिः प्रभुभक्तिपूजा।अखण्डसौख्यं च प्रसन्नता हि, पुण्येन चैतत्सकलं लभेत ॥३२॥" तन्निशम्य सभालोकः, प्रशंसा च कृता तयोः । राज्ञाऽथ पाठकाभ्यां हि, विपुलं दानमर्पितम् ॥३३॥ कुरुजङ्गल देशेऽथ, शंखपुरी वराऽभवत् । दमितारिनृपस्तत्रो-जयिनीनृपसेवकः ॥३४ ॥ तस्यारिदमनाख्योऽस्ति, पुत्रो रूपादिसंयुतः। प्रजापालेशसेवार्थ-मुज्जयिनी स चागतः ॥३५॥ एकस्मिन् समये सोऽरि-दमनो राज-15 पर्षदि । स्थितस्तदा नृपाग्रेऽस्ति, सुरसुन्दर्युपस्थिता ॥ ३६ ॥ सहर्ष सुरसुन्दर्या--ऽरिदमनो विलोकितः । मिथोऽभवत्तयोः प्रीतिः सा तस्योपरि मोहिता ॥ ३७॥ तदा नपेण तज्ज्ञात्वा, पृष्टा सा सुरसुन्दरी। वरं तव हे कन्ये !, करोम्यहं तयाऽकथि ॥ ३८ ॥ हे तात ! मम चित्ते यो-ऽयमरिदमनः स्थितः। श्रीमता भवता ज्ञातः, स एव क्रियतां वरः ॥ ३९ ॥ ममाभिप्राय एषोऽस्ति, पश्चाद्भवद्रुचिर्यथा । मे प्रमाण तथा किञ्च, त्वमेव मम पालकः ॥४०॥ त्वमेव मम कर्त्ता त्वमेव पोषक ईश्वरः । इत्यादिवचसा तातं, सन्तो
Jain Educ
a
tional
For Persona & Private Lise Only
inelibrary.org

Page #11

है। ष्य तुष्णिकं स्थिता ॥४१॥ तदा कृतस्तयो राज्ञा, सम्बन्धो रुचितः पुनः। चित्ते सौभाग्यसुन्दर्याः, सर्वनग-14 भोपाल
* रवासिनाम् ॥४२॥ द्वितीयदिवसे राज--पर्षदि मदनसुन्दरी। राज्ञाऽऽहूता समागत्य, साऽपि नत्वा नृपं स्थिता है चरित्रम् | ॥४३॥ राज्ञा पृष्टा तदा साऽपि, हे कन्ये! तव कं वरं। करोमि ? मेऽत्र सेवार्थ, कुमाराः सन्ति चागताः॥४४॥ यथारुचिवरस्तेषां, मध्यात् कार्यस्त्वयाऽथ सा। किमपि लज्जया नावग्, राज्ञा पृष्टा पुनश्च सा॥४५॥ तथाऽपि नैव सा ब्रूते, पृच्छमाना पुनः पुनः। सा प्राह भवतामग्रे, कुलकन्या कथं वदेत् ? ॥४६॥ यन्मेऽमुको वरः कार्यो-ऽमुको नेति न भाति मे । इयं रीतिः समीचीना-ऽन्यस्तु निमित्तमात्रकः ॥ ४७ ॥ युग्मम् ॥ ततः कर्मस्थितं यत्तत्, सर्व भवति नापरैः । कृतं किमपि यद्भाव्यं, तद्भवत्येव देहिनाम् ॥ १८ ॥ ततश्च | मम सम्बन्धो, येनास्ति जन्तुना समं । वरः कुतोऽपि चागत्य, स एव मे मिलिष्यति ॥ १९ ॥ कोऽपि | कर्म विना नान्यः, दाताऽस्ति सुखदुःखयोः। इष्टानिष्टादिवस्तूनां, संयोगकारकः पुनः॥५०॥ तदा राजा वच- | स्तस्याः, श्रुत्वा कोपं समागतः । दुष्टेयं कन्यका दुःखे, पातनीया मया ध्रुवम् ॥५१॥ विचार्येति पुनः प्राह, हे सुते ! ब्रूहि कस्य च ।प्रसादेन सुखं भुंक्ते?,भोजनाभरणादिकम् ॥५२॥ ते सर्व सुखकृत्सम्यग्, वस्त्वाधीनं |
ACCORRECT-959
Jain Educat
onal
elibrary.org

Page #12

| ममैव च। सुखिते मयि ते सौख्यं, ते दुःखं मयि दुःखिते ॥५३॥ सर्वच प्रसादोऽस्ति, मेऽत्र लोकेऽहमेव च। श्रीपाल है। सुखदुःखस्य दाताऽहं, कर्ता कर्म न हे सुते!॥५४॥ यत्किञ्चिदत्र कार्य तत्, सर्वमाधीनमेव मे। रङ्कनृपं नृपं चरित्रम्
रकं, चैवं सर्वं करोम्यहं ॥५५॥ दुर्भागिण्यसि हे पुत्रि!, त्वं पठिताऽपि दृश्यसे । मूर्खा यतः स्वकीयं न,* त्यजसि हठवादकं ॥५६॥ अतोऽहं त्वां यदा दुःखे, पातयिष्ये वराय च।रोगिणे त्वां प्रदास्ये मे, तदा तोषं है। | भविष्यति ॥५७॥ अधुनाऽपि गतं नास्ति, किमप्यतः सुते ! वरं। प्रयाचस्व यथेच्छं स्व-मुखेनैवं प्रजल्प च | ॥५८॥ कर्ता त्वमेव हे तात !, त्वमेव परमेश्वरः । इत्यादितन्निशम्यैवं प्राह मदनसुन्दरी ॥५९॥ हे तात ! कुरु मा गर्व, सर्वकार्यस्य जायते।हानिर्गण गण, प्राज्यं राज्यं च गच्छति ॥६॥कर्ता कर्मैव नान्योऽस्ति, तवैषा भारती मम। तिष्ठति हृदये नैव, जिनवचनवासिते॥६१॥ यादृश एव वरोभावी, तं वरिष्यामि तादृशं। तच्छ्रुत्वा चिन्तितं राज्ञा-ऽनया मे हीलना कृता ॥६२॥ सुबुद्धिपाठकेनास्य, विनयादि न शिक्षितं । बालेयं मन्दभाग्याऽस्ति, ध्रुवं मन्दमतिः पुनः ॥६३॥ पुनः सा प्राह हे तात !, काचित्सुताऽर्पिता भवेत् । दुष्कुले | | सुखिनी काचित्, सुकुले दुःखिनी पुनः ॥६४॥ तत्र वकृतकर्मैव, कारणं पितरौ न तु।द्वयमध्याद्यदैकोऽपि, IA
ASCCS-CA
Jain Educati
o nal
For Personal & Private Lise Only
elibrary.org

Page #13

+44
| विरमति न वादतः ॥६५॥ तदा सुबुद्धिमन्त्रीशो-ऽवादीद भो भूपते !भवान् । अनया कन्यया सार्द्ध, वृथा भीपाला₹ वादं करोति किम् ? ॥६६॥ अधुना वनपालेन, विज्ञप्तमस्ति साम्प्रतं। यत्प्रफुल्लितमस्त्युच्चै-र्वसन्तसमये वनम् | चरित्रम् ॥७॥ है| ॥६७॥ तत्रातो गम्यतामित्या-ख्याते सति नराधिपः । चचालाऽश्वं समारुह्य, पुराच्च बहिरागतः ॥ ६८॥
अग्रे गच्छन्नृपोदूरा-न्मार्गे दृष्ट्वोच्छलद्रजः। जनकोलाहलं श्रुत्वा-ऽपृच्छत्सुबुद्धिमन्त्रिणम्॥६९॥श्रूयते कस्य हे मन्त्रिन् !, कोलाहलः पुरः पुनः?। के आयान्ति ? तदा मन्त्री, नृपंप्रति जगाद च॥७॥राजन् ! कुष्टिसमूहोऽयं, पूर्वदुष्कृतकर्मतः। सप्तशतनरा जाता, समकालं च कुष्टिनः ॥७१॥ वर्तते राजनीतिश्चै-तेषां मध्येऽपि | याचनां । ते कुर्वन्ति नृपः प्राह, केयं तद्राजनीतिका ? ॥७२॥ तदा सुबुद्धिना प्रोक्त-मूम्बररोगपीडितः ।। | कश्चिद्राजसुतोऽस्त्येषां, स्वाम्यूबराख्यराणकः ॥७३॥ छत्रं विराजते तस्मिन्, वोज्यते स च चामरैः । गलि-13 | ताङ्गुलि मन्त्र्यस्ति, तस्य नीतिविचक्षणः ॥७४॥ तस्य गलितसर्वाङ्ग, दुर्गपालोऽस्ति कुष्टिनः । सर्वे हि सेवकाः है सन्ति, ते च राजकुलोद्भवाः ॥७५॥ ते गलितत्वचः पूति-त्रणकृमिकुलाकुला। दुर्गन्धवासिता वेस-रारूढा 5 है मक्षिकाकुलाः ॥७६॥ ते महादुःखिनः प्रेता-काराः साक्षाच्च नारकाः । इवागच्छन्ति चैतेषां, समीचीनं न
EिCRECCLASAREEKSHA
-7-
4
Jain Educa
t ional
For Personal & Private Lise Only
SObelibrary.org

Page #14

CHEC
श्रीपाल ॥८॥
चरित्रम् ॥८॥
दर्शनम् ॥७७॥ नातोऽग्रे गम्यतामेषां, पवनस्पर्शनादपि। रोगोत्पत्तिर्भवेत्तस्मा-दन्यमार्गेण गम्यताम् ॥७८॥ तच्छुत्वाऽपरमार्गेण, राजा चचाल शीघ्रतः । इतो ज्ञातं स्वरूपं त-गलिताङ्गुलिमन्त्रिणा ॥७९॥ ततोऽसो वेसरारूढः, समागत्यावदन्नृपं । अस्मिंश्चभूतले कीर्ति-स्ते वरीवर्तते नृप ! ॥८०॥ अम्माकमूम्बरराणा--प्रसादेनात्र भूतले। कस्यापि न्यूनता नास्ति, धनधान्यादिवस्तुनाम् ॥८१॥ किञ्च मालवराजाने, यत्किञ्चित्कोऽपि याचते।तत्सर्व स ददातीति, तव कीर्तिःश्रुताऽस्ति च ॥८२॥ युष्मत्याचे वयं यात्रा--कृतेऽत्र च समागताः। अस्मदुम्बरभूपस्य, भार्येकाऽपि न विद्यते ॥८३॥ देयाऽतो भवता पुत्री, चैका यादृशी तादृशी । अस्मद्राज्ञे 4 वयं स्मः सत; क्षत्रियाः कुष्टिनोऽभवन् ॥८४॥ तदस्मदूषणं कस्या--ऽग्रे कथ्यते? महांश्च ते।प्रतापोऽस्ति ततोऽस्माभि-रेका कन्या प्रयाच्यते ॥८५॥ इति तद्वचनं श्रुत्वा, विहस्य प्राह भूपतिः। भो! गलिताङ्गुले ! कन्या, हे रोगिणे दीयते कथम् ? ॥८६॥ अतोऽन्यद्वस्तु याचध्वं, यूयं तच्च ददाम्यहं । गलिताङ्गुलिराहाथ, नान्य- | किमपि युज्यते ॥८७॥ परन्तु तेऽनया वाचा, कीर्तिलोपो भविष्यति । वयं यत्र प्रयास्याम-स्तत्राऽस्माभिवदिष्यते ॥८८॥ यन्मालवनृपः पूर-यति याचककामितं। नेति राजन्नतस्तुभ्यं, स्वस्तिोमो वयं पुनः ॥८९॥
Sain Educa
t ional
For Persona & Private Lise Only
nelibrary.org

Page #15

श्रीपाल चरित्रम् ॥९॥
१सगे:
45649++CONORMA
तदा मदनसुन्दर्या, दर्शयाम्यधुना फलं । कर्मणोऽस्या वरो युक्तः, कुष्टात एष ऊम्बरः ॥९०॥ इति विचार्य | भूपोऽवग्, भो गलिताङ्गुले-ऽधुना। स्वस्थानं गच्छ पश्चादा-गन्तव्यं मम पर्षदि ॥११॥ तद्भविष्यति यत्किञ्चि- श्लोकबद्ध द्भावीति गलिताङ्गुलिः। श्रुत्वाऽगमन्निजे स्थाने, वलित्वाऽथ ततो नृपः ॥९२॥ पर्षद्यागत्य चाकार्य, मदन- 12 सुन्दरीमवक् । हे ! सुतेऽहं तु वाञ्छामि, तव सुखं न चासुखम् ॥९३॥ मन्यस्व त्वमतोऽद्यापि, पितृकृतं हि | लभ्यते। सुखासुखादिकं सर्व-मिति वद निजाननात् ॥१४॥ मदनसुन्दरी श्रुत्वा, तदाऽऽह तात! लभ्यते।15 स्वभाग्येन सुखं दुःखं, न तु पितृकृतं पुनः ॥९५॥ तन्निशम्य नृपः क्रुद्धः, प्राह तां प्रति हे सुते!। त्वद्भा-18 ग्येन समायातो-स्त्यम्बराख्यो वरस्तव ॥९६॥ तदा कन्याऽवदत्तात!, चेन्मद्भाग्येन चागतः। तदा सुखेन चायातु, मे पाणिग्रहणाय च ॥९७॥ तदा राजोम्बरं राण-माकार्य प्राह मे सुता। मदनसुन्दरी चैव, त्वां | | परिणेतुमिच्छति ॥९८॥ अतस्तुभ्यं मया दत्ता, तन्निशम्योम्बरोऽवदत् । राजन् ! पुत्र्या समं वादो, युष्माभियुज्यते न हि ॥९९॥ इयं तु सुकुलोद्भूता, शुभलक्षणलक्षिता।नीरोगाऽस्ति पुनश्चाऽहं, त्वस्मि कुष्टी कुलक्षणः ॥१००॥ नाऽतोऽनया समं युक्तः, सम्बन्धो मे परं च ते। कीर्तिलोपो जने क्लेषो, विषादश्च भविष्यति |
ASHOGATGARCA-CIRGANAPAL
Jain Educa
t ional
For Personal & Private Lise Only
Sinelibrary.org

Page #16

श्रीपाल चरित्रम्
CRECORGC9494
| ११०१॥ इमां नातो गृहिष्यामि, यादृशी तादृशी सुता।भवत्कुलोद्भवा काचित्, मह्यं देया च कुष्टिने ॥१०२॥ *
श्लोकबद्धं तन्निशम्य नृपोऽवादीत्, हे ऊम्बर ! करोम्यहं। किं ? भाग्येऽस्या वरोऽसि त्वं, कर्मवादे त्वमागतः ॥१०३॥ सर्गः मदनसुन्दरी राज्ञा, प्रोक्ता हे पुत्रि! चेत्तव । प्रतिज्ञाऽस्ति च सत्येयं, तर्हि वरोम्बरं वरम् ॥१०४॥ मदनसुन्दरी II श्रुत्वा, पितुर्वचः स्वचेतसि।धैर्य धृत्वा स्वहस्तेन, पस्पशोंम्बरहस्तकम् ॥१०५॥ तद्विलोक्य जनाः सर्वे, चक्रुहाहारवं पुनः। मिथोऽवदंश्च निर्भाग्ये-यं यया कोपितो नृपः॥१०६॥ सोऽथोम्बरः खरारूढः, स्वस्थानेऽगात्तया | समं । तदा मदनसुन्दर्या, अपवादं जगुर्जनाः ॥१०७॥ निन्दन्ति जननी केऽपि, केऽपि निन्दन्ति पाठकं । धर्म निन्दन्ति केचिच्च, पितरं कोऽपि निन्दति ॥१०८॥ विदधुः सुरसुन्दर्याः, प्रशंसां वर्तमानके। यादृशं दृश्यते | लोकै-स्तादृशमेव कथ्यते ॥१०९॥ श्रुत्वा राजा निजाश्लाघां, सहारिदमनेन च। महद्धर्या सुरसुन्दर्याः, पाणिग्रहमकारयत् ॥११०॥ ततश्च सुरसुन्दा , सहारिदमनोऽपि च। राज्ञः शिक्षा समादाय, चचाल स्वपुरीं प्रति ॥१११॥ क्रमाच्छंखपुरी प्राप्तो-ऽरिदमनः स्वयं समं । प्रियया च बहिस्तस्थौ, सर्वेऽन्ये स्वगृहं गताः ॥११॥ इति श्रीमत्खरतरगच्छालङ्कारहारोपम क्रियोद्धारक श्रीमन्मोहनमुनीश्वरान्तेसि श्रीमद्राजमुनिवर विनेय श्रीमल्लब्धिमुनि विरचिते श्रीपालचरित्रे श्लोकबद्धे श्रीमद्गौतमस्वामिकृतसिद्धचक्रमहात्म्यवर्णने-मदनसुन्दर्याः कर्मवादादिव्यावर्णनो नाम प्रथमः सर्गः॥
H AR
FGC-
Jain Educadorational
D
inelibrary.org

Page #17

श्रीपाल चरित्रम् ॥११॥
॥ अथ द्वितीयः सर्गः ॥२॥ अथोम्बरमहाराजो, मदनसुन्दरी प्रति। तत्परीक्षार्थमित्येवं, मधुरया गिराऽवदत् ॥१॥हे प्रिये ! तब ताते-15
श्लोकवदं
२सर्गः ना-युक्तं कार्यमिदं कृतं । यत्त्वं मे कुष्टिने दत्ता,त्वं तुसुरूपशालिनी ॥२॥ काकस्य सदृशोऽहं तु, ततः सम्बन्ध र आवयोः।युक्तो नान्योऽन्यमद्यापि, नास्ति किमपि ते गतम् ॥३॥ समर्पिताऽसि कोपेन, राज्ञा त्वं मे त्वयाऽपि च।कर्मवादेन मे हस्त, स्पर्शः कृतोऽस्ति कुष्टिनः ॥४॥ किन्तु मद्देहसंसर्गात्, ते रोगो भाव्यतो मया। प्रोच्यते 12 त्वं विवाहाद्य-न्यनरेण समं कुरु । ५॥ मदनसुन्दरी श्रुत्वा, तद्रुदन्ती प्रियं प्रति। प्रोवाच हे ! प्रियाऽस्मिन्मे, | भवे भर्ता त्वमेव हि ॥६॥ त्यजन्ति निजमर्यादां, सूर्यसुमेरुसागराः। तथाऽपि त्वां स्वशीलं च, त्यजाम्यहं न कहिंचित् ॥७॥ अतः परं न वार्तेयं, युष्माभिः कर्हिचित्पुनः । कार्या सोऽपि ततोऽकार्षीत्, स्त्रीसम्बन्धस्तया समम् ॥८॥ प्रभातेऽथावदत् स्वीय-पतिं मदनसुन्दरी । हे ! नाथात्र पुरेऽस्ति श्री-ऋषभदेवमन्दिरम् ॥९॥ आवाभ्यां दर्शनायातः, शीघ्रं स्नानं विधाय च। पुष्पफलाक्षतादीनि, गृहीत्वा तत्र गम्यते ॥१०॥इत्युक्ते सर्वसामग्री, कृत्वोम्बरस्यासमं । चैत्ये गत्वा जिनं नत्वा, निषसाद प्रभोः पुरः॥११॥मदनसुन्दरी प्राह, हे खामिन् !
294BCARRCH9649ARASHTRA
॥१२॥
I
Jain Educa
library.org
For Personat & Private Use Only
t
ional

Page #18

श्रोपाल चरित्र
॥१२॥
प्रकरोम्यह।स्तुतिं सा सावधानेन, श्रोतव्या भावपूर्वकम् ॥१२॥ हे आदिनाथ! देवाधि-देव! हे परमेश्वर ! त्रिलोकनाथ ! हे स्वामिन् !, वीतराग ! जिनेश्वर !॥१३॥ सुरासुरनरेन्द्रायः, सेवितपादपङ्कज !। केवलज्ञानतो |
श्लोकबद्ध लोका--ऽलोकभावप्रकाशक ! ॥१४॥ हे विश्वेश! जगत्पूज्य ! भवात्तरणतारण ! । आवयोः शरणं स्वामिन् !, त्वमेवासि भवे भवे ॥१५॥ विभुर्जगत्त्रयाधारो,रोगशोकादिनाशकः। समर्थश्च त्वमेवाधि-व्याधिहरण आवयोः ॥१६॥ भवन्तं पश्यतोर्दुष्ट-कुष्टादीनामभूच्च नौ ।शान्तिरद्यैव भक्तेभ्यो, निर्वाणसुखदायक !॥१७॥भावेनेत्या-14 दिकां चक्रे. स्तुति मदनसुन्दरी। ऊम्बरेणापि भावेन, तत्कृता सा स्तुतिःश्रता ॥१८॥ तदा चक्रेश्वरीदेव्या, I |प्रेरिते कण्ठतः प्रभोः । झटिति पुष्पमालाश्री-फले पतिते तदङ्कयोः ॥१९॥ तद् दृष्ट्वा मदना प्राह, हे | | खामिन् !प्रगतस्तव। रोगोऽद्यैव प्रसादेन, प्रभोर्निर्वाणकारिणः॥२०॥भवद्भिः श्रीफलं ग्राह्य, मालां गृन्हाम्यहं | पुनः । ततो नत्वा प्रभुं तो च, निर्गतौ जिनमन्दिरात् ॥२१॥ आसन्नोपाश्रये गत्वा, मुनिचन्द्रमुनीश्वरं। नत्वा , तत्र स्थितौ धर्म--देशनाश्रवणाय तौ ॥२२॥ "धर्मात्सुखं दुःखक्षयश्च ज्ञेयो, धर्मेण राज्यं सुकुलोद्भवः स्यात्।।
॥१२॥ धर्मस्य सेवा सफली सदैव, धर्मे प्रयत्नो मनुजैविधेयः ॥२३॥” इति धर्मकथां श्रुत्वा, मुनिमुखाद्गता गृहं ।।।
4%AC-CACKASS-12
Jain Educa
t ional
nelibrary.org

Page #19

श्रीपाल चरित्रम् ॥१३॥
RECORECASKARECAE390
केचिद्भव्याः स्थितास्तत्र, केचिद्धर्माभिलाषुकाः ॥२४॥ अथ श्रीमुनिचन्द्रेण, पृष्टा मदनसुन्दरी। पूर्वपरिचयाकोऽसौ ?, त्वया समं नरोत्तमः॥२५॥ पातयन्ती तदाऽश्रूणि, सर्व मदनसुन्दरी। स्वस्वरूपं गुरोरगे, कथयामास श्लोकबुद्ध
२सर्ग | विस्तरात्॥२६॥ पुनरपि तया प्रोक्तं, हे गुरो! मम मानसे।खेदः कोऽप्यपरो नास्ति, भवद्गुरुप्रसादतः ॥२७॥
परं मिथ्यात्विनो जैन-शासनं हीलयन्त्यतः। कोऽप्युपायो भवच्छाद्ध-रोगशान्त्यै प्रकाश्यताम् ॥२८॥ तच्छ्रुत्वा ४. मुनिचन्द्रोहि, भाविलाभमवेत्य च । कथयामास तस्यै च, धर्मोपायं सुनिर्मलम् ॥२९॥ हे भद्रे ! प्राकृता
निष्ट-कर्माष्टकविनाशकः । रोगहर इहामुत्र, सुखसम्पत्तिकारकः ॥३०॥ शोकसन्तापदर्भाग्या-धिव्याधिरोग-1 | नाशकः । वन्ध्यत्वविषकन्यत्व-विषकष्टादिनाशकः ॥३१॥ अथ नवपदाराध-नोपायोऽस्त्याप्तशासने।अतः कुरु | समं पत्या, त्वं तदाराधनां शुभे ॥३२॥ तेनास्य दुष्टकुष्टादि-रोगनाशो भविष्यति । राज्यादिसुखसम्पत्ति
र्नामानीमानि तस्य च ॥३३ ॥ अर्हत्सिद्धगणीन्द्रोपा-ध्यायसाधुपदानि च । दर्शनज्ञानचारित्र-तपः पदानि 21 शासने ॥३४॥ एतैर्नवपदैः कृत्वा, सिद्धचक्रं च जायते । विद्याप्रवादपूर्वोक्ता-म्नायादुध्धृतमस्ति तत् ॥३५॥ श्रीजिनशासने भव्याः, सिद्धाः सेत्स्यन्ति ये पुनः। सिध्यन्ति तेऽखिला ज्ञेयाः, सिद्धचक्रप्रभावतः॥३६॥ तर्हि |
CCCCCCHECE
Jain Educati
o nal
For Personal & Private Lise Only
Rahelibrary.org

Page #20

श्रीपाल चरित्रम्
॥ १४ ॥
Jain Educati
रोगविनाशे का, वार्ताऽतः शुभभावतः । समाराध्यं युवाभ्यां त-येन शान्तिर्भविष्यति ॥३७॥ परमाराधकस्तस्य, शान्तो दान्तो जितेन्द्रियः । भक्तियुक्तो गुरौ देवे, जितनिद्रः स्थिरासनः॥३८॥ कषायरहितः मोक्ष-पदाभिलाषुकः पुनः। तपस्संयमरक्तश्च, स्थिरचित्तः प्रयुज्यते ॥ ३९ ॥ युग्मम् ॥ पूर्वोक्तगुणहीनस्य, विराधकस्य कर्हिचित् । नरस्य सिद्धचक्रस्य, नाराधनाफलं भवेत् ॥४०॥ यादृशे तादृशे देयो ऽसावाम्नायो नराय न । यान्ति सर्वापदो | नाशं श्रीसिद्धसेवनात् ॥४१॥ आश्विनचैत्रशुक्लस्य, सप्तमीतश्च पूर्णिमां । यावदिदं तपः कार्यं, जिनाच - ऽऽचाम्लपूर्वकम् ७॥४२॥ नवमे दिवसे पञ्चा - मृतैर्महजिनाचैनं । सहर्षं सादरं कार्यं, विधि-विधान पूर्वकम् ॥४३॥ नवपंक्तिभिरेकाशी- त्याचाम्लैर्जायते पुनः । सिद्धचक्रवतं पूर्ण, सार्द्धचतुष्कवत्सरैः ॥४४॥ कर्त्तव्यं तद्वतं वारद्वयं वर्ष प्रति पुनः । पूर्णे सति व्रते तस्यो-यापनं च विधीयते ॥ ४५ ॥ मयैवं सिद्धचक्रस्या- राधनाया विधिः
तमन्नं द्वितीयं पुनः प्रासुकं पानीयमिति द्रव्यद्वयग्रहणात्मकमेव भवतीति हारिभद्वीयावश्यकवृत्तिनिशीथ चूयद्यभिप्रायस्तथाचोक्तं निशीथचूणों-"दोहिं दग्वेहिं अंबिलं" इति एतदादिशास्त्रपाठमुपजीव्यैव “गिद्दिणो इह विहिया-यंबिलस्स कप्पंति दुनि दव्वाई। एगं समुचियमनं, बीयं पुण फासूयं नीरं ॥ १ ॥" इत्यूचुः सन्देहदोलावल्यां श्रीजिनदत्तसूरिपुरन्दराः । तथा "आयंबिलंति शुद्धोदनादि" इत्यनुत्तरोपपातिकदशाङ्गवाक्याच्छ्रीमदभयदेवसूरयोऽप्याचाम्लप्रायोग्यं शुद्धान्नमेव वदन्ति, न तु शुण्ठि-लवण - हिङ्गु - कृष्णमर्यादिमिश्रितमशुद्धम् ।
sational
श्लोकबद्ध २ सर्गः
॥ १४॥
elibrary.org

Page #21

फलं। अदार्श युवयोरग्रे, पूर्वाम्नायानुसारतः ॥४६॥ अथाऽवदद्गुरुस्तत्र, स्थितान् श्राद्धान् परार्थिनः। श्रेष्ठं 81 श्रीपाल बाल साधर्मिवात्सल्यं, भो श्रावका ! विधीयताम् ॥४७॥ तच्छ्रुत्वा श्रावकैदत्त, दम्पत्योश्च तयोर्गृहं । धनधान्यादिस- लका
२सगर ॥१५॥
म्पूर्ण, निवासाय मनोरमम् ॥४८॥ तत्र तौ दम्पती कालं, सुखेन निन्यतुर्गुरोः । वाचा श्रीसिद्धचक्रस्याfर्चाऽभ्यासमूम्बरोऽकरोत् ॥४९॥ अथ मदनसुन्दर्या, सहोम्बरः शुभे क्षणे । आश्विनशुक्ल सप्तम्या, व्रतारम्भं | | चकार च ॥५०॥ तत्रैव मन्दिरे तेन, मुनिचन्द्रप्रतिष्ठितं। श्रीसिद्धचक्रयन्त्रं च, स्थापितं विधिपूर्वकम् ॥५१॥ | ऋषभमन्दिरे पूजा, प्रारब्धाऽष्टप्रकारिका । आचाम्लविधिसंयुक्ता, गुरूक्ताम्नायपूर्वकम् ॥५२॥ तदा मदन-12 | सुन्दर्या, नित्यं स्नात्रजलं प्रभोः । श्रासिद्धचक्रयन्त्रस्य, भर्तृहे च सिंच्यते ॥५३॥ ततो दिने दिने तस्य, | रोगस्योपशमोऽभवत् । चकारान्त्यदिने सिद्ध-चक्रपूजां सुविस्तरात् ॥५४॥ ततः स्नात्रजलं भाव-पूर्वमादाय | सिश्चितं । तत्सर्वाङ्गतया तेन, स रोगः सर्वथा गतः ॥५५॥ अथोम्बरं सुरूपाढ्यं, रोगहीनं विलोक्य च। लोकानां महदाश्चर्य, जातं तदाऽवदद्गुरुः ॥५६॥ भोऽत्र जनाः! किमाश्चर्य ?, सिद्धचक्रप्रभावतः।शाकिनी-10
॥१५॥ डाकिनीभूत-ग्रहादेन भयं भवेत् ॥५७॥ पुनर्भयाष्टकं रोगा, वात-पित्त-कफोद्भवाः । न स्युस्तस्य प्रभावेण,
SHOBHA
Jain Educa
t
ional
For Personat & Private Use Only
elibrary.org

Page #22

श्रीपाल चरित्रम् ॥१६॥
२सगे:
वन्ध्यास्त्रीणां सुतोद्भवः ॥५८॥ यजगति दुराराध्यं, तच्च कार्य प्रसिद्धयति । मनोऽभिलषितं सर्व, सिद्धचक्र
श्लोकबद्ध प्रभावतः ॥ ५९॥ एवं गुरुमुखाच्छुत्वा, तत्प्रभावं विलोक्य च । प्रत्यक्षं हर्षमापुश्च, जातास्तत्सादरा जनाः ॥६०॥ ततो मदनसुन्दर्या, गृहीत्वा तज्जलं पुनः। गत्वा सप्तशतकुष्टि-शरीरेषु प्रसिञ्चितम् ॥६१॥ तैरपि भावपूर्व हि, ज्ञातं तस्य प्रभावकं । ततस्तूर्णं हि तद्रोगा, नष्टास्तजलसेचनात् ॥६॥ ते सर्वे सुन्दराकारा, जातास्ततो जनेऽभवत्। श्लाधा मदनसुन्दर्या, महिमा गुरुधर्मयोः ॥६३॥ अथ पत्या समं भाव-पूर्व मदनसुन्दरी।18 नत्वा स्तुत्वा गुरुं चागात्, स्वस्थाने प्रीतमानसा ॥६॥ अथान्यदोम्बरः साई, प्रियया जिनदर्शनं । कृत्व स्तुत्वा च निर्गत्य, चैत्याद्याति गृहं प्रति ॥६५॥ स्वमातरं, तदा मार्गे दृष्टवोम्बरोऽनमन्मदा। तयाऽप्यालि ङ्गानं तस्य, कृतं सोऽवक् प्रसूं प्रति ॥६६॥ मातर्वधूप्रसादेन, ते मे रोगो गतस्ततः।वश्वश्रू सापि विज्ञायाऽपतत्तत्पादयोर्मुदा॥६७॥ तदाशिषं ददौ श्वश्रू-स्त्वं सौभाग्यवती भव । भव पुत्रवती भूया-दखण्डयुगलं हि वाम् ॥६८॥ ततस्त्रयोऽपि ते जग्मुः, स्वगृहेऽथ सुतोऽवदत् गताऽऽसीः कुत्र मां मुक्त्वा, त्वं मातस्तन्निवेदय
॥१६॥ ॥६९॥ साऽऽहाऽहं वैद्यशुद्धयर्थं, कौशाम्बी प्रगता मया । तस्य शुद्धिः कृता तत्र, स तीर्थाय गतोऽभवत्
5%A4-441951-51-ACC
Jain Educ
a
tional
For Personal & Private Lise Only
Risinelibrary.org

Page #23

॥१७॥ हात
+
॥७॥ तत्रैवाऽहं स्थिता चैत्य-दर्शनायैकदा गता। तत्र ज्ञानी मुनिः पृष्टो, मया त्वद्रोगशान्तये ॥७१॥ श्रीपाल चरित्रमा तदा तेन मुनीन्द्रेण, प्रोक्तं भद्रे! स ते सुतः । त्वया चौजयिनीपुर्यां, कुष्टिगणेऽर्पितोऽभवत् ॥ ७२ ॥ तेषां श्लोकवदं
सर्ग: 16 सङ्गादभूत्सोऽपि, कुष्टरोगेन पीडितः। तैः कुष्टिभिर्निजस्वामी, कृतः कृत्वोम्बराभिधम् ॥७३॥ ते पुत्रो माल-12
वाधीश-प्रजापत्याख्यभूपतेः। मदनसुन्दरी पुत्री, परिणीतोऽस्ति साम्प्रतम् ॥ ७४ ॥ मुनिचन्द्रगुरोर्वाचा, राजसुताऽनुरोधतः । तेन तत्र कृतं सिद्ध-चक्राराधनमात्मना ॥७५॥ स तस्याराधनाद्रोग-रहितोऽभूत् गृहे-18 ऽर्पिते । साधर्मिभिः स्थितः साई, प्रियया सुखपूर्वकम् ॥७६॥ वर्त्तते ते सुतोऽद्याप्यु-जयिन्यां च ततो मुदा। 18
मुनि जिनं च नत्वाऽहं, कौशम्बीत इहागता ॥ ७७ ॥ त्वं वधूसहितो मार्गे, मया दृष्टस्तदोम्बरः । प्राह | जिनालये मात दर्शनार्थ प्रचल्यताम् ॥७८॥ ततस्त्रयोऽपि निर्गत्य, स्वगेहाजिनदर्शनं । कृत्वा व्याख्यानमाकर्ण्य, पुनः स्वगृहमागताः ॥ ७९ ॥ ते च त्रयोऽप्यथान्येयु-विधाय जिनपूजनं । चन्दनायैवरस्तोत्रैः, ॥१७॥ कुर्वन्ति भावपूजनम् ॥८०॥ इतश्च सह भूपेन, कलहं रूपसुन्दरी । कृत्वा भ्रातृगृहे गत्वा, शोकाकुला स्थि| ताऽस्ति च ॥८१॥ कतिचिदिवसैः शोकं, त्यक्त्वाऽथ रूपसुन्दरी । ऋषभदेवचैत्येऽगात्, जिनेन्द्रदर्शनाय च
+
+
Jain Educati
5
o nal
For Personal & Private Lise Only
D
hinelibrary.org

Page #24

श्रीपाल चरित्रम् ॥ १८ ॥
॥८२॥ तत्र देवकुमाराभ- कुमारेण समं तदा । भावस्तवं प्रकुर्वन्ती, दृष्टा निजसुता तया ॥ ८३ ॥ ततः स्वहृदये चैवं चिन्तयामास मेऽस्ति सा । मदनसुन्दरी पुत्री, काचित्कन्याऽथवाऽपरा ? ॥८४॥ इति स्वमानसे शङ्कां, कृत्वा सम्यग् विलोक्य तां । समुपलक्षिता पुत्री, तया मदनसुन्दरी ॥८५॥ तयाऽचिन्त्यनया पुत्र्या, तं किं कुष्टिनं वरं । मुक्त्वाऽयमपरो कोऽपि, नवीनस्तु कृतः पतिः ॥८६॥ कर्मगातर्विचित्राऽहो !! संसारे किं किमत्र न । अकार्यं क्रियते जीवैः, दुष्कर्मप्रेरितैः खलु ॥८७॥ तं कुष्टिनं ध्रुवं त्यक्त्वा, तयाऽपरो वरः कृतः । विलोक्यते परं नास्ति, सा कुशीला च मत्सुता ॥८८॥ सा तु जिनमतज्ञाऽस्ति, सुशीला ज्ञायते ततः। जातं किमत्र कुष्टीस, वरः कुत्र गतोऽस्ति च ॥ ८९ ॥ इत्यादि बहु सङ्कल्प - विकल्पं प्रगताऽरुदत् । विलक्षवदना |रूप - सुन्दरी रूपसुन्दरी ॥९०॥ तदा मदनसुन्दर्या, दृष्ट्वा शोकाकुलां प्रसूं । प्रोक्तं मातः ! कथं खेदः, स्थानेऽत्र क्रियते त्वया ॥९१॥ पित्रार्पितः स एवास्ति, मम कुष्टी वरः स च । नीरोगी सिद्धचक्रस्य, सेवाप्रभावतोऽभवत् ॥९२॥ कृत्वा भावस्तवं गत्वा, बहिः स्थाने तवाऽखिलं । स्ववृत्तान्तं वदिष्येऽथा ऽऽह कुमारप्रसूश्च ताम् ॥ ९३ ॥ हे ! सम्बन्धिनि ! ते पुत्री, सती त्वत्कुक्षिसम्भवा । न चलति स्वमर्यादा - न्मेरुवन्निश्चलाशया
Jain Educatio ational
श्लोकबद्धं १२ सर्गः
॥१८॥
winelibrary.org
211

Page #25

श्रीपाल चरित्रम्
॥१९॥
JAANARA
॥९४॥ तच्छुत्वा हर्षिता रूप-सुन्दर्यप्यखिलाश्च ते। जिनेन्द्रवन्दनं कृत्वा, जिनालयाबहिर्गताः ॥९५॥ तदा 41
श्लोकवदं कुमारमाताऽऽह, सहर्षां रूपसुन्दरीं । गृहे युष्माभिरस्माकं, चल्यतां ते गता गृहं ॥९६॥ तत्र मदनसुन्दर्या, 15/२ सर्ग: मातुरग्रे सविस्तरं । स्वरूपं कथितं सिद्ध-चक्रस्याराधनादिकम् ॥९७॥ तच्छ्रुत्वा हर्षिता रूपा, कुमारजननी प्रति । प्राह सम्बन्धिनि ! ज्ञातं, स्वरूपमखिलं मया ॥९८॥ अधुना तु कृपां कृत्वा, यूयं युष्मरकुलादिकं । | वदथ यत उत्कण्ठा, तच्छ्रवणे ममास्ति च ॥९९॥ इति श्रीमत्खरतरगच्छालङ्कारहारोपम-संविनचक्रचूडामणि-क्रियोद्धारक-परमशासनप्रभावक-श्रीमन्मोहनमुनीश्वरान्तेवास्यनेक. शिष्यशिक्षक-श्रीमद्राजमुनिवरविनेय श्रीमल्लब्धिमुनिविरचिते-श्रीपालचरित्रे श्लोकबद्धे ऊम्बरकृतमदनसुन्दरीशीलपरीक्षातस्समारभ्य जामातुः कुलादिविषये कमलां प्रति रूपसुन्दरीप्रश्नकरणव्यावर्णनो नाम द्वितीयस्सर्गः ॥
॥ अथ तृतीयः सर्गः ॥३॥ अथ सा कमलाऽवादी-दङ्गदेशेऽभवत्पुरी । चम्पाख्या तत्र भूमीशः, सिंहरथाभिधोऽभवत् ॥१॥ तस्य है
॥१९॥ राज्ञोऽभवत्पट्ट-राझ्यहं कमलप्रभा । शीलादिगुणसंयुक्ता, कुङ्कणेशसहोदरी ॥२॥ देवाद्याराधनेनाभूद्-वृद्धत्वे ।
11515
Jain Educati
o
nal
For Personal & Private Lise Only
Labelibrary.org

Page #26

भोपाल
चरित्रम् ॥२०॥
%AAAAAAA
चावयोः सुतः । तस्य 'श्रीपाल'इत्याख्या, कृताऽऽवाभ्यां शुभे क्षणे ॥३॥ द्विवार्षिके सुते तस्मिन, जाते हैं।
श्लोकबद्ध सिंहरथो नृपः । मत्पतिस्तत्पिता शूला-न्मृतः कर्मनियोगतः ॥४॥ नृपवियोगतोऽत्यन्तं, विलपन्ती जगाद : मां । मतिसागरमन्त्रीशो-मातः! शोकं च मा कुरु ॥५॥ ते पुत्रोऽप्यधुना बालो-ऽस्ति चेदाज्ञा भवेत्तव ।। स्थापयामि तदाऽहं तं, राज्ये तन्मानितं मया ॥६॥ मन्त्र्यपि स्थापयित्वा मत्-पुत्रं राज्ये सुखेन तत् ।राज्यं वर्षद्वयं यावत्, निष्कण्टकमपालयत् ॥७॥ तदा श्रीपालपितृव्यो-ऽजितसेनोऽतिलोभतः। सर्वत्र राज्यभेदं हि, धनदानादिनाऽकरोत् ॥८॥ श्रीपालं मन्त्रिणं मां च, स च हन्तुमचिन्तयत्। सर्व तन्मन्त्रिणा ज्ञात्वा-ऽऽगत्य मह्यं निवेदितम् ॥९॥ ततोऽहं ससुता मन्त्री, सायंकाले त्रयो वयं । गुप्तवृत्त्या विनिर्गत्य, पुरावने पलायिताः | ॥१०॥ रात्रावितस्ततस्तत्र, भ्रमन्ती ससुता महत् । दुःखमनुभवन्ती च, प्रभाते पतिताऽध्वनि ॥११॥ तदा | सूर्योदये जाते, मे सप्तशतकुष्टिनः । मिलितास्तान् विलोक्याऽहं, तत्र स्थिता भयाकुला ॥१२॥ तदा तैः कृष्टिभिः प्रोक्तं, भद्रे! त्वं मा भयं कुरु । काऽसि?त्वं च कुतश्चात्र, मार्गे समागताऽसि ? च ॥१३॥ सर्व कथय सत्यं त्व-मस्मद्भयं मनागपि । न कर्त्तव्यं त्वया ते स्मो, भ्रातृतुल्या वयं खलु ॥१४॥ तन्मिष्टवचनं 8
॥२०॥
Jain Educat
i onal
For Personal & Private Lise Only
S
enelibrary.org

Page #27

18|३सर्ग:
त श्रुत्वा, विश्वस्तया मयाऽखिलं। कथितं निज वृत्तान्तं, तेषां च कुष्टिनां पुरः ॥१५॥ तैस्तदऽऽश्वासिता जाता, श्रीपाल चरित्रम्
| निश्चलाऽहमचिन्तयं। ममाऽधुना विनैतेषा-मन्यच्छरणमस्ति ना१६॥विचिन्त्येति मयोक्तं हे कुष्टिनो!यूयमावयोः। श्लोकवदं ॥२१॥ | कुरुतानाथयो रक्षा-मजितसेनभूपतेः ॥१७॥ तच्छ्रुत्वा कुष्टिनां मध्या-दागत्यैकेन कुष्टिना। मम पुत्रं समादाय,18
स्थापितो वेसरोपरि॥१८॥पटेनाच्छादितस्तैः सो-ऽथ परावर्त्य वेषकं अहं सुतं विधायाङ्के,तद्वेसरोपरि स्थिता।१९।। मया चिन्तितमद्यापि, मे किश्चित्पुन्यमस्ति च । येनेयं सर्वसामग्री, प्रादुर्भूतेदृशे वने॥२०॥ इतश्च-मारमारेति 8 | कुर्वन्तो-ऽजितसेनाश्ववारकाः।तूर्णं तत्र समागत्य, पप्रच्छुः कुष्टिनःप्रति ॥२१॥भोः काचित्सुन्दराकारा, नृपारा-18 | ज्ञी सपुत्रका । दृष्टा ? युष्माभिरुक्तं तै-ईष्टाऽस्माभिस्तु नैव सा ॥२२॥ किञ्च-वयं तु प्राक्कृतकर्मा-नुभावात्स्मश्च | कुष्टिनः। पार्श्वेऽस्माकं भवद्भिश्च, समागन्तुं न युज्यते ॥२३॥ यतो ध्रुवं च युष्माकं, रोगोत्पत्तिर्भविष्यति।अ-18
स्माकं पवनेनापि, तच्छ्रुत्वा तैविचारितम् ॥२४॥ एते हि कुष्टिनः सत्यं, वदन्तीति भविष्यति।रोगोऽस्माकममीPषां च, सङ्गान्नः का गतिस्तदा ? ॥२५॥ तत्क्षणे भूपतिर्दूर-मस्मत्तोऽपि भविष्यति। किश्चैते मिलिताः सर्वे, भि
क्षार्थं यान्ति कुष्टिनः ॥२६॥ इति विचार्य ते शीघ्रं, तत्स्थानात्प्रपलायिताः। अथाहं निर्भया तेषां, मध्ये स्थिता
॥२२॥
JainEduca
For Persone & Private Use Only
nelibrary.org

Page #28

|३सगे
॥२२॥
%AR
श्रीपाल । सुखेन च ॥२७॥ अथ तैः कुष्टिभिः पुत्रो, मे निजनायकः कृतः। क्रमात्स यौवनं प्राप्तो-ऽभूत् कुष्टरोगपीडितः15
श्लोकबद्ध चरित्रम ॥२८॥ बहवोऽप्युपचाराश्च, मया कृतास्तथापि न ।रोगशान्तिरभूत्तस्य, ततः पृच्छाम्यहं जनान् ॥२९॥ एकदा
| केनचित्प्रोक्तं, नरेण हे शुभे! पुरि। कोशाम्ब्यामेकवैद्योऽस्ति, कुष्टादिरोगहारकः॥३०॥ तच्छुत्वाऽहं च कुष्टिभ्यः,
सुतं समर्प्य तत्र च। गता परंस तीर्थस्य, यात्राकृते गतोऽभवत् ॥३१॥ विषण्णाऽहं ततस्तत्र, मुनीशवचसा | रुजः। विनाशादिकवृत्तान्तं, निशम्याहमिहागता ॥३२॥ एषाऽहं कमला युष्मत्, पावें स्थिताऽस्मि मे सुतः ।।श्रीपालोऽयं स्थितोऽस्त्यग्रे, यो जामाता तवाजनि ॥३३॥ इति श्रुत्वा महाऽऽनन्दा, सञ्जाता रूपसुन्दरी।
अगात् तूर्णं निजभ्रातृ-पुन्यपालस्य सद्मनि ॥३४॥ साऽवग् मदनसुन्दर्या, वार्ता भ्रातृपुरोऽखिलां । ततश्च सोऽपि हर्षेण, कुमारपार्श्वमागतः ॥३५॥ साग्रहं तेन चानीय, सकुटुम्ब कुमारकं । धनधान्यादिसम्पूर्णं, कु| मारायार्पितं गृहम् ॥३६॥ युग्मम् ॥ तत्र नवपदाराध-नादिसत्कर्मतत्परः। श्रीपालः सप्रियामातो, वसतिस्म
सुखेन च ॥३७॥ क्रीडा) घोटकारूढः, प्रजापालनृपोऽन्यदा। श्रीपालावासपार्श्वस्थ-मार्गेण याति सैन्ययुक् | ॥३८॥ तदाऽऽवासगवाक्षस्थां, दृष्ट्वा मदनसुन्दरी।श्रीपालेन समं देव-कुमारतुल्यरूपिणा ॥३९॥ कामवशं
HAGRAANK432-04-04-0
CARCIAS
॥२२॥
Jain Educ
a
tional
nelibrary.org

Page #29

गतेयं मत, कुपुत्री कुष्टिनं वरं। त्यक्त्वाऽन्यं कमपि प्रौढं, चकार नूतनं पतिम् ॥४०॥ युग्मम् ॥अतोधिग् मां श्रीपाल चरित्रम् मयाऽकारि, चायुक्तं प्रथमं ततः। अनयाऽपि कृतं पश्चा-दयुक्तं मम कन्यया ॥४१॥ कलङ्को मत्कुले दत्तो-ऽन
श्लोकपर्ट
३ सगर ॥२३॥ येत्युद्वेगसंयुतः। प्रजापालस्तदैवाव-सरज्ञात्पुन्यपालतः ॥४२॥ श्रुत्वा मदनसुन्दा , वृत्तान्तं हर्षितस्ततः। स | 3
है समं पुन्यपालेन, मदनाया गृहं गतः ॥४३॥ युग्मम् ॥ समं मदनसुन्दर्या, श्रीपालोऽपि विलोक्य च। आया*न्तं भूपमुत्थाया-ऽनमद्विनयपूर्वकम् ॥४४ तद् दृष्ट्वा भूमिपालोऽप्य-ऽवादीद्धन्यासि हे सुते!। त्वमेव कृत
पुन्याऽसि, सर्वं सत्यं त्वया कृतम् ॥४५॥ इत्यादि वसुताश्लाघां, चकाराऽथ जनैरपि। तस्याः श्लाघा कृता.12 |ऽतीव, पुनरपि नृपोऽवदत् ॥४६॥ समुद्धृतं कुलं कन्ये! मम त्वया तव प्रसूः। जाता समुज्ज्वला जैन-ध-15
मोऽपि द्योतितस्त्वया ॥४७॥ दत्तं दुःखं मया तुभ्यं, तत्त्वं क्षमस्व मेऽखिलं । अपराधं ततस्तातं, प्राह मद-15 ६ नसुन्दरी ॥ ४८ ॥ यूयं सम्प्रति हे तात!, मा खेदं कुरु मानसे । यतः कर्मगतिर्भूमि-तले दृश्यत ईदृशी |
॥४९॥ स्वकृतकर्मणश्चेदं, ज्ञात्वा फलं करोम्यहं । शोचं न प्राग्भवे कर्म-कृतं जीवेन यादृशम् ॥५०॥ ताह-11 | शमेव भुक्ते स, फलं ततश्च जन्तुना । कर्ता हर्ताऽहमित्यादि, गर्वः कार्यः कदाऽपि न ॥ ५१ ॥ प्राधान्यं
+
+
Jain Educational
elibrary.org

Page #30

प्रोपाल
चरित्रम्
सगे।
॥२४॥
कर्मणामेव, चित्ते धार्यमतः परं । जिनोक्तमेव धर्म त्वं, मन्यस्वाखिलसौख्यदम् ॥५२॥ श्रुत्वेति नवतत्त्वेषु, |जैनधर्मे नृपो रुचिं । धृतवान् निर्मलं प्राप, सम्यक्त्वं भवनाशकम् ॥५३॥ हे ! श्रीपालाऽथ धन्योऽहं, जा-IA
श्लोकबंद | माता येन सद्गुणी। सिंहरथसुतो लब्धः, कृत्वेत्यादिस्तुतिं नृपः ॥५४॥ अत्याग्रहेण चारोप्य, गजे मद-12 नसुन्दरीं । श्रीपालमनयद्राज-सभायां च महोत्सवात् ॥५५॥ युग्मम् ॥ तत्र धवलमाङ्गल्या-दिकृत्यं कृतवा-3 न्नृपः । श्रीपालस्य निवासाय, महामन्दिरमर्पयत् ॥५६॥ परिवारयुतस्तत्रा--वसत्कुमारकस्तदा। श्रीजिनशा-13 सनश्लाघा, महत्यजनि भूतले ॥५७॥ अथान्यस्मिन् दिने हस्ति--रथाश्वसुभटादिभिः। परिवृतो वनक्रीडां, दृष्टुं श्रीपालको गतः ॥ ५८ ॥ देवकुमारवद् दृष्टः, श्रीपालो पुर्जनस्तदा । एको ग्राम्यनरः कश्चि-ल्लोकानां | पुरतोऽवदत् ॥५९॥ कोऽयं राजा प्रयातीति, प्रोक्तं पैौरैरयं नृपः । न किन्तु नृपजामता, मदनसुन्दरीपतिः
॥ ६० ॥ पौरोक्तैतद्वचः श्रुत्वा, विलक्षीभूय सद्मनि । तूर्णमागत्य श्रीपाल, उदासीनतया स्थितः ॥ ६१॥ माताऽथ तादृशं पुत्रं, दृष्ट्वाऽवग् हे ! सुताद्य किं । कश्चिद् व्याधिस्तनौ तेऽस्ति, तवाज्ञा केन खण्डिता ? ॥६२॥ तव वा भार्यया प्रोक्तं ?, किमप्यद्य त्वमीदृशः। हेतुना केन चिन्तायुग्, विमनस्कः प्रदृश्यसे ? ॥३॥
Jain Educ
a
tional
linelibrary.org
का

Page #31

श्रीपाल
॥२५॥
PLEARSHASHA
कुमारः प्राह हेमातः !, त्वत्प्रोक्तं कारणं न हि । चिन्तात्वे मम किन्त्वस्ति, कारणमन्यदेव हि ॥६४॥ जननी है।
श्लोकबद्ध प्राह हे वत्स!, तर्हि तत्कारणं वद।त्वं यथा मे मनस्तापो, दूरीभवति शीघ्रतः ॥६५॥ कुमारः प्राह हे ! मात-1| सर्गः रत्र मां वाभिधानतः । पितुर्नाम्नाऽथवा मातु-र्नाम्ना जानाति कोऽपि न ॥६६॥ किन्तु श्वशुरनाम्नैव, मां | जानाति जनोऽखिलः । अतो मे मानसे चास्ति, महद्दुःखं तदुद्भवम् ॥६७॥ हेतुना तेन हे मातः!, स्थास्यामि नाऽत्र कर्हिचित् । माताऽऽह सन्ति सत्यानि, ते वचनानि हे सुत ! ॥६८॥ इतः श्वशुरसेनां त्वं, लात्वा त्व
पितृराज्यकं । लाह्यथाह कुमारश्च, एतद्युक्तं न भाति मे ॥६९॥ यतो लोकेऽपवादो मे, तथा करणतस्ततः । + विदेशं प्रति गत्वाऽहं, निजभुजाबलेन च ॥७०॥ मेलयित्वा धनं सैन्यं, लास्यामि पितृराज्यकं । अतो या-14 . स्याम्यहं मातः!, परदेशमितोऽधुना ॥७१॥ युग्मम् ॥ ततो मे तूर्णमेवाज्ञां, देहि प्राह प्रसूस्तदा। विदेशगमनं नृणां-दुष्करं स तदाऽवदत् ॥ ७२ ॥ कातराणां नराणां हि, दुष्करं तद्विभाति च । मादृशाणां नराणां तु |
सत्ववतां न दुष्करम् ॥७३॥ ततो माताऽऽह ते सार्द्ध-मागमिष्यामि हे सुत! अहं मदनसुन्दर्या, सार्द्ध ततः ॥२५॥ | सुतोऽवदत् ॥७॥ विदेशगमने स्त्रीणां, सार्थोऽर्थविघ्नकारकः । सर्वदा स्यात्ततो मात-युष्माभिः स्थेयमत्र च
AAKARAGRASHRSS
Jain Educati
o
nal
For Personal & Private Lise Only
h
elibrary.org

Page #32

N
-
-
श्रीपाल
AD
चरित्रम
तश्लोकबद्ध
३सगर
॥२६॥
1-950
SCHACANCHAR
॥७५॥ मदनसुन्दरी चाऽथ, विदेशगमनोत्सुकं । स्वपतिमवदत् कृत्वा, प्राञ्जलिं विनयान्विता ॥७६॥ स्वा-15 मिन्नहं तु युष्माकं, देहच्छायेव कर्हि चित्। वियोगं न सहिष्येऽत, आयास्यामि समं त्वया ॥७७॥ तच्छुत्वाऽऽह हू कुमारो हे-प्रिये ! सत्यं वचस्तव । तथाऽप्येकाकिनः श्रेयो, विदेशगमनं मम ॥७८॥ अतस्त्वयाऽत्र मे मातुः, सेवार्थं स्थेयमित्यतः। प्रसूदत्तशुभाशीष्कः, कृतप्रसूनमस्कृतिः ॥७९॥ सिद्धचक्रस्मृतिं कुर्वन, सुशकुने शुभे | क्षणे । स्त्रीकृततिलको हस्ते, धृतखड्गः स चाऽचलत् । ८०॥ नगर-पत्तन-ग्राम-पुर-खेडाकरादिषु। कुतूहलानि ? सम्पश्यन्. मृगेन्द्र इव निर्भयः ॥८१॥ परिभ्रमन् क्रमादेक-गिरिपरिसरस्थितं । श्रीपालोऽपश्यदेकं च, मनोहरं सरोवरम् ॥८॥ तत्पाल्यां चम्पकस्याधो, मन्त्रध्यानपरायणः। तेनोदासीनताऽऽपन्नो, दृष्टो विद्याधरो नरः ॥८३॥ श्रीपालः प्राह कोऽसि ? त्वं, भो!ऽत्रोदासीनभावयुक्। स्थितोऽस्ति सोऽवदद्भो स-न्नर ! विद्याधरोऽस्म्यहम् ॥८४॥ मत्पाद्यं मद्गुरोः प्राप्ता, विद्यैका वर्तते परं। प्रसिद्ध्यति च सा विद्या, नोत्तरसाधकं विना ॥८५॥ | तेनाहं कारणेनोदा-सीनभावत्वमागतः। श्रीपालः प्राह विद्येश!, त्वं विषादं कुरुख मा॥८६॥ विद्यायाः साधनेऽहं | | ते, भवाम्युत्तरसाधकः । ततस्त्वं निर्भयो भूत्वा, विद्यां सुखेन साधय ॥८७॥ तच्छुत्वा तेन हर्षेण, विद्याऽऽर
CHECCANC4OCALCROS
॥२६॥
Jain Educa
t ional
For Personal & Private Lise Only
nelibrary.org

Page #33

श्रीपाल चरित्रम्
112011
Jain Education
ब्धा प्रसाधितुं । सा सिद्धाऽथ प्रतुष्टोऽभू-स्वविद्यासिद्धितः स च ॥ ८८ ॥ सोऽथ विद्याधरो हर्षा - कुमारायाग्रहाद्ददौ । जलनिस्तारिणीशस्त्र-निचारिण्यौषधिद्वयम् ॥ ८९ ॥ पुनस्तेनोक्तमेतच्चौ - षधिद्वयं निधाय च । हैमरोप्यादिके यन्त्रे, बनीयात्स्वभुजोपरि ॥१०॥ श्रीपालोऽथ समं तेन, विद्याधरेण चाग्रतः । गच्छन् गिरेरधोभूमौ ददर्श धातुर्वादिनः || ११|| ते हि विद्याधरं प्रोचुः कृत्वाऽस्मत्सुवरां कृपां । सुवर्णरससिद्धेर्य, आम्नायो भवताऽर्पितः ॥९२॥ विधिना तेन चास्माभि-भूरि यत्नः कृतः परं । सुवर्णरससिद्धिर्न, जायतेऽथावदत् स तान् ॥९३॥ नरस्यास्य महाभाग्य- शालिन उत्तमस्य च । उत्तरसाधकत्वेन, रससिद्धिर्भविष्यति ||१४|| सहायेनास्य विद्या-सिद्धिर्जाता निशम्य तत् । ते धातुर्वादिनः कृत्वा, श्रीपालोत्तरसाधकम् ॥ ९५ ॥ साधयितुं समारब्धा, रससिद्धिश्च तत्क्षणात् । सिद्धिं गता ततोऽत्यन्तं, हर्षितैस्तैः प्रजल्पितम् ॥९६॥ हे सन्नर ! प्रसादात्ते, प्रयत्नः सफलोऽभवत्। अस्माकं त्वमतश्चेदं, हेमं सर्वं गृहाण भोः ! ॥९७॥ कुमारः प्राह हे ! धातु-र्वादिनः ! मे विदेशिनः । नास्त्यनेन सुवर्णेन, किमपि च प्रयोजनम् ॥९८॥ ते धातुर्वादिनश्चैकं, हेमखण्डं महाऽऽग्रहात् । गुरुभक्ति तस्य, बबन्धुर्वाञ्च ॥ ९९ ॥ श्रीपालोऽथ क्रमात्प्राप्तो, भृगुकच्छाभिधे पुरे । विक्रीय तत्सुवर्ण स-द्वस्त्रश
ational
श्लोकबद्ध १३ सर्गः
॥२७॥
nelibrary.org

Page #34

श्रीपाल चरित्रम्
॥२८॥
स्त्रादिकं ललौ ॥१००॥ स त्रिधातुमये यन्त्र, सम्प्रक्षिप्यौषधिद्वयं । यन्त्रं स्वभुजयोर्बध्वा, तत्र सुखेन तिष्ठति १०१ इति श्रीमत्खरतरगच्छालङ्कारहारोपम-संविग्नचक्रचूडामणि - क्रियोद्धारक - परमशासनप्रभावक - श्रीमन्मोहन मुनीश्वरान्तेवास्यनेकशिष्य शिक्षक- श्रीमद्राजमुनिवरविनेय - श्रीमल्लब्धिमुनिविरचिते श्रीपालचरित्रे श्लोकबद्धे रूपसुन्दरीपुरः कमलाकृतकुमारवंशादिवर्णनग्राम्यवचनविमनस्ककुमार विदेशप्रयाणादिभृगुकच्छ समागम नव्यावर्णनो नाम तृतीयस्सर्गः ।
॥ अथ चतुर्थः सर्गः प्रारभ्यते ॥ ४ ॥
कोशाम्बीनगराच्चाथ, कुबेरवद्धनेश्वरः । अनेकैः किङ्करैर्युक्तः, पोतपञ्चशतेश्वरः ॥१॥ तत्र च धवल श्रेष्ठटी, व्यापारार्थं समागतः । विक्रीय तेन चानीत-क्रयाणकानि तत्र च ॥२॥ द्रव्यं कोटिमितं प्रार्ण्य, तत्रत्यान्यऋयाणकैः। अमूल्यैः सम्भृताः पञ्च शतपोताः पुनर्निजाः ॥३॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ धवलश्रेष्ठिनो यान-पात्राणां वर्णनं यथा । एको जुंग्यभिधो द्वष्ट (१६) - सत् कूपस्तम्भशोभितः ॥ ४ ॥ एकशतशफर्याख्य-लघुजुंग्यभिधाश्रतुः । अष्टोत्तरशतं बेडं, चतुरशीति द्रोणकाः ॥ ५ ॥ वेगडाख्याश्चतुःषष्टिः, क्षुरप्राः पञ्चत्रिंशकाः । भिल्लाख्याश्चतुःपञ्चाशत्, पञ्चाशदावर्त्ताभिधाः ||६|| पोतपञ्चशतं तस्यै-त्रं ज्ञेयं धवलेन च । दशसहस्रभृत्यास्त-द्रक्षार्थं
Jain Educatiational
श्लोकबद्धं ४ सर्गः
રઢતા
anelibrary.org

Page #35

श्रीपाल चरित्रम् ॥२९॥
-96-OCHE-ACCHE
। स्थापिता वराः ॥७॥ नृपाज्ञां धवलश्रेष्टी, लात्वा प्राभृतपूर्वकं । उपाविशन्महापोते, शुभे दिने शुभेक्षणे ॥८॥
श्लोकबद्ध ततः श्रेष्ट्याज्ञया रत्नदीपं गन्तुं च नाविकाः। पोतान् सम्स्यामासु-स्तथाऽपि ते चलन्ति न ॥९॥ तद्-१४ सर्गः दृष्ट्वा व्याकुलः श्रेष्ठी, समुत्तीर्य स्वपोततः। नगरे पृष्ठवान्सीको-तरों तदाऽवदच सा॥१०॥ हे श्रेष्ठिन् ! स्तम्भिताः पोताः, क्षुद्रदेव्या ततो यदि । यच्छसि बलिदानं त्वं, द्वात्रिंशल्लक्षणस्य नुः ॥११॥ तदा पोताश्चलिप्यन्ति, नान्यथेति सुरीवचः। श्रुत्वा स प्राभृतं लात्वा, तूर्णं नृपपुरोऽगमत् ॥१२॥ तत्र स प्राभृतं मुक्त्वा, नत्वावदन्नपं प्रति । राजन् ! मे स्तम्भिताः पोताः, भद्रदेवतयाऽधना ॥१३॥ अतस्तदबलिदानार्थ, द्वात्रिंशल्लक्षणो नरः। एको देयः कृपां कृत्वा, भवद्भिश्च ममोपरि ॥१४॥ येन झटिति मे कार्य-सिद्धिः स्यात्तन्निशम्य | च । तुष्टो राजाऽवदच्चात्र, वैदेशी कोऽपि यो भवेत् ॥१५॥ बलिदानं त्वया तस्य, देव्यै देयं च नान्यथा। १ तच्छ्रुत्वा हर्षितः श्रेष्ठी, निजावासं समागतः ॥ १६ ॥ अथ च धवलश्रेष्ठो, भटान्समादिशन्नरं । द्वात्रिंशल्ल-11
क्षणोपेतं, वैदेशिकं गवेषितुम् ॥१७॥ श्रीपालो नगरे दृष्टो, भ्रमद्भिस्तैरितस्ततः। प्रोक्तं च भोः ! समागच्छा-15 स्माभिः सहाथ सोऽवदत् ॥१८॥ कुत्रागच्छामि? तेप्रोचु-र्धवलश्रेष्ठिनः पुरः। त्वमागच्छाथ तेनोक्तं, भोः! किं
R
-
॥२९
%
Jain Educa
t ional
nelibrary.org
%
-

Page #36

श्रीपाल
परिश्रम् ॥३०॥
मेऽस्ति प्रयोजनम् ? ॥ १९ ॥ तैरुक्तं श्रेष्टिनस्तस्य, क्षुद्रदेव्याश्च स्तम्भिताः । पोतास्तस्यै तव श्रेष्टी, वलिदानं |प्रदास्यति ॥२०॥ श्रीपाल स्तन्निशम्योचे, रे! मूर्खा ! धवलः खलु । योग्योऽस्ति बालिदानाय, युष्मत्स्वामी नराधमः ॥२१॥ वीरस्य बलिदानं मे, प्रदातुं कः क्षमोऽस्ति ? च। एवं तेषां मिथस्तत्र, प्रभूतं कलहोऽभवत् ॥ २२॥ पश्चाद्भटैः समन्तात्तैः, कुमारः परिवेष्टितः । तद्दृष्ट्वा स चकारोच्चैः सिंहनादं भयावहम् ||२३|| तच्छ्रुत्वा तद्भटाः सर्वे, कम्पमानाः पलायिताः । तदा श्रेष्ठी पुनर्भूप- पार्श्वाल्लात्वा महद्बलम् ||२४|| कुमारबन्धनार्थं च, मुमोच तद्बलं तदा कुमारसिंहनादात्त-दिशोदिशं पलायितम्॥२५॥ युग्मम् ॥ एकीभूय ततः शस्त्रे - र्नृपश्रेष्ठि- बलद्वयं । कुमारेण समं युद्धं प्रचकार भयावहम् ||२६|| श्रीपालं छादयामासुर्भटाः शस्त्रैस्तथाऽपि तं । शस्त्रं लगति नो सिद्ध-चकौषधिप्रभावतः ||२७|| कुमारेण ततः केशाः कस्यचित्कस्य नाशिका, श्मश्रूणि कस्यचित्कस्य चिच्छिखादि च छेदितम् ॥ २८ ॥ एवं पराभवं प्राप्ताः केचिद्भटा दिशो दिशं । पलायिता मुखादिभ्यो, वमन्ता रुधिरादिकम् ॥ २९ ॥ कुमारकृत हुङ्कार - शब्देनैव पलायिताः । कम्पमानाश्च तद्दृष्ट्वा ऽभूदाश्चर्यं नृमानसे ॥३०॥ तदाऽथ श्रेष्ठिनाऽचिन्त्य ऽयं किं विद्याधरोस्ति ? वा । किन्नरो दानवो देव - स्तत्सम्यग् नावगम्यते ॥३१॥
Jain Educational
श्लोकबुद्ध ४ सर्गः
॥३०॥
elibrary.org

Page #37

श्रीपाल
है। किश्चाहं तु वणिग् जाति-निजकार्यप्रसाधकः । तत एतेन सार्द्ध मे, वैरं कर्तुं न युज्यते ॥३२॥ अत इदंदा
रामया कार्य, वाच्यमस्य पुरोऽखिलं । विचायेंत्यपतत् श्रेष्ठी, श्रीपालपादपङ्कजे ॥३३॥ ततः प्रोवाच तं श्रेष्ठी, सर्ग: परित्रम्
हे वीर ! महतां भवेत्। कोपाग्निः केवलं नृणां, प्रणामावधिरेव च ॥३४॥ ततो ममापराधं हि, क्षान्त्वा कृपां 2 विधाय च । देवी स्तम्भितपोतान्मे, सिन्धुगतान् प्रचालय ॥३५॥ मम कार्यमिदं कर्तुं, समर्थोऽसि त्वमेव हि, अथ श्रेष्ठिवचः श्रुत्वा, श्रीपालःप्राह तं प्रति ॥३६॥ एतत्कार्यकृते श्रेष्ठिन् !, त्वं किं मह्यं प्रदास्यसि ?। श्रेष्ठी 18
प्राह यदि त्वं मे, कार्यमेतत्करिष्यसि ॥३७॥ तर्हि तुभ्यमहं चैक, लक्षं दास्ये ततः समं ।श्रीपालेन खजुंग्या-18 है ख्ये, पोते समारुरोह सः ॥३८॥ बभूवुर्नाविकाः साव-धानास्ततः कुमारकः । धृत्वा नवपदध्यानं, सिंहनादं | | चकार हि ॥३९॥ तत्सिंहनादभीतेव, सा नष्टा क्षुद्रदेवता । सर्वे प्रचलिताः पोता-स्तदृष्ट्वा धवलोऽमुदत् है ॥४०॥ वाजित्राण्यथ वाद्यन्ते, नृत्यं कुर्वन्ति नर्तकाः। भटा जयजयारावं, कुर्वन्ति हर्षिता जनाः। ॥४१॥
श्रेष्ठिना लक्षदीनारं, तस्मै वित्तीय चिन्तितं । यदि मया समं चायं, समागच्छेन्महानरः ॥४२॥ स तदैवं| विधे कार्ये, कस्मिंश्चित् पतिते मम । भवेत्सहायदातेति, विचार्य धवलोऽवदत् ॥ ४३॥ लात्वं वेतनं मत्त,
HERCHASEOCERemikix
Jain Educati
o nal
For Personal & Private Lise Only
helibrary.org

Page #38

श्रीपाल
चरित्रम ॥३२॥
हे कुमार ! मया समं । चलिष्यस्याह स श्रेष्ठिन् !,वेतनं किं प्रदास्यसि ? ॥४४॥ धवलः प्राह मे सन्ति,
श्लोकबद्धं दशसहस्रसद्भटाः। वर्षे ददाम्यहं तेषां, सर्वेषां द्रव्यकोटिकम् ॥४५॥ एवं सहस्रदीनारं, प्रत्येकसुभटस्य च || । वर्षेके जायते दास्ये-ऽहं ते तद्ऽद्विगुणं पुनः ॥४६॥ कुमार प्राह हे श्रेष्ठिन् !, यत्सर्वभटवेतनं । कोटिमितं | भवेत्तच, त्वया मे यदि दीयते ॥४७॥ तदा त्वया सहाऽयामि, पोतान् रक्षाम्यहं तव । नान्यथाथावदच्छेष्ठी, | हे कुमार! नरोत्तम ॥४८॥ अस्म्यहं तु वणिग्जाति-स्ततः कथं प्रदीयते ? । एतावन्मूल्यमेकस्मै, नराय वणिजा |
मया ॥४९॥ कुमारः प्राह हे श्रेष्ठिन् !, किङ्करीभूय तेऽधुना। त्वया सहाहमिच्छामि, विदेशगमनाय न ॥५०॥ किन्तु देशाटनं कर्तु-मभिलाषोऽस्ति मे ततः। त्वं मत्तो भाटकं लात्वा, स्थानं पोते प्रदेहि मे ॥५१॥ तच्छु-1 त्वा हर्षितः श्रेष्ठी, प्रोवाच हे नरोत्तम !। प्रतिमासं त्वया देयं, दीनारैकशतं मम ॥५२॥ कुमार एकमासस्य, दत्वा भाटकमग्रतः । श्रेष्ठिनः पोतमध्ये सत्, स्थाने तस्थौ यथासुखम् ॥५३॥ अथ ते प्रेरिताः पञ्चशत पोताश्च नाविकैः । तेऽथ चेलुश्च वेगेना-नुकूलपवनेरिताः ॥५४॥ श्रीपालेन समं श्रेष्ठी, स्थाने स्थितः कुतूहलं । सिन्धी पश्यति मच्छादि-विविधजलचारिणाम् ॥५५॥ नरेण पञ्जरस्थेन, प्रोक्तं भो नाविका जनाः!।
RO-ASCHAR
॥३२॥
Jain Educati
o
nal
For Personal & Private Lise Only
M
helibrary.org

Page #39

SANSAR
है भवतां जलकाष्ठादि, ग्रहणेच्छा भवेद्यदि?॥५६॥ तर्हि चागतमस्त्यत्र, कूलं बब्बरनामकं । तदाजनैः समं श्रेष्ठी, श्रीपाल चरित्रम् ४ | समुत्ततार पोततः ॥५७॥ तीरेऽन्येऽपि समुत्तीर्य, जलाद्यर्थं वनं गताः । तेषां कोलाहलं श्रुत्वा, राजनराः श्लोकबूढ़
४सर्ग: | समागताः ॥५८॥ तैर्याचितः करः श्रेष्ठि-पापिरन्तु नार्पितः।श्रेष्ठिना तत्करस्तेभ्यः, स्वसैन्यबलगर्विणा | ॥५९॥ परस्परं ततस्तेषां, कलिर्जातश्च ताडिताः। ते धवलभटैस्तेऽथ, पुरे गत्वाऽवदन्नृपम् ॥६०॥ हे राजन् ! | धवलश्रेष्ठि-सुभटैस्ताडिता वयं। तच्छुत्वा भूपतिः क्रुद्धः, ससैन्यस्तत्र चागतः ॥६१॥ धवलसुभटैः सार्द्ध, रणं | चकार भूपतिः । धवलसुभटाः प्राप्य, पराजयं पलायिताः ॥ ६२ ॥ तदा तं धवलं धृत्वा, महाकालनृपाज्ञ
या। सैनिकाः पादपे बद्ध्वा, पोतान् रुद्ध्वा परिस्थिताः ॥६३॥ वलमानं नृपं पोते, स्थितान् राजनरान् पुनः। | बद्धं श्रेष्ठिनमालोक्य, श्रेष्ठिभटान् पलायितान् ॥६४॥ श्रीपालः प्राह पोतस्थः, श्रेष्ठिन् ! ते सुभटास्तव । क्व |गता? ये त्वया कोटि-दीनारेण च रक्षिताः ॥६५॥ युग्मम्॥ तच्छुत्वा धवलः प्राह, हे ! कुमाराधुना मम। त्वं तु क्षतोपरि क्षारं, कथं क्षिपसि? सोऽवदत् ॥६६॥ न गतं किमपि श्रेष्ठिन् !, तेऽद्यापि संस्थितोऽस्म्यहं । महा-P॥३३॥ कालं नृपं जित्वा, गृहीतं तेन वस्तु यत् ॥६७॥ पश्चात्तत्सर्वमस्मात्ते-ऽहं दापयामि तर्हि किं । त्वं मह्यं दा
JainEducadi
ational
For Persone & Private Use Only
helibrary.org

Page #40

मोपाल
४सगे
र स्यसि ? श्रुत्वा, तच्छ्रेष्ठी प्राह तं प्रति ॥ ६८॥ मम सर्वधनस्याई, तुभ्यं दास्येऽथ सोऽवदत् । प्रमाणमत्र
द किं ? तेन, प्रोक्तं साक्ष्यत्र चेश्वरः ॥६९॥ सम्बद्धकवचोऽथ श्री-पालो लात्वा शरासनं । पोतादुत्तीर्य भूपस्य, चरित्रम्
है पृष्ठे गत्वाऽवदन्नृपम् ॥७०॥ कृत्वा त्वमपराधं हे !, बब्बराधीश ! कातर !। क्क गच्छसि ? ससेन्यो म-त्पावें ॥३४॥
चागच्छ शीघ्रतः ॥७१॥ यदि चेत् क्षत्रियोऽसि ? त्वं, तदातूर्णं रणाङ्गणे । समागत्य मया साद्ध, युद्धं त्वं कुरु हे | नृप ! ॥७२॥ तच्छुत्वा बब्बराधीशो, हास्यं कृत्वाऽवदच्च तं । भोः ! त्वं चाद्यापि बालोऽसि, चैकोऽसि सुन्द-18 | राकृतिः ॥७३॥ त्वं करोषि ? कुतो मृत्यु-वाञ्छां किञ्च जने समं । एकेन युद्धविधानं, नास्ति कीर्तियशोवहम् | ॥७४॥ मे सेनायां क्षणादेव, त्वं च चूर्णी भविष्यसि। त्वं गच्छाऽतो निजस्थाने, श्रीपालोऽथावदन्नृपं ॥७५॥ संग्रामभुवि हे भूप!, किं ? वागाडम्बरेण च । यदि चेत्त्वं च शूरोऽसि, तागच्छाविलम्बितम् ॥७६॥ त्वं वृथा जल्प मेत्यादि-शौर्ययुक्तवचांसि च। कुमारस्य निशम्योच्चैः, बाढं हृदि चमत्कृतः ॥७७॥ महाकालनृपः क्रुद्ध, आदिष्टवान् खसैनिकान्। तेऽपि क्रुद्धा वधार्थं हि, तत्सम्मुखं समाययुः ॥७८॥ युग्मम् ॥ तत्कालं सैनिकाः | सर्वे, खड्ग-कुन्त-शरादिभिः।शस्त्रैराच्छादयामासुः, कुमारस्य शरीरकम् ॥७९॥ तथाऽपि सिद्धचक्रस्यौ-षधेश्च
AAAAASHASHAN
AAAAAA
॥३४॥
Jain Educati
o nal
nelibrary.org

Page #41

A
चरित्रमा
सत्प्रभावतः। कुमारस्य तनौ पीडा, सञ्जाता न मनागपि ॥८०॥ कुमारोऽथ महाकाल, सैनिकान् प्राह यत्कृ-181 श्रीपाल
श्लोकबुद्ध | तं। पराक्रमं भवद्भिस्तत्, सुष्टु विलोकितं मया ॥८१॥ मे हस्तौ साम्प्रतं यूयं, पश्यतेति निगद्य च। बाणौ दासः है पैस्ताडयामास, महाकालेशसैनिकान् ॥ ८२ ॥ युग्मम् ॥ पतन्ति तच्छराघातैः, केचिद्भूमौ च सैनिकाः । | केचिन्मृताः कुमारस्य, केचिच्छरणमागताः ॥८३॥ एवं सेना विशीर्णा च, दिशोदिशं पलायिता । एवं स्व-16 | सैन्यभङ्गं त-त्कृतं नृपो विलोक्य च ॥८४॥ महाकालनृपो हस्ति-स्कन्धारूढः स्वयं द्रुतं। कुमारं प्रत्यधावच्च, 2 | क्रोधात्यरुणलोचनः ।।८५॥ युग्मम् ॥ तदोच्छल्य कुमारेण, हस्तिस्कन्धान्नृपं भुवि । पातयित्वा महीपालः, |प्रबद्धो दृढबन्धनैः ॥८६॥ एवं निजनृपं बद्धं, दृष्ट्वा प्रवहणस्थिताः। पलायिता द्रुतं तस्या-रक्षका भयक| स्पिताः ॥८७॥ श्रीपालेन ततो दूरी-कृतानि बन्धनानि च। धवलस्याथ सोऽधावत्, खङ्गं धृत्वा नृपं प्रति |॥८८॥ तं निवार्य कुमारेण, प्रोक्तं श्रेष्ठिन् ! गृहागताः। मार्यन्ते शरणायाताः, न दीनदुःखिनो नराः ॥८९॥2 | उक्तं च “गेहागयं च सरणा-गयं बद्धं च रोगपरिभूयं।नस्संतं बुढ़-बाल-यं च न हणंति सयणपुरिसा ॥१०॥ | तच्छुत्वा धवलः खड्ग, विमुच्य समुपाविशत् । ततः श्रेष्ठिभटाश्चापि, श्रेष्टिपार्श्व समागताः ॥९१॥ क्रो-है।
RECER MISSIC
Jain Educati
onal
For Personal & Private Lise Only
W
elibrary.org

Page #42

भीपाल
Aधामातेन तान्दृष्ट्वा, धवलश्रेष्ठिना तदा । तेषामाजीविकाभङ्गं, कृत्वा निष्काशिताश्च ते ॥ ९२ ॥ कुमारेण | मतदाऽऽश्वास्य, दीनाननान्निराश्रयान्। स्वसार्द्धद्विशतीपोत-रक्षार्थं रक्षिताश्च ते ॥९३॥ तेऽपि हर्षेण सञ्जाताः,
श्लोकवदं चरित्रम
श्रीपालकिङ्करास्ततः।श्रीपालोऽपि महाकालं, विधाय मुक्तबन्धनम् ॥९४॥ स्वपोतानां करं दत्वा, तस्मै सत्कृत्य भूपति । वस्त्राभरणताम्बूला-दिभिश्च विससर्ज तम् ॥९५॥ युग्मम् ॥ तदा नृपः कुमाराय, विज्ञप्तिं कृत-16 वानिमां । हे सन्नर ! त्वमागत्य, मम सभां पवित्रय ॥९६॥ तदा च श्रेष्ठिना प्रोक्तं, हे कुमार ! रिपोहे । गन्तव्यं सर्वथा नैव, कुमारोऽथाह तं प्रति ॥ ९७ ॥ हे श्रेष्ठिन् ! साम्प्रतं चायं, महाकालनृपो रिपुः । नास्त्यस्माकमभीतानां, किन्त्वस्ति मित्रमेव नः ॥९८॥ तत्रातो गमनेऽस्माकं, कोऽप्यपायो न विद्यते। निगद्यैवं स भूपेन, सहाचलत्पुरं प्रति ॥ ९९ ॥ नृपो मुदा कुमारं स्व-पुरे महामहोत्सवात् । प्रावेश्य स्थापयामास, खसभास्थवरासने ॥१०॥ ततो विविधसत्कार-प्रतिपत्तिं विधाय सः । नृपो विज्ञपयामास, हे कुमारेन्द्र ! सन्नर ! ॥१०१॥ एका मदनसेनाख्या, मे पुत्री वर्तते कुरु । त्वं पाणिग्रहणं तस्या-स्तच्छ्रुत्वा सोऽवदन्नपम् ॥१०२॥ हे राजन् ! मे त्वमज्ञात-कुलादेः स्वसुतां कथं । ददास्यथ नृपोऽवादीत्, हे कुमार ! कुलोत्तम ! ॥१०३॥
ALSARALASALALA
Jain Educati
o nal
ICCinelibrary.org

Page #43

५सगा
६ तव पराक्रमेणैव, ज्ञातं कुलादिकं मया। एवं नृपाग्रहं ज्ञात्वा, तत्स्वीचक्रे कुमारकः ॥१०४॥ नृपेणाथ कुमार-181.
श्लोकबद्धं चरित्रम् आपला स्य, मदनसेनया समं । स्वपुत्र्या कारितं पाणि-ग्रहणं सुमहोत्सवात् ॥१०५॥ ततो राज्ञाऽर्पितं हस्त-मोच॥३७॥
नावसरे बह । धनादिकं कुमाराय, सत्पोतं नव नाटकम् ॥१०६॥ सिन्धुतटे कुमारोऽथ, मदनसेनया समं समाजगाम भूमीश-कृतमहामहोत्सवात् ॥१०७॥ इति श्रीमत्खरतरगच्छालङ्कारहारोपम-संविग्नचक्रचूडामणि-क्रियोद्धारक-परमशासनप्रभावक-श्रीमन्मोहनमुनीश्वरान्तेवास्यनेकशिष्यशिक्षक-श्रीमद्राजमुनिवरविनेय-श्रीमल्लब्धिमुनिविरचिते श्रीपालचरित्रे श्लोकबद्धे भृगुकच्छनृपधवलसुभटपरा
भवादिबब्बराधीशमहाकालनृपपुत्रीमदनसेनापाणिग्रहणव्यावर्णनो नाम चतुर्थस्सर्गः ।
RECESSAGAR
॥ अथ पञ्चमः सर्गः॥ ५॥ धवलोऽथ कुमारस्य, नृपार्पितं धनादिकं । महाविभूतिमालोक्य, जज्वाल निजमानसे ॥१॥ पुनः सो-13 चिन्तयन्मत्तो-ऽप्यस्यर्द्धिराधकाऽभवत् । अकिञ्चनोऽप्ययं साई, मयैकाकी समागतः ॥२॥ पुनः स धनमे-1₹| ॥३७॥ # तावत्, प्राप्तवान् द्रव्यमर्द्धकं । मेऽपि मुधा ललौ चैवं, कुविकल्पान् करोति सः ॥३॥ अथ नृपः स्वकन्याय, है
in Educ
lational
For Persone & Private Use Only
nelibrary.org

Page #44

श्रीपाल चरित्रम કૈલા
Jain Education
दत्वा शिक्षां प्रियोचितां । श्रीपालं स्नेहपूर्व हि, सम्मील्य स्वपुरेऽगमत् ॥४॥ नाविकैः प्रेरिताः पोता-चेलुः सिन्धौ क्रमादः । रत्नद्वीपेऽथ पोतेभ्यः, सर्वे उत्तरिता जनाः ॥५॥ श्रीपालोऽपि तदोतीर्य, पोताद्रम्यं तटोपरि । कृत्वा पटगृहं नृत्यं, पश्यन् तस्थौ स्त्रिया समम् ॥६॥ इतश्च धवलश्रेष्ठी समेत्याह कुमार ! भोः । त्वत्पोतस्थं क्रयाणं न विक्रीयते ? कथं त्वया ॥७॥ साम्प्रतमत्र तस्यास्ति, बहुमूल्यं निशम्य तत् । श्रीपालः प्राह हे श्रेष्ठिन् !, यन्ममास्ति क्रयाणकम् ॥ ८ ॥ तत्सर्वं भवता विक्रि-तव्यं तथैव नूतनं । ग्राह्यं क्रयाणकं नत्र, पृष्टव्योऽहं त्वया खलु ॥ ९ ॥ तच्छ्रुत्वा हर्षितः श्रेष्ठी, प्राप्तदुग्धबिडालवत् । अचिन्तयच्च मे भावी, लाभस्त्क्रयविक्रये ॥१०॥ यतश्च सुखलीनोऽसौ, व्यवहारानभिज्ञकः । क्रयविक्रय मूल्यादि-शुद्धिं नैव विधास्यति ॥११॥ | अथ देवकुमाराभो -ऽश्वारूढः कोऽपि मानवः । आजगाम कुमारस्थ, वरपटकुटी गृहे ||१२|| प्रतिहारेण तस्मै च, तत्स्वरूपं निवेदितं । कुमारः प्राह भोः ! त्वं च नरं प्रवेशयात्र तम् ॥ १३ ॥ तदा स प्रतिहारोऽपि तं समानीतवान्नरं । कुमाराग्रेऽथ तं नत्वा, सोऽपि तदग्रतः स्थितः ॥ १४ ॥ स कुमारस्य रूपादि दृष्ट्वा चिन्तितवान् हृदि । सुनिश्चितमयं कोऽपि प्रभाविकनरोऽस्ति च ॥१५॥ अस्याग्रे नृत्यसङ्गीता-यऽखिलं राज
ational
श्लोकबद्ध ५ सी
॥३८॥
inelibrary.org

Page #45

श्रीपाल चरित्रम्
॥३९॥
Jain Education
रीतिकं । वर्त्ततेऽतो ध्रुवं चायं, राजपुत्रः प्रदृश्यते ॥१६॥ नृत्ये पूर्णे सति प्राह, कुमारो हे नरोत्तम ! | कोऽसि त्वं त्वं कतः स्थानादागतस्तव नाम किम् ? ॥१७॥ किमपि चेत्त्वयाऽऽश्चर्यं दृष्टं स्यात्तन्निवेदय । ततः श्रुत्वा सोऽवदद्भाग्य-शालिन् ! मद्वचनं श्रृणु ॥१८॥ अस्मिंश्च वलयाकारे, रत्नद्वीपे विशोभितः । विविधशिखरैः रत्नसान्वाख्यः पर्वतोऽस्ति च ॥ १९ ॥ तत्रास्ति नगरी रत्न-सञ्चया तत्र भूपतिः । कनककेतुनामास्ति, विद्याध राधिपो महान् ॥२०॥ तस्य कनकमालाख्या, राज्ञी तत्कुक्षिसम्भवाः । चत्वारः सन्ति तत्पुत्राः, राजतेजोविशोभिताः ॥ २१ ॥ कनकप्रभ नामाऽस्ति, कनकशेखरस्ततः । कनकध्वज नामास्ति, कनकरुचि नामकः ॥२२॥ तेषामुपरि तत्त्वज्ञा, रम्या सुशीलशालिनी । एका मदनमञ्जूषा ऽभिधा सुताऽस्ति रूपिणी ॥२३॥ तस्यां पुर्यां वसत्येको, जैनधर्मपरायणः । जिनदेवाभिधः श्राद्धो, जिनदासोऽस्मि तत्सुतः ||२४|| एकमपूर्वमाश्चर्यं युष्मदग्रे वदाम्यहं । सावधानतया यूयं तच्छृणुत नरोत्तम ! ॥२५॥ रत्नसानुनगस्यास्य, शिखरोपरि संस्थितं । कनककेतुभूपस्य, पितामहेन कारितम् ॥ २६ ॥ उन्नतमस्ति विस्तीर्णं, रत्नमयं मनोरमं । चैत्यं श्रीआदिनाथस्य, नानाशिखरशोभितम् ॥ २७॥ युग्मम् ॥ तत्र हेममयी मूर्त्तिः, श्रीयुगादिजिनेशितुः । रत्नद्वीपाधिपस्तस्याः, सेवां
ational
श्लोकवर्ड ५ सर्गः
॥३९॥
helibrary.org

Page #46

ओपाल चरित्रम् ॥४०॥
श्लोकवृद्ध ५सर्गः
RecACCIRBALASAHALCHALGC
करोति सर्वदा ॥२८॥ तस्य मदनमञ्जूषा, पुत्री परमभक्तितः। सर्वदा सविशेषं च, हर्षोल्लसितमानसा ॥२९॥ सादरं जिनबिम्बाङ्ग-रचनां च मनोरमाम् । अष्टप्रकारिकां पूजां, करोति विधिपूर्वकम् ॥३०॥ युग्मम् ॥ सा नृपपुत्र्यथान्येद्यु-स्तस्मिन् चैत्ये जिनार्चनं । अचीकरत्ततो मूर्तेः,शोभाऽभवन्मनोरमा ॥३१॥ एवंविधां जिनाचा | स्व-पुत्रीकृतां मनोरमां । दृष्ट्वा विद्याधरेशोऽपि, जहर्ष निजमानसे ॥ ३२ ॥ व्यचिन्तयत्स मे पुत्र्या, वरा जिनाचना कृता । अत इयं ध्रवं धन्या, कृतपुण्या स्थिराशया॥३३॥ जिनभक्तिरता दक्षा, सुशीलाऽस्ति ततो | वरः । अस्यास्तत्सदृशः श्रेष्ठो, यदि मम मिलिष्यति ॥३४॥ तदैव मे समाधानं, मानसे च भविष्यति । इति विचारयन् यावत्, शून्यभावं गतः क्षणम् ॥३५॥ युग्मम् ॥ पुनर्मनसि सद्भाव, कृत्वा जिनेन्द्रदर्शनं । भूपः | | स आगतो बाह्य-मण्डपे रङ्गमण्डपात् ॥३६॥ तदैव नृपपुत्री सा, पश्यन्ति जिनबिम्बकम् । मूलद्वाराद्विनिर्गत्य, | चागता रङ्गमण्डपे ॥३७॥ तत्क्षणादेव चैत्यस्य, मूलद्वारकपाटको । महच्छब्दं प्रकुर्वन्तौ, झटिति मिलितो समम् ॥३८॥ तदाश्चयं विलोक्याथ, मिलिता अखिला जनाः। राज्ञाऽपि तत्कपाटोद्घा-टनोपायाः कृता भृशम् | ॥३९॥ परन्तुघटितौ नैव, कथञ्चित्तत्कपाटको। तदा नृपसुता चित्ते, पश्चात्तापं करोति सा ॥४०॥ यन्मयाऽद्य
SHOCALCANCHACKASS
॥४०॥
Sain Educa
t
ional
For Persone & Private Use Only
nelibrary.org

Page #47

चरित्रम्
| जिनेशस्य, महत्याशातना कृता। येनाऽकार्यमिदं जातं, तत्कपाटपिधानकम् ॥४१॥ एवं स्वहृदये पश्चा-तापं ।
लोकबुद्ध श्रीपाल|* | कृत्वा रुरोद सा । तदा मदनमञ्जूषां, भूपतिः प्राह हे सुते ! ॥४२॥ मा कुरु रुदनं त्वं ना-शातनेयं कृता सो
त्वया। किन्तु कृता मयैवाशा-तना संसारवर्द्धिनी ॥४३॥ यतोऽद्य त्वत्कृतां दृष्ट्वा, जिनाङ्गरचनां वरां। मया 2 ॥४१॥
च शून्यभावेन, वरचिन्ता कृता तव ॥४४॥ ततः प्रकुपिताऽधिष्ठा-तृदेव्यैवमिदं कृतं । ततश्चाद्यान्तरायोऽभू-त्सर्वेषां प्रभुदर्शने ॥४५॥ अथ स भूपतिः पुत्र्या, परिवारैर्निजैः समं । उपवासत्रयं कृत्वा, स्थितस्तत्र शुभाशयः ॥४६॥ तृतीये दिवसे रात्रौ, पश्चिमाहरेऽभवत् । आकाशे देववाणी च, सर्वैः श्रुता हि तद्यथा |॥ ४७ ॥ "नास्ति दोषोऽत्र कन्याया, नरेन्द्रस्यापि नास्ति च । कपाटो मुद्रितो येन, कारणं तनिशम्यताम् | ॥४८॥” इत्याकाशोद्भवां देव-वाणीं श्रुत्वाऽभवन् भृशं । नृपमदनमञ्जूषा-दयो लोकाश्च हर्षिताः ॥४९॥ | किं वदिष्यति ? देव्यग्रे, लोकेषु चिन्तयत्तिति । देववाणी पुनर्जाता-ऽऽकाशे श्रुताऽखिलैर्यथा ॥५०॥ "दृष्टेऽपि | यस्मिन् जिनमन्दिरस्य, कपाटयुग्मं च समुद्घटेत । स एव भर्ता नृपकन्यकाया, जानीत लोकाः ! किल देववाण्या ॥५१॥” इति श्रुत्वा पुनर्लोक-श्चिन्तयामास हर्षितः। कस्येयं वाक् ? कदैवं च, भावीतो वाण्य
CHRISES
SAHARASHTRA
॥४
॥
Jain Educati
o nal
For Personal & Private Lise Only
elibrary.org

Page #48

भोपाल चरित्रम
॥४
२॥
-
-..
.
.
...
....
.
R-ACCIRCLE
ऽभवत्पुनः ॥ ५२ ॥ "चेट्यहमादिदेवस्य, चक्रेश्वर्यस्मि देवता । मासस्याभ्यन्तरे चास्या, आनयिष्याम्यहं है
लोकबद्ध वरम् ॥५३॥” प्रभातेऽथ समुत्थाय, भूपतिः परिवारयुक्। प्रहर्षितश्च सम्प्राप्तः, स्वावासं सुमहोत्सवात् ॥५४॥ तत्र जिनार्चनं कृत्वा, सर्वेश्च पारणं कृतं । देवसम्बन्धिनीवालें-ऽयं विस्तृताऽखिले पुरे ॥५५॥ सप्रमोदास्ततो लोका-स्तच्चैत्ये यान्ति नित्यशः । परन्तु तत्कपाटो द्वौ, केनाप्युद्घाटितो न च ॥५६॥ चिन्तयन्ति जनाः सर्वे, यः कोऽप्युद्घाटयिष्यति । कपाटो भाग्यशाल्येव, विज्ञेयः स नरोत्तमः ॥५७॥ ऊनो दिनद्वयेनास्ति, मासोऽधुना तथाऽपि च । तथैव जातमेवास्ति, महदाश्चर्यकारकम् ॥५८॥ एवमुक्त्वा पुनः प्राह, जिनदासो नरोत्तम !। त्वं तु द्वीपान्तरादद्य, समागतोऽसि भाग्यतः ॥५९॥ यदि चेत्तव हस्तेन, कार्यमिदं भवेत्तदा। सत्या चक्रेश्वरीदेवी-प्रोक्ता वाणी भवेदियम् ॥६०॥ निशम्य जिनदासोक्तां, वाणीमारुह्य घोटके । श्रीपालो धवलश्रेष्ठि-पार्श्वे गत्वा जगाद तम् ॥६१॥ हे श्रेष्ठिन् ! जैनचैत्ये श्री-प्रभुदर्शनाय चल्यतां। तदा स प्राह | मे प्रीति-र्व्यापारकरणेऽस्ति च ॥६२॥ लभ्यते भोजनायापि, सम्यग्नावसरस्ततः । निरुद्यमाश्च यूयं हि, IP गच्छत जिनमन्दिरे ॥६३॥ तच्छ्रुत्वा जिनदासेन, परिवारौनैर्जः समं । श्रीपालः प्राचलद्रत्न-सञ्चयानगरी |2| ॥४॥
NAGARCACANCHICAGA
Jain Educ
a
tional
For Personal & Private Lise Only
Kinelibrary.org

Page #49

श्रीपाल चरित्रम्
118211
प्रति ॥ ६४ ॥ अथ सर्वेऽपि गच्छन्तः, समागता जिनालयं । श्रीपालोऽथावदल्लोकान्, परीक्षध्वं स्वभाग्यकम् ॥६५॥ तदोक्तं तैर्विना सूर्य, कमलं नोद्घटत्यहो ! । तथाऽपि स्पर्शितो सर्वैस्तत्कपाटौ प्रहर्षितैः ॥ ६६ ॥ परन्तुदुद्घटितौ नैव, श्रीपालोऽथ सदाशयः । नैषेध्यादिविधिं कृत्वा, कपाटाग्रे समेत्य च ॥६७॥ चक्रे नवपदध्यानं, तत्क्षणाच्छब्दपूर्वकं । उद्घटितौ कपाटो तो, तदानन्दं जनेऽभवत् ॥ ६८ ॥ युग्मम् ॥ श्रीश्रीपालोऽथ कृत्वा श्री - जिनबिम्बस्य विस्तरात् । अष्टप्रकारिकां पूजां चकार चैत्यवन्दनम् ॥ ६९ ॥ तदा मदनमञ्जूषा, स्वपुत्रीसहितो नृपः । परिवारैः समं शीघ्रं तत्र समागतो मुदा ॥ ७० ॥ महदाश्चर्यसंयुक्तः कुमारं पश्यति स्म सः । कुमारोऽथ स्तुतिं चैवंविधां चकार तद्यथा ॥ ७१ ॥
"जय त्वं जगदानन्द !, जय त्वं जगदीश्वर ! । जय त्वं त्रिजगद्बन्धो !, जय त्वं त्रिजगत्प्रभो ! ॥७२॥ जय त्वं त्रिजगन्नेत्र !, जय त्वं त्रिजगत्पते ! । जय त्वं त्रिजगन्नाथ !, जय त्वं नाभिनन्दन ! ॥ ७३ ॥ नमस्ते केवलालोक-लोकालोकविलोकिने ! । नमस्ते भुवनादित्य !, भव्याम्भोजविकाशिने ॥ ७४ ॥ नमस्ते सर्वतः सर्पन्, मोहध्वान्तविनाशिने ! । नमस्ते विश्वविख्यात सर्वनीतिप्रकाशिने ! ॥७५॥ नमस्ते सर्वकल्याण-कारिणे !
Jain Educational
श्लोकबद्धं १५ सर्गः
॥४३॥
inelibrary.org

Page #50

भोपाल चरित्रम् ॥४४॥
| क्लेशवारिणे !। नमस्ते भक्तिमल्लोक-भवसन्तापहारिणे ! ॥७६॥” इत्यादिकां स्तुतिं श्रुत्वा, श्रीपालेन कृतां ।
श्लोकवर्द | समं। पुत्र्या जहर्ष भूपोऽपि, श्रीपालो वहिरागतः ॥७७॥ नृपं नत्वा स तत्पाश्चे, स्थितस्तदा नृपोऽवदत्। सः हे भाग्यवन् ! कुलं ते किं ?, किं नाम ? त्वरितं वद ॥७८॥ श्रुत्वेति स्वमुखेनाहं, वच्मि वचरितं कथं ? एवं यावत्कुमारः स, चिन्तयति स्वमानसे ॥७९॥ चारणमुनिराकाशा-तत्रैकस्तावदागतः। तं विलोक्याखिला 18 लोकाः, निजस्थानात्समुत्थिताः॥८०॥ मुनिर्जिनालयं गत्वा, जिनं नत्वा बहिः स्थितः। तं प्रणम्य यथास्थानं, तत्र राजादयः स्थिताः ॥॥ तदा च मनिना दत्ता, धार्मिकदेशना यथा। जिनधर्म च भो ! भव्या-स्त्रीणि तत्वानि सन्ति च ॥८२॥ देवतत्त्वं गुरुतत्त्वं, धर्मतत्त्वं च तत्र हि। देवतत्त्वस्य भेदी द्वो, चाहत्सिद्ध-पदद्वयम् | | ॥८३॥ गुरुतत्त्वे त्रयः सन्ति, सूरि-पाठक-साधवः । धर्मतत्त्वस्य चत्वारः, भेदाः सदर्शनं पदम् ॥८४॥ ज्ञान- | | पदं च चारित्र-पदं तपःपदं पुनः । एभिनवपदैः कृत्वा, सिद्धचक्रं भवेदिदम् ॥८५॥ अस्य श्रीसिद्धचक्रस्य, | ध्यानं राज्यकरं पुनः। अस्ति मोक्षकरं कुष्टा-द्यखिलरोगनाशकं ॥८६॥ अतोऽस्य सर्वदा ध्यानं, कार्य निजा
॥४४॥ | र्थसिद्धये । श्रीपाल इव तच्छ्रुत्वा, नृपो जगाद हे गुरो ! ॥८७॥ कोऽसौ श्रीपालभूमीशो ?, गुरुः प्राहाथ हे
NERACAGAKAS
HAN
Jain Educ
a
tional
For Personat & Private Use Only
Kinelibrary.org

Page #51

॥४५॥
| नृप !। श्रीपालोऽयं स ते पाश्चे, स्थितोऽस्त्यथ नृपोऽवदत् ॥८८॥ हे ! गुरोऽस्य चरित्रं हि, कथ्यतां गुरुणाश्रीपाल
श्लोकबद्ध चरित्रम्हा | प्यथ । कपाटोदघाटनं याव-
त्तवृत्तान्तः प्रकीर्तितः ॥८९॥ पुनः प्रोक्तं च भो राजन् !, सिद्धचक्रप्रभावतः। श्रीपालोऽग्रेऽप्ययं भावी, भूरिराजसुतापतिः ॥९०॥ गृहिष्यति पितूराज्यं, क्रमात्प्रान्ते गमिष्यति । स स्वर्ग नवमे सिद्ध-चक्रस्य ध्यानतत्परः॥९१॥ततश्च्युत्वा नरो देवो, नरो देवो नरः सुरः। नरो भूत्वा शिवं गन्ता, तस्य । नव भवा अमी ॥९२॥ एवं श्रीपाल वृत्तान्तं, मुनिमुखानिशम्य च। नृपस्तेन कुमारेण, साई निजगृहं ययो । ॥९३॥ तत्र विवाहसामग्री, कृत्वा नृपो महोत्सवात्। तेन लाई स्वपुत्र्याश्च, पाणिग्रहलकास्यत् ॥९.४॥ श्रीपालाय तदा भूपो, दत्तवान्दासदासिकान्। मणि-कनक-रत्नाभू--षणांश्च गज-किङ्करान् ॥९५॥ प्रतिष्ठा महती जाता, श्रीपालस्याखिले पुरे। सोऽथ नृपार्पितावासे, द्वाभ्यां स्त्रीभ्यां सहावसत् ॥१६॥ नित्यं जिनालये पूजा, करोति प्रददाति सः।साधुभ्यो दानमेवं स-धर्मकार्य करोति च ॥९७॥ श्रीपालस्तत्र चैत्रस्य, धवलसप्तमीदिनात् । चकार विधिना सिद्ध-चक्रपूजां विशेषतः ॥ ९८ ॥ कृत्वाऽह्नि नवमे पूजा, महती भावपूर्वकं । कृत्वा साधर्मिवात्सल्यं, सुखेन तत्र स्थितः ॥ ९९ ॥ अथान्यस्मिन् दिने राजा, सश्रीपालः करोति सः ॥४५॥
%%AC-45204
CRECCA3436444
tert
Jain Educa
For Persone & Private Use Only
P
relibrary.org

Page #52

लोकबुद्ध ५ सर्गः
|पूजां जिनालये चेतः, कोहपालः समागतः ॥१००॥ स तं नत्वाऽऽह भो ! राजन् !, पोतागतेन पापिना । भोपाल बामा नरेणैकेन ते चाज्ञा--करभङ्गः कृतोऽस्ति च ॥१०१॥ बध्वा तं बन्धनैरत्रा-ऽऽनीतवानस्मि तं प्रति । भवदीयो ॥४६॥
| यथाऽऽदेशो, भवेत्तथा करोम्यहं ॥१०२ तच्छुत्वाऽऽह नृपो यद्या-ज्ञाभङ्गस्तेन मे कृतः। स्यात्तदा तस्य दातव्यः, प्राणापहारदण्डकः ॥१०३॥ तदोक्तं दुर्गपालेन, हे राजन् ! भवतां वचः । प्रमाणमस्तु तच्छुत्वा, श्रीपालः प्राह हे नृप ! ॥ १०४ ॥ चैत्यस्थितैनरैः प्राणा-पहाराज्ञा कदाऽपि न । देया तदा नृपोऽवक् ते, वचः सत्यं कुमार हे! ॥१०५॥ ततो राज्ञा खपाचे स, नरो विमुक्तबन्धनः।कोट्टपालात्समानीतो-ऽथ श्रीपालोऽवदन्नपम् ते ॥१०६॥ एष तु धवलश्रेष्ठी, मम पितसमोऽस्ति च । अस्य सार्थेऽहमप्यत्र, समागतोऽस्मि हे नप! ॥१०॥ ततो युक्तं विधातुं सन्मानं युष्माभिरस्य च । ततो राज्ञाऽपि वस्त्राद्यैः, स च सन्मानितो भृशम् ॥१०८॥ कुमारोऽथाह हे श्रेष्ठिन् !, राजकरार्पणे कुरु । मा लोभं त्वं करं दत्वा, निर्भयः स्वाश्रयं व्रज ॥१०९॥ तथेत्युक्त्वा गतः सोऽथ, श्रेष्ठी गन्तुं मनोऽकरोत् । स्वदेशं प्रति पोतेषु, भृत्वा क्रयाणकानि च ॥११०॥ तदा व्यापारिणैकेना-गत्य प्रोक्तं कुमार हे !। धवलाद्यखिला लोकाः, स्वदेशं प्रति यान्ति च ॥१११॥ युष्माभिर
MEREKARKICKASA
॥४॥
X
Jain Educ
a
tional
Sinelibrary.org

Page #53

है प्यतस्तत्रा-गन्तव्यं तूर्णमेव च। सोऽथ ललौ नृपादेशं, गन्तुं च द्विस्त्रिया समम् ॥११२॥ कनककेतुभूपोऽपि, II श्रीपाल वसुतायै वितीर्य च। शिक्षा सम्भाष्य श्रीपालं, जगाम स्वपुरी प्रति ॥११४॥ श्रीपालोऽपि समं स्त्रीभ्यां, लोकवृद्ध चरित्रम्
है| सर्ग: ताभ्यो पोते निजे स्थितः । स्वपावें स्थापयामास, धवलश्रेष्ठिनं पुनः ॥११४॥ प्रवहणानि सर्वाणि, चेलुर्म-18 ॥४७॥
हति सागरे । पवनवेगतो देव-विमानानीव खाध्वनि ॥ ११५ ॥ इति श्रीमत्खरतरगच्छालङ्कारहारोपम-संविग्नचक्रचूडामणि-क्रियोद्धारक-परमशासनप्रभावक-श्रीमन्मोहनमुनीश्वरान्तेवास्यनेकशिष्यशिक्षक-श्रीमद्राजमुनिवरविनेय-श्रीमल्लब्धिमुनिविरचिते श्रीपालचरित्रे श्लोकबद्धे
श्रीपालरत्नद्वीपागमनादि व्यावर्णनो नाम पञ्चमस्सर्गः ।
SHIKHARA
BACKERASHARE
॥ अथ षष्ठस्सर्गः ॥६॥ धवलोऽथ कुमारस्य, रमणीयप्रियाद्वयं । ऋद्धिविस्तारमालोक्य, जज्वाल निजमानसे ॥१॥ पुनरहोऽयमे* काकी, समं मयाऽऽगतोऽधुना। कीदृशोऽभूत्करोत्येवं, चिन्तां सोऽहर्निशं भृशम् ॥२॥ निद्राऽपि तस्य नायाति,
क्षुत्तृषाऽप्यगमत्तदा। तं प्रति वहति द्वेषं, तेन स दुर्बलोऽभवत् ॥३॥ क्षणं पतति शय्यायां, चोत्तिष्ठते तदाऽ
॥४७॥
Jain Educati
o
nal
For Personal & Private Lise Only
elibrary.org

Page #54

C
लोकबद्ध
श्रीपाल चरित्रम ॥४८॥
:
CCORRC---
कथि। चतुर्भिस्तस्य मित्रों-मित्र ! किं जायते ? तव ॥४॥ प्रतिदिनं शरीरं ते, किं ? क्षीयतेऽथवा तव । शारीरमानसीपीडा, काचिदस्ति ? च हे सखे ! ॥ ५॥ नः सत्यं वद किं तेऽभू-दथ स धवलोऽवदत् ।
भोस सन्मित्राणि ! वो नोऽस्ति, प्रीतिः परम्पराऽऽगता ॥६॥ ततोऽहं भवतामग्रे, वच्मि मन्मानसस्थितं। अभिप्राय परं वार्ता, प्रकाश्या नैव सा बहिः ॥७॥ श्रुत्वेति तद्वचस्तैः स्वीकृतमथाऽवदत्स च।भो मित्राणि ! कुमारोऽय-16 मेकाक्येव नरोऽस्ति च ॥८॥ तस्याने स्त्रीद्वयं चेदं, समृद्धिरियमस्ति च । सर्वं केनाप्युपायेना-स्माभियं । कुमारतः ॥९। यथाऽस्माकं च सर्वेषा-मिष्टसिद्धिर्भवेदतः। तस्य व्यापादनेऽस्माभिः, कर्तव्यः कोऽप्युपायकः ॥१०॥ तेषां मध्यात्तदा चैको, दुष्टो मौनं स्थितः परे । त्रयो नरोत्तमाः प्रोचु-स्तं भोः श्रेष्ठिन् ! वचः श्रृणु ॥११॥ परस्त्रीणां च कस्यापि, धनादिहरणं सतां । न युक्तं सर्वथैवोप-कारिणां तु विशेषतः ॥१२॥ तत्करणे महान् दोष-स्तत्फलमपि दारुणं । अस्ति प्राणिवधादीनां, चिन्तनं नरकप्रदम् ॥१३॥ त्वं यद्येतादृशं घोरं, पापं च चिन्तयिष्यसि श्रेष्टिन तदा तवावश्यं, व्यापादनं भविष्यति ॥१४॥ श्रीपालोऽयं यतो धर्मी, दानी।
॥ परोपकारकः । भाग्यवानस्ति चैतस्मि-श्चत्वं द्वेषं करिष्यसि ? ॥१५॥ तदाऽस्माजलधेः पारं, दुष्करं ते भवि
॥
Jain Educa
t ional
VFinelibrary.org

Page #55

4
श्रीपाल
चरित्रम्
C
॥४९॥
-%
ष्यति । अस्योपरि भविष्यन्ति, चोपाया विफलाश्च ते ॥१६॥ युग्मम् ॥ अद्येतस्याश्च वार्तायाः, कथनेन | मनागपि । लज्जा न ते समुत्पन्ना-ऽतो धिक् त्वां हे जनाधम ! ॥१७॥ अद्य प्रभृति चास्माभिः, सार्द्ध कार्य | त्वया न हि । भाषणमपि ते दृष्टे, मुखे लगत्यघं च नः ॥१८॥ किञ्च ते चालिताः पोता-स्त्वं महाकाल-18 रक्षितः । मरणाद्रक्षितो रत्न-द्वीपे तेन परार्थिना ॥१९॥ अधुनैवोपकारास्त-कृताः किं विस्मृतास्त्वया । अस्मिन् कार्ये कृते नूनं, तवानिष्टं भविष्यति ॥२०॥ यदुक्तं-"अनाचारे मतिर्यस्य, स हन्ति जन्मनोईयं । 81 दुर्गतिः परलोके स्या-ल्लोके चात्र विडम्बना ॥२१॥” अस्मिन् कमीण यः कोऽपि, सहायं कुमतिं च ते। दास्यति तव शत्रुः स, विज्ञतव्यस्त्वया खलु ॥२२॥ हे धवल ! विधेयं न, कदाऽप्यघं त्वयेदृशं । इत्याद्युक्-14 त्वा त्रयस्ते हि, स्वस्थानं सुहृदो गताः ॥२३॥ परन्तु धवलस्यास्य, हितकारि न तद्वचः। जातमथ तृतीयस्तं, कुबुद्धिः सोऽवदत्सखा ॥२४॥ एषामग्रे प्रकाश्था न, गुप्ता वार्ता त्वया सखे! हे धवल! त्रयोऽप्येते, सन्ति शत्रवः ॥२५॥ तदुपरि त्वया मित्र-बुद्धिर्धार्या कदाऽपि नाते हितचिन्तकोऽस्म्येक, एवाहं सुहृदुत्तमः | | ॥२६॥ श्रेष्ठिन् ! कुरु मयोक्तं त्वं, श्रीपालेन सहाधुना। सद्वचनादिना बाह्यां, त्वं प्रीतिं प्रकटीकुरु ॥२७॥
CA94-95
॥४९॥
SainEducadi
For Persona & Private Use Only
Mainelibrary.org

Page #56

भोपाल चरित्रम ॥५०॥
ACASSASSAEKAR
समुत्पादय विश्वास, श्रीपालमानसे ततः । हर्षितो धवलोऽवादीत्, हे मित्र ! हितचिन्तक ! ॥२८॥ तस्य | व्यापादनोपायं, वं कथयाथ सोऽवदत् । पोतमञ्च्यां त्वया गम्यं, कुमारेण समं निशि ॥२९॥ तदैव च्छे-दैलो
श्लोकायुद्ध
६ सनी दयिष्यामि, मञ्च्या दवरकानह। शस्त्रेणाथावयोः सर्व-कार्यसिद्धिर्भविष्यति ॥३०॥ कृत्वैवं गुप्तमन्त्रं स्व-स्थानं । दुष्टो गतः स च । धवलोऽथ समं तेन, बाह्यां प्रीतिं चकार हि ॥३१॥ भद्रकत्वात्कुमारस्य, विश्वासो धवलोपरि। महानभूत् समं तेन, भोजनादि करोति सः ॥३२॥ निश्यन्यदा कुमारं च, धवलो मञ्चिकास्थितः । जगाद | भा! कुमाराद्य, दृश्यतेऽब्धौ च कौतुकम् ॥३३॥ एवं विधं मयाऽऽश्चर्य, दृष्टं रम्यं कदाऽपि न । अद्यापि दृश्यत तच्चेत्, दृष्टुमिच्छा ? त्वमेहि भोः! ॥३४॥ तच्छुरवा तूर्णमागत्य, श्रीपालो मञ्चिकां गतः। धवलस्त्वगमत्पोतमध्ये तूर्णं दुराशयः ॥३५॥ अधोमुखं विधायाथ, श्रीपालोऽब्धी च पश्यति । तावद्धवलमित्रेण, छेदिता मश्चिरज्जुका ॥३६॥ ततः सिन्धौ पतंश्चक्रे, नवपदस्मृति स च । शीघ्रत एव तत्रैको, मकरश्च समागतः ॥३७॥ तस्य पृष्ठे स्थिरीभूय, स कुङ्कणतटेऽगमत् । नवपदस्य नीरोत्ता-रिण्यौषधेः प्रभावतः ॥३८॥ ततो मकरपीठाच्चो-तीर्यागत्य रसातले । वने चम्पकवृक्षाधः, सुष्वाप स सुखेन च ॥३९॥ यदा सोऽजागरत्स्वाग्रे,
॥५०॥
Jain Educa
t ional
K
anelibrary.org

Page #57

श्रीपाल चरित्रम्
॥५१॥
Jain Education
तदाऽपश्यद्भश्च तैः । प्रोक्तं कुङ्कणदेशेऽत्र, स्थानाख्यमस्ति पुर्वरम् ॥४०॥ वसुपालो नृपस्तत्र, तेनादिष्टा वयं प्रभो ! | भो भटा ! अद्य नीरोक- स्तटस्थमस्ति काननम् ॥४१॥ तत्रानपगतच्छाये, चम्पकाख्यतरोस्तले । भवेद्यश्च नरः सुप्तो, यामे दिनस्य पश्चिमे ||४२ ॥ अश्वोपरि समारोप्या नेतव्यः स नरोत्तमः । अथास्माभिरोऽत्रैवंविधो दृष्टस्त्वमेव च ॥४३॥ युग्मम् ॥ अतोऽस्मद्भूपपार्श्वे त्वं, समागच्छ निशम्य तत् । श्रीपालोऽवं समारुह्य, तैः सुभटैः सहाऽचलत् ॥४४॥ स्थानाभिधे पुरे राज्ञा, प्रवेशितो महोत्सवात् । राजसभास्थिते सिंहा-सने संस्थापितः स च ॥४५॥ ततो नृपोऽवदत्तं भो !, कुमार ! चैकदा मया । पृष्टो नैमित्तिको मेऽस्ति, मदनमञ्जरी सुता ॥४६॥ तस्याश्च को वरो भावी ?, तच्छ्रुत्वा स निमित्तिकः । प्राह हे भूप ! वैशाख शुक्लस्य दशमीदिने ॥४७॥ पश्चिमे प्रहरे सिन्धु-तटे सुप्तो नरो भवेत् । यश्चानपगतच्छाये, चम्पकाख्यतरोस्तले ॥४८॥ स ते कन्यावरो भावी, साऽद्यास्ति दशमी तिथिः । जातं निमित्तिकोक्तं तत्सर्वं सत्यं कुमार हे ! ॥ ४९ ॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ मेतो मदनमञ्जर्याः सुतायास्त्वं विधेहि च । पाणिग्रहणमाकर्ण्य, तच्च सोऽङ्गीचकार तत् ॥५०॥ भूपेनापि ततः पाणिग्रहणं कारितं तयोः । पुनर्दत्तं कुमाराय भूरिरत्नधनादिकम् ॥५१॥ तत्र स्वभार्यया
ational
श्लोकबद ५ सर्गः
॥५१॥
elibrary.org

Page #58

रक
साई, स्थितः स नृपमन्दिरे । नृपोऽथाऽऽह कुमार ! स्वं, लाहि कश्चित्पुरादिकम् ॥५२॥ समयज्ञस्तदा राज्ञ-2 भोपालस्ताम्बूलदानकर्म सः । ललावितश्च कूटेन, रुदति धवलो भृशम् ॥५३॥ स्वशीर्ष स्फोटयत्युच्चै-रुरस्ताडयते । चरित्रमा ॥५२॥
सच । किं करोमि ? व गच्छामि ?, कस्याग्रे कथयाम्यहम् ? ॥५४॥ अरे जना! मम खामी, श्रीपालः | सागरेऽपतत् । तच्छुत्वाऽखिलपोतेषु, महाकोलाहलोऽभवत् ॥५५॥ श्रीपालस्य स्त्रियो श्रुत्वा, तद्विलापं प्रच-18 | क्रतुः । हा हा रवं प्रकुर्वत्यो, प्रमूर्च्छन्त्यो पुनः पुनः ॥५६॥ हा प्राणनाथ ! हा स्वामिन् !, हा देव ! हा
गुणालय ! । त्वं तु कुत्र गतो मृत्यु-नौं त्वया न कथं कृतम् ? ॥५७॥ विलपन्त्योस्तयोरेवं, सर्वरात्रिर्गता है। | तदा । तयोराश्वासनायागा-तत्र स धवलः कुधिः ॥५८॥ श्रीश्रीपालकृते पूर्व, दुःखं प्रदर्य सोऽवदत् । हे|
सुन्दर्यो ? युवाभ्यां मे, नोल्लंघ्याऽऽज्ञा कदाऽपि च ॥५९॥ ततश्च युवयोः सौख्यं, भावीति तस्य मर्मभित् । वचो निशम्य विज्ञातं, ताभ्यां तीक्षणबुद्धितः॥६०॥ दुष्टेनानेन यसिन्धा-वस्माकं पातितः पतिः। ततस्ताभ्यां दृढीकृत्य, चित्तं त्यक्त्वा च रोदनम् ॥६१॥ शीलरक्षार्थमिष्टस्य, देवस्य स्मरणं कृतं । इतश्चाब्धी समुद्भुतो, 13 महोत्पातो भयङ्करः ॥६२॥ युग्मम् ॥ कल्पान्तकालवद्वातै-रुच्छलति जलं बहुः। महान्तो जलकल्लोला, उच्छ
है| ॥५॥
Jain Educa
t ional
linelibrary.org

Page #59

सर्ग:
RECOMH-%
| लन्ति भयङ्कराः ॥६३॥ कल्पान्तकालवन्मेघो, जलं वर्षति गर्जति। तडिन्मुहुर्मुहरौद्रा, प्रादुर्भवति भीतिदा | मीपाल चरित्रम8/॥६४॥ उच्छलल्लोलकल्लोला-ऽऽकुलीभूतेषु च स्थिताः। लोकाः पोतेषु संक्षुब्धा-श्चक्रुः कोलाहलं महत् ॥६५॥ ॥५३॥ | ते च खस्वेष्टदेवानां, स्मरणं संव्यधुस्तदा। पोतजना विलोक्यैन-मुत्पातं च व्यचिन्तयन् ॥६६॥ निश्चितमद्य
पोतेशः, श्रीपालः सिन्धुपातितः । धवलेन महाघोरं, पापं कृतं च पापिना ॥६७॥ वयं कस्याथ पुण्येन, | गच्छामः? पारमम्बुधेः। चक्रुः प्रकम्पमानास्ते, दानपुण्यानि भूरिशः ॥६८॥ विस्तृततमसा लोकाः, पश्यन्ति | न परस्परं। त्रत्रशब्दं प्रकुर्वन्ति, पोतस्तम्भा मिथो मिथः ॥६९॥ डमडमेति कुर्वन्तं, डमरूं धारयन् करे। | खड्गमन्यत्करे क्षेत्र-पालश्च प्रकटोऽभवत् ॥७०॥ मानभद्रस्ततः पूर्ण-भद्रः कपिलपिङ्गलौ। प्रकटिता इमे वोरा-8 श्चत्वारो हस्तमुद्गराः ॥७१॥ ततः श्रीसिद्धचक्रस्य, कुमुदाञ्जनवामनाः । पुष्पदन्तश्च चत्वारः, प्रतिहाराः समागताः ॥७२॥ ततश्चक्रेश्वरी देवी, चक्रं च बीभ्रती करे। स्वपरिवारसंयुक्ता, सहसा प्रकटाऽभवत् ॥७३॥ प्राह सा क्षेत्रपाल ! त्वं, पूर्व कुबुद्धिदं नरं। तं गृहाण गृहाणाशु, दवरकस्य कर्त्तकम् ॥७४॥ ततस्तं बन्धनैर्बध्वा- | ऽधोमुखमवलम्ब्य च। कूपस्तम्भे च संच्छेद्य, शान्त्यर्थं बलिकं ददौ ॥७५॥ तद् दृष्ट्वा धवलो भीतो, नत्वा
CHERE
Jain Educati
o nal
For Personal & Private Lise Only
nelibrary.org

Page #60

E%
प्रमदयोस्तयोः। पादेषु प्राह हे सत्यौ !, मां रक्ष्यतां च रक्ष्यताम् ॥७६॥ शरणं युवयोरेव, मेऽस्त्येवं तद्वचांसि च। भोपाल| श्रुत्वा चक्रेश्वरी प्राह, रे ! पापिष्ठाधमाधम ! ॥७७॥ त्वयाऽधुनैतयोः सत्योः, स्वीकृतं शरणं ततः । त्वां च
श्लोकबद्धं
६सगे। चरित्रम्
| मुश्चामि जीवन्तं, प्रोच्यैवं धवलं प्रति ॥७८॥ अवग्वां वल्लभो लक्ष्म्या, परिपूर्णो मिलिष्यति।मासस्याभ्य-15 ॥५४॥
न्तरे वत्से !, खेदं न कुरुतां युवाम् ॥७९॥ युग्मम् ॥ इति चक्रेश्वरीवाचं, श्रुत्वा ते प्रमदे मुदा । विज्ञप्ति | चक्रतुर्देव्यै, हे मातर्दुःखनाशिके ! ॥८०॥ धवलादावयोन स्या-यथा भयं तथा कुरु। तदा तया तयोः कण्ठे,
द्वेऽम्लाने स्थापिते सृजौ ॥८१॥ युग्मम् ॥ वत्से ! चैतत्प्रभावेण, दुष्टोऽयं नैव वां प्रति । दृक्ष्यतीति कथित्वा | सा, परिवारैः समं ययौ ॥८२॥ सिन्धो पोतेषु सर्वत्र, शान्तिश्च विस्तृताऽथ ते। त्रयोऽपि सन्नराः प्राहु-र्धर्मिष्ठा 12 धवलं प्रति ॥८३॥ भो ! दृष्टं तव मित्रस्य, कुबद्धिदायकस्य किं । जातं? ततोऽभिलाषं ये, कुर्वन्त्यन्यधनादिषु ॥४॥ तेषामियं गतिज्ञेया, चैवं तैः शिक्षितोऽपि सः । न मानयत्यथ श्रेष्ठी, चिन्तयत्यन्यदा पुनः ॥८५॥ ध्रुवमद्यापि मे पुण्य-मस्त्यन्यथेदृशं कथं । कष्टं नश्येत्ततो मे स्यात्, श्रीपालस्त्रीधनादिकम् ॥८६॥ तदाऽहं 18
॥५४॥ शक्रतुल्यः स्या, ततः प्रमदयोस्तयोः । वश्यार्थं कोऽप्युपायश्च, विधातव्योऽधुना मया ॥८७॥ सोऽथान्येयुः
1544-0CALCAA-%A4%AM
EOSC
Jain Educa
t ional
For Personal & Private Lise Only
A
nelibrary.org

Page #61

है| स्त्रियो वेषं, कृत्वा पोतेऽगमत्तयोः । यावत्पाबें तयोः सोऽगात्, कामग्रहेण पीडितः ॥८८॥ तावत्सोऽन्धोऽश्रीपाल है| भवदेव-मालाप्रभावतस्ततः । इतस्ततः पतन् ज्ञातः, श्रेष्ठी तत्किङ्करीजनैः ॥८९॥ तैश्च स कुहितो नंष्टवा, लोकबद्ध
६सो चरित्रम्
महाकष्टेन संययो। स्वपोतेऽथागमन् पोता-स्ते कुङ्कणतटे क्रमात् ॥९०॥ धवलोऽथ समुत्तीर्य, पोताल्लात्वा च | प्राभृतं । राज्ञः पार्श्वेऽगमत्तत्र, श्रीपालं दृष्टवान् स्थितम् ॥९१॥ सोऽथ श्याममुखो जातः, चिन्तयामास मानसे। किमेष एव श्रीपालो?, वाऽन्यः कोऽप्यस्ति तत्समः? ॥९२॥ श्रीपालेनापि स श्रेष्ठी, समुपलक्षितस्ततः। 8 श्रीपालार्पितताम्बूलं, लात्वा सोऽगमबहिः॥९३॥वहिःस्थं प्रतिहारं स.प्राहभोः प्रतिहारक!। राज्ञः पार्श्वस्थता-1 बम्ल-दायको यश्च कोऽस्ति?सः॥९४॥कुमारस्य च तेनापि,वृत्तान्तः कथितोऽखिलः। तच्छुत्वा धवलो दूनः, चिन्त| यामास चेतसि॥९५॥अहं करोमि यत्किश्चित्. कार्यं भवति निष्फलं। तत्तथाऽप्यस्य कर्त्तव्यो, मृत्यूपायो मयाsधना॥२६॥अत्रापि नृपजामाता,जातोऽयं हन्यते कथं? । कि करोमि? क्व यामीति?, चिन्तयन् धवलोऽगमत॥१७॥ इति श्रीमत्खरतरगच्छालङ्कारहारोपम-संविग्नचक्रचूडामणि-क्रियोद्धारक-परमशासनप्रभावक-श्रीमन्मोहनमुनीश्वरान्तेवास्यनेकशिष्यशिक्षक श्रीमद्राजमुनिवरविनेय-श्रीमल्लब्धिमुनिविरचिते श्रीपालचरित्रे श्लोकबद्धे श्रीपालसागरपतन
कुङ्कणतटागमन-मातुलनृपपुत्रीमदनमञ्जरीपाणिग्रहण-धवलमिलनादि व्यावर्णनो नाम पष्ठस्सर्गः।
44+NARRORENA
HARANAGANAGAR
Jain Educati
o
nal
library.org

Page #62

भोपाल चरित्रम ॥५६॥
ACASSROOMACHAR
॥ अथ सप्तमः सर्गः ॥७॥
श्लोकादं इतश्च डुम्बजातोयै-र्गायकैर्धनलिप्सया । श्रेष्टिपाचे समागत्य, स्वकला दर्शिताऽखिला ॥१॥ तदा च
७समा श्रेष्ठिना तेभ्यो, दत्तं स्तोकं धनं तदा । ते ज्ञात्वा श्रेष्ठिनश्चित्तं, व्याकुलं जगदुश्च तम् ॥२॥ हे श्रेष्ठिन् ! वयमायाता, अत्र भूरिधनेच्छया।भवत्पावे तदा श्रेष्ठी, तान्प्रति प्राह भो नराः! ॥३॥ यूयं वैदेशिकाः स्थाऽथ-2 वैतत्पुरनिवासिनः ? । तैरुक्तमथ हे श्रेष्ठिन् !, सर्वे वैदेशिका वयम् ॥४॥ तदोक्तं येन केनापि, सदुपायेन भो | नराः ! । तं मारयत भूपस्य, जामातरं विदेशिकम् ॥५॥ यदैतन्मम कार्यं हि, करिष्यथ तदा घनं । धनं दास्यामि युष्मभ्य-महं च मनईप्सितम् ॥६॥ परं व्यापादने तस्य, कमुपायं करिष्यथ ? । यूयं तं वदथ प्रोक्तं, तैर्दुम्बैहें वणिग्वर ! ॥७॥ वयं जामातरं रा
णिग्वर ! ॥७॥ वयं जामातरं राज्ञ-स्तमस्माकं कुलोद्भवं । वदिष्यामोऽथ तं डम्बं, ज्ञात्वा स मारयिस्यति ॥८॥ श्रुत्वेति हर्षितोऽत्यन्तं, श्रेष्ठी प्रोवाच भो नराः !। सदुपायोऽस्ति युष्माकं, मह्यमपि स रोचते ॥९॥ किञ्च यूयं यदैतन्मे, कार्य पूर्ण करिष्यथ। तदाऽहमपि युष्मभ्यं, प्रदास्यामि धनं बहुम् ॥१०॥ ॥५६॥ उक्त्वैवं तुष्टये तेषां, कोटिमूल्यां च मुद्रिकां । पूर्व ददौ ततः कृत्वा, सामग्रीमखिलां च ते ॥११॥ रम्यव
किसANCCA
Jain Educ
a
tional
For Personat & Private Lise Only
Visinelibrary.org

Page #63

लोकबर्ट
R-
है स्त्रादिकं धृत्वा, सकुटुम्बाश्च पर्पदि । राज्ञः प्रदर्शयामासु-नृत्यादिवकलां वराम् ॥१२॥ युग्मम् ॥ ततस्तुष्टो भीपाल चरित्रम् नृपः प्राह, भो मातङ्गाः ! स्ववांछितं। याचध्वं यूयमर्थं तत् , श्रुत्वोचुस्ते च हर्षिताः॥१३॥हे नाथ ! नास्ति है
७सर्गा ॥५७|| चास्माकं, धनादिना प्रयोजनं । अस्ति केवलमस्माकं, मानस्यैव प्रयोजनम् ॥ १४ ॥ राजाऽथ प्राह भो
डम्बाः!, के मानमिच्छथाथ तैः । प्रोक्तं हे नप! चास्मभ्यं, युष्मजामातहस्ततः ॥१५॥ ताम्बलं दापयाथाङ्गी-कृत्य नपोऽपि तद्वचः। अदापयच्च ताम्बलं, तेभ्यः कुमारपार्श्वतः॥१६॥ युग्मम् ॥ प्राककर्मवि-18 पाकेन, कुमारस्य तदाऽलगत् । कण्ठे गाढं जरत्येका, रुदन्ती चाह हे सुत! ॥ १७ ॥ कुत्र च प्रगतोऽभू-18 स्त्वं, मिलितो बहुकालतः । हे पुत्र ! प्रथमं देशे, मया त्वं सिंहले श्रुतः ॥ १८ ॥ ततस्त्वं चटितः पोते, ततोऽत्र त्वं समागतः। एया तव वधूलम्ब-मानघुण्यटिका स्थिता ॥ १६॥ त्वद्विरहोद्भवं भार्या-दुःखं । किं न स्मृतं? तव । त्वं तु भाग्यवशाजात-श्चात्र राजसुतापतिः ॥२०॥ परन्त्वस्याः प्रियायास्ते, का च* गतिर्भविष्यति । इतोऽन्या काऽपि मातङ्गो, कुमाराग्रे समेत्य च ॥१॥ हे ! भ्रातर्धातरित्येवं, पूकुर्वन्ती | PIMAn गलेऽलगत् । हे ज्येष्टेति वदन्त्येका-गत्य तस्य करेऽलगत् ॥ २२ ॥ श्वश्रूरस्यास्म्यहं चेति, प्रोक्त्वाऽन्या |
CH
64-4
Jain Educ
nelibrary.org
a
For Persons & Private Use Only
tional

Page #64

भोपाल
***+
8 तत्करेऽलगत् । हे भागिनेय ! हे भ्रात-हें ! पौत्र ! पुत्र ! देवर ! ॥ २३ ॥ एवं सम्बन्धिनो भूत्वा, सर्वे
श्लोकबद्धं चरित्रम् | डुम्बाः करादिषु । लग्ना रुदन्त्यतोऽकस्मा–कुमारो व्याकुलोऽभवत् ॥ २४ ॥ वृत्तान्तमथ राजवं, दृष्ट्वा- सर्गो १५८॥ नों महानभूत । जामात्राऽनेन डुम्बेन, मम कुलं कलङ्कितम् ॥ २५॥ अत एष प्रहन्तव्यः, शीघ्रमिति
| विचिन्त्य च । निमित्तिकं समाकार्य, प्रोक्तमरे निमित्तिक ! ॥ २६ ॥ मातङ्गोऽयमिति प्राग् मे, त्वया कथं |
न जल्पितं? । यतोऽनेन च डुम्बेन, मे कुलादि कलङ्कितम् ॥ २७ ॥ स प्राहायं न मातङ्गो, हे राजन् ! | किन्तु विद्यते। मातङ्गपतिरेवाय-मत्रार्थे नास्ति शंसयः ॥ २८ ॥ श्रुत्वेति भूपती रुष्टः, कुमारं च निमि-2 कात्तिकं । द्वयमपि वधार्थ चा-दिष्टवान् सुभटान् प्रति ॥ ३० ॥ अथ मदनमञ्जर्या, विज्ञायैतत्स्वरूपकं । पितुः | पार्श्वे समागत्य, तूर्णं प्रोक्तं च तात हे ! ॥३१॥ किमिदं च त्वया कार्य, क्रियते चाविचारितं । त्वया किं ज्ञायते नास्या-ऽऽचारेणेवोत्तम कुलम् ॥ ३२ ॥ श्रुत्वेति भूपतिः प्राह, हे कुमार ! प्रकाशय । ममाग्रे स्वकुलं|3 तूर्णं, श्रीपालोऽप्यवदत्तदा ॥ ३३ ॥ पूर्व पीत्वा जलं पश्चाद--गृहं पृच्छेदिति त्वया। सत्यीकृतेयमुक्तिर्य-1|॥५८॥ पृच्छसि मेऽधुना कुलम् ॥ ३४ ॥ मत्कुलपृच्छनेच्छाऽस्ति, ते यदि त्वं तदा मृज । खसैन्यं तत्र संग्रामे, |
Petecti-
CCIDCORRO-*
Jain Educa
t ional
For Persons & Private Use Only
helibrary.org

Page #65

A- M
A
।।५९॥
STAC
श्रीपाल। मत्कुलं प्रकटिष्यति ॥३५॥ सल्लज्जाकारकं नैव, मुखेन कुलवर्णनं । करिष्याम्यथवा पोते, मेऽतोऽधुनाऽऽगते 8. चरित्रम् | स्त्रियो ॥३६॥ ते समानीय ताभ्यां मे, पृच्छनीयं कुलं त्वया । अथ धवलमाकार्य, राज्ञो पृष्टं च भो वणिग् !
॥३७ ॥ कुमारस्यास्य पोते किं, स्त्रीद्वयं विद्यते न वा ? । श्रुत्वेति धवलो नैव, मनागप्युत्तरं ददो ॥३८॥ | युग्मम् ॥ तदा भूपाज्ञया पोते, गत्वा नरा इतस्ततः । तत्स्त्रीद्वयं गवेष्याशु, प्राहुहें प्रमदोत्तमे ! ॥३९॥ राज्ञा | * | कुलादिपृच्छार्थ, स्वजामातुर्युवां निजे । पर्षदि च समाहृते, ततश्च तत्र ते गते ॥४०॥ युग्मम् ॥ तदा राजाऽपि , संस्थाप्य, ते च यवनिकाऽन्तरे । पप्रच्छ हे ! सुतेऽस्त्येष, जामाता मत्सुतापतिः॥४१॥ अस्य कुलादिकं | वाच्यं, श्रुत्वातदऽखिलं वृतं। श्रीपालस्यावदद्विद्या-धरपुत्री च पर्षदि ॥ ४२ ॥ ततोऽयमावयोः स्वामी, वर्त्ततेऽथ निशम्य तत् । हर्षितो भूपतिः प्राह, मेऽस्त्ययं भगिनीसुतः ॥ ४३ ॥ मयाऽस्मै मे सुताऽदायी, यत्तत्तु सर्वथा शुभं । जातमथ नृपस्तेभ्यो, मातङ्गेभ्योऽरुषभृशं ॥ ४४ तानाकार्य नृपोऽवादो-द्रे ! सत्यं 8 कथ्यतामिदं । कूटाचरणमारब्धं, युष्माभिरधमं कथम् ॥४५|| तदा ते कम्पमानाच, प्रोचुर्वितीर्य मुद्रिकां । ॥५९॥ पोतेशधवलेनेद-मस्मत्पाच्चि कारितम् ॥ ४६ ॥ ततो धवलमाकार्या-वादीद्भो दुर्गपालक ! । धवलं च
AAAAHARA
-%AHAR
Jan Educat
delibrary.org
i
For Persone & Private Use Only
onal

Page #66

श्रीपाल परित्रम
लसी
AGAR-SANCHAL
समं डुम्बै- रेतैर्यमालयं नय ॥४७॥ श्रुत्वंति करुणायुक्तः, कुमारोऽमोचयन्नृपात् । धवलं तांश्च मातङ्गान् , नृपोऽथाह निमित्तिकम् ॥ ४८॥ कथं त्वयाऽपि मातङ्ग-पतिरेष प्रजल्पितः । तेनोक्तं सत्यमेवोक्तं, मया तु हे नराधिप ! ॥ ४९ ॥ मातङ्गाः सामजास्तेषां, पती स्वामीति शब्दतः । अर्थतश्च कुमारोऽयं, हस्तिपतिर्भविष्यति ॥५०॥ तच्छुत्वा हर्पितो भूप--स्तस्मै दत्वा धनादिकं । तं विसर्म्य स्वकन्योया, बुद्धिं दृष्ट्वा जहर्ष च ॥ ५१ ॥ पुनर्भूपः कुमारं च, क्षमयामास सादरं। श्रीपालोऽप्यथ तत्रास्थात्, साई पत्तात्रयेण च ॥ ५२ ॥ पुनः प्रीति कुमारश्च, धवलेन सहाऽकरोत् । निर्लज्जः कपटी तत्र, तिष्ठति धवलः सदा ॥५३॥ मारणार्थ कुमारस्य, छिद्रं पश्यन् स चैकदा । सुहं कुमारमालोक्यै- काकिनं सप्तमे भुवि ॥५४॥ तगृहपृष्टभागे च, वध्वा दवरकं दृढं। गोधां सप्तमभूमौ च, चटाप्य धृतखड्गकः ॥५५॥ रौद्रध्यानपरो भित्त्यु-परि समारोह च । अर्धमार्गे कुमारस्य, पुण्याहवरकोऽत्रटत ॥५६॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ ततः स धवलो भूमौ. पतित्वा खड्गविन्धितः । कृष्णाख्यलेश्यया मृत्वा, सप्तमं नरकं ययौ ॥५७॥ प्रभातेऽथ जनास्तत्र, मिलिताश्च ययौ तदा । कुमारोऽप्यभवल्लोके, कुमारस्य यशो महत् ॥ ५८ ॥ धवलस्यापवादोऽभूत् , कुमारोऽथ
MAHASAKASHAN
Jain Educa
t ional
For Personal & Private Lise Only
nelibrary.org

Page #67

श्रीपाल चरित्रम्
॥६९॥
विलोक्य तं । मृतं तन्मृतकार्यं च कारयामास शोकयुक् ॥ ५९ ॥ कुमारोऽस्य समाहूय, तांस्त्रीन्सुमति दायकान् । पोतस्थान् वणिजः स्थाने -ऽस्थापयद्धवलस्य च ॥ ६० ॥ पुनः स प्राह युष्मामि - धवलस्य धनादिकं । रक्षितव्यं निशम्येति, तैरपि च तथा कृतम् ॥ ६१॥|| श्रीपालोऽथैकदोद्याने, जगाम परिवारयुक् । तत्र च सार्थमद्राक्षी - देकमुत्तरितं महत् ॥ ६२ ॥ सार्थपतिः स्थितस्तत्रा-श्वारूढं च कुमारकं । विलोक्य प्राभृतं लावा, तस्य पार्श्वे समागतः ॥ ६३ ॥ कुमारः प्राह भोः सार्थ-पते ! त्वमागतः कुतः ? । कुत्र गन्ताऽसि दृष्टं कि - माश्चर्यं तच्च कथ्यताम् ॥ ६४ ॥ सोऽथाह हे ! कुमारेन्द्रा -ऽऽगतः कान्तिपुरादहं । कम्बूद्वीपं च यास्याम्य-दइयैकं कौतुकं मया ॥ ६५ ॥ शृणु च त्वमितस्स्थाना-च्छतयोजनदूरकं । कुण्डलपुरमस्त्य - चैत्यश्राद्धजनाकुलम् ॥ ६६ ॥ मकरकेतुराट् तत्र, कर्पूरतिलका प्रिया । तस्यास्ति च तयोः पुत्रौ, स्तः सुन्दर-- पुरन्दरौ ॥ ६७ ॥ तयोरुपरि कन्यैका - ऽस्ति गुणसुन्दरी तथा । प्रतिज्ञेवं कृता यो मां, वीणावादेन जेष्यति ॥ ६८ ॥ स मे भर्ता परः कोऽपि नेति श्रुत्वा निरन्तरं । वीणाऽभ्यासं प्रकुर्वन्त्य-नेके च नृपनन्दनाः ॥ ६९ ॥ मासे मासे परीक्षा च तेषां प्रजायते परं । अद्यापि सा जिता नास्ति, केनापि
Jain Educationational
लोकबुद्धं ७ सर्गः
॥६१ ॥
helibrary.org

Page #68

सर्गक
॥६२॥
पुरुषेण च ॥ ७० ॥ परीक्षासमये कन्या, सैकदा किन्नरीसमा । मया दृष्टाऽस्ति योगः स्या-त्कदाचिद्यु-18 भोपाल चरित्रम् 8/ वयोर्यदि ॥ ७१ ॥ तदा वरं निशम्यैतत् , श्रीपालः सार्थनायकं । सन्तोष्य वस्त्रताम्बूलैः, सन्ध्यायां गृह-
| मागतः ॥७२॥ दृष्टुकामस्तदाश्चर्य, श्रीपालोऽथाभवन्निशि । लोनः श्रीसिद्धचक्रस्य, ध्याने च सिद्धिदायिनः
॥ ७३ ॥ तदा श्रीसिद्धचक्राधि--ठाता सौधर्मवासकः । श्रीविमलेश्वरो देवः, प्रादुर्भूयावदच्च तम् ॥ ७४ ॥ | "इच्छाकृतिव्योमगतिः कलासु, प्रौढिर्जयः सर्वविषापहारः । कण्ठस्थितं यत्र भवत्यवश्यं, कुमार ! हारं ।
तमिमं गृहाण ॥७५॥” एवं गुणान प्रोच्य स सिद्धचक्रा-धिष्ठायकः श्रीविमलेशदेवः। कुमारकण्ठे विनि-11 | वेश्य हारं, जगाम धामाद्भुतमात्मधाम ॥ ७६ ॥ एवं श्रीसिद्धचक्रस्य, हारं प्राप्य प्रभावतः । निश्चितः | | सन् कुमारश्च, प्रसुप्तः प्रातरुत्थितः ॥ ७७ ॥ तदा तेन मनोऽकारि, कुण्डलनगरेऽथ सः । तत्र प्राप्तः | | क्षणादेव, तद्धारस्य प्रभावतः ॥ ७८ ॥ तत्र तेन विनोदाथ, रूपं स्वं वामनं कृतं । प्रविष्टः सन् पुरे - त दृष्टो, नागरैः स सकौतुकम् ॥ ७९ ॥ ततो वीणाकरै राज-कुमारैः सह सोऽगमत् । वीणाशास्त्रप्रवीणोपा| ध्यायपार्श्वेऽथ सोऽवदत् ॥ ८॥ मेऽपि वादयितुं वीणां, शिक्षय भो विशारद!। तत् श्रुत्वा राजपुत्रास्ते,
SECONNECCCCCCC
AAAAAAO
॥६२॥
Jain Educa
t ional
For Personat & Private Use Only
nelibrary.org

Page #69

श्रीपाल || हसन्तो जगदुश्च तम् ॥ ८१ ॥ वामन ! तव वीणाऽभ्या--सेन किं कार्यमाह सः । भवतां किं तदभ्यासे,
I t चरित्रम् 8 कार्य तेऽथावदंश्च तम् ॥ ८२ ॥ तदभ्यासं वयं कूर्मः, परिणेतुं नृपात्मजां । सोऽथ प्राह करिष्यामि, चाह-16 ७सर्ग: ॥६३॥
४ मपि तदर्थकम् ॥ ८३ ॥ तदा सर्वे हसित्वा ते, प्राहुर्नुपसुता अहो !! । राजसुतामहद्भाग्यं, प्रकटमधुना- | | ऽजनि ॥ ८४ ॥ यत्सैनं वामनं नूनं, परिणेष्यति सोऽवदत् । पश्यत्स्वहं भवत्स्वेव, परिणेष्यामि तां सुताम् || | ॥८५॥ इत्युक्त्वा पाठकायादा-दमूल्यं खड्गरत्नकं । तदा हृष्टः कलाचार्य-स्तस्मै वीणामदाद्वराम् ॥८६॥13 | तदा वामोऽपि तां वीणां, लग्नो वादयितुं पुनः । वादयता सता तेन, तां सर्वहास्यकेलये ॥८७॥ तस्याः | प्रत्रोटिता तन्त्री, तुम्बी प्रस्फोटिता पुनः। दण्डिका कीलिका दूरी-कृता दण्डश्च भञ्जितः ॥८८॥ युग्मम् ॥ तद् दृष्ट्वा चाहसन्सर्वे, कुमारास्तेऽट्टहासतः। दानबलेन वामोऽथ, वशीचकार पाठकम् ॥८९॥ वीणाकलापरीक्षार्थ, कुमर्याऽथान्यदाऽखिलाः । कुमारास्ते समाहृताः, वामोऽपि तत्र चागमत् ॥ ९८ ॥ किन्तु तत्र सभायां स, गच्छन् वामो निषेधितः। प्रतिहारेण सोऽथादा-त्तस्मै च रत्नकुण्डलम् ॥९१॥ ततस्तेन सभायां
॥६३॥ स, प्रवेशितोऽथ पश्यति । कन्या तन्मूलरूपं च, देववत्सुन्दराकृतिम् ॥ ९२ ॥ तं दृष्ट्वाऽथ कुमाउँदै,
Jain Educ
a
tional
nelibrary.org

Page #70

श्रीपाल चरित्रम ॥६४॥
भाकरन ७ सर्गः
CHRISHAD
चिन्तितं यदि मे भवेत् । महद्भाग्यं तदाऽयं हि, प्रतिज्ञां मम पूरयेत् ।। ९३ ॥ अन्यः कोऽपि प्रतिज्ञा मे, नास्ति पूरयितुं क्षमः । अन्ये जनाश्च पश्यन्ति, तं वामनं कदाकृतिम् ॥ ९४ ॥ ततो वीणाकलाचार्यः, प्राह भो राजसूनवः ! । यूयं स्व--स्वकलाभ्यास, दर्शयतात्र पर्षदि ॥ १५ ॥ तदा स्व-स्वकलाः सर्वैः, पृथक् पृथक् प्रकाशिताः । किन्तु तेषां कलाभिश्च, कन्यामनो न रञ्जितम् ॥९६॥ कुमार्याऽथ स्ववीणा च, | प्रवादिता ततोऽखिलैः । प्रहषितैजनैः कन्या-वीणाकला प्रशसिता ॥ ९७॥ तदा च वामनो रोष, कृत्वाऽवादीजनोऽखिलः । कुण्डलपुरवास्तव्यो, मूखों विलोक्यतेतराम् ॥ ९८ ॥ कन्यावादितवीणां च, प्रशंसन्ति वृथैव ते । तच्छत्वा राजकन्याऽऽह, वामनं प्रति सन्नर ! ॥९९॥ त्वयाऽपि किं कृतो? वीणा-कलाभ्यासोऽथ सोऽवदत्। मया कृतोऽस्ति तत्सत्कः, सर्वोऽभ्यासः स्वनामवत् ॥१०॥ तच्छुत्वा सार्पयत्स्वीयां, IR वीणां तस्मै ततः स तां । लात्वा प्राह न शुद्धेयं, वीणा शुद्धा न तन्त्रिका ॥ १०१ ।। तुम्बिका | गलिता युक्तो, दण्डो न नारकोलिका । शुद्धा युक्ताऽस्ति नेयं च, ग्राममूर्च्छननादतः ॥ १०२ ॥ तयाऽथ 8 कन्ययाऽचिन्ति, निश्चितं मम भाग्यतः। नरो वीणाकलाऽभ्यासे, निपुणोऽयं समागतः ॥१०३॥ ततो वामेन
॥६४६
Jan Education
anal
Morary.org

Page #71

लोकबद्ध ७सगे।
है तां वीणां, विशुद्धीकृत्य वादिता । तन्नादेन जनाः सर्वे, मुमूर्छः पर्षदि स्थिताः ॥ १०४ ॥ प्रापुर्निद्रां भीपाल चरित्रम् 16 ततः केऽपि, केचिद्भूमावितस्ततः । लुठन्ति वामनेनाथ, केषाश्चिद्ररत्नमुद्रिका ॥ १०५ ॥ कुण्डलानि च
केषाञ्चित्, केषाञ्चित् कटकानि च । मुकुटानि च केषाञ्चित्, केषाश्चिदुत्तरीयकम् ॥ १०६ ॥ गृहीत्वा प्रगुणीचक्रे, सभामध्येऽथ तेऽखिलाः। गतमूर्छा मुदं प्रापु-दृष्ट्वा स्ववस्तुसञ्चयम् ॥१०७॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥
कुमार्यपि तदाश्चर्य, पश्यन्ती तस्य चाक्षिपत् । श्रीपालाख्यकुमारस्य, कण्ठे च वरमालिकाम् ॥ १०८ ॥ १ तदृदृष्ट्वा भूपतिर्हा मे, पुत्र्याऽनया वरो वृतः । वामन इति यावच्च, चिन्तां चकार मानसे ॥ १०९ ॥ | तावद्वामेन सत्यं च, स्वरूपं प्रकटीकृतं । तदा राजादयः सर्वे, सानन्दा अभवन् भृशम् ॥ ११० ॥ ततो राज्ञा मुदा पाणि--ग्रहणं कारितं तयोः । तत्र स गुणसुन्दा , समं तस्थौ सुखेन च ॥ १११ ॥
इति श्रीमत्खरतरगच्छालङ्कारहारोपम-संविग्नचक्रचूडामणि-क्रियोद्धारक-परमशासनप्रभावक-श्रीमन्मोहनमुनीश्वरान्तेवास्यनेकशिष्य शिक्षक श्रीमद्राजमुनिवरविनेय-श्री मल्लब्धिमुनिविरचिते श्रीपालचरित्रे श्लोकबद्धे श्रीपालडुम्बत्वकलङ्काग
मन-विमलेश्वगेप्सितदायिहारप्रापणवामनाकृतिकरण-गुणमञ्जरीपाणिग्रहणव्यावर्णनो नाम सप्तमस्सर्गः।
LOCAL
%
%
-C+
॥६५॥
+
Jain Educati
o nal
For Personal & Private Lise Only
brary.org

Page #72

भोपाल
चरित्रम्ट
८सगा
॥६६॥
NADASHIECCC
॥ अथाष्टमः सर्गः प्रारभ्यते ॥ ८॥
श्लोकबद्ध श्रीपालोऽथान्यदोद्याने, क्रीडार्थं गतवांस्तदा । तत्रैकं पथिकं दृष्ट्वा, तं प्रति प्राह भोः पथिन् ! ॥१॥ कस्मात्स्थानात्समायात-स्त्वमत्र कुत्र गच्छसि ?। त्वया दृष्टं किमाश्चर्य ?, तदास पथिकोऽवदत् ॥२॥ युग्मम् ॥2
श्रेष्ठिधनावहेनाहं, श्रीकुण्डलपुरापुरे। प्रतिष्ठाने च कस्मैचित्, कार्याय प्रेषितोऽस्मि च ॥३॥मार्गे मयैकमाश्चर्य, | दृष्टं तच्छृणु विद्यते । काञ्चनाख्यपुरे वज्र-सेनराजा पराक्रमी ॥४॥ तस्य कनकमालाख्या, राज्ञी तयोश्चतुः।
सुता । यशोधवलगन्धर्व-वजसिंहयशोधराः ॥५॥ तदुपर्यभवत्पुत्री, त्रिलोकसुन्दरी नृपः । तद्विवाहकृतेऽ-18 | कार्षी-त्स्वयंवरस्य मण्डपम् ॥ ६ ॥ तत्रागता नृपाः सन्ति, नानादेशोद्भवा वरं । सा कन्याऽऽषाढकृष्णस्य, | | द्वितीयायां वरिष्यति ॥ ७॥ सा द्वितीयातिथिश्चास्ति, प्रत्यूषे तत्पुरं पुनः। त्रिशतयोजनं दूर-मस्मात्स्था| नाञ्च विद्यते ॥ ८॥ तच्छ्रुत्वा हर्षितस्तस्मै, तुरङ्गवर्णभूषणं । दत्वा स्वयं कुमारः स्व-गृहं प्रति समागतः। |॥ ९ ॥ निशान्ते काञ्चनद्र), स कृतकुब्जकाकृतिः । गत्वा प्रविशते याव-स्वयंवरस्य मण्डपे ॥ १० ॥ स || | वेत्रधारिणा ताव-निषिऽद्धोथ वितीर्य सः। सुवर्णकङ्कणं तस्मै, प्राविशत्तत्र मण्डपे ॥ ११ ॥ एकस्तम्भस्थ-18
SAHAKURISANGEECRPUSS
Jain Educati
o
nal
For Personal & Private Lise Only
nelibrary.org

Page #73

| पाञ्चाल्याः, पार्श्वे स उपविष्टवान् । पिङ्गलनयनं दीर्घ-दन्तं चर्पटिनाशिकम् ॥ १२ ॥ कृशोदरं प्रलम्बौष्टं, हूँ श्लोकवृद्ध श्रीपाल चरित्रम् 10 कपिलकेशपाशकं । श्यामं मुखे पतल्लालं, महोच्चपृष्ठभागकम् ॥१३॥ जीर्णतनुं कुरूपं कु-लक्षणं कुब्जकं प्रति। ॥६७॥ तत्र स्थिता हसन्तस्ते, प्राहुर्नुपसुता मदात् ॥ १४ ॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ भोः सुरूपिन् ! किमर्थं त्व-मत्रा-2
| गतोऽथ सोऽवदत् । समागताः स्थ यूयं कि-मर्थमत्राथ तेऽवदन् ॥ १५ ॥ वयं तु राजकन्यां तां, परिणेतुं | समागताः । कुब्जः प्राहाहमप्येव, तदर्थमागतोऽस्मि भोः ! ॥ १६ ॥ तच्छ्रुत्वा राजपुत्रास्ते, हसन्तोऽट| दृशब्दतः । प्राहुरहो ! महारूपी, लावण्यवान वरोऽसि भोः ! ॥ १७ ॥ ततो नूनं च कन्या त्वां, मुक्त्वा 3
नान्यं वरिष्यति । यतः क्वापि सुरूपी त्व-त्समो वरो न लम्यते ॥ १८ ॥ एवं हास्यविनोदं ते, प्रकुर्वन्ति | | तदाऽगमत् । तत्र नृपसुता चारु-वेषा च शिबिकास्थिता ॥ १९ ॥ सा कन्या तु कुमारस्य, दृष्ट्वा रूपं 15 | स्वभाविकं । हर्षिताऽथ तयोश्चित्ते, प्रीतिरभूत्परस्परम् ॥ २० ॥ अथ विज्ञातराजन्य--वृत्तान्ता प्रतिहारिणी। | कुमारश्रेणिपाचे ता-मानीय भूपतेः सुताम् ॥ २१ ॥ सर्वराजकुमाराणां, रूप कुलादिकान् गुणान् । वर्ण-10 | यन्ती क्रमात्सा च, कुब्जपाश्व समाययौ ॥ २२ ॥ युग्मम् ॥ तदा हारप्रभावेण, स्तम्भस्थां शालभञ्जिकां।
*SHANKHNA
SARKARISHABHABHAS
॥
७॥
S
Jain Educa
For Persone & Private Use Only
elbrary.org
ional

Page #74

भीपाल परिश्रम ॥१८॥
RCM
Notics
प्रविश्य देवता काचि-दित्थं वाणी जगाद च ॥ २३ ॥ “यदि धन्याऽसि विज्ञाऽसि, जानासि च गुणान्तरं ।।
श्लोकपद | तदैनं कुब्जकाकारं, वृणु वत्से ! नरोत्तमम् ॥ २४ ॥" श्रुत्वेति राजकन्या सा, कुब्जाकारस्य तस्य च । | PI ८सगे श्रीश्रीपालस्य कण्ठे हि, चिक्षेप वरमालिकाम् ॥ २५ ॥ तदृष्ट्वा राजपुत्रास्ते, सर्वे प्रोचुश्च कुब्ज भो!। मुश्च द्रुतमिमां माला, त्वमन्यथा मरिष्यसि ॥ २६ ॥ कन्या त्वियं विमूढाऽस्ति, यतोऽनया नृपत्मजान् ।। त्यक्त्वा हंससमान्कुब्जो, वृतोऽसि त्वं विरूपकः ॥ २७ ॥ कुब्जोऽथाह हसन् यूयं, कुरुध्वं मा रुषं मयि । नाशिकामलवद्युष्मान्, त्यक्त्वेयं वरिता च माम् ॥ २८ ॥ श्रुत्वेति कुपिताः सर्वे, ते कुब्जाद्वरमालिकां । | लातुं ययुस्ततो भीमः, संग्रामोऽभूत्परस्परम् ॥ २९ ॥ तदा तेन खहस्ताश्च, तेषां प्रदर्शितास्ततः । सर्वेऽपि राजपुत्रास्ते, दिशोदिशं पलायिताः॥३०॥ देवैस्तदा कृता कुब्जो-परि कुसुमवृष्टिका। वज्रसेननृपोऽद्राक्षीत्स्वरूपं सकलं च तत् ॥ ३१॥ ततो गत्वा स कुब्जाग्रे, प्राह भोः सन्नर ! त्वया। यथा पराक्रमो युद्धे, समीचीनः प्रदर्शितः ॥ ३२ ॥ ते दर्शय स्वरूपं हि, तथा श्रुत्वेति सोऽकरोत् । रूपं स्वाभाविकं भूप--स्तदृष्ट
॥६ ॥ वाऽभूत्प्रहर्षितः ॥ ३३ ॥ कृत्वा तयोविवाहं स, श्रीपालाय गृहं ददौ । श्रीपालः सह कामिन्या, तया तत्र
C AERICANCES
Jain Educati
o
nal
elibrary.org

Page #75

454
भीपाल चरित्रम्
८ सगे।
॥६९
ROCHAK
| स्थितः सुखात् ॥ ३४ ॥ अथान्यदा चरः कोऽपि, श्रीपालाय च पर्षदि । मिलितः प्राह हे नाथ !, नगरे दलपत्तने ॥३५॥ धरापालनृपस्तस्य, गुणमालाऽभिधा प्रिया । चतुरशीतिराज्ञीषु, मुख्याऽस्ति शीलशालिनी ॥३६॥ युग्मम् ॥ तस्या हिरण्यगर्भश्च, रत्नगों जगच्छशी। शिवचन्द्रः पुनः कीर्त्ति-चन्द्रः पञ्च सुता वराः
॥ तेषामुपरि चैकास्ति, शृङ्गारसुन्दरी सुता । तस्याः सन्ति पञ्च सख्यः, पण्डिता च विचक्षणा ॥३८॥ प्रगुणा निपुणा दक्षा, सन्तिष्ठन्त्यखिलाश्च ताः । नृपालये समावस्था, जिनमतविचक्षणाः ॥३९॥ युग्मम्॥18 अथ शङ्कारसुन्दर्या, राजपुत्र्या तया समं । ताभिः पञ्चसखीभिश्च, प्रतिज्ञैवं कृताऽस्ति च ॥४०॥ यदस्माभिः | समस्ताभि-र्जिनधर्मे रतो वरः । एक एव पतिः कार्यः, कपटादिविवर्जितः ॥ ४१ ॥ पुनरस्मत्कृताः पञ्च, | समस्या धर्मसूचिकाः। पूरयिष्यति यस्तं च, वरिष्यामो वयं खलु ॥ ४२ ॥ सर्वत्रैवंविधा वार्ता, | विस्तृताऽथ निशम्य तत्। नानादेशोद्भवास्तत्र, मिलिताः सन्ति पण्डिताः ॥ ४३ ॥ बहुदेशोद्भवा भूप| पुत्राः कुर्वन्त्यनेकशः । शास्त्राभ्यासं परं तासां, न ताः पूर्णीकृताश्च तैः ॥ ४४ ॥ श्रीपालस्तन्निशम्याशु, गत्वा हारप्रभावतः । शृङ्गारसुन्दरीगेहा-गणस्थितासने स्थितः ॥ ॥ ४५ ॥ तदा पञ्च सखीभिश्च, सार्द्ध
SARKA-%
AA
॥६९॥
Jan Educa
tional
For Persone & Private Use Only
library.org

Page #76

भोवलं ८ सर्गः
भोपाल| राजसुता च तं । दृष्ट्वा प्रहर्षिता चैवं, चिन्तयामास मानसे ॥ ४६ ॥ चेद्यदाऽयं समस्या नः, पूरयिता चरित्रम् तदा वयं । धन्याश्च कृतपुण्याश्च, भविष्यामोऽथ सोऽवदत् ॥ ४७ ॥ भोः कन्या ! वः समस्यानां, तूर्णं ७०॥ | पदानि जल्पथ । श्रुत्वेति राजपुत्र्या च, प्रेरिता पण्डिताऽवदत् ॥४८॥ " वाञ्छाफलं चित्तगतं भवेच्च" |
___ तत्समस्यापदं श्रुत्वा, कुमारेण विचारितं । अनया राजपुत्र्या त-सखीमुखेन जल्पितम् ॥४९॥ ___ ततः परमुखेनैतां, समस्यां पूरयाम्यहं । ततः पार्श्वस्थपुत्तल्याः, शीर्षे स स्वकरं ददौ ॥ ५० ॥ । तदा पुत्तलिका प्राह-"ये सिद्धचक्रं परमं पवित्रं, ध्यायन्ति नित्यं निजमानसे हि।
तेषां नराणां च तथा च स्त्रीणां, वाञ्छाफलं चित्तगतं भवेच्च ॥ ५१ ॥"
ततो विचक्षणा प्राह-“अन्यच्च लोकेऽत्र विलापतुल्यम् ॥" पुत्तलिका प्राह-"देवो जिनेशश्च गुरुर्यथार्थ-वक्ता हि धर्मेषु दयाप्रधानः।।
मन्त्रेषु सारः परमेष्ठिमन्त्रः, अन्यच्च लोकेऽत्र विलापतुल्यम् ॥ ५२ ॥"
ततश्च प्रगुणा प्राह-"आत्मा हि येन सफलीभवेच्च ॥”
AASISAA%25
॥७०॥
Jain Educati
o
n
For Persone & Private Use Only
Weibrary.org

Page #77

%
श्लोकबद्धं दिस
श्रीपाल चरित्रम् ॥७॥
1-%AE%
पुत्तलिका प्राह-"आराधय त्वं सुगुरुं सुदेवं, पात्रेषु दानं कुरु सत्सुसङ्गम् ।
तीर्थेषु यात्रां च विधेहि नित्यं, आत्मा हि येन सफलीभवेच्च ॥ ५३॥"
ततश्च निपुणा प्राह-“यावद्विधात्रा लिखितं ललाटे ॥" पुत्तलिका प्राह-"रे चित्त ! खेदं परिमुञ्च नित्यं, चिन्तासमूहे न कुरु स्वजीवम् ।
फलं भवेदत्र परत्र ताव-द्यावद्विधात्रा लिखितं ललाटे ॥ ५४॥"
ततो वदति दक्षा-" तस्यैव दासाश्च त्रिलोकलोकाः " | पुत्तलिका प्राह-“यत्सञ्चितं पूर्वभवे भवेच्च, तेनैव पुण्येन भवन्ति कामाः ।
भोगाश्च राज्यानि शिवेष्टसौख्यं, तस्यैव दासाश्च त्रिलोकलोकाः ॥ ५५ ॥" अथ समं सखीभिश्च, ज्ञात्वा शृङ्गारसुन्दरी । समस्यापूरणं चित्त-गतं च भावसूचकम् ॥ ५६ ॥ वरमाला कुमारस्य, कण्ठे चिक्षेप भूपतिः। जहर्षाथ समस्यायाः, पूरणमवगत्य च ॥ ५७ ॥ युग्मम् ॥ ततो राजा कुमारेण, समं तासां विवाहकं । चकाराथ कुमारोऽपि, तत्र तस्थौ प्रियायुतः ॥ ५८ ॥
AGACASS-
C+N
Jain Educatio
n
al
POnlibrary.org

Page #78

श्रीपाल परित्रम ॥७२॥
अथान्येयुः समागत्य, कोऽपि भट्टो जगाद तं । भोः ! कुमारास्ति कोल्लागे, पुरे पुरन्दराख्यराट् ॥ ५९ ॥2
श्लोकबद्धं तस्यास्ति विजया राज्ञी, तस्याश्च हरिविक्रमः। नरविक्रम- हयादि-सेनादिसप्तपुत्रकाः ॥ ६० ॥ तदुपरि सर्गः सुताऽस्त्येका, तस्याश्च जयसुन्दरी । कन्योपाध्यायपात्सा, पपाठ सकलाः कलाः ॥ ६१ ॥ राजाऽथ वसुतां दृष्ट्वा, तद्वरार्थमचिन्तयत् । तदा निवेदितं कन्या-ऽभिप्रायं पाठकेन च ॥ ६२ ॥ हे ! भूपेयं भवत्कन्या-ऽभिप्रायः साधयिष्यति । राधावेधं च यः कोऽपि, स वरो मम नापरः ॥ ६३ ॥ चक्रे नृपोऽथ | रङ्गादि-सामग्री तत्र मण्डपे । ऊर्वीकृतो महत्स्तम्भ-स्तदने चक्रकाष्टकम् ॥ ६४ ॥ वामप्रदक्षिणावर्त, भ्राम्यद्यन्त्रप्रयोगतः । तस्याप्युपर्यधोवक्त्रा, स्थापिता काष्टपुत्तली ॥६५॥ अधस्तैलभृतं कुण्डं, तत्राधो, वर्तिदृष्टिना । ऊर्ध्वसंहितबाणेन, सा विध्या वामचक्षुषि ॥ ६६ ॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ केनाप्येवंविधो राधा-वेधोऽद्यापि न साधितः । अस्ति श्रत्वेति तस्मै च, कुमारः कुण्डलं ददौ ॥६७ ॥ अथाकाशाध्वना राधा-वेधस्थाने स चागमत् । तत्साधनाय भूयांस-स्तत्रान्ये मिलिता जनाः ॥ ६८ ॥ तदा तत्र कुमारेण,15 राधावेधः प्रसाधितः। तदा कन्या कुमारस्य, कण्ठे चिक्षेप मालिकाम् ॥ ६९ ॥ प्रमुदितेन राज्ञाऽथ,
॥७२॥
Jain Educ
a
tional
For Personal & Private Lise Only
nelibrary.org

Page #79

श्रीपाल चरित्रम् ॥७३॥
CHANA
विवाहश्च तयोः कृतः । महोत्सवेन तत्राथ, प्रियायुक्तः स तिष्ठति ॥ ७० ॥ इतो मातुलभूपो हि, तं ,
श्लोकबद्ध कुमारमकारयत् । तेनाप्यथ स्वभार्यांश्चा-नयितुं प्रेषिता भटाः ॥ ७१ ॥ तेऽपि ताभिः समं स्त्रीभिः,
स सर्गः बन्धुभिः समागताः । सोऽथ समं प्रियासैन्यैः, स्थानाभिधं पुरं गतः ॥ ७२ ॥ तन्मातुलनृपेणापि, नाना-2 देशनृपार्चितः । श्रीपालः स्थापितो राज्ये, राज्यचिन्हादिपूर्वकम् ॥ ७३ ॥ अथाणितसेनाभिः, साई निजप्रियायुतः । स्वमातृमिलनार्थं सो-ऽचालीदुज्जयिनी प्रति ॥७४ ॥ मार्गे सोपारकद्रङ्गे, ससैन्य उत्ततार | सः । तत्पुरेशप्रधानोऽथ, तत्सेवार्थं समागतः ॥ ७५ ॥ श्रीपालेन नपस्याना-गमनकारणं स च । पृष्टः।६ सन् प्राह हे नाथ!, महसेननृपोऽस्ति नः ॥ ७६ ॥ तस्य ताराऽभिधा राज्ञी, तस्यास्तिलकसुन्दरी । सुताऽस्ति साऽद्य सण, दष्टा ततश्च सा मृता ॥ ७७॥ तहहनाय भूपोऽगात, स्मशानेऽत्राहमागतः। श्रीपालस्तन्निशम्याश्व-मारुह्य तत्र चागमत् ॥ ७८ ॥ तेन हारः स तत्कण्ठे, स्थापितो मन्त्रवारिणा । पुनः सिक्ताऽथ सा सजी-भूयोत्थिताऽथ साऽवदत् ॥ ७९ ॥ हे! तातात्र किमर्थं च, मिलितोऽस्ति जनस्तदा । भूपतिः सर्ववृत्तान्तं, कथित्वा प्राह हे सुते! ॥ ८० ॥ अधुनाऽस्य प्रसादेन, त्वं जीविताऽ-121॥३॥ t ional
Jain Educa
For Personal & Private Lise Only
library.org

Page #80

+
4%A
श्रोपाल चरित्रम्
॥७४॥
C
| भवस्ततः । महसेननृपोऽवादीत् , हे! नरेन्द्रोपकारक ! ॥ ८१ ।। तुभ्यं मया सुता दत्ता, तेनापि स्वीकृतं श्लोकवदं | ततः । महसेनो विवाहं च, तयोश्चक्रे महोत्सवात् ॥ ८२ ॥ महसेननृपस्तस्मै, दत्त्वा बहु धनादिकं । सर्गः | सेन्ययुक्तः स्वजामात्रा, श्रीपालेन सहाऽचलत् ॥ ८३ ॥ श्रीपालोऽमेलयन्स्थाने, स्थाने महबलं नृपान् ।
नामयन् प्राप्तवानुज-यिन्याः परिसरे क्रमात् ॥ ८४ ॥ तदा च मालवेशेना-यान्तं शत्रुबलं महत् । श्रुत्वा है | सजीकृतं दुर्गं, यन्त्रनाल्यादिशस्त्रकम् ॥८५॥ स च दुर्गे तृणं धान्यं, काष्ठं जलादिसञ्चयं । चकार नागरा लोका, भयातुरास्तदाऽभवन् ॥८६॥ श्रीपालस्याथ सेन्येन, सा पुरी परिवेष्टिता । श्रीपालोऽगान्निशायां स्व र जननीमिलनाय च ॥ ८७ ॥ प्राप्तो हारप्रभावेण, द्वारे प्रसूगृहस्य सः । तत्र स्थितः प्रसूपत्नी-वचनानि | | शृणोति च ॥८॥ मदनसुन्दरी वक्ति, जननी हे सुतोत्तमे ! । समन्तान्नगरी शत्रु-बलेनाद्यास्ति वेष्टिता
॥ ८९ ॥ लोकाश्चलाचलं कुर्व-न्त्यत्र किं किं भविष्यति?। मत्पुत्रः परदेशेऽगा-त्तस्य च वत्सरोऽभवत् | ॥९०॥ नायाति तस्य सन्देश-पत्रमप्यावयोर्गतिः । का भविष्यति ? तच्छुत्वा, प्राह मदनसुन्दरी ॥ ९१ ॥ हे मातः ! सिद्धचक्रस्य, प्रभावेणावयोभयं । न भविष्यत्यतः प्माभिर्मा विधीयताम् ॥ ९२ ॥
CORRECTOR-
SWAROGNIC
॥७४॥
----
Jain Educa
t ional
wwlainelibrary.org

Page #81

श्रीपाल किश्च मयाऽद्य सन्ध्यायां, कुर्वन्त्यारात्रिकां प्रभोः । जिनमूनेंरपूर्वं स्व-रूपं दृष्टं प्रमोदकृत् ॥ ९३ ॥ तेनान- लोकवदं चरित्रम् |न्देन चाद्यापि, मेऽस्ति रोमाञ्चितं तनौ । पुनर्मम स्फुरत्यद्य, वामनेत्रं पयोधरं ॥९४॥ अधुना ज्ञायते तेन,
८सगो ॥७५॥
| सद्य एव सुतस्तव । आगमिष्यति तच्छ्रुत्वा, कमला प्राह हे सुते ! ॥ ९५ ॥ ते जिव्हायां सदैवास्त्य
मृतं सोऽथ निशम्य तत् । स्वभायार्या वचः सत्यी-करणार्थं जगाद च ॥ ९६ ॥ मातरुद्घाटय द्वारं, | | तच्छुत्वा कमलाऽवदत् । हे वत्से ! निश्चितं चेदं, मत्पुत्रस्य वचोऽस्ति च ॥ ९७ ॥ मदनसुन्दरी है
प्राह, कदाऽपि जिनदर्शनं। मिथ्या न स्यात् तदोत्थायो-घाटयत्तत्कपाटको ॥९८॥ श्रीपालः स्वप्रसूं नत्वा, | स्कन्धे चारोप्य मातरं । प्रियां करे गृहीत्वाऽगात् , निजस्थानं नभोऽध्वना ॥ ९९ ॥ तत्र भद्रासने स्थाप्य,
प्रसूं तस्याः पुरोऽखिलं । रत्नाभरणवस्त्रादि, सारं मुक्त्वाऽवदत्प्रसूम् ॥ १०० ॥ हे ! मातस्ते प्रसादेन, | सर्वा इमा विभूतयः । बभूवुमें तदा नेमुः, श्वQ त्रयोदशप्रियाः ॥ १०१ ॥ तदा च कमलाऽत्यन्तं, हर्षि
ताऽऽशिषमर्पयत् । ताभ्यः पुनश्च ता नेमु-मदनसुन्दरीमपि ॥१०२॥ विद्याधरेशकन्याऽथ, कुमारस्याखिलं | | वृतं । पूर्वानुभूतकं श्वश्रू-कमलायाः पुरोऽवदत् ॥१०३॥ ततश्च कमला तासां, स्वहस्तेन पृथक् पृथक् ।।
७५॥
Jan Ede
For Persone & Private Use Only
Finelibrary.org

Page #82

भीपाल चरित्रम ||७६॥
९सया
विविधाभूषणादीनि, ददो चैकैकनाटकम् ॥ १०४ ॥
इति श्रीमत्खरतरगच्छालङ्कारहारोपम-संविग्नचक्रचूडामणि-क्रियोद्धारक-परमशासनप्रभावक-श्रीमन्मोहनमुनीश्वरान्तेवास्यनेकशिष्यशिक्षकश्रीमद्राजमुनिवरविनयश्रीमल्लब्धिमुनिविरचिते श्रीपालचरित्रे श्लोकबद्धे कञ्चनपुरनृपात्मजायास्त्रिलोकसुन्दर्याः स्वयंवरे कुब्जाकृत्या दलपत्तने च राजाङ्गजाया शृङ्गारसुन्दर्याः सपञ्चसख्याः समस्यापूरणेन-कोल्लागपुरे जयसुन्दर्या राधावेधेन परिणयनं, मातुलनृपेणाकार्य राज्येऽभिषेचनमुञ्जयिन्यभिमुखप्रयागं, पथि सोपारके नृपनन्दि
न्यास्तिलकसुन्दर्याः पाणिग्रहः सैन्येनोजयिनीवेष्टनजननीमिलनव्यावर्णनो नाम सप्तमस्सगः ।
-
-
-
-
॥ अथ नवमः सर्गः ॥९॥ अथ श्रीपालराट् प्राह, मदनसुन्दरी प्रति । अत्र केन प्रकारेण, तातमाकारयामि ? ते ॥१॥ श्रुत्वेति । |प्राह सा स्वामिन् !, समेत्वत्र पिता मम । स्कन्धे कुठारकं कृत्वा, गृहीत्वा च तृणं मुखे ॥२॥ येन कोऽपि
न कुर्याच्च, जिनशासनहोलनां । श्रीपालः प्रभातेऽथा-कार्य दूतं जगाद च ॥३॥ भो दूत ! त्वं प्रजा-151 | पाल-नृपाग्रे गच्छ तत्र च । गत्वा तस्मै त्वयैवं च, वक्तव्यं हे नराधिप ! ॥४॥ त्वया स्कन्धे कुठारं च, 181॥६॥
Jain Educa
t
ional
K
helibrary.org

Page #83

R
4
॥७७॥
शीघ्रं नो भूपपार्श्वमा-गम्यं कुर्वन्यथा रणम् ॥ ५॥ दूतोऽपि तत्र गत्वा च, तथैवाह निशम्य तत् । प्रजाश्रीपाल
श्लोकबुद्ध चरित्रम्
है पालनृपोऽवादी-निजशक्तिं विचार्य च ॥ ६॥ भो दूत ! त्वं ब्रजाहं तु, करिष्यामि वचस्तव । तत| स्तदुक्तरीत्या श्री-पालद्वारं ययौ नृपः॥ ७॥ श्रीपालोऽपि कुठारादि, दूरं तस्य विधाप्य सः । स्वपावे स्थापितो वस्त्रा-द्यर्पणमानपूर्वकम् ॥ ८॥ ज्ञात्वाऽथावसरं प्राह, तातं मदनसुन्दरी । हे तात ! कर्मणा | | लब्धो, मम वरो विलोक्यताम् ॥ ९॥ येन ते स्कन्धतो दूरं, कुठारादि च कारितं । राज्ञाऽपि कर्मणः | 8| सत्यं, स्वरूपं मानितं तदा ॥ १० ॥ज्ञात्वा श्रीपालवृत्तान्तं, राजा तत्र स्थितस्तदा । सौभाग्यसुन्दरी रूप-1
सुन्दरी तत्र चागता ॥ ११॥ उज्जयिन्यां ततः शान्ति-र्जाता श्रीपालकस्तदा । सर्वसजनमेलाप-मेवं| विधं विलोक्य च ॥ १२ ॥ आदिदेश विनोदाथ, नृत्यं कर्त्त नटीस्ततः । सर्वाः सज्जीभवन्ति नो-त्थिता है। मूलनटी पुनः ॥ १३ ॥ युग्मम् ॥ तया विना रसो नृत्ये, प्रादुर्भवति नो तदा । महाकष्टेन ताभिः सा, |
चानीता रङ्गमण्डपे ॥ १४ ॥ ततो दुःखविदग्धा सा, रुदन्ती मूलनर्तकी । संक्षेपेण स्ववृत्तान्तं, जगाद है
| लोकभाषया ॥ १५ ॥ " किहां मालव किहां शंखपुर, किहां बब्बर किहां नट्ट । सुरसुंदरी नचावीये, वलो Sain Educat o r
6SHRESTHA
A ECAST--54-4-95%
||७७॥
For Persona & Private Lise Only
brary.org

Page #84

श्रीपाल चरित्रम ॥७८॥
RECENCERNile
| दैव शिर दट्ट ॥ १६ ॥” तत्सुरसुन्दरीमाता, श्रुत्वा तत्रागता तदा । साऽपि स्वजननीकण्ठे, विलग्नोच्चै |
श्लोकबुद्धं | रुरोद च ॥१७॥ तां सुरसुन्दरी प्राह, माता हे पुत्रि ! चाजनि ? । किमिदं वद वृत्तान्तं, सर्वं तदाऽवदञ्च ९सगी सा ॥१८॥ कुशलेन च हे मातः !, शंखपुरीपरिसरे । वयं प्राप्तास्तदा सर्वे, सार्थलोकाः पुरे गताः ॥ १९ ॥ अहं शुभमुहर्तार्थ-मुद्याने सपतिः स्थिता । निशायां सहसा तत्र, चौरधाटी समागता ॥ २० ॥ चौरधाटी है
च तां दृष्ट्वा, ते जामाता पलायितः । तदा लक्ष्या समं लात्वा, मां नेपालं ययुश्च ते १॥ २१ ॥ विक्रीता तत्र मौल्येन, सार्थवाहस्य तैरहं । वेश्यायै तेन विक्रीता, पुनर्बब्बरकूलके ॥२२॥ सा | वेश्या मम नृत्यादि-वेश्याकलामशिक्षयत् । ततोऽहं निपुणा जाता, गीतनृत्यकलादिषु ॥ २३ ॥ बब्बरेश-15
महाकाल-नपस्य महती रतिः। नत्येऽभूत् सन्ति तस्याग्रे-शीतिनर्तकिका वराः ॥ २४ ॥ नृत्यादिक-18 +, कलायां मां, विशेषनिपुणां नृपः । विज्ञाय स्थापयामास, वरे स्वप्रियनाटके ॥ २५ ॥श्रीपालोऽऽगात्तदा | तत्र, मदनसुन्दरीपतिः । तदा च बब्बराधीश-स्तस्मै निजसुतां ददौ ॥ २६ ॥ श्रीपालाय पुनर्भूपो-ऽदानव नाटकानि च । तन्मध्ये संस्थिता नृत्यं, तस्याग्रेऽहं चकार च ॥ २७ ॥ अद्याहमत्र सर्वं स्व-कुटुम्बिनं
ACTREARCAS
॥७८॥
Jain Educ
a
tional
For Personal & Private Lise Only
nelibrary.org

Page #85

श्लोकपई
विलोक्य च । दुःखं प्राप्ताऽस्म्यहं चैवं, निवेद्य साऽवदत्पुनः ॥२८॥ हे ! ताताहं कुशीलाऽति-निर्भाग्या गतश्रीपाल चरित्रम् ५
5 पुण्यका । भवद्भिस्तु विवाहो मे, महाविभूतितः कृतः ।२९। परन्तु ममाभाग्येने-दृश्यवस्था भमाऽभवत् । ९ सर्गः ॥७९॥ । ततो मे कर्मणामस्ति, दोषो नान्यस्य कस्यचित् ॥ ३० ॥ उक्तं च-"भाग्यं फलति सर्वत्र, न विद्या न च
पौरुषं । समुद्रमथनाल्लेभे, हरिर्लक्ष्मी हरो विषम् ॥३१॥ " धन्या शीलवती भाग्य-वती च भगिनी मम ।।। | मदनसुन्दरी तस्या, धर्मश्च फलितो भृशम् ॥३२॥ इत्यादिसुरसुन्दर्या,वृत्तं ज्ञात्वा गवेषितः । श्रीपालेन स्वसे-IP नायां, स चारिदमनोऽमिलत् ॥३३॥ श्रीपालोऽथ ददौ तस्मै, धनपुरादिपूर्वकं । तां सुरसुन्दरों तो तु, सम्य-10 क्वं प्रापतुस्तदा ॥३४॥ सिद्धचक्रस्य सर्वत्र, महिमा विस्तृतस्तदा । सप्तशतनरास्तत्र, श्रीपालाग्रे समाययुः | ॥३५॥तेभ्योराणापदं दत्त्वा, स्वपार्श्व स्थापिताश्च ते।श्रीपालेन तदायातः,स्वमन्त्रीमतिसागरः॥३६॥ श्रीपालः पूर्ववत्तस्मै, स्वामात्यपदवीं ददौ। पुनस्तं स्थापयामास, सकले राज्यकर्मणि ॥३७॥ श्वसुरान् शालकांश्चान्यभूपतीन् सुभटानपि।श्रीपालो बहुमानं च, ददौ धनपुरादिभिः॥३८॥तेऽपि संसेवयामासुः, श्रीपालपृथिवीपति। | विज्ञप्तोऽथ नृपोऽन्येद्यु-र्मतिसागरमन्त्रिणा॥३९॥दुष्टेनाजितसेनेन,गृहीतं पितृराज्यकं । हे नाथ! तव बाल्याव
॥७९॥
Jain Educati
o
nal
M
elibrary.org

Page #86

श्रीपाल चरित्रम् ॥४०॥
COMBHABROCHAK
स्थायां त्वं तद्गृहाण च॥४०॥ तदैव तव जन्मापि,सफलं चभविष्यति।नान्यथेत्यादिभिस्तेन,चोत्साहितो नृपोऽ-12
लोकबुद्धं वदत् ॥४१॥ भो मन्त्रीश्वर ! भूमीशे,राज्यकार्य विधीयते। साम-दान-भेद-दण्ड-चतुर्भी राज्यनीतिभिः॥४२॥ सर्गः ततः प्राक्तत्र सम्प्रेष्यो, दूत इति विचार्य सः । चतुर्मुखाभिधं दूतं,चम्पापुर्यां मुमोच हि ॥ ४३ ॥ सोऽपि तत्राशु गत्वा चा-जितसेननृपं प्रति । एवं जगाद सोत्कर्ष, भोऽजितसेनभूपते ! ॥ ४४ ॥ प्राक् श्रीपालस्तु बालोऽभूत् , क्षमो भूभारधारणे । नाभूत्तेन त्वया राज्यं, गृहीतं तस्य हेलया ॥ ४५ ॥ ततोऽद्यापि | गतं नास्ति, किमपि तस्य च त्वया । प्रदेयं राज्यकं येन, शान्तिर्निजकुले भवेत् ॥ ४६॥ अन्यथा कुलनाशस्ते, भविष्यति न संशयः। किश्च श्रीपालभूपस्य, तव चान्तरमस्ति न ॥४७॥ पुनः श्रीपालसेनाऽस्ति, महती स ततो रणं । कृत्वा लास्यति ते राज्य, पुना राजेश्वरोऽस्ति सः॥४८॥ तत्सेवार्थं नृपाः सर्वे, चागताः सन्ति तेन च । त्वमपि तस्य सेवार्थ-मागच्छ सुप्रतापिनः ॥ ४९ ॥ इति दूतोक्तमाका| जितसेनोऽपि रोषतः। प्राहैवं त्वमवध्योऽसि, रे रे दूत चतुर्मुख! ॥ ५० ।। त्वामहं तेन जीवन्तं, मुञ्चामि 3 | किश्च ते प्रभुः । मेऽस्ति शत्रुर्दयां कृत्वा, बाल्ये मया न मारितः ॥ ५१ ॥ स सुप्तसिंहवन्मां चो-स्थापयति
BHILWARA
॥८
॥
Jain Educa
t ional
For Persone & Private Lise Only
nelibrary.org

Page #87

IM ततो मम । सैन्येन तव स स्वामी, क्षणाद्विनश्यति ध्रुवम् ॥ ५२ ॥ एवंविधानि वाक्यानि, तस्य श्रुत्वाऽश्रीपाल चरित्रम्
वदत्पुनः । दूतो भोऽजितसेन ! त्वं, तु खद्योतो रविः स च ॥ ५३ ॥ ततो निष्कारणं लोक-संहारकरणेन ॥८॥ च । भविष्यति तवानिष्ट-मेव तत्त्वं विचारय ॥ ५४ ॥ श्रुत्वेत्यजितसेनोऽपि, निर्भर्त्सनादिपूर्वकं । दूत
निष्कास्य चोवाच, भो दूत ! त्वं बजाशु हि ॥ ५५ ॥ तव प्रभुं रणाय त्वं, सम्प्रेषय रणावनौ । आगत्याह करिष्यामि, त्वत्स्वामिना समं रणं ॥ ५६ ॥ श्रुत्वेति दूत आगत्य, श्रीपालाय न्यवेदयत् । सर्वोदन्तं तदा तेन, स्वसेना प्रगुणीकृता ॥ ५७ ।। अविच्छिन्नप्रयाणैश्चा-गतः श्रीपालभूपतिः। चम्पापरिसरे तत्रा-जित-18 सेनोऽपि चागतः ॥ ५८ ॥ अथ संग्रामभूमौ च, श्रीपालाजितसेनयोः । जातं सैनिकवीराणां, युद्धं महाभयङ्करम् ॥ ५९ ॥ श्रीपालसैनिकैस्तत्रा-जितसेनस्य सैनिकाः । भग्नास्तदा स्वयं तत्रा-जितसेनः समागतः ॥ ६० ॥ स्वसैनिकान् स्थिरीकृत्य, स च श्रीपालसैनिकान् । ममन्थ दधिवत्तेन, नष्टप्रायं कृतं बलम् । ॥ ६१ ॥ तदृष्ट्वा सहसाऽऽगत्य, तैः सप्तशतराणकैः । अजितसेनभूमोशः, परितः परिवेष्टितः ॥ ६२ ॥ तेषां च सिंहनादेना-जितसेननृपस्य च । अखिला सहसा सेना, दिशोदिशं पलायिता ॥ ६३ ॥ ततस्ते ||
StestISGARH
AGRAATHA
१॥
Jain Educ
a
tional
For Persone & Private Use Only
O
nelibrary.org

Page #88

॥८२॥
राणकैः प्रोक्तं, भोऽजितसेन ! साम्प्रतं । किमपि ते गतं नास्ति, श्रीपालशरणं कुरु ॥ ६४ ॥ वदवगण्य तैःलोकपद श्रीपाल चरित्रमा साई, चकाराजितसेनराट् । संग्रामं तैस्तदा बद्धः, पातयित्वा गजात्स च ॥ ६५ ॥ श्रीपालाग्रे स चानीत- सर्गः दस्तैः श्रीपालनृपस्तदा । तं मुक्तबन्धनं कृत्त्वा-वादीन्मधुरया गिरा ॥ ६६ ॥ हे तात ! निजचित्ते मा, खेदं है।
कुर्वधुना निजं । राज्यं स्वं भुंक्ष्व ते यद्य-धिकमपि प्रयुज्यते ॥ ६७ ॥ तदपि त्वं गृहाणेति, निशम्याजि-10 तसेनराट् । अचिन्तयत्तदा दूत-वचो न मानितं मया ॥ ६८ ॥ तदयुक्तं कृतं वृद्धो-ऽप्यहं महाऽघका-12
महाऽधर्मी कतन्नोऽस्मि. परद्रोहपरायणः ॥ ६९ ॥ श्रीपालोऽयं तु बालोऽपि, धर्मकर्मपरायणः । परो-1 | पकारकर्ताऽस्ति, दानी च करुणापरः ॥ ७० ॥ मित्रद्रोहेण कीर्तिश्च, राजद्रोहेण नश्यति । नीतिश्च बाल8| द्रोहेण, शुभगतिश्च नश्यति ॥ ७१ ॥ कृतमस्ति मया त्वेतत्, त्रयमतो भविष्यति । का ? गतिर्मम दुष्टस्य, | दू महापापविधायिनः ॥ ७२ ॥ एतत्पापविशुद्धयर्थं, दीक्षाऽऽदानं वरं मम । इति चिन्तयतस्तस्या - शुभं द्र कर्म पलायितम् ॥ ७३ ।। कर्मभिर्विवरं दत्तं, तस्मै सोऽथ स्वयं ललौ । दीक्षां समर्पयल्लिङ्ग. तस्मै शासनदेहै। वता ॥ ७४ ॥ तदा श्रीपालराड् दृष्ट्वा, तं दीक्षितं प्रहर्षितः । परिवारयुतो नत्वा, सद्भावेन तमस्त
॥८२॥
Jain Educa
t ional
Kinelibrary.org

Page #89

18 वीत् ॥ ७५ ॥ क्षमाखड्गात्त्वया क्रोधो, हतो मानमहागिरिः । त्वया मार्दववजेण, चूर्णितो हे मुनीश्वर ! 18 लोकवई भीपाल चरित्रम् |॥ ७६ ॥ त्वयाऽऽर्जवकुठारेण, मायावल्ली च छेदिता । तरितो लोभसिन्धुर्नि-स्पृहतापोततस्त्वया ॥७७॥ ९ सर्गः ॥८३॥ छ तपश्च संयम सत्यं, शौचमकिञ्चनं तथा । ब्रह्मादिदशधा साधु-धर्मश्चाङ्गीकृतस्त्वया ॥ ७८ ॥ अतो हेs-13
| जितसेनाख्य-महामुने ! नमोऽस्तु ते । तस्येत्यादिस्तुतिं कृत्वा, सद्भावेन ननाम तम् ॥ ७९ ॥ तद्राज्ये है। तत्सुतं स्थाप्य, प्रविवेश शुभे क्षणे । श्रीपालाख्यो नराधीश--श्चम्पापुर्यां महोत्सवात् ॥८०॥ स पितुरा-12 | सने तस्थौ, तदा सर्वैर्नरेश्वरैः । मिलित्वा तस्य राज्याभिषेकः कृतः सुविस्तरात् ॥ ८१ ॥ श्रीपालेन कृता
मुख्या, राज्ञी मदनसुन्दरी। त्रयोदशापरा भार्या, लघुराइयः कृताः पुनः ॥ ८२ ॥ पुनः श्रीपालभूपेन, मति- | | सागरमन्त्रिणे । महाऽमात्यपदं दत्तं, धवलसुहृदां पुनः ॥ ८३ ॥ अमात्यपदमाहूय, कोशाम्ब्या विमला| भिधं। धवलतनुजं तस्य, सर्व श्रेष्टिधनं ददौ ॥ ८४ ॥ युग्मम् ॥ स तस्मै विमलायादात् , श्रेष्ठिपदं पुनर्ददौ। | अन्येषामपि सन्मानं, यथायोग्यं धनादिभिः ॥ ८५॥ तत्र च तेन हेमाय-नवजिनालयानि च । काराप्य
॥८ ॥ स्थापितास्तेषु, रत्नीया जिनमूर्तयः ॥८६॥ परिवारयुतस्तत्र, श्रीपालाख्यो नृपोऽकरोत्। सदा नवपदध्यानं,
Jain Educati
o
nal
For Personat & Private Use Only
Dinelibrary.org

Page #90

१सगा
॥८४||
पुनश्च शासनोन्नतिम् ॥ ८७ ॥ अमायुद्घोषणं तेन, सप्तव्यसनवर्जनं । कृतं सर्वत्र दानादि-धर्मवृद्धिः । भोपाल चरित्रमा कृता वरा ॥ ८८ ॥ तद्राज्ये मनुजाः प्रायो, धन-धान्य-सुतादिभिः । वृद्धिङ्गताश्च तत्रैवं, नृपः सुखेन |
श्लोकबद्धं | तिष्ठति ॥ ८९ ॥ अथोत्पन्नावधिज्ञानो-ऽजितसेनमुनीश्वरः । विहरन् सन् दमी चम्पा-पुर्युद्याने समागतः ॥ ९० ॥ वनपालोऽथ भूपाय, तद्व पनिकां ददौ । प्रीतिदानं तदा तस्मै, श्रीपालभूपतिर्ददो ॥ ९१ ॥ मातृजायायुतो भूप-स्तत्र महर्द्धिविस्तरात् । गत्वा महामुनि नत्वा, स्तुत्वाऽस्थाद्विधिपूर्वकम् ॥९२॥ तदा मुनि| ददौ धर्म-देशनां भवनाशिनी । नरजन्म-श्रुति-श्रद्धा व्रतदुर्लभसूचिकाम् ॥ ९३ ॥ देशनान्ते नृपो | | नत्वा, मुनि पप्रच्छ हे गुरो !। कर्मणा केन बालत्वे, कुष्ठोत्पत्तिरभून्मम ? ॥ ९४ ॥ केन सुकर्मणा शांति-| | स्तस्य रोगस्य चाऽजनि ? । कर्मणा केन सर्वत्रे-दृशी लक्ष्मी ममाऽभवत् ? ॥ ९५ ॥ केनाहं कर्मणा सिन्धो, |पतितो ? निर्गतस्ततः । कर्मणा केन बालत्वे, मम राज्यं गतं ? प्रभो ! ॥ ९६ ॥ केनाहं कर्मणा प्राप्तो?, | इम्बत्वं हे मुनिश्वर ! । भवद्भिश्च दयां कृत्वा, मह्यं तत्सर्वमुच्यताम् ॥ ९७ ॥ तन्निशम्य मुनिः प्राह, हे ! 8 ६ नरेशेह संमृतौ । जीवानां सुखदुःखानि, स्युः पूर्वकृतकर्मतः ॥ ९८ ॥ इति नवमस्सर्गः ॥
KI-NIRASASHASTRA
SA
॥८४॥
S+
Jain Educa
t ional
Renelibrary.org

Page #91

श्रीपाल আমি ॥८॥
435c3SNASANCES
॥ अथ दशमः सर्गः ॥ १०॥ इहैव भरतक्षेत्रे, श्रीहिरण्यपुरेऽभवत् । श्रीकान्तभूपतिः पापी, मृगयाव्यसनी भृशम् ॥ १॥ तस्या
१०सर्गः सीच्छ्रीमती राज्ञी, जैनधर्मे विचक्षणा । कृपा-प्रशम-संवेगा-स्तिक्यादिगुणशालिनी ॥२॥सा राज्ञी मृ. गयासक्त-स्वपतये सदा ददौ । जोवदयोपदेशं च, स्वर्गापवर्गदायकम् ॥३॥ स वक्ति हे ! प्रियेऽतोऽहं, हनिष्यामि न देहिनः । परं गत्वा बहिर्जन्तन . मारयति तथैव सः॥४॥ अथान्येद्यनपः सप्त-शतोद्भट-18 नरैस्समं । जीवान हन्तुं गतोऽरण्ये, श्वापदजन्तुभिर्भते ॥ ५॥ स तत्रेकं मुनि दृष्ट्वा , धर्मध्वजप्रधारक। प्राह भोः सुभटा! एष, कोऽपि कुष्टी भविष्यति ॥६॥ श्रुत्वेति सुभटैः सर्वै रेष कुष्टयेव वर्तते । इत्युक्त्वा यष्टिभिः साधुः, स ताड्यते यथा यथा ॥ ७ ॥ तथा तथा नृपो बाढं, हसतिस्म ततश्च ते । सर्वे | हरिणवर्गस्य, पृष्ठे प्रधाविता भृशम् ॥ ८॥ धावमानाश्च ते सर्वे, प्राप्ताः खनगरं ततः । स रात्रौ स्वप्रियाऽग्रे त-द्वक्ति दिनस्वरूपकम् ॥ ९॥ राझ्या निवारितो भूपो, न करिष्याम्यतः परं । इति वक्ति बहि
॥८ ॥ ति, तथैव प्रकरोति सः ॥ १० ॥ अथान्यदा स्वसेनां च, पृष्ठे मुक्त्वा स भूपतिः। सङ्गच्छन्मृगयार्थं हि,
RECECCHAR
For Personat & Private Use Only
V
JanEdur
elibrary.org

Page #92

॥८६॥
15 मृगपृष्ठे प्रधावितः ॥ ११ ॥ इतो नदीतटे वृक्ष-गणेऽदृश्योऽभवन्मृगः। तं शोधयन् स चाद्राक्षी-तत्र ध्या-3 भोपाल चरित्रमनस्थितं मुनिम् ॥ १२ ॥ पापिष्ठेन तदा तेन, लात्वा हस्तेन तं मुनिं । कौतुकाथ स निक्षिप्तो, नदीजले
महामुनिः ॥ १३ ॥ आकुलव्याकुलं नीरे, मुनिं दृष्ट्वा नृपो जलात् । निष्कास्य भावतो भूमौ, मुक्त्वा गृह समागतः ॥ १४ ॥ मुनेः सलिलनिक्षेपा-दिवृत्तान्तं नृपोऽवदत् । प्रियां प्रति तदा प्राह, सा राज्ञी में भूपतिं प्रति ॥ १५ ॥ हे नाथ ! यान्ति सामान्य-जीवघातेन दुर्गतौ । जीवाः पुनर्मुनेर्घाता-त्किं वक्तव्यं च देहिनाम् ॥ १६ ॥ यदुक्तं “चेइयदव्वविणासे, रिसिघाए पवयणस्स उड्डाहे । संजइचउत्थभंगे, मूल-10 ग्गी बोहिलाभस्स ॥ १७ ॥” मुनिघातेन जीवानां, भवति दीर्घसंमृतिः। गमनं दुर्गतौ भूयो, भूयश्च बोधि-13 दुर्लभः ॥ १८ ॥ इति राजीवचः श्रुत्वा, भूपतिः प्राह हे प्रिये ! । अतः परं करिष्यामी-दृशं कार्य कदाऽपि न ॥ १९ ॥ तेन कृता न हिंसवं, कतिचिदिवसावधि। पुनरपि प्रिया शिक्षा, विस्मृतवान् कुसङ्गतः ॥२०॥ एकदा स गवाक्षस्थो, भूपोऽद्राक्षीत्तपोधनं । वनादागतमाहार-जलायैकं मुनीश्वरम् ॥ २१ ॥ तदा नृपोऽवदभृत्यान् , भोः सेवकाः ! पुराबहिः । निष्कास्यतां नरं चैनं, इम्बवन्मलिनं भृशम् ॥ २२ ॥ मे मलि
ABOARD
N
KA-CA
॥८६॥
Jain Educ
a
tional
For Personal & Private Lise Only
lainelibrary.org

Page #93

मीपाल चरित्रम् ॥८७॥
नोकृताऽनेन, पुरी तदा गले मुनिं । धृत्वा ते सेवका निष्का-सयामासुः पुराबहिः ॥ २३ ॥ तदा राज्ञी | | गवाक्षस्था, तदृष्ट्वाऽहूय तत्क्षणं । नृपं निर्भर्त्सयामास, नृपोऽपि लज्जितोऽवदत् ॥२४॥ हे प्रिये ! स मुनिश्चात्रा-नीयतां क्षामणामहं । तेन समं विधास्येऽथ, राझ्याहूतो मुनिः स च ॥ २५ ॥ तं नत्वा वापराधं स, क्षामयित्वा मुनेः पुरः । स्थितस्तदाऽवदद्राज्ञी, मुनीश्वर ! क्षमाधन ! ॥ २६ ॥ मेऽनेन स्वामिना २ साधु-मारणबन्धनायघं । कृतमतोऽस्य शुद्धयर्थं, कोप्युपायः प्रकाश्यताम् ॥ २७ ॥ तन्निशम्य मुनिः प्राह, IP हे भद्रेऽयं ! नृपोऽकरोत् । मुनिसन्तापनं जीव-घातादिबहुपातकम् ॥ २८ ॥ अथ तत्पापशुद्ध्यर्थ, युवाभ्यां | भावपूर्वकं । विधेयं सिद्धचक्रस्या-राधनं पापनाशिनः ॥ २९ ॥ तत्स्वीकृत्याथ भूपेन, राझ्या समं सुभावतः। |मुन्युक्तविधिना सिद्ध-चक्रस्याऽऽराधना कृता ॥३०॥ राज्ञीसखीभिरष्टाभि-उद्यापनक्षणे कृता । सद्भावपूर्वकं सिद्ध-चक्रपूजाऽनुमोदना ॥३१॥ सप्तशतनरैस्तैश्च, धर्मकर्मपरायणं । दृष्ट्वा नराधिपं तस्य, धर्मकार्य | प्रशंसितम् ॥३२॥ पुनस्तैः क्षामितं किञ्चि-निजपापमथैकदा। नृपेण तैः समं ग्रामः, सिंहराजस्य लुण्टि-18 तः ॥ ३३ ॥ ग्रामाद्धनादिकं लात्वा, ते पश्चादलितास्तदा । सिंहराजोऽपि लात्वा स्व-सैन्यं तत्पृष्ठतोऽग
RAKAS
1001
Sain Educat
onal
For Persone & Private Use Only
nelibrary.org

Page #94

प्रोपाल
हाकबद्ध
चरित्रम्
I૮૮
नाSASAD
मत् ॥३४॥ ततस्तेषां च संग्रामो-ऽभवत्सिहेन ते हताः । सप्तशतनरा मृत्वा, ते क्षत्रियकुलेऽभवन् ॥३५॥
ते च पूर्वभवे साधु-ताडनकुष्टिजल्पनात् । जीवघातविधानेन, कुष्टिनोऽत्र भवेऽभवन् ॥ ३६ ॥ धर्मप्रशं- १०सी 8 सनाजाता, ते नीरोगा अमी च ते । यः श्रीकान्तः स मृत्वा त्वं, श्रीपालाख्यो नृपोऽभवः ॥ ३७॥ या च | ते श्रीमती राज्ञी, सेयं मदनसुन्दरी । पूर्वभवे प्रिया साऽभू-तेऽत्राप्यजनि सा प्रिया ॥३८॥ इयं परभवेऽभूत्ते, यथा सुहितवांछिका। तथा चात्रापि हे भूप!, ते साऽस्ति हितवांछिका ॥ ३९ ॥ पूर्वे कारापिता सिद्ध--चक्रस्याराधना तया । त्वत्पादिधुनाऽप्यारा-धना कारापिता पुनः॥४०॥ हे श्रीपाल ! पुनः साधुः, कुष्टी प्रोक्तस्त्वया ततः । त्वं कुष्ट्यभूश्च नोरोगः, सिद्धचक्रप्रभावतः ॥४१॥ नदीजले मुनिः क्षिप्त--स्त्वया । ततश्च सागरे । पतितस्त्वं पुनः साधु-निष्कासितो जलात्वया ॥ ४२ ॥ तेन त्वं निर्गतः सिन्धोः, पुनः पूर्वभवे त्वया । मातङ्गः कथितः साधु-स्त्वं मातङ्गोऽभवस्ततः ॥ ४३ ॥ मुनेश्च क्षामणात्तेऽगात् , मातङ्गत्वमभूः पुनः। सर्वलक्ष्मानिवासी त्वं, सिद्धचक्रप्रभावतः॥४४॥ ताः श्रीमत्यष्टसख्यश्च, सिद्धचक्रानुमोदनात । जाता लघुपट्टराज्य-स्तेऽत्र भवे नरेश्वर ! ॥ ४५ ॥ एतासां मध्यतोऽष्टम्या, राड्या पूर्वभवे समं ।
RECE+%A4%
+
Jain Educa
t ional
Pan elibrary.org

Page #95

4- 4
श्रीपाल
सपत्न्या कलहे जाते, तस्यै प्रोक्तमिदं वचः ॥४६॥ रे दुष्टे ! खादतु त्वां हि, सर्पस्ततोऽहिनाऽत्र च । सा| चरित्रम् । दष्टाऽथ त सिंहोऽपि, प्रहारैर्जर्जरोऽभवत् ॥४७॥ तदा सोऽनशनं कृत्वा, दीक्षा लात्वा समाधिना । मृत्वासन ॥८९॥ चाजितसेनाख्यो, नृपोऽत्राहं भवेऽजनि॥४८॥ त्वया त्वेको मम ग्रामो, लुण्टितः प्राग्भवे तदा। मया चात्र
भवे राज्यं, ते गृहीतं नराधिप ! ॥४९॥ पूर्वभवे मया सप्त-शतनराश्च मारिताः। समकालं ततस्ते मां,8 वध्वा तव पुरोऽमुचत् ॥ ५० ॥ पूर्वभवे मया दीक्षा, गृहीताऽत्राप्यहं ललौ । दीक्षां ततोऽवधिज्ञानं, जातं मे शुभभावतः ॥ ५१ ॥ यादृशं कर्म जीवेन, कृतं स तादृशं फलं । लभतेऽतोऽस्त्ययं जीवः, कर्ता भोक्ता च कर्मणः ॥ ५२ ॥ इति मुनिमुखाच्छ्रुत्वा, संसारनाटकं हृदि। विचिन्तयन् पुनः प्राह, श्रीपालस्तं मुनि प्रति ॥ ५३ ॥ हे मुने! मम दीक्षाया, ग्रहणे शक्तिरस्ति न । अतो मयि कृपां कृत्वा, मदुचितं निवेदय ॥ ५४ ॥ येनेदं सफलं जन्म, मे स्याच्चान्ते शिवं भवेत् । तदोक्तं मुनिना राजन् !, दीक्षोदयस्तवास्ति न ॥ ५५ ॥ किन्तु नवपदध्यान-लीनः सन् नवमे दिवि । त्वं यास्यसि क्रमान्मोक्षं, प्राप्स्यसि नवमे भवे ॥ ५६ ॥ ततः श्रीपालभूपोऽपि, मुनिं नत्वा गृहेऽगमत् । विजहार मुनीन्द्रोऽपि, भव्यान्विबोधयन् भुवि
SHRSNEGATILBHISHESARI
HASHAINARock
॥८९॥
Jain Educ
a
tional
D
inelibrary.org

Page #96

१०सर्गः
Re
भोपाल M॥ ५७ ॥ अथान्येद्युपं प्राह, मदनसुन्दरो प्रिय ! । पूर्व संक्षेपतः सिद्ध-चक्रस्योद्यापनं कृतम् ॥ ५८ ॥
लोकबद्ध परित्रम् ततोऽधुना पुनः कृत्वा, तत्तपश्च पृथक् पृथक् । श्रीनवपदसद्भक्तिः, कर्त्तव्या च सुविस्तरात् ॥५९॥ तन्नि-18 ॥९॥
शम्य नृपो यावत् , षट्षण्मासं पृथक् पृथक् । एकैकं पदमाराध-यामास ध्यानभक्तितः ॥ ६० ॥ जीर्णजिनालयोद्धार-विधापनाद्विधापनात् । नवनूतनचैत्यानां, श्रीपालः प्रथमं पदम् ॥ ६१ ॥ हेम-रूप्यादिसम्बन्धि-सिद्धमूर्तिविधापनात् । तासां पूजादिसामग्री, करणात्सैद्धिकं पदम् ॥ ६२ ॥ पात्र-वस्त्रा-न-पानी-|| यौ-बधि-स्थानादिदानतः । वैयावृत्त्यविधानेना-भियानवन्दनादिना ॥ ६३ ॥ पठनपाठनादौ च, साहाय्य-12 करणादिना। सुदेशकगणीन्द्रोपा-ध्याय-साधु-पदत्रयम् ॥ ६४ ॥ संघार्चा-रथयात्राश्री-तीर्थयात्राविधा- 10 नतः । श्रीशासनप्रभावादि-करणात्षष्ठकं पदम् ॥ ६५ ॥ शास्त्र-पठन-पाठन-लेखन-रक्षणादिना । शास्त्रानाशातनापूजा-करणात्सप्तमं पदम् ॥ ६६ ॥ यतिधर्मानुरागित्वं, व्रत-नियम-पालनात् । व्रतोपकरणादीनां, 16 दानेन चाष्टमं पदम् ॥ ६७ ॥ बाह्याभ्यन्तरभेदाभ्यां, तपोभ्यां नवमं पदं । स्वसर्वपरिवारेणा-राधयामास ॥९ ॥ विस्तरात् ॥ ६८ ॥ अष्टभिः कुलकम् ॥सिद्धचक्रतपः कुर्वन् , पुनः श्रीपालभूपतिः। त्रयोदशसहस्राणि,तस्य
- I164
Jain Educ
a
tional
For Persona & Private Use Only
Mainelibrary.org

Page #97

जापं चकार च ॥ ६९ ॥ स्युादश शतान्याये, पदे पुनर्द्वितीयके । अष्ट शतानि पत्रिंश--च्छतानि स्यु-शश्लोकबूद श्रीपाल चरित्रम् 18/ स्तृतोयके ॥७०॥ पञ्चविंशशतानि स्यु-श्चतुर्थे पञ्चमे पुनः । सप्तविंशशतानि स्यु-दशशतानि षष्टके ॥७१॥18 ॥९१॥ ज्ञाने पञ्चशतानि स्युः, पञ्चशतानि चाष्टमे । द्वे शते नवमे स्थाने, स्याजापोऽयं जघन्यकः ॥ ७२ ॥ वर्षे
|च पञ्चमे तस्य, निजलक्ष्म्यनुसारतः। महाभक्त्या महाशक्त्या, चकारोद्यापनं नृपः ॥ ७३ ॥ श्रीपालभू-1 | पतेश्चासन् , नवपट्टप्रियोद्भवाः । श्रीत्रिभुवनपालाद्या, नव पुत्रा विचक्षणाः ॥ ७४ ॥ तुरङ्गनवलक्षाणि, | नवसहस्रसामजाः । रथनवसहस्राणि, नवकोटिपदातयः॥ ७५ ॥ राज्यं निष्कण्टकं धर्म-नीतिभ्यां पाल| यन्नृपः । नवशतेषु वर्षेषु, व्यतीतेषु सुखेन च ॥ ७६ ॥ श्रोत्रिभुवनपालाख्यं, राज्ये संस्थाप्य पुत्रकं । | समं मदनसुन्दर्या, लीनो नवपदेष्वभूत् ॥७७॥ युग्मम् ॥ राग-द्वेषारिजेतारः, सुरेन्द्रमहिताश्च ये। संसा| रागामिनो मोक्षात् , जिनवरान्नमामि तान् ॥७८॥ निष्ठितार्थांश्च सिद्धिस्थान् , साद्यनन्तस्थितौ स्थितान् ।। सिद्धान्नमामि चानन्त-ज्ञानदर्शनधारकान् ॥७९॥ नमामि सकलाचार्यान् , पञ्चाचारप्रपालकान् । षट्त्रिं-14 ॥११॥ शत्सद्गुणाधारान् , भव्यधर्मोपदेशकान् ॥८॥ वर्तमानाखिलाप्तोक्त-सिद्धान्तवेदिनो वरान् । गुणयुक्तानु-1)
+++SBN849
Jain Educa
t ional
For Personal & Private Lise Only
Dinelibrary.org

Page #98

भोपाल चरित्रम्
RECAA+%
॥१२॥
SHEKHABAR
|पाध्याया-न्नमामि मुनिपाठकान् ॥ ८१ ॥ ये सम्यग्दर्शन-ज्ञान-चारित्रेमोक्षमार्गकं । प्रसाधयन्ति साधू
श्लोकप स्तान् , जितमोहान्नमाम्यहम् ॥ ८२ ॥ मोहक्षयादिसम्भूतं, क्षायिकोपशमादिकं । सुदेवगुरुधर्मेषु, श्रद्धानं ||
*१०सगो दर्शनं स्तुवे ॥ ८३ ॥ समस्त ज्ञेय-हेयोपा-देयवस्तुप्रकाशकं । वन्दे मत्यादिसज्ज्ञानं, मोहकुबोधनाशकम् ॥ ८४ ॥ दर्शन-ज्ञान-संयुक्तं, यन्निर्वाणसुखप्रदं । भवाब्धितारकं चास्ति, तच्चारित्रगुणं स्तुवे ॥८५॥ दुष्कर्मेन्धनसप्तार्चि-दुःसाध्यसाध्यसाधकं । सर्वलब्धिनिधानं च, तपोगुणं नमाम्यहम् ॥ ८६ ॥ अहंदादि-1₹ गुणग्राम, ध्यायन् श्रीपालभूपतिः । मृत्वा समाधिना स्वर्गे, नवमे स सुरोऽभवत् ॥८७॥ समाधिना प्रसू. स्तस्य, पुनर्मदनसुन्दरी । अन्याः सर्वाः प्रिया मृत्वा, समाजग्मुश्च तत्र हि ॥ ८८ ॥ सिद्धचक्रप्रभावेण, ते श्रीपालादयोऽखिलाः । श्रीपालभवतो मोक्षं, यास्यन्ति नवमे भवे ॥ ८९॥ श्रीसिद्धचक्रमाहात्म्य, श्रीपालकथया मया । कथितं भवदग्रे हि, हे श्रेणिक ! नरेश्वर ! ।। ९० ॥ तन्माहात्म्यं निशम्याथ, नृपो नवपदेषु च। उल्लसितमना एवं, प्रोवाच गौतमप्रभुम् ॥ ९१ ॥ अहो नवपदानां हि, माहात्म्यमस्ति 81
॥९ ॥ कीदृशं !! । तदा श्रीगौतमखामी, प्रोवाच श्रेणिकं प्रति ॥९२॥ एकैकपदमाहात्म्य-मनन्तमस्ति भोः! तदा।
Jain Educ
a
tional
For Persons & Private Use Only
ER

Page #99

श्रीपाल चरित्रम्
॥९३॥
Jain Educat
नवपदेषु कर्त्तव्या, समुदितेषु का कथा ? ॥ ९३ ॥ संसारे सद्गतिं जीवा, ययुर्यास्यन्ति ि च । तत्पदाराधनाहेतु-र्ज्ञेयो नापरकारणम् ॥ ९४ ॥ ततः सभास्थिताः प्रापु- र्हर्षं नृपादयो जनाः । अथ तस्मिन् क्षणे तत्र, महावीरः समागमत् ॥ ९५ ॥ प्रभोरागमनं श्रुत्वा, हर्षितः श्रेणिको नृपः । तत्र गत्वा प्रभुं नत्वा, सुश्राव प्रभुदेशनाम् ॥ ९६ ॥ ततश्च पृष्टवान् भूपः सिद्धचक्रस्वरूपकं । जिनोऽपि तत्स्वरूपं च, गौतमवज्जगाद च ॥ ९७ ॥
इति श्रीमत्खरतरगच्छालङ्कारहारोपम-संविग्नचक्रचूडामणि- क्रियोद्धारक - परमशासनप्रभावक - श्रीमन्मोहन मुनीश्वरान्तेवास्यनेकशिष्य शिक्षक - श्रीमद्राजमुनिवर विनेय श्री मल्लब्धिमुनिविरचिते श्रीपालचरित्रे श्लोकबद्धे श्रीपाल पूर्वभवीयश्रीकान्तनृपवृत्तान्तादिव्यावर्णनो नाम दशमस्सर्गः ।
॥ प्रशस्तिः ॥
श्रीमत्खरतरे गच्छे, जिनमहेन्द्रसूरयः । सुविहितेऽभवन् श्रीम - द्वीर परम्परागताः ॥ ९८ ॥ तत्करार्पितदीक्षाः श्री - मोहनाख्या मुनीश्वराः । जाता कृतक्रियोद्धारा, विख्याता अत्र भूतले ॥ ९९ ॥ तेषां शिष्या महादक्षा, आसन्महातपखिनः । श्रीमज्जिनयशः सूरी - श्वराः शान्ता जितेन्द्रियाः ॥ १०० ॥ तेषां पदे च
ational
श्लोकबद्ध ११० सर्गः
॥९३॥
nelibrary.org

Page #100
श्रीपाल परित्रम् // 94 // // 9 // SAIRPETECAMERCISES | पंन्यास-केशराख्यमुनीश्वराः / राजन्ते साम्प्रतं जीवा-न्बोधयन्तोऽत्र भूतले // 10 // श्रीमोहनमुनीन्द्राणां, 121 शिष्याः पुनर्विशारदाः / श्रीराजमुनयोऽभूवन् , निर्मलव्रतधारकाः // 102 // तदीयमुख्यशिष्याः श्री-गणि श्लोकपदं रत्नमुनीश्वराः / भान्ति कषायदण्डाक्षा-श्रवादिपरिवर्जिताः // 103 // संवत्खोंकांकसोमाब्दे ( 1990 ), ज्येष्ठ शुक्ले पुनस्तिथौ / सप्तम्यां कच्छदेशस्य, भुजद्रङ्गे समासतः // 104 // राजमुन्यणुशिष्येण, श्रीलब्धि-15 मुनिना मया। श्रीपालेशकथा पद्या, प्रेममुन्याग्रहात्कृता // 105 // युग्मम् // श्रीदेवगुरुसद्भक्ति-कारिणा हूँ विदुषा सता / पुण्यप्रभाविना कोष्ठा-गारिणा गुणरागिणा // 106 // श्राद्धसौभाग्यचन्द्रेण, जिनधर्मानुसारिणा / संशोधितमिदं ग्रन्थं, लीम्बडीपुर्निवासिना // 107 // युग्मम् // SONGCA-%22%-1-%CIA EDIANP // इति श्रीलब्धिमुनिविरचितं श्रीपालचरित्रं श्लोकबद्धं समाप्तम् // JAHINDI M Jain Educat a boral For Personal & Private Use Only nelibrary.org