Painnay suttai Part 3

Author(s): Punyavijay, Amrutlal Bhojak
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001046/1

Page #1

Page #2

जैन-आगम-ग्रन्थमाला
ग्रन्थाङ्क १७
भाग ३

Page #3

Page #4

जैन-आगम-ग्रन्थमाला : ग्रन्थाङ्क १७ (भाग ३)
सिरिसिवनंदिवायगविरइयपाययटिप्पणगसमेयं
थेरभदंतसिरिपालित्तकायरियनिजूहियं
जो इस करंड गं
सम्पादकः
स्व. पुण्यविजयो मुनिः [जिनागमरहस्यवेदिजैनाचार्यश्रीमद्विजयानन्दसूरिवर(प्रसिद्धनाम-आत्मारामजीमहाराज)
शिष्यरत्नप्राचीनजैनभाण्डागारोद्धारकप्रवर्तकश्रीमत्कान्तिविजयान्तेवासिनां श्रीजैनआत्मानन्दग्रन्थमालापम्पादकानां मुनिप्रवरश्रीचतुरविजयानां पिनेयः]
प्रस्तावना-परिशिष्टनिर्माता मोहनलालात्मजः पण्डित-अमृतलाल-भोजकः
Kareu//
ful
श्री महावीर जैन विद्यालय
बम्बई ४०००३६

.

Page #5

प्रथम संस्करण वीर सं० २५१५/विक्रम सं० २०४५/ई० स० १९८९ सर्व हक्क प्रकाशकाधीन
मूल्य ६० रुपया
प्रकाशक सेवंतीलाल केशवलाल शाह शान्तिलाल टोकरशी शाह हिंमतलाल शांतिलाल गांधी मानद मंत्रीओ महावीर जैन विद्यालय ऑगस्ट क्रान्ति मार्ग, बम्बई ४०० ०३६
मुद्रक प्र.पु. भागवत मौज प्रिन्टिंग ब्यूरो खटाववाडी, मुंबई ४०० ००४

Page #6

Jaina-Agama-Series No. 17 (Part III)
PAINNAYASUTTĀIM
Part III
PADALIPTASŪRI'S
JOISAKARANDAGAM
WITH PRAKRTA TIPPANAKA BY VĀCAKA SIVANANDI
Editor
Late MUNI SHRI PUNYAVIJAYAJI
Introduction etc. by
Pt. AMRITLAL MOHANLAL BHOJAK

ट
પ્રાચી જેન
Fu you
器
SHRI MAHĀVĪRA JAINA VIDYALAYA
BOMBAY 400 036

Page #7

First published: 1989
1989, by the Publishers
Price: Rs. 60
Published by
Sevantilal Keshavlal Shah Shantilal Tokarshi Shah
Himmatlal Shantilal Gandhi Hon. Secretaries
Shri Mahavira Jaina Vidyalaya
August Kranti Marg
Bombay 400 036.
Printed in India
by P. P. Bhagwat Mouj Printing Bureau Khatau Wadi
Bombay 400 004.

Page #8

ग्रन्थानुक्रमः
पत्राङ्का
१-६
८-१७
१४
मुखपृष्ठादि ग्रन्थानुक्रमः પ્રકાશકીય નિવેદન આર્થિક સહયોગ આભાર ઋણસ્વીકાર પ્રસ્તાવના Introduction सम्पादकश्रीना हस्ताक्षरनी प्रतिकृति ताडपत्रीयग्रन्थनां आदि-अन्तपत्रोनी प्रतिकृति विसयाणुकमो सुद्धिपत्तयं पाययटिप्पणगसमेयं जोइसकरंडगं पढम परिसिटुं-जोइसकरंडगगाथाणुक्कमो बिइयं , -गंर्थतग्गयविसेसनामाणुकमो
१७-२६ 27-38
१-१११ ११३-११८ ११९-१२०

Page #9

Page #10

પ્રકાશકીય નિવેદન
અમારી ગ્રંથમાળાના મુખ્ય પ્રેરક પૂજ્યપાદ આગમપ્રભાકર શ્રુતશીલવારિધિ દિવંગત મુનિભગવંત શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે પ્રસ્તુત જ્યોતિષ્કરંડક ગ્રંથની પ્રાકૃત ભાષામાં રચાયેલ સંક્ષિપ્તવૃત્તિ (ટિપ્પનક)ને સંશોધિત કરેલ છે. આ કાર્ય પૂર્ણ કર્યા પછી એકાદ વર્ષના અંતરે તેઓશ્રીનું દેહાવસાન થયું. તેમણે સ્વહસ્તે લખેલ પ્રસ્તુત ગ્રંથની મુદ્રણયોગ્ય નકલને પ્રકાશિત કરવા માટે, તેમના દેહાવસાન પછી જેમણે અમારી જૈન આગમ ગ્રંથમાળાના પ્રકાશનોની જવાબદારી સ્વીકારીને અમને ચિંતામુક્ત કર્યા છે તે સમગ્ર ભારતીય દર્શનોના તથા જૈન આગમગ્રંથોના મર્મજ્ઞ વિદ્રર્વર્ય પૂજ્યપાદ મુનિભગવંત શ્રી જંબૂવિજ્યજી મહારાજે પ્રસ્તુત ગ્રંથના વિશિષ્ટ મહત્વને જાણીને અમારી ગ્રંથમાળામાં પ્રકાશિત કરવાનું સૂચન કર્યું. જૈન આગમ ગ્રંથોની મૂળવાચના પ્રકાશિત કરવાનો જ અમારો ઉદ્દેશ હોવા છતાં, અમારી ગ્રંથમાળાના મુખ્ય પ્રેરક દિવંગત પૂજ્યપાદ આગમપ્રભાકરછ મહારાજના કાયમી વિશેષ સ્મરણરૂપે, આ અદ્યાવધિ અપ્રકાશિત મહત્ત્વના ઉપયોગી ગ્રંથને પ્રકાશિત કરીને અમે સવિશેષ આનંદ અને ગૌરવ અનુભવીએ છીએ. પ્રસ્તુત ગ્રંથની મૂળવાચના તો અમારી ગ્રંથમાળાના ૧૭મા ગ્રંથના પહેલા ભાગ (વર્ષાથસુત્તારું માન ૨)માં પ્રકાશિત થયેલી છે.
જ્યોતિષ્કરંડક સૂત્ર મૂળ ગ્રંથના રચનાર સ્થવિર ભગવંત શ્રી પાદલિપ્તસૂરિ છે એવો સો પ્રથમ નિશ્ચિત નિર્ણય પરમ પૂજ્ય આગમપ્રભાકર, શ્રુતશીલવારિધિ મુનિ ભગવંત શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ સાહેબે કર્યો છે. આ લઘુગ્રંથની રચના મુખ્યત્વે સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર નામક ઉપાંગસૂત્રના આધારે થયેલ છે. આ ગ્રંથ પ્રમાણમાં નાનો હોવા છતાં વિષયની દૃષ્ટિએ એનું આગવું મહત્વ છે. ગ્રંથનો વિષય જ્યોતિષશાસ્ત્ર સંબંધિત અનેક બાબતોના નિરૂપણરૂપ છે. પ્રાચીન સ્થવિર ભગવંત શ્રી શિવનંદિવાચકજીએ આ ગ્રંથ પર પ્રાકૃત ભાષામાં અતિ સંક્ષિપ્ત વૃત્તિ રચી છે. પ્રસ્તુત સૂત્ર અને તેની વૃત્તિ (ટિપ્પનક)નું સંશોધન ચીવટપૂર્વક કરીને તેની મુદ્રણયોગ્ય નકલ પૂ. મુનિશ્રી પુણ્યવિજ્યજી મહારાજે તેમના જીવનના અંતિમ દોઢ-બે વર્ષના ગાળામાં સ્વહસ્તે લખી છે. આ પુણ્ય પુરુષને અક્ષરદેહની યાદગીરી માટે તેઓશ્રીએ કરેલ નકલની પ્રતના પ્રથમ પાનનો બ્લોક અહીં આપેલ છે, સાથે સાથે જેસલમેર ભંડારની ટિપ્પનક યુક્ત “જ્યોતિષ્કરંડકની તાડપત્રીય પ્રતિના આદિ-અંત પાનાનો બ્લોક આ ગ્રંથમાં આપેલ છે.
સમગ્ર જ્યોતિષશાસ્ત્રોમાં સૌથી પ્રાચીન “વેદાંગ જયોતિષ' નામના નાના ગ્રંથનું શાસ્ત્રીય સંશોધન કરવા અનેક વિદ્વાનોએ પ્રયત્ન કર્યા હતા, પણ તે શક્ય ન બનતાં આ દુષ્કર કાર્ય મહામહોપાધ્યાય ડૉ૦ શામશાસ્ત્રી (મૈસૂર) એ “જ્યોતિષ્કરંડક” અને “સૂર્યપ્રાપ્તિ’ નામના પ્રાચીન બે ગ્રંથો તથા તદનુસાર અઢારમા શતકમાં પૂજ્ય ઉપાધ્યાયશ્રી વિનયવિજ્યજી મહારાજે સંસ્કૃત ભાષામાં રચેલ “લોક પ્રકાશ' નામના ગ્રંથના આધારે સંશોધન કર્યું. આ હકીકત આજથી ૪૮ વર્ષ પૂર્વે ડૉ. ભા. ૨. કુલકર્ણએ “જૈન સત્યપ્રકાશ' માસિકના વિ. સં. ૧૯૯૭ના અષાડ મહિનાના અંક (વર્ષ-૬, અંક ૧૧)માં એક માહિતીપૂર્ણ લેખમાં જણાવી છે. (આ સમગ્ર લેખ આ ગ્રંથની પ્રસ્તાવનામાં પં. શ્રી અમૃતલાલ મોહનલાલ ભોજકે આપેલ છે.) આથી “જ્યોતિષ્કરંડક”નું મહત્તવ સહેજે સમજાય છે.

Page #11

પ્રકાશકીય નિવેદન પૂજ્ય મુનિશ્રી પુણ્યવિજ્યજી મહારાજે સ્વહસ્તે કરેલ આ સૂચિત ગ્રંથની મુદ્રણયોગ્ય નકલ સાઘત વાંચીને આગમશાસ્ત્રના અભ્યાસી પં. શ્રી અમૃતલાલ મોહનલાલ ભોજકે વ્યવસ્થિત કરેલ છે. એમણે બહુ ચીવટથી ગૂફ-વાચન, પ્રસ્તાવના અને પરિશિષ્ટ તૈયાર કરેલ છે. તેઓશ્રી આગમપ્રભાકર મહારાજ સાહેબના ૩૫ વર્ષ સુધી સહકાર્યકર હતા. એમના પ્રત્યેની આંતરિક ભક્તિથી પ્રેરાઈને આ કાર્યમાં એમણે અકસ્થ સહકાર આપ્યો છે. સને ૧૯૬૦માં જિનાગમ ગ્રંથમાળાનો પ્રારંભ થયો ત્યારથી ૫ પૂ. આગમપ્રભાકર મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજની આજ્ઞાને વશ થઈ પં. શ્રી અમૃતલાલ ભોજક આગમગ્રંથમાળાના પ્રકાશન-કાર્ય સાથે સંકળાયેલ હતા. તે વર્ષ પૂર્વે તબિયતના કારણે નિવૃત્ત થયા હોવા છતાં તેમનો સાથ સહકાર મળતો રહ્યો છે. આ સમગ્ર યોજનાને યશસ્વી બનાવવામાં તેઓના અવિરત શ્રમ અને ખંત ચિરસ્મરણીય રહેશે. અમને શ્રદ્ધા છે કે તેઓએ જે ધીરજ અને ખંતથી આગમભક્તિ તેઓના પરમ ગુરુ આગમપ્રભાકર મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજના સાનિધ્યમાં કરી છે તે ભાવના ગુરુભક્તિથી સતત ચાલુ રાખી યોજનાને વિશેષ યશસ્વી બનાવવાનું ચાલુ રાખશે. - જૈન દર્શન અને અન્ય ભારતીય દર્શનોને સ્પર્શતી ઉપયોગી અવનવી માહિતી જૈન જ્ઞાનભંડારોમાં વિપુલ પ્રમાણમાં સચવાયેલી છે. આ મહત્વપૂર્ણ કડીબંધ માહિતી વિદ્વાનો તેમ જ સંશોધકોને ઉપલબ્ધ થાય તો ભારતીય સંસ્કૃતિની ખૂટતી અનેક કડીઓ મળે. પરિણામે અવનવા વિચાર–પ્રવાહો તેમ જ સિદ્ધાંતોના દર્શન થાય છે. પ્રાતઃસ્મરણીય પૂજ્યપાદ આગમોદ્ધારક આચાર્યપ્રવરશ્રી સાગરાનંદસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબે અભ્યાસીઓને ઉપયોગી થાય તેવા પવિત્ર હેતુથી એકલે હાથે અથાગ પરિશ્રમ સેવી જૈન ધર્મના પ્રાણસમી, પાયારૂપ, પવિત્ર આગમગ્રંથાવલીની સુવાચ આવૃત્તિ વર્ષો પૂર્વે પ્રકાશિત કરી હતી, ત્યાર બાદ જૈન ભંડારોના પારગામી અને અધિકારી પૂવ આગમપ્રભાકર, શ્રુતશીલવારિધિ મુનિશ્રી પુણ્યવિજ્યજી મહારાજે જુદા જુદા જ્ઞાનભંડારોમાં સચવાયેલ સામગ્રી એકત્ર કરી, તેનું શુદ્ધિકરણ, જરૂરી નોંધો કરી, આગમિક સાહિત્યનું વ્યાપક અને તલસ્પર્શી અધ્યયન– સંશોધન જીવનભર કર્યું હતું. મૂળ આગમોની સુસંપાદિત વ્યવસ્થિત આવૃત્તિ બહાર પડે તેવું સૂચન શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય તરફથી થતાં મૂળ આગમાં પ્રકાશિત કરવાની યોજના પૂવ આગમપ્રભાકર મુનિશ્રી પુણ્યવિજ્યજી મહારાજ અને આ વિષયના નિષ્ણાત વિદ્વાનોના સહકારથી તૈયાર કરી, આ કાર્યમાં પંડિત અમૃતલાલ મોહનલાલ ભોજકને સહકાર મેળવ્યો. આ રીતે આગમ ગ્રંથમાળાના મુખ્ય પ્રેરક પ. પૂ. આગમપ્રભાકર, શ્રુતશીલવારિધિ, વિદ્વર્ય મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ છે.
પીસ્તાલીશ મૂળ આગમગ્રંથો પ્રકાશિત કરવાની યોજનાનુસાર અગિયાર અંગ, બાર ઉપાંગ, છે છેદ, ચાર મૂળ, નંદિસત્ર, અનુયોગઠારસૂત્ર અને દસ પ્રકીર્ણક પ્રગટ કરવાનાં છે. આગમ સૂત્રોના મૂળ પાઠો સંશોધિત-સંપાદિત કરીને પાઠાંતરી સાથે આપવા ઉપરાંત ગ્રંથ, ગ્રંથકાર અને આનુષંગિક બાબતોની આધારભૂત અને તદ્વિષયક માહિતી આપતી પ્રસ્તાવના, શબ્દસૂચિ તેમજ વિવિધ વિષયને લગતાં પરિશિષ્ટો આપવામાં આવી રહ્યાં છે. આગમ પ્રકાશનની આ યોજના જૈન ધર્મ અને સાહિત્યની શકવર્તી સેવા બજાવવાની સાથે પ્રકાશન ક્ષેત્રે શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયને આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ અપાવે એવી નીવડી રહી છે. પ્રાતઃસ્મરણીય આગમપ્રભાકર પૂ૦ પુણ્યવિજ્યજી મહારાજના સાનિધ્યમાં વિ. સં. ૨૦૧૭નાં કારતક વદ ૩, તા. ૨-૧૧-૧૯૬૦ના નાના સરખા જ્ઞાન-સમારંભમાં આ પવિત્ર ભગીરથ કાર્યનું મંગળાચરણ કરવામાં આવ્યું હતું. આ રીતે અધ્યયન-અધ્યાપનને તેમ જ સંશોધન– સંપાદનને વેગ મળે તે માટે સસંશોધિત-સંપાદિત આવૃત્તિ તૈયાર કરવાનો પ્રારંભ થયો. એ રીતે આગમો અને બધા આગમિક સાહિત્યની આવી આવૃત્તિઓ પ્રગટ કરવાનો અનેરો અવસર પ્રાપ્ત થયો અને આપણાં બધાં પવિત્ર મૂળ આગમોનું અત્યારની વિજ્ઞાનિક પદ્ધતિએ સંશોધ–સંપાદન કરાવીને એને એકસરખાં રૂપમાં પ્રકાશિત કરવાની સંચાલકોની ભાવના સંપૂર્ણપણે સાકાર થઈ રહી છે.

Page #12

પ્રકાશકીય વિવેદન
પદ્મ પૂજ્ય આચાર્ય ભગવંત શ્રી વિજયસિદ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબની પરંપરાના પૂજ્યપાદ વિર્ય મુનિભગવંતશ્રી જંબૂવિજયજી મહારાજ પ્રાચીન અર્ધમાગધી, પ્રાકૃત અને સંસ્કૃત ભાષાના તો મર્મજ્ઞ વિદ્વાન છે જ, સાથોસાથ અર્વાચીન ગુજરાતી, મરાઠી, અંગ્રેજી જેવી બીજી અનેક ભાષાઓના સારા અભ્યાસી છે. ભારતીય દર્શનો અને જૈન આગમોના પ્રખર અભ્યાસી આ વિભૂતિસ્વરૂપ મુનિશ્રી સંશોધન, વાંચનાદિ પ્રવૃત્તિમાં સતત અભ્યાસરત રહીને સંશોધનાદિ જ્ઞાનકાર્ય કરી શકે તે માટે મોટાં નગરો—શહેરોમાં રહેતા નથી. શંખેશ્વર આસપાસની પવિત્ર ભૂમિના નાનાં ગામોમાં જ શાંતિપૂર્વક જિનશાસનના પ્રધાન અંગભૂત જ્ઞાનની ઉપાસના કરી રહ્યા છે. તેઓશ્રીની પાસે ભારત અને વિદેશના વિદ્વાનો જ્ઞાનપ્રાપ્તિ ગોષ્ઠિ માટે અવારનવાર આવીને ધન્યતા અનુભવતા હોય છે. તેઓશ્રીના સંસારી સંબંધે વયોવૃદ્ધ માતુશ્રી પૂ॰ સાધ્વીશ્રી મનોહરશ્રીજી મહારાજના તેઓના ઉપર અપ્રતિમ ઉપકાર અને આશીર્વાદ છે, જે તેઓશ્રીના માટે પ્રેરણારૂપે સતત સહાય કરે છે.
Ο
આ ગ્રંથમાળાના સર્જક અને પોષક તરીકે તેઓશ્રીએ ખૂબ જ પ્રેરણા અને કિંમતી માર્ગદર્શન આપેલ છે અને આ પ્રવાહ સતત ચાલુ છે. ભગીરથ જવાબદારીભર્યું આગમ પ્રકાશનનું કાર્ય તેઓ માત્ર શાસનભક્તિની અને શ્રુતજ્ઞાનાદિ પ્રત્યેના પ્રકાશન-પ્રચારાદિની વિનમ્ર ભાવનાથી ચીવટ અને અથાગ પરિશ્રમપૂર્વક, અવિરત કરી રહ્યા છે તે ખૂબ જ અનુમોદનીય અને વંદનીય છે. બધા પ્રત્યેનો તેઓશ્રીનો આત્મીયભાવ અને ઉપકાર હંમેશ ચિરસ્મરણીય અને અનુકરણીય રહેશે. જૈન સમાજમાં વિદ્વાનો ધણા છે પરંતુ આ રીતે કેવળ શ્રુતભક્તિથી સંપૂર્ણપણે આગમગ્રંથોના સંશોધન પ્રકાશન માટે પોતાનું સંપૂર્ણ યોગદાન કરવાની ભાવના પૂ. મુનિવર્યોંમાં પણ જે ગણ્યાગાંઠયા પાસે હોય તેમાં તેઓશ્રી પ્રથમ નજર સમક્ષ તરવરી રહે છે. તેઓશ્રીની પ્રેરણા અને માર્ગદર્શનથી કાર્ય સુવ્યવસ્થિત રીતે આગળ વધી રહ્યું છે. આ યોજનાના પ્રારંભમાં પ્રજ્ઞાચક્ષુ પં. સુખલાલજી, પુરાતત્ત્વાચાર્ય જિનવિજયજી, પં. બેચરદાસ દોશી, પં. દલસુખભાઈ માલવિયા આદિ વિદ્વાનોનો સહકાર મળેલ છે.
આજ સુધી અમારી ગ્રંથમાળા દ્વારા નીચે મુજબના આગમગ્રંથોનું પ્રકાશન થયેલ છે :
૨.
संः पुण्यविजयो मुनि आदि
: नंदिमुत्तं अणुओगद्दाराई च २. ( १ ) : आयारांगसुतं
२. (२) : सुयगडंग सुत्तं
जम्बू विजय मुनि जम्बू विजय मुनि संः जम्बूविजय मुनि
सं: पं. बेचरदास जीवराज दोशी सं: पं. बेचरदास जीवराज दोशी सं: पं. बेचरदास जीवराज दोशी सं: पुण्यविजय मुनि आदि
सं: पुण्यविजयो मुनि आदि सं: पुण्यविजय मुनि आदि
રૂ. : ठाणांग सुत्तं समवायांगसुत्तं ૪. (૨) : વિયાજ્ઞવળત્તિસુત્ત માન—૨ ૪. (૨) : વિયાવળત્તિસુત્ત મગ-૨ ૪. (૩) : વિયાવળત્તિમુત્તું મા-રૂ : पण्गवणासुत्तं भाग - १
.
૨.
'.
: qવાસુનું માગ-૨ : સવૈયાયિપુત્ત, ઉત્તરાયાË, आवासय सुतं च
૨૭. (૨) : વાયસુત્તારૂં માગ-૨ ૨૭. (૨) : વાયપુત્તારૂં માગ-૨

सं: पुण्यविजयो मुनि आदि सं: पुण्यविजयो मुनि आदि
૧૧

Page #13

પ્રકાશકીય નિવેદન
અમારા અગાઉના પ્રકાશનોમાં જણાવ્યું છે તેમ પૂજ્યપાદ મુનિ ભગવંત શ્રી પુણ્યવિજ્યજી મહારાજના તા. ૧૪-૬-૭૧ ના રોજ થયેલા દેહાવસાન પછી સમગ્ર જૈન આગમોના સંશોધનસંપાદન કરવા-કરાવવાની સંપૂર્ણ જવાબદારી પૂરપાદ વિઠદ્વયં મુનિ ભગવંત શ્રી જંબૂવિજયજી મહારાજ સાહેબે સ્વીકારીને અમને ચિંતામુક્ત કર્યો છે. ઈ. સ. ૧૯૭૨-૭૩ થી તેઓશ્રી આગમ પ્રકાશન કાર્યને સતત વેગ આપતા રહ્યા છે. શ્રુતભક્તિરૂપ તેઓશ્રીના સહકાર બદલ અમે અંતઃકરણપૂર્વક ઉપકારવશ છીએ. દીવાદાંડીરૂપ આ ભાવના ઝીલી, સંસ્થાના આદ્યપ્રેરક યુગવીર આચાર્યશ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજના સમુદાયના પરમપૂજ્ય સાધ્વીજી શ્રી કારશ્રીજી મહારાજની પ્રેરણા, માર્ગદર્શન અને સહકાર પ્રત્યે અમે ત્રિવિધયોગે ભાવસહિત વંદના કરીએ છીએ. તેમજ ૫. અમૃતલાલ મોહનલાલ ભોજકે આત્મીયભાવે આ ગ્રંથના પ્રકાશનમાં અનેકવિધ પ્રેરણાત્મક સહકાર આપ્યો છે તે બદલ અમે તેઓશ્રીના ઋણી છીએ.
અમારી આ આગમ પ્રકાશન યોજનાના પ્રારંભથી જ ભારતીય દર્શનશાસ્ત્રના ઊંડા અભ્યાસી પં. દલસુખભાઈ માલવણિયાએ આત્મીયભાવે સહકાર આપ્યો છે. આ ગ્રંથની ગુજરાતી ભાષામાં લખેલી પ્રસ્તાવનાનું અંગ્રેજીમાં ભાષાંતર સુવિખ્યાત વિદ્વાન અને આ સંસ્થાના પૂર્વ વિદ્યાર્થી ડૉ. નગીનદાસ જે. શાહે કરેલ છે. અમારી સંસ્થાના અવિભાજ્ય અંગરૂપ સનિષ્ઠ માનાર્હ ડિરેકટર શ્રી કાન્તિલાલ ડાહ્યાભાઈ કોરાએ મુદ્રણ આદિ કાર્યોની બધી જવાબદારીઓને પોતાની સમજીને અસાધારણ સહકાર આપેલ છે. જ્ઞાન પ્રકાશનના આ કાર્યમાં સહકાર આપવા બદલ અમે આ ત્રણેય વિદ્વાનોના આભારી છીએ.
દર્શન અને આગમના ભારતીય તેમ જ વિદેશી વિદ્વાનોને આ કાર્ય માટે પ્રેરણાદાયી સહકાર મળેલ છે તે સહુના અમે ઋણી છીએ.
શ્રુતભક્તિના આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ અપાવે એવાં આ સંગીન અને અનુમોદનીય આગમસૂત્રોના સંશોધન અને પ્રકાશન માટે “શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય જિનાગમ ટસ્ટ”ના નામે સ્વતંત્ર ટ્રસ્ટ રજિસ્ટર થયેલ છે, જેના ટ્રસ્ટીઓ નીચે મુજબ હતા?
(૧) શ્રી પ્રવીણચંદ્ર હેમચંદ કાપડિયા (૨) ,, જયંતીલાલ રતનચંદ શાહ (૩) , વૃજલાલ કપુરચંદ મહેતા (૪) , રસિકલાલ મોતીચંદ કાપડિયા (૫) , પ્રતાપભાઈ ભોગીલાલ તાજેતરમાં ટ્રસ્ટીઓની ચૂંટણી થતાં નીચે મુજબ ટ્રસ્ટીઓ ચૂંટાયા છે : (૧) શ્રી ડુંગરશી રામજી ગાલા (૨) , પ્રમોદચંદ્ર ચીમનલાલ શાહ (૩) ,, મહીપતરાય જાદવજી શાહ (૪) , માણેકલાલ વાડીલાલ સવાણી (૫) , વસનજી લખમશી શાહ
આ ટ્રસ્ટના અન્વેષકો તરીકે મે. વિપિન ઍન્ડ કંઇ ચાર્ટર્ડ એકાઉન્ટન્ટ સેવા આપે છે એ બદલ અમે તેઓશ્રીના આભારી છીએ.

Page #14

પ્રકાશકીય નિવેદન જરૂરી માર્ગદર્શન માટે નીચે જણાવેલ ભાઈઓની બનેલ સમિતિના સભ્યોના અમે આભારી છીએ :
(૧) શ્રી કંચનલાલ વાડીલાલ શાહ ] પાટણ જૈન (૨) , મફતલાલ ભીખાચંદ શાહ { મંડળના , જે. કે. શાહ
પ્રતિનિધિઓ (૪) , સેવંતીલાલ કે. શાહ (૫) , શાંતિલાલ ટી. શાહ | વિદ્યાલયના મંત્રીઓ (૬) , હિંમતલાલ એસ. ગાંધી ) (૭) ડો. રમણલાલ ચી. શાહ | વિદ્યાલયના બે સભ્યો (૮) ડૉ. જયંતીલાલ સૂરચંદ્ર બદામી ! '
એક્ષ-ઑફિસીયો શ્રી કાન્તિલાલ ડાહ્યાભાઈ કોરા, માનદ્ ડિરેક્ટર
આગમ પ્રકાશનના કાર્યમાં ઉપરોક્ત મહાનુભાવોનો સહકાર મળેલ છે, અમે તેઓનો અંતઃકરણપૂર્વક આભાર માનીએ છીએ.
આગમ સંશોધન-પ્રકાશન પ્રવૃત્તિ જેટલી અસાધ્ય છે, તેટલી જ આર્થિક પુષ્ટિ માગે છે. પૂજ્ય મુનિ મહારાજે, સંઘો અને જ્ઞાન ભંડારના કાર્યવાહકોને ઉદારદિલે સહાય આપવા પ્રેરણા આપે છે, તે છતાં આ સહાય જરૂરિયાતના પ્રમાણમાં ઘણી ઓછી છે. ધર્માનુરાગી આગમપ્રેમી મહાનુભાવો, સંસ્થાઓ અને જ્ઞાનભંડારોના કાર્યવાહકોએ આ મંગળ પ્રવૃત્તિને વેગવંતી કરવા ભકિતભાવથી પ્રેરાઈ ઉદાર આર્થિક પુષ્ટિ આપવાની આવશ્યકતા છે. સાત ક્ષેત્રોમાં સૌ પ્રથમ જિનપ્રતિમા, જિનમંદિર અને ત્યાર બાદ ત્રીજું જિનાગમનું મહત્ત્વનું સ્થાન છે. આ પવિત્ર કાર્ય અંગે પરમપૂજ્ય આચાર્ય ભગવંતો, પરમ પૂજ્ય મુનિરાજે, પરમ પૂજ્ય સાધ્વીજી મહારાજેને આ મહત્વના જ્ઞાનપ્રકાશન કાર્યમાં વધુ ને વધુ આર્થિક સહ્યોગ આપવા સકળ શ્રીસંઘને સતત પ્રેરણા આપતા રહેવા વિનંતી છે. તેઓશ્રીના ઉપકારવશ થઈ ત્રિવિધયોગે વંદન કરીએ છીએ.
- જિનાગમ સંશોધન કાર્ય અંગે ભારતના જુદા જુદા સ્થળોના જ્ઞાનભંડારોની સામગ્રીનો ઉપયોગ કરવા દેવા માટે તે તે જ્ઞાનભંડારોના કાર્યવાહકોનો અમે અંતઃકરણપૂર્વક આભાર માનીએ છીએ. તે ઉપરાંત આ કાર્યમાં જે જે મહાનુભાવોને એક યા બીજી રીતે સહકાર મળેલ છે, તેઓને અંતઃકરણપૂર્વક આભાર માનીએ છીએ.
મૌજ પ્રિન્ટિંગ બ્યુરોના મુખ્ય સંચાલક શ્રી પ્રભાકરભાઈ ભાગવત અને અન્ય કાર્યકરોએ મુદ્રણ કાર્યમાં સંપૂર્ણ સહકાર આપ્યો છે તે માટે અમે કૃતજ્ઞતાની લાગણી અભિવ્યક્ત કરીએ છીએ.
જૈન સાઇન 9નારાના કાર્યને વેગ આપવાની ભાવનાને અમે આ ગ્રંથ પ્રકાશિત કરીને ધન્યતા અનુભવીએ છીએ. ઑગસ્ટ ક્રાંતિ માર્ગ
સેવંતીલાલ કેશવલાલ શાહ મુંબઈ ૪૦૦ ૦૩૬
શાંતિલાલ ટોકરશી શાહ ભાદરવા વદ ૧૧, ૨૦૦૫
હિંમતલાલ શાંતિલાલ ગાંધી તા. ૨૫-૯-૧૯૮૯
માનદ મંત્રીઓ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય

Page #15

આર્થિક સહયોગ
વળથવુત્તારૂં : માગ ૨—પ્રગટ થયા પછી નીચે મુજબ આર્થિક સહકાર મળેલ છે, જેનો અમને આનંદ છે. સહકાર આપનાર શ્રી સંધો, સંસ્થાઓ અને મહાનુભવોનો આભાર માનતાં, હજુ ઉદાર દિલનો સહકાર આ મંગળ પ્રવૃત્તિ માટે મળતો રહેશે એવી અમને શ્રદ્ધા છે.
*૧ શ્રી આત્મવલ્લભ જૈન સ્મારક શિક્ષણ નિધિ, દિલ્હી (૫૦,૦૦૦+૫,૦૦૦) ૪૨ શ્રી પ્લૉટ શ્વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક જૈન તપગચ્છ સંઘ, રાજકોટ
૩ શ્રી ગોવાળીઆ ટૅન્ક જૈન સંઘ, મુંબઈ
૪ શ્રી જવેરચંદ પ્રતાપચંદ શ્રી સુપાર્શ્વનાથ જૈન સંઘ, મુંબઇ
૫ શ્રી પ્રિન્સેસ સ્ટ્રીટ લોહારચાલ જૈન સંઘ, મુંબઈ
૬ શ્રી જ્ઞાન પૂજન
૭ શ્રી મહત્તરા સાધ્વી શ્રી મૃગાવતીશ્રીજી ફાઉન્ડેશન, દિલ્હી
૮ શ્રી મરીન ડ્રાઇવ જૈન આરાધક ટ્રસ્ટ, મુંબઇ
૯. શ્રી મંગલ પારેખ ખાંચો શ્રી જૈન શ્વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક સંઘ, અમદાવાદ ૧૦ શ્રી જગદ્ગુરુ હીરસૂરીશ્વરજી શ્વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક તપગચ્છ શ્રી જૈન સંધ, મલાડ ૧૧ શ્રી પ્રધાનમેન ચુનીલાલ શાહ હ. શ્રી જસુભાઈ, મુંબઈ
હૃદયસ્પર્શી સહકાર બદલ આભાર.
*
*
આ રકમ જ્ઞાતાધર્મકથા'ના પ્રકાશન માટે મળેલ છે,
આ રકમ ‘જ્યોતિષ્કરેંડક માટે મળેલ છે.

३०
પેઢ
૫૫,૦૦૦ + ૦ ૦
૩૫,૦૦૦ • ૦ ૦
૩૨,૦૦૩ - ૦૦
૧૫,૦૦૦ ૨૦૦
૧૦,૦૦૦ : ૦૦
૯,૬૪૫૭૦
૫,૦૦૦ × ૦૦
૨,૫૦૦ : ૦૦

૧,૦૦૦-૦૦
૭૫૦.૦૦ ૫૦૧-૦૦

Page #16

આભાર
શ્રી પ્લૉટ શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જૈન તપગચ્છ સંઘ, રાજકોટની તા૦ ૧૩–૧૧–૧૯૮૮ ના રોજ મળેલ સભામાં પવિત્ર મહામંગલકારી જિનાગમ સંશોધનની પ્રકાશન પ્રવૃત્તિને પ્રોત્સાહિત કરવાની ઉદાર ભાવનાથી ૩૦ ૩૫,૦૦૦/- અંકે રૂ॰ પાંત્રીસ હજાર મંજૂર કરી મોકલી આપેલ છે. શ્રી સંઘની જ્ઞાન પ્રકાશનની દીર્ઘદષ્ટિભરી ઉદાર ભાવના મદલ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય આભાર માને છે.

સેવંતીલાલ કેશવલાલ શાહ શાંતિલાલ ટોકરશી શાહ હિંમતલાલ શાંતિલાલ ગાંધી
માનદ મંત્રીઓ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય

Page #17

ઋણસ્વીકાર
જૈન આગમ ગ્રંથોના સંશોધન-સંપાદન અને પ્રકાશનના કાર્યમાં વેગ આપવાના ઉદ્દેશથી, વિ॰ સં૦ ૨૦૦૧ની સાલમાં, પાટણ (ઉ.ગુ.)માં પૂજ્યપાદ મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજની પ્રેરણાથી અને મુ. શ્રી કેશવલાલ કીલાચંદના પ્રયાસોથી સ્થપાયેલ શ્રી જિનાગમ પ્રકાશિની સંસદ (ડે. શ્રી. પાટણ જૈન મંડળ, છછ, મરીન ડ્રાઇવ, મુંબઈ-૨૦) તરફથી શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય (મુંબઈ)ની મૂળ જૈન આગમો પ્રકાશિત કરવાની યોજના માટે રૂ૦ ૧,૩૫,૫૬૬-૦૦ અંકે એક લાખ પાંત્રીસ હજાર પાંચસો છાસઠ રૂપિયા પૂરા મળ્યા છે; આ ભવ્ય સહકાર માટે અમે શ્રી જિનાગમ પ્રકાશિની સંસદનો, શ્રી પાટણ જૈન મંડળનો તથા એ બન્ને સંસ્થાના કાર્યકરોનો અંતઃકરણપૂર્વક આભાર માનીએ છીએ.

સેવંતીલાલ કેશવલાલ શાહ શાંતિલાલ ટોકરશી શાહ હિંમતલાલ શાંતિલાલ ગાંધી માનદ મંત્રીઓ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય

Page #18

પ્રસ્તાવના
પ્રમાણમાં લઘુકાય કહી શકાય તે જ્યોતિષ્કરંડક ગ્રંથના પ્રસ્તુત સંપાદન–પ્રકાશનનું મહત્ત્વ ભારતીય જ્યોતિષની દૃષ્ટિએ ઘણું છે. આ હકીક્ત પ્રસ્તુત પ્રસ્તાવનામાંથી જાણી શકાશે. જ્યોતિષ્કરંડકની મૂલવાચના અને તેના કર્તા
આ ગ્રંથની સંપૂર્ણ વાચના આપણા અમૂલ્ય પ્રાચીન ગ્રંથભંડારોમાંના બે હસ્તલિખિત ગ્રંથભંડારોમાં આજ દિન સુધી સચવાયેલી હતી, પણ તેની સર્વપ્રથમ માહિતી, આજીવન અનવરતશાસ્ત્રસંશોધનનિરત મારા અનન્ય ઉપકારી ગુરુદેવ વિરેણ્ય આગમપ્રભાકર શ્રુત-શીલવારિધિ દિવંગત પૂજ્યપાદ મુનિભગવંત શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજજીએ આપી. પૂજ્યપાદ આગમપ્રભાકર મહારાજે તેમના તલસ્પર્શી સાહિત્યસંશોધનના કાર્યકાળમાં અનેક જૈન-અજેન અજ્ઞાત ગ્રંથોની માહિતી આપીને જ્ઞાનોપાસના તો કરી જ છે, તદુપરાંત અભ્યાસીવર્ગ તથા જ્ઞાનભક્ત વર્ગ ઉપર તથા પ્રકારનો ચિરંજીવ ઉપકાર પણ કર્યો છે.
પ્રસ્તુત ગ્રંથની રચના, “સૂર્યપ્રાપ્તિ’ નામક જૈન ઉપાંગસૂત્રમાં પ્રરૂપિત વિષયના આધારે કરવામાં આવી છે. આ હકીક્ત જ્યોતિષ્કડકના કર્તાએ જણાવી છે. જુઓ ગાથા ૭ અને ૪૦૪.
| વિક્રમના બારમા શતકમાં થયેલા અનેક શાસ્ત્રોના મર્મજ્ઞ વ્યાખ્યાકાર આચાર્ય શ્રી મલયગિરિ સૂરિએ પ્રસ્તુત જ્યોતિષ્કરંડક ગ્રંથ ઉપર સંસ્કૃત ભાષામાં વૃત્તિ રચી છે. આ વૃત્તિ સહિત જ્યોતિષ્કરંડક ગ્રંથને, પૂજ્યપાદ આગમોદ્ધારક આચાર્ય ભગવંત શ્રી સાગરાનંદસૂરિ મહારાજે સંપાદિત કરીને ઈ. સ. ૧૯૨૮માં ઋષભદેવજી કેશરીમલ સંસ્થા-રતલામ-દ્વારા પ્રકાશિત કરેલ છે. આ મુદ્રિત વૃત્તિને તથા પ્રાચીન હસ્તલિખિત પ્રતિઓને જોતાં સ્પષ્ટ થાય છે કે જ્યોતિષ્કરંડક ગ્રંથની સંપૂર્ણ વાચના તેના વૃત્તિકાર આચાર્ય શ્રી મલયગિરિસૂરિને પણ મળી ન હતી. વૃત્તિસમ્મત વાચનાની પહેલી ગાથા “મુળ તાવ સૂરપત્તિવOUTi'થી જ ફલિત થાય છે કે, આ ગાથાની પૂર્વે જિજ્ઞાસારૂપે પ્રશ્નનું નિરૂપણ હોવું જોઈએ. અહીં વૃત્તિકારે સૂચિત પ્રશ્નના ભાવને, પૂર્વાચાર્યે જણાવેલ ઉપોદઘાતરૂપે જણાવેલ છે. તથા વૃત્તિસમ્મત વાચનાના પ્રારંભમાં મંગલરૂ૫ ઈષ્ટદેવતાનમસ્કાર નથી તેનું સમાધાન પણ વૃત્તિકારે કરેલ છે. આથી અનુમાન કરી શકાય કે, વૃત્તિકાર આચાર્ય શ્રી ભલયગિરિસૂરિને પ્રસ્તુત ગ્રંથના પ્રારંભની છ ગાથાઓ નહીં મળી હોય. આમ છતાં પ્રારંભની ૨ થી ૬ ગાથાના ભાવને વૃત્તિકાર નોંધે છે, તે વસ્તુ વિશેષ વિચારણીય છે.
અહીં જણાવેલ જ્યોતિષ્કરંડકની મુદ્રિત વૃત્તિમાં મૂલગ્રંથની ગાથાસંખ્યા ૩૭૬ છે. જ્યારે પ્રસ્તુત પ્રકાશનમાં મૂલગ્રંથની ૪૦૫ ગાથા છે. જ્યાં જ્યાં મૂલગાથા અધિક છે ત્યાં ત્યાં પ્રસ્તુત ગ્રંથના સંપાદકજીએ ટિપ્પણુમાં નોંધ આપેલી છે.
પ્રસ્તુત ગ્રંથની અંતિમ ૪૦૫મી ગાથામાં જણાવ્યા પ્રમાણે “જ્યોતિષ્કરંડક મૂલગ્રંથના કર્તા પાદલિપ્તસૂરિ છે એમ સ્પષ્ટ થાય છે. આમ છતાં સંતવૃત્તિકાર આચાર્ય શ્રી મલયગિરિસૂરિ,
અમારા પ્રસ્તુત પ્રકાશનની ૨૮મી “મધ સુક્ષમા વસ્ત્રો” ગાથા મુદ્રિત વૃત્તિના સંપાદકજીએ મૂલગાથારૂપે ન લેતાં વૃત્તિગત ગ્રંથાન્તરની અવતરણગાથારૂપે સ્વીકારી છે, જુઓ મુદ્રિત વૃત્તિ પૃ. ૫૧ પંક્તિ ૧૩ મી.

Page #19

પ્રસ્તાવના
પાદલિપ્તસૂરિને જ્યોતિષ્કડંકના વૃત્તિકાર તરીકે નોંધે છે. આ સંબંધમાં પ્રસ્તુત ગ્રંથના સંપાદક આગમપ્રભાકરજી મહારાજનું મંતવ્ય આગળ નોંધ્યું છે તે જોવા ભલામણ કરું છું.
૧૯
વૃત્તિસહિત મુદ્રિત જ્યોતિકદંડક ગ્રંથની મૂલવાચનામાં કેટલ'ક સ્થળે અક્ષમ્ય અશુદ્ધિઓ છે તે પ્રસ્તુત ગ્રંથની વાચનાથી શુદ્ધ થઈ શકી છે.
જ્યોતિષ્ઠર્ંડકની સંસ્કૃતવૃત્તિ અને પ્રસ્તુત પ્રાકૃત ટિપ્પનક જોતાં જાણી શકાય છે કે; કોઈ કોઈ સ્થળે મૂલવાચનામાં ભિન્ન પાડે છે. આથી અનુમાન કરી શકાય કે, પ્રસ્તુત પ્રાકૃત પ્પિનકની સંપૂર્ણ પ્રતિ, વૃત્તિકાર આચાર્ય શ્રી મલયગિરિજીની સામે ન હતી. ઉદાહરણુ તરીકે પ્રાકૃત ટિપ્પનકકાર પ્રસ્તુત ગ્રંથનાં કુલ ૨૩ પ્રાભૂત-અધ્યયન જણાવે છે. જ્યારે આચાર્યશ્રી મલય ગેરિજી ૨૧ પ્રાભૂત જણાવે છે, જુઓ પૃષ્ઠ ૨ ટિપ્પણી ૧૧ મી.
પ્રાકૃત ટિપ્પનકના કર્તાએ સંપૂર્ણ મૂલવાચના આપી છે તેથી પ્રસ્તુત પ્રકાશનની મૂલવાચનામાં ભાષાની દૃષ્ટિએ પ્રાચીન કહી શકાય તેવા કેટલાક પ્રયોગો અભ્યાસી અન્વેષકોને મળે તેમ છે.ર પ્રાકૃત ટિપ્પનક સિવાયની જ્યોતિ કડંકની હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં તથા વ્રુત્તિગત મૂલપાડમાં ભાષાનું સ્વરૂપ બદલાયું છે.
પ્રસ્તુત પ્રકાશનથી નિશ્ચિત થાય છે કે, જ્યોતિષ્કરšકની સંપૂર્ણ મૂલવાચના આપણને પ્રાપ્ત થઈ છે અને તેના કર્તા આચાર્યશ્રી પાદલિપ્તસૂરિ છે.
જ્યોતિડક ટિપ્પનક અને તેના કર્તા
જોકે પ્રસ્તુત ગ્રંથના અંતે, અહીં જણાવેલ ટિપ્પનકને તેના કર્તા શ્રી શિવનંદિવાચકે ‘વૃત્તિ તરીકે જણાવ્યું છે, તદ્દનુસાર પ્રસ્તુત ગ્રંથના સંપાદક પૂજ્યપાદ આગમપ્રભાકરજી મહારાજે જેસલમેરના જ્ઞાનભંડારની સૂચિમાં આને ‘વૃત્તિ’ તરીકે જ નોંધ્યું છે, પણ તેની રચના વૃત્તિસ્વરૂપની નહીં જણાયાથી, સંપાદકજીએ પોતે જ તેને ટિપ્પનક તરીકે સ્વીકાર્યું છે. આ ટિપ્પનકમાં અનેક સ્થાનોમાં ભાષાના પ્રાચીનસ્વરૂપને જણાવે તેવા પ્રયોગો છે, તે આ પ્રમાણે—
सङ्घीय = षष्टया पृष्ठ १४ पंक्ति ७, पृष्ठ ६५ पंक्ति १६, पृ० ८३ पं० १६ पं० २०. १०३ पं० १९, पृ० १०४ पं० १४. ९७ पं० ६.
""
बावडीय = द्विषष्टया पृ० २५ पं० १, पृ० = द्विषष्टेः पृ० ८८ पं० २१, पृ० तीसाय = त्रिंशत्या पृ० ३४ पं० पंचमीय = पञ्चम्याम् पृ० ३६ पं० ४.
વાડતીય = નવનવા ૩૦ ૪૭ f૦ ૪ વૃં ૨૪,
एगडीय, एक्कसडोप = एकषष्ट्या पृ० ५० पं० ५, पृ० ५३ पं० ५ पं० १६, पृ० १०६ पं० ८. सत्तड्डीय = सतषष्ट्या पृ० ५५ पं० १३, पृ० ५८ पं० ११, पृ० ६२ पं० १ पं० ४ पं० १९
વં૦ ૨૨, ૬૦ ૬૨ વં૦ ૧,
सप्तषष्टेः पृ० ६२ पं० २३, पृ० ७९ पं० २९, पृ० ९७ पं० ७, पृ० १०० पं० १९.
',
=
१३, पृ० ४० पं० ४, पृ० ५८ पं० १८.
૨. જુઓ, સત્તમીય = સપ્તમ્યામ્ ગાથા ૨૪૭ અને ગા. ૨૫૦, ૨૩થીય= ચતુર્થામ્ ગાથા ૨૪૮ અને ગાથા ૨૫૦, શેરિસીય = વૌહગ્યામ્ ગાથા ૩૯૬, થાવિનો=સ્થાપ્યુંઃ ગાથા ૩૯૧, તાતિર્થં= તાવપ્રમાળનું ગાથા ૩૫૮.

Page #20

પ્રસ્તાવના
, सप्तषष्टयाम् पृ. ७५ पं० १६. तीसाय = त्रिंशतेः पृ०६१६० १४. अट्ठासीतीय-अष्टाशीत्या पृ० ७६ पं०६ पं० १३, पृ० ७७५० ६. सातीय = स्वातेः पृ० ७७ पं० १२. तेवीसाय त्रयोविंशतेः,,, बावत्तीय = द्विसप्ततेः पृ० ७९ पं० १.
, द्विसप्तत्या पृ० ७९५०३. तेसीतीय = त्र्यशीतौ पृ. ८० पं० ९, पृ० १०४ पं० १७. रासीय = राशौ पृ०८६ पं० १८. तिधीय = तिथ्या पृ० १०७५० १३. पच्छिल्लाय गाधाय = पाश्चात्या गाथायाः पृ० ११० पं० १०. आकुट्टीयं = आकुट्याम् पृ० ६३ पं० ५. कतित्थियं = कतितमायाम् पृ०६७५० १२. कतित्थीयं =
, पं० १६. एक्कारसोयं = एकादश्याम् पृ० ७०५० ९. कातिधीयं = कस्यां तिथौ पृ० ७३ पं० १. तिधीयं = तिथौ पृ० ७१ पं०५, पृ० ७८ पं० २१. दसमीयं = दशम्याम् पृ० ७८ पं० २१. गंडियायं = °गण्डिकायाम् पृ० १०८ पं० १५. पोरिसीयं = पौरुष्याम् पृ० १०९५०८. पंचमीयं = पञ्चम्याम् पृ० १०९५० १९५० २९. थिच्चा = स्थित्वा पृ० ८१ पं० ९। थाविताणि, थावियाणि = स्थापितानि पृ० ८७ पं० १५, पृ० १०९ पं० १०। थावितो = स्थापितः पृ० ९१ पं० ७, पृ० १०१ पं. १४ । थाविता = स्थापिता पृ० ९१ पं०८। थावितं = स्थापितम् पृ० ९१५० १४।
ઉપર જણાવેલ ટિપીકમાં આવેલા પ્રયોગો, પ્રસ્તુત સંપાદનમાં ઉપયુક્ત વિકમના પંદરમ શતકમાં લખાયેલી ટિપ્પનકની પ્રતિમાં સચવાયેલા છે, તેનું શ્રેય પ્રસ્તુત ટિપ્પનકની ઉત્તરોત્તર નકલ કરનાર લેખકોને છે. જોકે હું ભાષાશાસ્ત્રી નથી, છતાં અનેક પ્રાપ્ત ગ્રંથો વાંચવા, લખવા અને સંપાદિત કરવાનું જે કંઈ અલ્પ-સ્વલ્પ સૌભાગ્ય મને મળ્યું છે તેના પચાસ વર્ષના અનુભવથી અનુમાન કરી શકું કે, જ્યોતિષ્કરંડક મૂલગ્રંથની ભાષાને અનુસરતી પ્રસ્તુત ટિપનકની ભાષા ઘણું પ્રાચીન હોવી જોઈએ. ટિપનકકારે અંતમાં પોતાનું નામ જણાવીને શ્રી જિનદેવગણિ માટે ટિપનકની રચના કરી છે, એટલું જ જણાવ્યું છે. આથી તેમના સંબંધમાં વિશેષ વિગતો મેળવવી અશક્ય છે. આ રચના સિવાય તેમની કોઈ રચના મળી નથી તેમજ ગ્રંથાંતરોમાં તેમના નામનો ઉલ્લેખ પણ જાણ્યો નથી. આમ છતાં અહીં નોંધેલ ટિપનકના ભાષાપ્રયોગોના આધારે અનુમાન કરી શકાય કે, શ્રી શિવનંદિવાચક અને મૂલગ્રંથકાર શ્રી પાદલિપ્તસૂરિના વચમાં સમયનું અંતર ઓછું હોવું જોઈએ. ટિપનકકારના નામના આધારે ક૯પી શકાય કે, તેઓ પૂર્વાવસ્થામાં બ્રાહ્મણકુળના હશે.

Page #21

२०
પ્રસ્તાવના
અહીં જણાવેલ જ્યોતિકરકર્તા પાદલિપ્તસૂરિ આદિના સંબંધમાં, પ્રસ્તુત ગ્રંથના સંપાદકજીએ, ઈ. સ. ૧૯૬૧માં શ્રીનગર (કાશ્મીર)માં મળેલી ‘અખિલ ભારતીય પ્રાચ્યવિદ્યા परिषना 'प्राकृत मने नैनधर्म विभाग'ना अध्यक्षस्थानेथा यापेक्षा " जैन आगमवर और प्राकृत वाङ्मय ” शीर्ष अभिलाषशुभां भणावेसी हुडीम्त नीये प्रमाणे छे :–
" पादलिप्ताचार्य (वीरनिर्वाण संवत ४६७ के आसपास ) - इन आचार्यने तरंगवई नामक प्राकृतदेशी भाषामयी अतिरसपूर्ण आख्यायिकाकी रचना की है. यह आख्यायिका आज प्राप्त नहीं है। किन्तु हारिजगच्छीय आचार्य यश (?) रचित प्राकृत गाथाबद्ध इसका संक्षेप प्राप्त है. डा० अर्न्स लॉयमानने इस संक्षेपमें समाविष्ट कथांशको पढ़कर इसका जर्मन में अनुवाद किया है. यही इस आख्यायिकाकी मधुरताकी प्रतीति है. दाक्षिण्यांक उद्योतनसूरि, महाकवि धनपाल आदिने इस रचनाकी मार्मिक स्तुति की है. इन्हीं आचार्यने ज्योतिष्करंडक शास्त्रकी प्राकृत टिप्पनकरूप छोटी सी वृत्ति लिखी है, इसका उल्लेख आचार्य मलयगिरिने अपनी सूर्यप्रशतिवृत्ति में (पत्र ७२ व १०० ) और ज्योतिष्करंडक - वृत्ति (पृष्ट ५२, १२१, २३७) किया है. यद्यपि आचार्य मलयगिरिने ज्योतिष्करंडकवृत्तिको पादलिप्साचार्य निर्मित बतलाया है किन्तु आज जैसलमेर और खंभातमें पंद्रहवीं शती में लिखी गई मूल और वृत्तिसहित जो हस्तप्रतियाँ प्राप्त हैं उन्हें देखते हुए आचार्य मलयगिरिके कथनको कहाँ तक माना जाय, वह मैं तज्ज्ञ विद्वानों पर छोड़ देता हूँ. उपर्युक्त मूलग्रन्थ एवं मूलग्रन्थसहित वृत्तिके अंतमें जो उल्लेख हैं वे क्रमशः इस प्रकार हैं :
कालपणाणसमासो पुव्वायरिएहिं वण्णिओ एसो ।
दिणकर पण्णत्तीतो सिस्सजणहिओ सुहोपायो ||
पुव्वायरियकयाणं करणाणं जोतिसम्मि समयम्मि ।
पालित्तण इणमो रइया गाहाहिं परिवाडी || ज्योतिष्करण्डकप्रान्तभाग.
॥
काण्णा समासोपुव्वायरिएहिं नीणिओ एसो । दिणकर पण्णत्तीतो सिस्सजणहिओ पिओ..... पुव्वायरियकयाय नीतिसमसमएणं । पालित्तकेण इणमो रइया गाहाहिं परिवाडी || ॥ णमो अरहंताणं ॥
कालण्णाणस्सिमो वित्ती णामेण चंद [ १ लेह ] त्ति ।
सिवनं दिवायगेहिं तु रोयिगा (रइया) जिणदेवगतिहेतूणं (? गणिहेतुं ) |

॥ ग्रं० १५८० ॥ – ज्योतिष्करण्डकवृत्ति प्रान्त भाग ॥
इन दोनों उल्लेखोंसे तो ऐसा प्रतीत होता है कि-मूल ज्योतिष्करंडक प्रकीर्णकके प्रणेता पादलिप्ताचार्य हैं और उसकी वृत्ति, जिसका नाम 'चन्द्र[लेखा]' है, शिवनन्दी वाचककी रचना है, आचार्य मलयगिरिने तो सूर्यप्रज्ञप्तिवृत्ति में एवं ज्योतिष्करण्डकवृत्तिमें इस वृत्तिके प्रणेता पादलितको कहा है. संभव है, आचार्य मलयगिरि के पास कोई अलग कुलकी प्रतियाँ आई हों जिनमें मूलसूत्र और

Page #22

પ્રસ્તાવના
वृत्तिका आदि - अन्तिम भाग छूट गया हो. जैसलमेर के ताड़पत्रीय संग्रहकी ज्योतिष्करंडक मूलसूत्रकी प्रतिमें इसका आदि और अन्तका भाग नहीं है. आचार्य मलयगिरिको ऐसे ही कुलकी कोई खंडित प्रति मिली होगी जिससे अनुसंधान करके उन्होंने अपनी वृत्तिकी रचना की होगी.
इन आचार्यने 'शत्रुंजयकल' की भी रचना की है. नागार्जुन योगी उनका उपासक था। इसने इन्हीं आचार्यके नामसे शत्रुंजय महातीर्थ की तलहटी में पादलितनगर [ पालीताणा ] वसाया था, ऐसी अनुश्रुति जैन ग्रन्थोंमें पाई जाती है.
भुखो, सागरगछ नैन उपाश्रय-वडोहराद्वारा ४. स. १८६८ मा अाशित “ज्ञानांनसि” ગ્રંથના ‘હિંદી તથા સંસ્કૃત લેખ વિભાગ'નાં પૃષ્ઠ ૨૫–૨ ૬.
૨૧
પ્રસ્તુત ગ્રંથના સંપાદન-પ્રકાશનનું મહત્ત્વ
આ ગ્રંથના પ્રકાશનથી જ્યોતિષ્કડક ગ્રંથની સંપૂર્ણ મૂલવાચના મળી છે અને સમગ્ર વાચના શક્ય સાધનોથી શુદ્ધ થઈ શકી છે. આથી આ વિષયના અભ્યાસીઓને સવિશેષ અનુકૂળતા થશે. આ હકીકતની સ્પષ્ટતા માટે વધારે ન લખતાં ફક્ત એક સૂચક માહિતી આપું છું
:
વ્રુત્તિસહિત અગાઉ મુદ્રિત થયેલ મૂલવાચનામાં એક સ્થળે અવ્યવસ્થિત અને અશુદ્ધ ગાથા छपाई छे. या गाथा गंगे, सान्थी ४८ वर्ष पडे, श्री आ. २. उाणीने विभासण थ छे. શ્રી કુલકર્ણીએ લખેલો અને ‘જૈન સત્યપ્રકાશ' માસિકના વિ. સં. ૧૯૯૭ના આષાઢ માસના અંકમાં (વર્ષ ૬, અંક ૧૧ મો) પ્રકાશિત થયેલો સમગ્ર લેખ પ્રેરણારૂપ હોવાથી નીચે આપ્યો છે ઃ—
ऐतिहासिक दृष्टी से प्राचीन जैन वाङ्मयका महत्त्व और
उसके संशोधनकी आवश्यकता
लेखक : श्रीयुत भा. रं. कुलकर्णी, बी. ए., शिरपुर, (प. खानदेश )
जैनधर्म के प्राचीन साहियकी ओर जैनेतर विद्वानोंका ध्यान बहुत धीरे धीरे खींचा जा रहा है। पौर्वात्य और पाश्चात्य विद्वानोंने जितने परिश्रमपूर्वक बौद्ध धर्मका अभ्यास और आलोचन किया है उससे कई गुना कमती अभ्यास जैन साहित्यका किया है। कालानुक्रमसे जैनधर्मका बौद्धधर्मसे ज्येष्ठत्व विद्वानों में संमत हो चुका है, फिर भी भारतीय पाठशालाओं में पढाये जानेवाले अनेक पाठ्य पुस्तकों में इस विषय में विपरीत विधान' पाये जाते हैं। जैनधर्म यह सनातनधर्म है ऐसा भी दावा किया जाता है, किन्तु श्रद्धाके एक मात्र सहारे पर इस प्रकारका दावा अन्य धर्मीयोंके मुकाबले में कैसे हो सकता १ आज कल के भौतिक विज्ञानमय और बुद्धिप्रधान जगतमें सनातनका व्यवहार्य अर्थ प्राचीनतम ही हो

१. जैनधर्म यह बौद्धधर्मसे अर्वाचीन है और महावीर स्वामीने जैनधर्म प्रस्थापित किया ऐसे विधान अनेक पाठ्यपुस्तकों में पाये जाते हैं।

Page #23

२२
પ્રસ્તાવના
सकता है इसलिये जैन पंडितोंकों चाहिये कि ये कुछ खोजभाल करके ऐसे प्रमाण विद्वानोंके सामने प्रकट करें जिनसे जैन धर्मकी प्राचीनता सर्व सामान्य तर्क प्रणालीसे प्रस्थापित हो। और उसके द्वारा भारतीय आर्य संस्कृतिका प्राचीनत्व सुदृढ हो।
भारतीय संस्कृतिकी ओर पाश्चात्य विद्वान बहुत साशंकतासे देखते थे और देखते हैं। किन्तु संस्कृत साहित्य और विशेषतः वैदिक वाङ्मयके प्रकाशन, परीक्षण और तुलनात्मक अभ्याससे वह साशंकता बहुत कुछ कमती होती जा रही है। और भारतीय संस्कृतिकी स्वयंपूर्ण मौलिकता तथा प्राचीनता प्रस्थापित हो रही है। मैं इस छोटेसे लेख द्वारा यही बताना चाहता हूं की जैन पंडित इस कार्य में पूर्ण सहकार करके यश के अधिकारी हो सकते हैं।
'वेदाङ्ग ज्योतिष' नामका एक छोटासा ज्योतिष ग्रंथ विद्यमान संस्कृत ज्योतिष ग्रंथों में प्राचीन तम समझा जाता है। उसकी भाषा प्राचीन संकेतमय और समझनेको इतनी क्लिष्ट है की इ. स. १८७७ से आजतक इस ३५-४० श्लोकवाले छोटेसे ग्रंथका, डॉ. थीबो, महामहोपाध्याय सुधाकर द्विवेदी, ज्यो. शं. बा. दीक्षित, लो. टिळक इत्यादी विद्वानों के अनेकानेक प्रयत्नों पर भी संपूर्णतः अर्थ नहीं लग सका। किंतु आजतक अशक्यप्रायः समझा गया यह चमत्कारस्वरूप कार्य महामहोपाध्याय डॉ. शामशास्त्री (मैसोर) ने सरलतासे कर डाला और वो भी जैन ज्योतिष ग्रंथोंकी सहायतासे । सूर्यपजति ज्योतिष्करंडक और काललोकप्रकाश यह वे तीन जैन ग्रंथ हैं। डॉ. महाशयके ध्यान में यह आया की वेदांग ज्योतिषकी पद्धति और उपर्युक्त जैन ज्योतिष ग्रंथोंकी पद्धतिमें स्पष्ट साम्य है
और वेदांग ज्योतिषके जो जो श्लोक आज तक दुर्बोध समसकर भूतपूर्व विद्वानोंने छोड दिये थे वे इन जैन ग्रंथों की सहायतासे सुगम और सुसंगत ही नहीं किंतु अर्थपूर्ण प्रतीत होते हैं। इस तरहसे अगम्य वेदांग ज्योतिषको संपूर्ण तथा सुगम करनेवाले प्रथम संशोधक, ऐसा डॉ. शामशास्त्रीका सुविख्यात नाम जैन ग्रंथोंकी सहायतासे ही हुआ है।
इस उपर्युक्त वेदाङ्ग ज्योतिषके संपादन कार्यमें एक छोटीसी विसंगतता ज्योतिष करंडकके श्लोक २८८ के विषयमें हो गई है।
" उक्तं चैतत् ज्योतिष करंडे (प. १.६ पद्य २८८)लगगं च दक्षिणायनविसुवेस वि अस्स उत्तरं अयणे।
लगं साईविसुवेसु पञ्चमुवि दक्षिणं अयणे ।। २८८॥ छाया-लग्नं च दक्षिणायनविषुवेषु अपि अश्वे उत्तरमयणे ।
लग्नं स्वाति विषुवेषु पञ्चस्वपि दक्षिणायने ।
दक्षिणायनगतेषु पञ्चस्वपि विषुवेषु अश्वे अश्विनीनक्षत्रे लग्नं भवति ।" इत्यादि । वेदाङ्ग ज्योतिष पृष्ठ ५०
इस श्लोककी छाया और टीका मलयगिरिकृत है और उसका अंग्रेजी अनुवाद डॉ. शामशास्त्रीने ऐसा किया है।
"The Lagna of the five Vishuwas or equinoctical days in a yuga is the rise of the Ashwini Nakshatra in the Uttarayana and that in the five Dakshinayanas is the rise of the Swati Nakshatra.
-वेदांग ज्योतिष-पृ. ३०

Page #24

પ્રસ્તાવના
उपर के दोनों अवतरणों में स्थित विसंगति यह है कि इस श्लोककी संस्कृत टीका में दक्षिणायन में आनेवाले विषुव दिनका नक्षत्र अश्विनी है और अंग्रेजी भाषांतर में वही अश्विनी नक्षत्र उत्तरायण के विषुव दिनको जोड दिया गया है। डॉ. शामशास्त्रीको मैंने इस विषय में पत्र लिखा था। आप अपना अंग्रेजी भाषांतर ही यथार्थ प्रतिपादित करते हैं, कारण सष्ट है कि अश्विनी नक्षत्र में उत्तरायणका विषुवदिन याने वसंतसंपात यह आजसे लगभग दो हजार वर्ष पूर्व होता था । अन्यथा संस्कृत टीकाकारने लिया हुवा अश्विनी नक्षत्र में दक्षिणायनका विषुव याने शरदसंपात होनेको कमसे कम १४००० चौदह हजार वर्षों से अधिक काल हो गया' है।
ज्योतिष करंडक का यह श्लोक स्वभावतः क्लिष्ट और संभ्रमोत्पादक है । उसमें दो बार दक्षिणायन शब्द आनेसे उसका संबंध अश्विनी से लगाना या स्वातीसे लगाना यह एक जटिल समस्या है। और जैन प्राचीन साहित्य के अंदर आनेवाले ज्योतिष विषयके अन्यान्य प्रमाणोंका सम्यक् अभ्यास करनेवाले पंडित ही उसको हल कर सकेंगे ।
२३
चित्रा और स्वाति इनके बीच में वसंतसंपात रहनेका प्रमाण तो संस्कृत ज्योतिष ग्रंथमें पाया जाता है | सूत्रभाष्य में कर्काचार्यका ऐसा स्पष्टवचन ' है । फिर उपर बताये हुए ज्योतिषकरंडक पद्यमें जो स्वातिका संबंध वसंतसंपात से देखा जाता है वह भी यथार्थ क्यों न हो ?
यह एक ही नहीं ऐसे अनेकानेक प्रश्न उपस्थित होते हैं। आवश्यकता है उनकी ओर ध्यान देकर उस दिशासे जैन साहित्यका संशोधन करनेवालोंकी । जैन जनता धार्मिक है, उदार है और धनवान भी है । वह चाहे तो अपने प्राचीन धार्मिक साहित्यका ऐतिहासिक और तुलनात्मक पद्धतिसे अभ्यास करनेवाले विद्वानोंको प्रोत्साहन देकर भारतीय संस्कृतिका गौरव बढाने में अंशभाक् हो सकती है और होवे यह प्रार्थना है ।
નોંધ : આશા છે કે જૈન જ્યોતિષના જાણકાર પૂજ્ય મુનિરાજો આ લેખમાં પૂછ્યામાં આવેલ શંકા ઉપર વિચાર કરી તેનો ખુલાસો લખી મોકલવા કૃપા કરશે. આવો ખુલાસો મળશે તો અમે તે પ્રગટ કરીશું. तंत्री
उपरना सेपमां श्री मुम्मे न्योतिष्ठरंगुनी ने "लग्गं च दक्खिणायण ० " गाथा ઉદ્ધૃત કરીને, તેને વિસંગત અને સંભ્રમોત્પાદક જણાવી છે, તે ગાથા જ હકીકતમાં મૌલિક પ્રમાણભૂત નથી. આ સૂચિત ગાથાના સ્થાનમાં અમારા પ્રસ્તુત પ્રકાશનમાં આ પ્રમાણે ગાથા છે—
दक्खिणअयणे लग्गं पंचसु विसुवेहि होति अस्से य । उत्तरअयणे लग्गं साती विसुवेसु पंचसु वि ॥ ३०६ ॥
ઉપર નોંધેલી ગાથા ઉપર પ્રસ્તુત ગ્રંથના સંપાદક પૂ. પા. આગમપ્રભાકર મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી
१. संपात बिंदू की वाम गति है और नक्षत्रचककी एक पूर्ण प्रदक्षिणा लगभग २६००० वर्षमें होती है । हाल वसंतसंपात उत्तरा भाद्रपदा नक्षत्रमें है । अश्विनीसे उत्तरा भाद्रपदा तकका दो नक्षत्रोंका अंतर १४ हजार वर्ष पूर्व होता था ।
२. पं. दी. चुलेट : ' वेदकालनिर्णय' ।

Page #25

૨૪
પ્રસ્તાવના
મહારાજે “મુદ્રિતે તુ ગયા ગયાાઃ પાટોડયુદ્ધોઽવસ્થિતશ્ર વર્તતે ।” આ પ્રમાણે ટિપ્પણી લખીને કુલકણું છએ નોંધેલી વૃત્તિસહિત મુદ્રિત જ્યોતિષ્કડંકની ગાથાને અશુદ્ધ અને અવ્યવસ્થિત જણાવી છે.
મને જ્યોતિષશાસ્ત્રનો જરાગ્ય અભ્યાસ નથી, તેથી આ સંબંધમાં હું કંઈ ન લખી શકું તે સ્વાભાવિક છે, પણ હવે જ્યારે સૂચિત ગાથાનું સ્વરૂપ જ બદલાયું છે ત્યારે તેના સંબંધમાં સ્પષ્ટ નિર્ણય લેવામાં અધિકારી વિદ્વાનોને અનુકૂળતા થવાનો સંભવ છે—એમ હું માનું છું.
શ્રી કુલકણીંના લેખમાંથી એ પણ મહત્ત્વની હકીકત જાણી શકાય છે કે, ભારતીય જ્યોતિષ. શાસ્ત્રના સૌથી પ્રાચીન ‘વેદાંગ જ્યોતિષ' નામક ગ્રંથના સંપૂર્ણ હાર્દને સમજવા માટેનો યશ ‘ સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિઃ અને ‘જ્યોતિષ્કડક આદિ જૈન ગ્રંથોને છે, અન્યથા વેદ્યાંગ જ્યોતિષ'ને સમજવા માટે ઉપલબ્ધ સમગ્ર ભારતીય સાહિત્યમાં કોઈ આધાર ન હતો.
જ્યોતિષશાસ્ત્રના અધિકારી વિદ્વાન સ્વ॰ ડૉ॰ નેમિચન્દ્રજી શાસ્ત્રીએ અનેક શાસ્ત્રોના અન્વેષણપૂર્વક સફળ પરિશ્રમથી લખેલા “ મારતીય વ્યોતિષ” ગ્રંથનાં ૫૦થી ૬૦ પૃષ્ઠોમાં સૂર્યપ્રતિ ચંદ્રપ્રજ્ઞપ્તિ અને જ્યોતિષ્કડક, આ ત્રણ ગ્રંથોના સંબંધમાં સંશોધનાત્મક માહિતી આપી છે, તેમાંથી જ્યોતિષ્ઠર્ંડકના સંબંધમાં નીચે પ્રમાણે જણાવ્યું છે :—
" ज्योतिष्करण्डक—यह प्राचीन ज्योतिषका मौलिक ग्रन्थ है। इसका विषय वेदाङ्ग- ज्योतिषके समान अविकसित अवस्था में है। इसमें भी नक्षत्र लमका प्रतिपादन किया गया है। भाषा एवं रचनाशैली आदि के परीक्षण से पता लगता है कि यह ग्रन्थ ई. पू. ३००-४०० का है। इसमें लग्न सम्बन्ध में बताया गया है :
लगं च दक्खिणायणविसुवेसु वि अस्स उत्तरं अयणे । लगं साई बिसुवे पंचसु वि दक्खिणे अयणे ॥
अर्थात् - अस्स यानी अश्विनी और साई-स्वाति ये नक्षत्र विषुव के लग्न बताये गये हैं । यहाँ विशिष्ट अवस्थाकी राशिके समान विशिष्ट अवस्थाके नक्षत्रोंको लग्न माना है ।
इस ग्रन्थ में कृत्तिकादि, धनिष्ठादि, भरण्यादि, श्रवणादि एवं अभिजितादि नक्षत्र गणनाओंकी समालोचना की गयी है ।
-ભારતીય જ્ઞાનપીઠ પ્રકાશન દ્વારા પ્રકાશિત “ મારતીય જ્યોતિષ” ગ્રંથની ચૌદમી આવૃત્તિ, પૃષ્ઠ ૬૦ મું.
ઉપર જણાવેલી માહિતીમાં પણ ડૉ॰ નેમિચંદ્રજીએ, અહીં જણાવેલી શ્રી કુલકર્ણીંજીએ ચર્ચોલી જ્યોતિષ્પદંડકની “હf 7 લિળાયળ૰” ગાથાની જ નોંધ લીધી છે. અહીં સુજ્ઞ વાચકો સમજી શકશે કે, જે ગાથા અશુદ્ધ અને અવ્યવસ્થિત છે તેના આધારે થયેલું પ્રતિપાદન અપૂર્ણ કે અસંગત હોવાનો સંભવ છે.
ડૉ॰ તેમિચંદ્રજીએ જે જ્યોતિષ્ઠર્ંડકની રચનાનો સમય જણાવ્યો છે તે, જેના આધારે જ્યોતિડેંકની રચના થઈ છે તે સૂર્યપ્રાપ્તિસૂત્રમાં આવતા જ્યોતિષવિષયક નિરૂપણુના આધારે હોય તેમ લાગે છે. પણ હવે પ્રસ્તુત પ્રાશનના સંપાદકજીના સાધાર વિધાન મુજબ એ સ્પષ્ટ થાય છે કે, જ્યોતિષ્કડંકના કર્તા આચાર્ય શ્રી પાદલિપ્તસૂરિ છે અને તેમનો સમય વીરનિર્વાણુ સં. ૪૬૭ની આસપાસ (ઈ. સ. પૂર્વે પહેલી શતાબ્દી) છે.

Page #26

મરતાવના
જ્યોતિષશાસ્ત્રનો મને અભ્યાસ નથી તેથી તે સંબંધમાં લખવા માટે હું અનધિકારી છું. આમ છતાં પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં આવતી અન્ય ઉપયોગી માહિતી માટે અતિ સામાન્ય નિર્દેશરૂપે જણાવું છું :
પ્રસ્તુત જ્યોતિષ્કરંડકની ૧૪ થી ૧૬ ગાથામાં ઉચ્છવાસ–નિશ્વાસ આદિનું તથા ૭૦ થી ૮૦ ગાથામાં સમય, પૂર્વાગ, પૂર્વ આદિનું જે નિરૂપણ છે તેની સાથે અનુયોગદ્વારસૂત્રનો પાઠ મેળવતાં કેટલીક હકીકતમાં ફરક છે, જુઓ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય દ્વારા પ્રકાશિત “નંઢિસુત્ત મજુરો - દૃારું =' ગ્રંથમાં અનુયોગદ્વારનું ૩૬૭મું સૂત્ર.
જ્યોતિષ્કરંડકમાં ૨૮ નક્ષત્રોનો ક્રમ અભિજિતથી ઉત્તરાષાઢા પર્યત છે, જુઓ ગાથા ૧૪૪થી ૧૪૬. જ્યારે અનુયોગદ્વારમાં કૃતિકાથી ભરણ પર્યત છે, જુઓ ઉપર સૂચિત અનુયોગદ્વારનું ૧૨૭ મું સૂત્ર.
મારા મન-તનનું સ્વાગ્યે ઉંમર અને બીજાં આવરણના કારણે ખૂબ જ મર્યાદિત થયું છે, તેથી વિશેષ માહિતીની નોંધ લખવા બે ત્રણ વાર પ્રયત્ન કર્યો પણ તેમાં છેવટે થાકી ગયો. ઉપરાંત આંખની શક્તિ પણ ઓછી થઈ છે. આથી ઉત્સાહી અભ્યાસી જિજ્ઞાસુઓને જણાવું છું કેઅન્યાન્ય જૈન આગમોમાં આવેલ, જ્યોતિષ્કડકમાં નિરૂપિત વસ્તુને સરખાવતાં કોઈક સ્થળે ભિન્નતા પણ જણાશે. ઉદાહરણ તરીકે જુઓ જ્યોતિકરંડકની પચીસમી ગાથા અને અનુયોગદ્વારનું ૩૨૨ મું સૂત્ર.
આ ઉપરાંત જ્યોતિષ્કરંડકમાં નિરૂપિત તુલાવિધાન, તોલમાપ, તથા કાલમાન વગેરેના સંબંધમાં વિશેષ માહિતી છે, તેની સમગ્ર ભારતીય સાહિત્ય સાથે તુલના કરવામાં આવે તો વિશેષ ઉપયોગી જ્ઞાતવ્ય વસ્તુ મળવાની સંભાવના છે.
ત્રફણસ્વીકાર
અંતરથી મહાબ્રાહ્મણ અને આકાર-પ્રકાર તેમજ આચારથી મહાશ્રમણ, તથા જેમની અસીમપાથી પ્રાચીન સાહિત્યના સંશોધનકાર્યમાં મને જે યતકિચિત આવડત મળી, તે મારા વિશ્વવિખ્યાત ગુરુવર વિર્ય આગમપ્રભાકર શ્રુતશીલવારિધિ દિવંગત મુનિભગવંત શ્રી પુણ્યવિજ્યજી મહારાજજીના ચરણારવિંદમાં વંદન કરીને ધન્યતા અનુભવું છું.
જ્ઞાન, દર્શન, સંયમ અને તપની દેહધારી મૂતિરૂપ, ભારતીય દર્શનોના અધિકારી વિઠક્કર, અનેક ભાષાઓના અભ્યાસી, તેમજ પૂજ્યપાદ આગમપ્રભાકરજી મહારાજજીના દેહાવસાન પછી જેમની પારમાર્થિક દંફથી મને જીવવામાં તથા યતકિંચિત સાહિત્યસંશોધનકાર્યમાં સતત શક્તિ અને પ્રેરણા મળી છે અને મળે છે, એવા શ્રુતસ્થવિર દર્શનપ્રભાવક મુનિભગવંત શ્રી જંબૂવિજયજી મહારાજજીના પદકમળમાં સવિનય વંદના કરીને તથા પ્રકારનું ગૌરવ અનુભવું છું.
પ્રસ્તુત પ્રસ્તાવનામાં મેં જે કુલકર્ણીજીના લેખની માહિતી આપી છે તેની જાણ કરીને તે લેખની ઝેરોકસ કોપી જેમણે મને આપી છે તે વિશેષતઃ જૈન આગમ આદિ સાહિત્યને ચિકિત્સક અભ્યાસી, લોકેષણાવિમુખ પન્યાસજી ભગવંત શ્રી પ્રદ્યુમ્રવિજયજી મહારાજજીના મમત્વપૂર્ણ સહકાર બદલ તેઓશ્રીને, તથા પ્રસ્તુત ગ્રંથનાં પરિશિષ્ટોના કાર્યમાં સહકાર આપવા બદલ અનવરતવિવિધ
સંશોધનનિરત મુનિભગવંત શ્રી ધર્મધુરંધર વિજયજી મહારાજજીને, સવિનય વંદના કરીને મારો વિનમ્ર કૃતજ્ઞભાવ જણાવું છું.

Page #27

२७
પ્રસ્તાવના
અનેક મહત્વના ઉપયોગી ગ્રંથોના શાસ્ત્રીય સંશોધન–પ્રકાશનકાર્યની સવિશેષ પ્રગતિમાં સતત પ્રયત્નશીલ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયના માનદ મંત્રી મહોદયો, માનવંતા ટ્રસ્ટીઓ, અને જિનાગમ પ્રકાશન ટ્રસ્ટ સમિતિના સભ્યો, તથા નાદુરસ્ત શારીરિક સ્થિતિ હોવા છતાં, આ અને અન્ય આગમાદિ ગ્રંથોના પ્રકાશન અંગેની અનેક બાબતોમાં અંતરની ભાવનાપૂર્વક સતત જાગરૂક અને પરિશ્રમ કરનાર જિનાગમ ટ્રસ્ટ અને સાહિત્ય પ્રકાશનના માનાર્હ ડિરેક્ટર શ્રી કાન્તિલાલભાઈ કોરા, આ સૌ મહાનુભાવોને તેમની જ્ઞાનભક્તિની અનુમોદના કરીને ખૂબ ખૂબ ધન્યવાદ આપું છું, અને આવાં ઉપયોગી પ્રકાશને માટે તેમને સર્વ પ્રકારે અનુકૂળતા કરી આપવા માટે શાસનદેવને પ્રાર્થના કરું છું.
- કાવા-દાવાના કીચડથી રંગાયેલા વિશ્વમાં પણ જેમણે સતત જ્ઞાનસાધના કરી છે એવા ભારતીય દર્શનોના ઊંડા અભ્યાસી વિદ્યાપુરુષ ડૉ. શ્રી નગીનદાસ જે. શાહે, મારી ગુજરાતી પ્રસ્તાવનાનો અંગ્રેજી અનુવાદ કર્યો છે, તથા સુપ્રસિદ્ધ વિદ્વાન ડો. હરિપ્રસાદભાઈ ગં. શાસ્ત્રીજીએ મારી ગુજરાતી પ્રસ્તાવનાને સરસરી નજરે વાંચી આપી છે, તે બદલ આ બન્ને વિદ્વાન પ્રત્યે, ધન્યવાદપૂર્વક મારો ઋણિભાવ જણાવું છું.
હસ્તલિખિત અને મુદ્રિત ગ્રંથો મને ઉપયોગ કરવા માટે આપવાની અનુમતિ માટે શ્રી લાલભાઈ દલપતભાઈ, ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરના મુખ્ય નિયામકશ્રીનો, તથા તે તે ગ્રંથો મને લાવી આપવા અને પરત કરવા વગેરે અનેક કાર્યમાં અનુકૂળતા કરવા બદલ શ્રી લક્ષ્મણદાસ હીરાલાલ ભોજકનો હું હાર્દિક આભાર માનું છું.
સુખ્યાત મૌજ પ્રિન્ટિંગ બ્યુરી, મુંબઈના સંચાલક શ્રી પ્રભાકરભાઈ ભાગવત તથા અન્ય કાર્યકર ભાઈઓએ પ્રસ્તુત ગ્રંથના મુદ્રણમાં સંપૂર્ણ સુવિધા આપી છે, તે બદલ તેઓ સૌ મારા ચિરસ્મરણીય બન્યા છે.
૧૧, કરુણા સોસાયટી, નવા વાડજ પાસે અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૧૪, વૈશાખ વદી ૬ શુક્રવાર તા. ૨૬-૫-૧૯૮૯
વિજજનવિનય અમૃતલાલ મોહનલાલ ભોજક

Page #28

INTRODUCTION
The edition and publication of a comparatively small treatise named Jyotiskarandaka is very important, from the standpoint of Indian Jyotis (Astronomy).
Original Text of Jyotiskarandaka and its Author:
Complete text of this work has been preserved in two Manuscripts Libraries from among the invaluable ancient Manuscripts Libraries, but it was Rev. Muni Shri Punyavijayaji who gave us, for the first time, first time, this important information. Punyavijayaji remained constantly engaged in the search of manuscripts of the scriptural texts and in their correction, till his death. He was a highly learned scholar and the title Agamaprabhakara (the sun to the Jaina Scriptures) was conferred on him. He was an Ocean of scriptural knowledge and righteous conduct. He worshipped and served knowledge by divulging information about many unknown Jaina and Non-Jaina works which he came across during his active search and research, and by doing so he put scholars and lovers of learning under perpetual obligation.
The composition of the present work is based on the subjectmatter treated of in the Suryaprajñapti, an Upanga Sutra of the Jainas. This fact is related by the author of Jyotiskarandaka himself. (See gāthās 7 and 404).
Ac. Malayagiri flourished in the 12th Cent. V.S. He wrote revealing commentaries on many Scriptures. He has composed a Sanskrit commentary called Vṛtti on Jyotiskarandaka. Jyotiskarandaka along with this Sanskrit vṛtti has has been edited by Agamoddhäraka Ac. Sāgarānandasūriji and published by Rishabhadevaji Kesharimal Ratlam in 1928 A.D. Looking to this printed vrtti as also to its old manuscripts, it becomes clear that even Ac. Malayagiri had not before him the complete text of Jyotiskarandaka. From the first gathā 'suna tava sürapannattivannaṇam' occurring in the text of Jyotiskarandaka accepted by. Ac. Malayagiri, it follows that there should occur before this gatha, a presentation of a question in the form of a query. But in its place, the commentator has presented the gist of this question, in the form of an upodghata (= Commencement) made by some ācārya who had flourished in the past. Again, there does not occur in the beginning of the Jyotiskarandaka a benediction embodying a salutation to the author's favourite deity, and the commentator 27

Page #29

28
INTRODUCTION
has explained this absence of the benediction. From this we can. safely infer that the first six gåthas of Jyotiskarandaka were not available to the commentator Malayagiri. Though these six gathas were not available to him, he in his commentary has given the gist; this point deserves our thoughtful consideration.
Jyotiskarandaka printed along with the Vṛtti already referred to consists of 376 gåthås, whereas the text of Jyotiskarandaka contained in the present publication consists of 405 gäthäs. Those places where are found Jyotiskarandaka gåthas not available in the former edition are noted by the editor in foot-notes.
As stated in the last gåtha (No. 405) of the present edition, the author of Jyotiskarandaka is Pädaliptasûri. Yet Ac. Malayagiri, the author of the Sanskrit vṛtti on Jyotiskarandaka, mentions him as a commentator (vṛttikāra) of Jyotiskarandaka. I recommend readers to refer to the opinion of Punyavijayaji, the editor of the present edition, in this regard. I have noted this opinion elsewhere in this Introduction.
The text of Jyotiskarandaka, printed along with the Sanskrit vrtti, is, at many places, fraught with unpardonable corruptions. All these corruptions stand corrected by the version of the text included in this volume.
On examining the Prakrit Tippanaka included in the present volume and the Sanskrit vrtti, we find that at some places in the text of Jyotişkarandaka there are different readings. From this we can safely conclude that the complete manuscript of this Prakrit Tippanaka was not available to the commentator Ac. Malayagiri. For instance, the author of Tippanaka mentions that there are 23 Prabhṛtas (Chapters), whereas Ac. Malayagiri mentions that there are 21 Prabhṛtas. (See p. 2, fn. 11).
The author of Prakrit Tippanaka presented the complete text of Jyotiskarandaka. Hence students, scholars and researchers may find in the text of Jyotiskarandaka given in this publication certain. usages that can be regarded as old from the standpoint of language.
1. Gāthā
No 98 in the present publication, viz. 'adha dussamãe kālo is not included in the body of the text of Jyotişkarandaka by the editor of the printed vṛtti. But he has accepted it as a quotation given in the vṛtti from some other work. See printed vṛtti p. 51, line 13. 2. See attamiyaṁ saptamyām, gāthās 247 thyām, gathās 248 and 250, porisiyah vijjo sthapyah, gathā 391; tavatitham
=
and 250, cautthiyam = caturpaurusyām, gathā 396, tha tāvatpramāṇam
gāthā 358.

Page #30

In the text of Jyotiskarandaka, available in the manuscripts containing the text of Jyotiskarandaka alone alone without Prakrit Tippanaka, as also in the text of Jyotiskarandaka, given along with Vṛtti, the form of language has undergone change.
It is determined on the basis of the present publication that now the complete text of Jyotişkaraṇḍaka is available to us and its author is Ac Pädaliptasūri.
INTRODUCTION
Jyotiskarandaka-Tippanaka and its Author:
Though Sivanandi Vacaka has called this Tippanaka a Vṛtti at the end of the work, and following him Rev. Punyavijayaji, the editor of the present volume, has noted it as vrtti only in the Catalogue of Jesalmer Bhandāras, yet afterwards Punyavijayaji himself has accepted it as Tippanaka, finding its composition not conforming to the nature of vṛtti. At many places this Tippanaka contains such usages as may indicate the old form of language. Some of them are listed below:
saṭṭhiya sastyä p. 14 1. 7, p. 65 1. 16, p. 83 1. 16 & 20. bavaṭṭhiya dviṣaṣṭya p. 25 1. 1, p. 103 1. 19, p. 104 1. 14. bdvatthiya dviṣasteḥ p. 88 1. 21, p. 97 1. 6. tīsāya
trimsatya p. 34 1. 13, p. 40 1. 4, p. 58 1. 18. pamcamiya = pañcamyam p. 36 1. 4. navaṇautiyanavanavatyä p. 47 1. 4 & 14. egaṭṭhiya, ekkasaṭṭhiya = ekaṣaṣṭyä p. 50. 1. 5, p. 53 1.5 & 16, p. 106
1. 8.
=
=
=
sattaṭṭhiya saptaṣastyä p. 55 1. 13, p. 58 1. 11, p. 62 1. 1, 4, 19 & 23, p. 63 1. 9.
17
tisaya triméateḥ p. 61 1. 14.

= saptaşaşteḥ p. 62 1. 23, p. 79 1. 29, p. 97 1. 7, p. 100 1. 19. saptașastyäm p. 75 1. 16.
atthasitiya aṣṭāśītyä p. 76 1. 6 & 13, p. 77 1. 6.
satiya sväteḥ p. 77 1. 12.
29
tevisāya = trayovimsateḥ p. 77, 1. 12. tevisāya trayovimsateh
bāvattariyadvisaptateḥ p. 79 1. 1. =dvisaptatyä p. 79 1. 3.
tesitiya = tryasītau p. 80 1. 9, p. 104 1. 17.
rasiya rāśau p. 86 1. 18.
tidhiya tithya p. 107 1. 13.
pacchillaya gädhāya päścätyä gäthäyäḥ p. 110 1. 10.
akuttiyam ākuṭyām p. 63 1. 5.
katitthiyam
=
katitamāyām p. 67 1. 12.

Page #31

30
p. 67 1. 16.
katitthiyam ekkārasiyam ekādaśyām p. 70 1. 9. katidhiyam -kasyam tithau p. 73 1. 1. tidhiyam tithau p. 71 1. 5, p. 78 1. 21. dasamiyam daśamyām p. 78 1. 21.
gamḍiyāyamogaṇḍikāyām p. 108 1. 15. porisiyam paurusyam p. 109 1. 8. pamcamiyam pañcamyam p. 109 1. 19 & 29. thiccă sthitvä p. 81 1. 9.
INTRODUCTION
=
thävitäṇi, thāviyāṇi -sthäpitäni p. 87 1. 15, p. 109 1. 10. thävito sthäpitaḥ p. 91 1. 7, p. 101 1. 14.
sthapita p. 91 1. 8.
thävitä thävitam sthäpitam p. 91 1, 14.
These usages occurring in Tippanaka have been preserved in the manuscripts belonging to 15th Cent. V.S., for this credit goes to copyists who copied manuscripts of JyotiskarandakaṬippanaka from time to time. Though I am not a linguist, I can infer, on the basis of my 50 years experience of editing and studying Prakrit works, that the language of JyotiskarandakaṬippanaka, closely following that of Jyotiskarandaka, must have been very old. Having mentioned his own name, the author of JyotiskarandakaTippanaka informs us only this much that he has composed Tippanaka for the benefit of Sri Jinadeva Gaņi. Hence it is not possible for us to obtain more facts about him. We have not come across any work of his, other than this Tippanaka. Nor have we found any reference to his name, in the works composed by others. Yet on the basis of the usages which we come across in Tippanaka, we can infer that there is not much temporal distance between Sivanandi Vācaka and Pādaliptasūri, the author of Jyotiskarandaka. Again, on the basis of his name, we imagine that he might have been a Brahmin, in the stage of a householder.
The information about Padaliptasūri, the author of Jyotiskarandaka, given by the editor of this volume in his presidential address 'Jaina Agamadhara Aur Prakrit Vanmaya' read in the 'Prakrit and Jainism' Section of the All India Oriental Conference held in Shrinagar in 1961 A.D. is as follows:

"Pādaliptācārya (Vira Nirvāņa Samvat c. 467 1st Cent. A.D.) This acarya has composed in Prakrit-Deśī language an akhyāyikā named Tarangavati full of literary relish, charm and sentiment. At present it is lost to us but its abridgement in Prakrit verses made by Ac. Yasa (?) belonging to Harija Gaccha is available to us. Dr. A. Leumann translated it into German, having read the

Page #32

INTRODUCTION
story presented in it. This fact itself convinces us of the literary beauty of the ākhyāyikā. akhyāyika. What Dākṣinyänka Uddyotanasûri, Mahakavi Dhanapala etc. have written in praise of this work is highly appealing to our heart. This Pādaliptasûri himself has written a small vrtti on Jyotiskarandaka in the form of Prakrit Tippanaka. This is mentioned by Ac. Malayagiri in his Suryaprajñaptivṛtti (folios 72 and 100) and Jyotiskarandakavṛtti (pp. 52, 121, 237). To come to decision as to how far one can rely on the statement made by Ac. Malayagiri is left to learned scholars. Having exaimned manuscripts wrttten in Jesalmer and Cambay in 15th Cent. V.S., let them decide.
Two sets of information, that we find at the end of Jyotiskarandaka and Jyotiskaraṇḍakavṛtti, are given below respectively.
kalannanasamäso puvvayariehim vannio eso dinakarapannattito sissajaṇahio suhopayo II puvvayariyakayānam karaṇānam jotisammi samayammi / pälittakena inamo raiya gähähiṁ parivāḍi II Jyotiskarandaka Pränta Bhāga kālanṇāṇasamäso puvväyariehim ninio eso I dinakarapannattīto sissajanahio pio... Il puvvayariyakayaya nitisamasamaenam I palittakeṇa inamo raiya gähähiṁ parivāḍī // Il namo arahaṁtānam II
kālanṇānassinamo vitti namena camda[leha] tti / sivanamdivayagehim tu royiga(raiya) jina
devagatihetunam (? ganihetum) //
Il gra 1580 II Jyotiskarandakavṛtti Pränta Bhaga
31
From these two sets we gather that the author of Jyotiskarandaka is Pädaliptasûri and that of its vṛtti named Candra[-lekha] is Sivanandi Vācaka. Sivanandi Vācaka. Ac. Malayagiri has considered Padaliptasuri to be the author of this vrtti, in his Suryaprajñaptivṛtti and Jyotiskaraṇḍakavṛtti. It is possible that he had obtained the manuscripts of a different family, wherein the beginning and the ending portions of Jyotiskarandaka and its vṛtti as well were missing. In a manuscript of Jyotiskarandaka, belonging to Jesalmer Palm Leaf Manuscripts Collection, the beginning and the ending portions are not available. Ac. Malayagiri might have obtained an incomplete manuscript belonging to such a family, depending on which he might have composed his vṛtti.

This Ac. Pādaliptasūri has composed Satruñjayakalpa also. Yogi Nagarjuna was his follower. He founded at the foot of Mt. Satruñjaya a town Pädaliptanagara (- Pälitäņā) named after

Page #33

32
INTRODUCTION
the name of this Acarya Pädaliptasüri. This is the traditional belief recorded in Jaina works."
Importance of the edition-publication of the present work
By the publication of this volume, the complete text of Jyotiskarandaka has become available, moreover this complete text. has been corrected with the help of possible means. On this account scholars of this subject will be specially benefitted by this publication. For the elucidation of this point, I give below an indicative point of information, shunning the temptation of writing at length.
In the text of Jyotiskarandaka, formerly published along with vṛtti, at one place a disorderly and corrupt gatha has been printed. Forty eight years ago Shri B. R. Kulkarni was puzzled on this gatha. An article written by him and published in the monthly named Jaina Satyaprakása" in 1997 V. S. Aṣädha Number (Year 6 No. 11), being inspiring, is translated here in its entirety into English from Hindi.
IMPORTANCE OF THE ANCIENT JAINA LITERATURE FROM THE HISTORICAL STANDPOINT AND NECESSITY OF ITS RESEARCH
Author: Shri B. R. Kulkarni, B. A., Shirpur (Western Khandesh)
Attention of the non-Jaina scholars is being drawn gradually to the ancient Jaina Literature. It is sad that the labour the Eastern and the Western scholars have put in in the study of the Jaina literature is many times lesser than the labour they have put in in the study and research of the Buddhist religion. Though scholars have already agreed that the Jaina religion is older than the Buddhist religion, in the text-books taught in schools and colleges there occur statements contrary to this. It is claimed by the Jainas that their religion is eternal. But how can they make such a claim based on faith only if they compare their claim with the claims of the followers of other religions? In the modern intellectual world
3. See Jñänäñjali, 'Hindi tatha Sanskrit Lekha Vibhaga', pp. 25-26, published in 1969 A.D. by Sagara Gaccha Jaina Upāśraya, Baroda.
4. Statements such as the Jaina religion is later than the Buddhist religion and Lord Mahavira is the founder of the Jaina religion are found in many text-books.

Page #34

INTRODUCTION
of Science, the workable meaning of the word 'eternal' can be nothing but 'very old'. Hence Jaina pundits should present before scholars such proofs as may establish by universal system of logic the antiquity of the Jaina religion. If they do so, even the antiquity of Arya culture will be quite firm.
33
The Western scholars viewed in the past and are viewing even now Indian culture with great suspicion. But due to the publication, examination and comparative study of Sanskrit literature in general and Vedic literature in particular this suspicion is gradually disappearing in great degree. As a result of this, perfect originality and antiquity of Indian culture is being established. By writing this small essay I want to show that if the Jaina pundits extend their cooperation in this field of research they will no doubt earn fame they deserve.

A small treatise named 'Vedanga Jyotiṣa' is regarded as the oldest one among the extant Sanskrit works on Jyotisa (Astronomy). Its language is very old, laconic and fraught with allusions and suggestions. This is the reason why it is very difficult to understand it. Hence though scholars like Dr. Thibaut, Mm. Sudhakara Dvivedi, Jyo S. B. Dixit and Lokamanya Tilak have been attempting hard to get at its meaning since 1877 A.D., they have not succeeded in grasping the full import and meaning of it. But the miraculous act, considered til now to be impossible, has been accomplished easily by Mm. Dr. Sham Shastry of Mysore and that too with the help of works on Jaina Jyotișa. These are the three Jaina works viz. Suryaprajñapti, Jyotiskarandaka and Kalalokaprakāśa. Revered Doctor noticed clear similarity between the system of Vedänga Jyotisa and that of the abovementioned Jaina Jyotisa. Again, he found that those very verses of Vedanga Jyotisa, which were left untranslated till today, considering them difficult to understand, became not only consistent and easily understandable but meaningful also, on account of the help rendered by Jaina works. It is the help rendered by Jaina works, that made the name of Dr. Sham Shastry, the first research scholar who turned incomprehensible Vedānga Jyotiṣa comprehensible and complete, well known in the world of Indian Studies.
In the work of editing the already mentioned Vedänga Jyotisa, a minor inconsistency has arisen in connection with verse 288 of Jyotisakarandaka.
"uktam caitat Jyotisa Karande (p. 196 verse 288)laggam ca dakkhiṇāyanavisuvesu vi assa uttarṁ ayane I laggam säivisuvesu paṁcasuvi dakkhiņam ayane II 288

Page #35

34
INTRODUCTION
Chāyā - lagnar ca dakşiņāyanavişuvesu api aśve uttarm
ayane I lagnam svāti vişuveșu pañcasv api dakşinayane il daksināyanagateșu pañcasv api visuvesu aśve aśvinīnakṣatre lagnam bhavati Pityādi Vedänga Jyotişa p. 50.
The Sanskrit chāyā of the verse and the commentary are by Ac. Malayagiri; and its English translation by Dr. Sham Shastry is as follows:
"The Lagna of the five Vishuwas or equinoctial days in a yuga is the rise of the Ashwini Nakshatra in the Uttarayana and that in the five Dakshinayanas is the rise of the Swati Nakshatra'. Vedānga Jyotişa p. 30.
The inconsistency that is there in the above-given two quotations is this that in the Sanskrit commentary on the verse there occurs 'Nakshatra of vishuva (equinoctial) day falling in Dakshiņāyana is Ashwini' while in English translation this Ashwini Nakshatra has been connected with vishuva day falling in Uttarāyaṇa. I wrote a letter to Dr. Sham Shastry in this regard. Therein I wrote: 'In your English translation you present the truth. The reason is clear. It is this that in Ashwini Nakshatra, vishuya day of Uttarāyana (i.e. vasantasampāta) was taking place nearly 2000 years ago. Otherwise, in Ashwini Nakshatra, vishuva day of Dakshināyana (i.e. sharadasampāta), as mentioned by Sanskrit commentator, had taken place at least more than 14000 years ago.'
This verse of Jyotisakarandaka is obscure and misleading. In it the term dakşiņāyana occurs twice and hence there arises a problem as to whether it is to be construed with Aśvini or Svāti. And only those scholars who have properly studied various astronomical evidences available in ancient Jaina literature can solve it.
In the Sanskrit works on Jyotişa we find a textual evidence for the existence of vasantasampāta in between Citrā Nakşatra and Svāti Nakşatra. In the Bhāşya on sulbasūtra, Karkācārya has explicitly stated to this effecto. If it is so, then why Svāti's relation
5. The motion of the sampāta point is vāma (right to left), and one
complete rotation around Nakşatracakra takes nearly 26000 years. At present vasantasampata takes place in Uttară Bhādrapadā Nakşatra. The distance from Aśvini Nakşatra to Uttarā Bhādrapadā Nakşatra
is 14000 years pūrva. 6. Vedakālanirnaya by Pt. D. Chulet.

Page #36

INTRODUCTION
35
with vasantasampāta, as seen in the verse from Jyotisakarandaka, be also not true -- real ?
Not only this question but many others also arise. We extremely need research scholars who pay attention to them and from this standpoint study the Jaina literature. Jainas are religious, generous and rich too. If they wish, they can encourage scholars engaged in the study of Jaina literature from the historical and comparative standpoint and thereby even they can contribute to the enhancement of the greatness and glory of Indian culture; I pray them to do so.
Note - We expect that Rev. Jaina monks well versed in Jaina Jyotişa will ponder over the question raised in this essay and kindly favour us with the solution. If we receive the solution, we shall publish it.
The gāthā 'laggam ca dakkhiņāyana ... from Jyotişkarandaka, which was quoted by Shri Kulkarni in his above essay and described by him as inconsistent and misleading is, in fact, not the original correct gātha. In its place there occurs the following gatha in the present volume :
dakkhinaayane laggaṁ pamcasu visuvehi hoti asse ya / uttaraayane laggam sātī visuvesu pamcasu vi ll 306 II
The learned editor Rev. Punyavijayaji wrote a note on the above gāthă, viz. mudrite tu asyā gāthāyān pāțho'śuddho'vyavasthitaś ca vartate'. Thereby he declared the gathā from Jyotişkarandaka printed with vrtti to be corrupt and irregular.
I have not studied Astronomy (Jyotişa). Hence it is but natural that I cannot write anything on this matter. But now when the gātha is available to us in its original correct form, I feel that it will possibly provide conducive condition to the authoritative scholars to take clear-cut decision in this regard.
From the essay by Shri Kulkarni, we have gathered one important fact that credit goes to the Jaina works viz. Sūryaprajñapti, Jyotişkarandaka etc. for providing a key to the understanding of the heart of Vedānga Jyotişa, the oldest work among the works on Indian Jyotişaśāstra. In the absence of these Jaina works, there is no means available in the entire extant Indian literature, that can help us understand Vedānga Jyotisa.

Page #37

36
INTRODUCTION
Having studied many works, Late Dr. Nemichandraji Shastry has written with fruitful labour a book named 'Bharatiya Jyotisa". Therein on pp. 57-60 he has given information about Süryaprajñapti, Candraprajñapti and Jyotişkaraṇḍaka. About Jyotiskarandaka he writes as follows:
"Jyotiskarandaka-This is an original work on ancient Jyotisa (Astronomy). Its subject-matter is in the undeveloped state as is the subject-matter of Vedänga-Jyotisa. Nakṣatra lagna is propounded in it also. On the examination of its language, style etc. we find that it belongs to 300-400 B.C. Therein we have been told about lagna. It is as follows:
laggam ca dakkhiṇāyaṇavisuvesu vi assa uttaram ayane I laggam sai visuvesu pamcasu vi dakkhine ayane II
That is, Assa means Aśvini and Sai means Svāti, these Nakṣatras are shown as lagna of visuva. Like a zadiac sign of a special state, here Naksatras of a special state are regarded as lagna,
In this work, we come across the examination of various enumerations of Nakṣatras, viz. enumeration beginning with Krttika, that beginning with Dhanistha, that beginning with Bharani, that beginning with Sravana and that beginning with Abhijit."
-Bharatiya Jyotisa, published by Bharatiya Jnanapith, 14th edition, p. 60.
Even in the abovenoted information Dr. Nemichandraji has taken note of that Jyotiskarandaka gatha which had been discussed by Shri Kulkarni: Intelligent readers can easily understand that there is all the possibility of the explanation being incomplete and inconsistent if it is based on the corrupt and irregular gatha.
The date of the composition of Jyotişkaraṇḍaka seems to have been determined by Dr. Nemichandra on the basis of the treatment of the astronomical subject-matter, as found in Süryaprajñapti on which is based the composition of Jyotiskarandaka. But according to the statement of the editor of the present publication, supported by the textual evidence, the author of Jyotiskarandaka is Pādaliptasūri who flourished in c. flourished in c. 1st Cent. A.D. (about 467 Vira Nirvana Samvat).
I have not studied the science of Astronomy (Jyotis). So I have no right to write anything about it. Yet I give below very little but useful information which does not pertain to the actual science of Astronomy but is available in the work.

Page #38

INTRODUCTION
37
The description of exhalation-inhalation (ucchväsa-nihśvāsa) etc. occurs in gathās 14-16 of Jyotişkarandaka and that of samaya, pūrvänga, purva etc occurs in gāthås 70-80 of the same work. On comparing these gäthas with the concerned textual portion of Anuyogadvärasūtra, we find some factual difference. See 367th Sūtra of Anuyogadvärasūtra contained in the work entitled 'Namdisuttaṁ Aņuogad dārāim ca' published by Shri Mahavira Jaina Vidyalaya.
In Jyotiskarandaka (găthás 144-146), the order of 28 Nakşatras is from Abhijit to Uttarāsādhā, whereas in Anuyogadvārasūtra it is from Kșttikā to Bharani; see the abovementioned edition of Anuyogadvárasūtra, sūtra 127.
On account of my advanced age and other obstructions, the energy of my body and mind has become very limited. Twice or thrice I attempted to write a note on the important and special information available in the work, but in these attempts I was exhausted at last. Moreover, my eye-sight has become very weak. So I tell the enthusiastic and studious readers desirous of knowing more, that on comparing the material presented in Jyotişkarandaka with that presented in various Jaina canonical works they will find difference at various places. As for instance, see 25th gātha of Jyotişkarandaka and 322nd sūtra of Anuyogadvärasutra.
Again special information about tulāvidhāna (making of a weighing balance), tola-mäpa (system of weights and measures) and kālamana (measure of time) is available in Jyotişkarandaka. If we compare this information with that available in the entire Indian literature, there is all the possibility of our acquiring specially useful material we should know.
Acknowledgement
I offer my reverential salutation to my Late guru Āgamaprabhākara Muni Shri Punyavijayaji, a world renown scholar of great eminence, who trained me in the field of critically editing the old texts with his unbounded affection and grace. Internally at his heart he was a mahābrāhmana and externally in his overt conduct he was a mahāśramana. He was an Ocean of Scriptural Knowledge and Good Conduct.
With esteem, I salute Rev. Muni Shri Jambuvijayaji, an internationally renowned scholar of Indian Philosophy and Jaina scriptures as well, embodiment of faith, knowledge, self-control and penance, well-versed in many languages and enhancer of the glory of

Page #39

38
Jaina religion by his high learning and spiritual practice. It is from him that I derive constant inspiration for my research work after the death of Rev. Muni Shri Punyavijayaji.
INTRODUCTION
I am grateful to Rev. Pamnyasa Shri Pradyumnavijayaji, a diligent scholar of Jaina Literature including Jaina Agamas, averse to wordly aspiration, especially fame, who extended his affectionate cooperation to me by informing me about Shri Kulkarni's essay about which we have given details in this Introduction and by supplying me a Xerox copy of the same. I am grateful to Rev. Muni Shri Dharmadhuramdharavijayaji, a great scholar, who helped me prepare Appendixes included in this volume.
I express my heartfelt thanks to Trustees, members of Jinagam Prakashan Samiti, Samiti, Hon. Secretaries of Shri Mahavira Jaina Vidyalaya for their constant sincere efforts in accelerating the publication work. I pray the Protecting Deity of the Jaina Religion to create conditions conducive to the publication of useful works like the present one.
In sipte of his delicate health, Shri K. D. Kora, Hon. Director of Jinagam Trust and Sahitya Publication, devotionally worked hard and took keen personal interest in the publication work. He was very careful to see that all the work regarding the Press went on smoothly and uninterrupted. My heart-felt thanks are due to him.
Dr. Nagin J. Shah, a profound scholar of Indian Philosophy, has translated my Gujarati Introduction (Prastāvanā) into English, for which I sincerely thank him.
My thanks are due to Dr. Hariprasad G. Shastri for going through my Gujarati Introduction.
I am grateful to Director of the L.D. Institute of Indology for allowing me to utilise the manuscripts in the Library of the
Institute.
I heartily thank Shri Laxmanbhai H. Bhojak who helped me in various ways, especially in bringing and returning the manuscripts.
Shri Prabhakar Bhagwat of famous Mouj Printing Bureau, Bombay, and his workers deserve our sincere thanks for extending their full cooperation and providing us with various printing facilities.
Amritlal Mohanlal Bhojak
11, Karuna Society Near Nava Vadaj Ahmedabad-380 013 26th May 1989

Page #40

कानून पानो कार जिनका वस्स
जोतिस कुरंडग्रमिणं लीलानहीन लोगरम ॥17
#PUTETI
पार
कालण्णाभिगमं सुणह समासेण वागडभहत्यः ।
णक्खत्त-चंद सूरा तुमम्मि जोगं जर्व उवैति श तकवि)
किवि नायग वालब्धं सुतसागरपारणं दृढचरित अप्पस्सुतो सुविहियं वदिय सिरसा भणति सिस्तोमा ३ सेन्झाय - झाणजोगस्त धीर! जदि दो ण कौथि उर्वरी इच्छामि ताल सोतुं काळण्याण समानतेय ॥४॥ अह भवति एवभणितो उबना-बिष्णाया-णाणसमुष्णो
सो समग्र महत्यी परिधी अण्णवादी गाय//
चालक के अलौ पु-आदर्श
सूत्रादर्शयोः पुनशदित आरभ्य एकादश गाथा: न सन्ति, कि अरहंताणं इत्युत्तिव्य णते (?) भावणियतं जोतिसच इति गाथातः प्रारब्धमिदं प्रकीर्णकं वर्तते, अतो सायते प्राचीनकाल एतत्प्रकीर्णक प्रात्न भागों निनोऽस्ति । मेलादयोरे
"भागः सुरक्षितो ॥ अप्यसुतो विखंडिनाइ,सन्जिन जेटिοखेरि गा४. वीर
પૂજય આગમપ્રભાકર શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજના અક્ષરદેહની યાદગીરીરૂપ ‘ જ્યોતિષ્ઠર્ંડક'નું પ્રથમ પાન

Page #41

>h Ppe-3Jle l>>] h] R[॰, f ha?] ]]>`lrd tele

Page #42

१-२.
३.
५-६.
४.
७-८.
९.
१०.
११.
१२.
१३.
१४.
१५.
१६.
१७.
१८.
१९.
२०-२१.
२२.
२३.

मंगलमभिधेयं च
तेवीस पाहुनामाई
विसयाणुकमो
विसभो
पढम-ब्रितियाइं कालप माण- माणनामाणि पाहुडाणि
इयं अधिगमासगपाहुडं
पंचम छट्ठागि पव्वसमत्ति-तिहिसमत्तिपाहुडाणि
उत्थं ओमरतपाहु
सत्तम अडमाणि णक्खत्तपरिमाण चंदसूरपरिमाणपाहुडाणि
नवमं नक्खत्त-चंद-सूरगतिपाहुडं
दसमं नक्खत्तजोगपाहुडं
एक्कारसमं मंडलविभागपाहुड
बारसमं 'भय' ति पाहुडं
तेरसमं ' आउंटि' त्ति पाहुडं
चउदसमं 'मंडले मुहुत्तगति' त्ति पाहुडं
पन्नरसं 'उडु' त्ति पाहुड
सोलसमं 'विसुव' त्ति पाहुडं
सत्तरसमं 'वतीवाते 'ति पाहुडं
अट्ठारसमं 'तायं तावखेत्तं ' ति पाहुडं
गुणवीस इमं 'दिवसाणं वड्डि ' त्ति पाहुडं
सम- इगवीसइमाई 'भवमा सि- पुण्णमासि' त्ति पाहुडाई
बावीस इमं ' पणटुपचं ' ति पाहुडं
तेवीसइमं 'पोरिसि' त्ति पाहुर्ड
वसंहारो, मूलगंथकार वित्ति (टिप्पणग) कारनाम निद्देसो, अंतिम मंगलं च

पिटंको
१-२
२
३-२०
२१
२२-२४
२४-२६
२६-३२
३३
३३-४०
४०-५३
५४-५५
५६–६३
६४-६६
६६-७१
७१-७८
७८-८०
८०-८४
८४-८६
८७-१०५
१०५-१०७
१०७-११०
११०-१११

Page #43

सुद्धिपत्तयं
पिटुस्स
पंतीए
सोहणीयं
प्पिणी
असुद्धं °ष्पिणी दिवेसेहिं जोवणाई
"
दिवसेहिं जोयणाई
my
२६-२७
संघाणा खंटि० विना॥ विसय का ति
संधाणा खंटि०॥ विसुव काति
७७
रातीय
रातीयं °णउत्तिं
अव०
°णउति अव पुणिमा
पुण्णिम
मड
मंड
वारस
जेट्टा
१०३ १०८ १०९
बारस जेहा सीए उ वि० मु०॥ अंगुल
सीए उ वि०॥ अंगल'
२२६ तमी २६७ तमीच गाथा मुद्रिते सवृत्तिके ज्योतिष्करण्डकप्रकीर्णके नास्ति॥

Page #44

॥ णमोऽत्थु णं समणस्स भगवओ महइमहावीरवद्धमाणसामिस्स ॥
॥ णमोऽत्यु णं अणुओगधराणं थेराणं ॥
सिरिसिवनंदिवायगविरइयपाययटिप्पणगसमेयं
थेरभदंतसिरिपालित्तकायरियनिज्जूहियं
जोइस करंडगं ॥ण मो अरहं ताणं॥
> कातूण णमोक्कारं जिणवरवसभस्स वद्धमाणस्स । जोतिसकरंडगमिणं लीलावट्टीव लोगस्स ॥१॥ कालण्णाणाभिगमं सुणह समासेण पागडमहत्थं । णक्खत्त-चंद-सूरा जुगम्मि जोगं जध उति ॥ २॥ किंचि(१कंचि) वायग वालभं सुतसागरपारगं दढचरितं । अप्पस्सुतो सुविहियं वंदिय सिरसा भणति सिस्सो ॥३॥ सज्झाय-झाण-जोगस्स धीर ! जदि वो ण कोयि' उवरोधो । इच्छामि ताव सोतुं कालण्णाणं समासेणं ॥ ४ ॥ अह भणति एवभणितो उवमा-विण्णाण-णाणसंपण्णो । सो समणगंधहत्थी पडिहत्थी अण्णवादीणं ॥५॥
१. <> एतच्चियान्तर्गतं गाथाषट्कं मलयगिरिवृत्तौ पु. आदर्श च नास्ति । जे० खं० सूत्रादर्शयोः पुनरादित आरभ्य एकादश गाथाः न सन्ति, किन्तु णमो मरहंताणं इत्युल्लिख्य णते(?)भावणियतं जोतिसचक० इति द्वादशगाथातः प्रारब्धमिदं प्रकीर्णकं वर्तते, अतो ज्ञायते प्राचीनकालादेव एतत्प्रकीर्णकप्रारम्भमागो विनष्टोऽस्ति। किञ्च जेटि० खंटि. आदर्शयोरेष प्रारम्भभागः सुरक्षितो वर्चते॥ २. अप्पसुतो जेटि० खंटि०॥ ३. सजियशाण° जेटि० खंटि०॥ १. वीर! जेटि. खंटि०॥५. को पि उवजेटि०॥ जो. १

Page #45

पाययटिप्पणगसमेयं
दिवसिय-रातिय-पक्खिय- चैउमासिय-तह य-वासियाणं च । णिअयपडिक्कमणाणं सैज्झायस्सावि य तदत्थे ॥ ६ ॥ - सुण ताव, सूरपण्णत्तिवण्णणं वित्थरेण जं णिउणं । थोरुचएण एत्तो बोच्छं उल्लोगमेत्तागं ॥ ७ ॥ कालपमाणं १ माणं २ णिष्फत्ती अधिगमासगस्स वि य ३ । वोच्छामि ओमरत्तं ४ पव्वं तिहिणो समत्तिं च ५-६ ॥ ८ ॥ णक्खत्तपरीमाणं ७ परिमाणं वा वि चंद-सूराणं ८ । णक्खत्त - चंद-सूराण गतिं ९ णक्खत्तजोगं च १० ॥ ९ ॥ मंडलविभाग ११ मयणं १२ आउंटी १३ मंडले मुहुत्तगती १४ । उडु १५ विसुत्र १६ वतीवाते १७ तावं १८ वड्डुिं च दिवसाणं १९॥१०॥ अवमाँसि २० पुण्णमासी २१ पणट्टपव्वं च २२ पोरिसिं वा वि २३ | ववहारणयमणं तं पुण सुण मे अणण्णमणो ॥ ११ ॥ त्ति ।
एत्थ विचारणं - कालप्पमाणस्स माणं १ माणस्स णिष्फत्ती २ अधिगमासगस्स गिप्फत्तिं ३ ओमरत्तं ४ (१६) पव्वसमत्तिं ५ (१४) तिहिसमत्तिं ६ (१५) णक्खत्तपरिमाणं ७ चंद-सूरपरिमाणं ८ णक्खत्तगतिं ९ णक्खत्तजोगे ले मंडल - विभागो ११ अयणं १२ आंकुट्टीओ १३ मंडले मुहुत्तगती १४ उडू १५ विसुवाणि १६ वतिवाता १७ तावक्खेत्तं १८ दिवसवडोवड्डी १९ अवमासी २० पुण्णमासी २१ पण पत्रं २२ पोरिसि २३ ति । एवमेते तेवीसं पाहुडे वण्णयिसामो जधक्कमं ॥ ८ ॥ ९ ॥ १० ॥ ११ ॥
१. दिवस - राति जेटि० ॥ २. चाउम्मालिय जेटि० खंटि० ॥ ३. सज्झियस्सा जेटि० खंटि० ॥ ४. स्थूलोच्चयेनेत्यर्थः । थोगुच्चएण पु० मु० म० ० वि० ॥ ५. आउट्टी मु० वि० ॥ ६. मास - पुण्ण' पु० मु० म० इं० वि० ॥७. मणूणं जेटि० खं० ॥ ८. विवरणं जेटि० ॥ ९. १० खटि० । ऌ इत्यक्षरः अक्षराङ्कपरिभाषानुसारेण दशसङ्ख्याया द्योतकोऽक्षराङ्को ज्ञेयः ॥ १०. आउट्टी खंटि ० ॥ ११. अत्र श्रीमलयगिरिसूरिपादैः स्ववृत्तौ " पव्वं तिहिणो समति च" इत्येकप्राभृततया व्याख्यानेन " अवमास पुण्णमासी” इति चैकप्राभृततया व्याख्यानेन अत्र एकविंशतिप्राभृतविभागो विहितोऽस्ति टिप्पनककृदाचार्येण पुनरत्र " एवमेते तेवीसं पाहुडे वण्यस्सामो जधकमं" इति निर्देशेन स्पष्टतया त्रयोविंशतिप्राभृतविभागो निर्दिष्टोऽस्ति ॥

Page #46

जोइसकरंडगं
[१-२. पढम-चिवियाणि कालपमाण - माणनामाणि पाहुडाणि ] लोगाणुभावयितं जोतिसचक्कं भणति अरहंता ।
सव्वे कालविसेसा जस्स गतिविसेसणिप्फण्णा ॥ १२ ॥ * संखेवेण तु कालो अणागताऽतीत वट्टमाणो य । संखेज्जमसंखेज्जो अणंतकालो ये णिद्दिट्ठो ॥ १३ ॥ कालो परमणिरुद्धो अँविभज्जो तं तु जाण समयं तु । समया य असंखेज्जा हवति य उस्सास - णिस्सासो ॥ १४ ॥ उस्सासो णिस्सासो य दो वि पाणो त्ति भण्णए एक्को । पाणा य सत्त थोवो, थोवा विय सत्त लवमांहु ॥ १५ ॥ अट्ठत्तीसं तु लवा अद्धलवो चेव ३८ ॥ गीलिंगा हवइ । "तीसे पुण संघाणं छिड्डुं उदगं च वोच्छामि ॥ १६॥
एवं कालप्रमाणस्स संख (१ संखा ) | १३ तः १६ ॥ दलिमपुप्फागारा लोहमैया णालिया तु कौयव्वा । तीसे तलम्भि छिड्डु, छिड्डपमाणं च मे सुणधा ॥ १७॥
१. 'भावजणियं जो वि० पु० मु० म० हं० ॥ २. अरिहंता पु० मु० वि० ॥ ३. एष द्वादशसङ्ख्यो गाथाङ्कः टिप्पन कादर्शयोः वर्त्तत एव ॥ ४. संखेणणणु लोगो (१) अतिच्छितो मागो चेव । संखे' जे० खं० । नायं पाठभेदः साधुः ॥ ५. उणि पु० मु० वि० | य बोधव्वो खं० । य बोद्धव्वो जे० ॥ ६. अविभाजितं तु जिणसमयं तु जेटि० खंटि० । नायं पाठः साधुः ॥ ७. "जा हवंति उस्सास - निस्सासा जे० खं० ॥ ८. पाणु त्ति भण्णती एक्को । पाणा य सत्तसत्तरि थोवो, थोवा य सत्त लवो जे० खं० । नायं पाठः साधुः ॥ ९. माहू पु० | १०. नालिया होइ पु० मु० | ११. तीसे पुण संठाणं पु० मु० । तिस्से पुण संखाणं जे० खं० । मूलगतः संधाणं पाठः संस्थानार्थो ज्ञेयः, शुद्धश्च पाठः ॥ १२. दाडिमफुल्लागारा जे० खं० ॥ १३. 'मयी नालि° जे० खं० पु० मु० ॥ १४. नायव्वा पु० वि० ।। ११. सुणध जेटि० । सुणह जे० खं० पु० मु० म० वि० ॥

३

Page #47

ર
पाययटिप्पणगसमेयं
छैण्णउतिमूलवालेहिं तिवस्संजाताय गोकुमारीय । उज्जुगतपिंडितेहि तु कातव्वं गालिया छिड्डुं ॥ १८ ॥ अहवा दुवस्सजायाय गयकुमारीय पुंछवालेहिं । बिहिं बिहिं गुणेहिं तेहिं तु कातव्वं पालियाछिड्डुं ॥ १९ ॥ अथवा सुवण्णमासेहि चतुहि चतुरंगुला कया सूयी । लियतलम्मितीय तु कातव्त्रं पालियाछिडुं ॥ २० ॥ एवं छिड्डपमाणं, धरिमं मेज्जं च मे णिसांमेहि । एत्तो उदगमाणं वोच्छं, उदगं च जं भणियं ॥ २१ ॥
[छिड्डुपमाणं] धरिमप्रमाणं मेज्जपमाणं उदगपमाणं उदगलक्खणं च एत्तो वक्खयिस्सामि ॥ २१ ॥

चत्तारि मधुरंगतणष्फलाणि सो सेडेंसासवो एक्को । सोलस य सासव पुण हवंति मासप्फलं एक्कं ॥ २२ ॥ "बे च्चैव धण्णमासष्फलाणि गुंजाफैँलं भवति एक्कं । गुंजाफलणि य दुवे रुँप्पियमासो हवति एक्को ॥ २३॥
१. तिण्णउति खं० । तण्णउति° जे० । विकृतावेतौ पाठभेदौ अशुद्धौ च ॥ २. सजेभयणाकुमारीय जेटि० खंटि० । रसजाताए रायकणेकसु (? गयकणेरूए) जे० खं० ॥ ३. उज्जुकयपंडितेहि तु का पु० मु० म० । उज्जुकया संवलिया का जे० खं० ॥ ४. नाडिया पु० मु० ॥ ५. अथवा दुवस्स जातार गयकणेरूप पुंळसंभूया । दो वाला ओभग्गा कायव्वं नालियाछि ॥ १५ ॥ अहवा सुवण्णमापा चत्तारि सुकुजाता ( सुकुट्टिता) घणा सूभो (? सूई ) । चउरंगुलप्पमाजा कायव्वं नालियाहि ॥ २० ॥ जे० खं० ॥ ६. दुवासजा' पु० ॥ ७ नाडिया° वि० मु० ॥ ८. नाडिया' पु० वि० ॥ ९ एयं जे० खं० ॥ १०. णिसामेध जे० खं । निसामेह पु० मु० वि० म० ॥ ११. रकणगप्फ जे० खं० । 'रगतिणफ' पु० । रगत्तणफ मु० ॥ १२. सेयसा' पु० मु० १३. सासया पु° खं० ॥ १४. वा होंति घण्णमासप्फलं एवं जे० खं० ॥ १५. दो चेव जे० खं० वि० पु० मु० ॥ १६. फलो [हवइ] एक्को पु० ॥ १७. 'लाणि दोनि उ रु° पु० मु० वि० ॥ १८. रुपयमासो हवे एक्को जे० खं० ॥
पु०
॥

Page #48

जोइसकरंडगं सोलस रुप्पियमासा एक्को धेरणो हवेज संखित्तो। अडाइजा धरणा य सुवण्णो सो य पुण कंसो ॥२४॥ कंसों चत्तारि पलं, पलाणि पुण अद्धतेरस हूं पत्थे । भारो य तुला वीसं, एस विधी होइ धरिमस्स ॥ २५॥
चत्तारि मधुरगतणतंदुला एको सिद्धत्थओ। सोलस सिद्धत्थका [एक्को] धण्णमासो । बेधण्णमासगा गुंजाफलं हवति एक्कं । बे गुंजाफलाणि रुप्पियमासो उ हवइ एक्को । सोलप रुप्पियमासा एकं धरणं । अड्राइना धरणा एक्को सुवण्णो, सो चेव सुवण्ण(१ण्णो) कंसो एक्को। चतुकंसियं पलं। अद्धतेरस पलाणि पत्थो । पलसतिगा तुला । वीसं तुलाओ भारो । एस धरिमविधी॥२२॥२३॥२४॥२५॥
पणतीसलोहपलिया वट्टा बावत्त॑रंगुला दीहा । पंचपलधरणगस्सा समायकरणे तुला हवति ॥ २६ ॥
सा तुला णं पण्णत्तीसा(?पणतीसा) लोहपलाणं घणा सुकुट्टिता सुवट्टा सुसमा बावत्तरंगुलाणि दीहा तु कायव्वा ॥२६॥
सव्वग्गेण तुलाए लेहाओ पण्णवीसतिं होति । चत्तारि य लेहाओ जाओ णंदीविणद्धाओ ॥ २७॥
१. एकं धरणं तु [होज] संखित्तं जे० खं० ॥ २. धरणं जेटि० खंटि० ॥ ३. संखेत्तो पु०॥ ४. करिसो पु० मु० वि०। 'कंसो' कर्ष इत्यर्थः। अत्राधिकारे कंसशब्दः सर्वत्र कर्षार्थों ज्ञेयः ॥ ५. करिसा पु० मु० वि०॥ ६. उ पु० मु० वि० । 'दु' तुअर्थे । ७. °त्तरिंगु जेटि० खंटि०॥८.ला सुकया जे. खं०॥ ९. गस्स सा समा जेटि० वि०। ग सा समा° खंटि०। गसमा समा० जे० ख०। गस्स य समा पु० मु० म० वि०॥ १०. चत्तारि एत्थ लेहा जासिं नंदीविणद्धी विणद्धाणि जे० खं०॥११. पिणद्धा पु० मु०॥

Page #49

६
पाययटिप्पणग समेयं
समकरेणि अद्धकंसा, तत्तो कंसुत्तरा य चत्तारि ।
तत्तो पत्तरौओ जाव य देसको त्ति लेहाओ ॥ २८ ॥
बारस पण्णरंसग वीसँगे यँ तो दसुत्तरा अट्ठ |
एवं सव्वसमासो लेह्राणं पण्णवीसं तु ॥ २९ ॥
समकरणी १ अद्धकंसा २ कंसा ३ बे कंसा ४ तिण्णि कंसा ५ पल ६त्ति छ लेहाओ । बे ७ तिण्णि ८ चत्तारि ९ पंच १० छ ११ सत्त १२ अट्ठ १३ णव १४ दस १५ पण्णरस १६ वीसा १७ तीसा १८ चत्तालीसा १९ पण्णासा २० सट्ठी २१ सत्तरी २२ असीती २३ णउती २४ सतं २५ ति । एतातो सतिए कंडे पणुवीसं लेहाओ ।। २७ ।। २८ ॥ २९ ॥
पंचसु पण्णारसंगे तीसग पण्णासंगे य लेहोओ । णंदीविणेंद्धिकाओ सेसाओ उजुगलेहाओ ॥ ३० ॥
१. रण कंसद्धपले तिण्णि य कंसा पले य नेहा (१ लेहा) दो। एतो पणु (? ल ) त्तराभो जाव दसक्खो त्ति लेहाभो जे० खं० ॥ २. अद्धकरिसो तत्तो करिसुत्तरा य चत्तारि पु० मु० वि० ॥ ३. ओ पुण जाव दस जेटि० खंटि० ॥ ४. दसगो पु० वि० मु० ॥ ५. 'रसा वी खं० ॥ ६. वीसके य जे० खं० ॥ ७ य पण्णो दसुत्तरो जेटि० खंटि० ॥ ८. अत्रेदमवधेयं समयज्ञैः — श्रीमता टिप्पनककृता अत्र व्याख्याने समकरणी रेखा रेखात्वेन स्वीकृता गणिता चाप्यस्ति किञ्च श्रीमलयगिरिपादैः " तुलायां प्रथमा रेखा तावत् समकरणी भवति, यत्र प्रदेशे धरणकसहिता तुला प्रियमाणा समा भवति तत्र प्रदेशे समतापरिज्ञानार्थमेका रेखा भवतीत्यर्थः । सा पञ्चविंशतिसङ्ख्यागणने न गण्यते, तस्याः समतापरिज्ञाननिमित्ततया तोल्यवस्तुपरिमाणेऽनुपयोगात्, ततः प्रथमा रेखा 'अर्द्धकर्षा' अर्द्धकर्षरूपपरिमाणसूचिका भवति । " ( पत्र १० ) इति स्ववृत्तौ निर्देशात् समकरणी रेखा रेखात्वेनाङ्गीकृता नास्ति इति तन्मतेन अत्र मुद्रितः पञ्चविंशतिसङ्ख्यरेखानिदर्शकः समग्रोऽपि सूत्रगाथापाठः सम्यग्धटामञ्चति, किन्तु टिप्पनककृदभिप्रायेण अत्र मुद्रितः " बारस पण्णरसग वीसगे य० " इति २९ तमसूत्रगाथापाठः षड्विंशतिरेखाभवनान्न सम्यक्सङ्गतिमङ्गति, अपि च टिप्पनककृता टिप्पनके द्वादशपला रेखा निर्दिष्टैव नास्ति इति सम्भाव्यते किल - श्रीमता टिप्पनककृता "बारस पण्णरसग वीसगे य० सूत्रगाथापाठस्थाने " तत्तो पण्णरसग वीसगे य० " इति सूत्रगाथापाठ उपलब्धः स्यादिति, किन्तु एष एतादृशः सूत्रगाथा पाठः कुत्राप्यादर्शे उपलब्धो नास्तीत्येतद्विषयकसम्यनिर्णये तज्ज्ञा बहुश्रुता एवात्र प्रमाणम् ॥ ९. सके तीसक पण्णासके य जे० खं० ॥ १०. सगा य जेटि० खंटि० ॥ ११. रेहाओ पु० | १२. दीपिण' पु० वि० मु० ॥ १३. उज्जुलेहा' जे० खं० मु०वि० म० । उज्जुरेहा° पु० ॥
""

Page #50

जोइसकरंडगं
एत्थं पणुवीसाए लेहासु चत्तारि गंदीविणद्धिगाओ। जहा-पंचमी पण्णरसमी [तीसइमी] पण्णासमि त्ति । सेसाओ एकवीसं लेहाओ ति ॥ ३०॥
तिण्णि तु पलाणि कुलवो, कंसैद्धं चेव होति बोद्धव्वो। चत्तारि चेवं कुलवा पत्थो पुण मागहो हवइ ॥३१॥ चतुपत्थमाढगं पुण, चत्तारि य आढगाणि दोणो तु । सोलस दोणा खारी, खारीओ वीसतिं वाहो ॥३२॥ धरिमस्स य मेजस्स य एस विही णालिगोदगस्स वि य । उवदेसेणुवदिटुं, उदगपाणं च वोच्छामि ॥ ३३॥
एत्थ कुलवो धरिमप्पमाणेण तिण्णि पलाणि अट्ठभागपलं च । चत्तारि कुलवाणि पत्थो, ताणि अद्धतेरसपलाणि । चत्तारि पत्था आढकं, ताणि पण्णासं ५० पलाणि । चत्तारि आढकाणि दोणं, तं पलसयाणि बेण्णि २०० । सोलस दोणा खारी, ताणि बत्तीसं पलसयाणि ३२००। वीसं खारी वाहो, ताणि चउसट्ठिपलसहस्साणि ६४०००। एवं धरिमपमाणं मेजपमाणं च वक्खाता ॥३१॥३२॥३३॥
उदगस्स णालिगाएं हवंति दो आढगाणि परिमाणं । उदगं च इच्छितव्वं जारिसगं "तं च वोच्छामि ॥ ३४ ॥ ऐयस्सै तु परिकम्मं कातव्वं दूसपट्टपरिपूतं । मेहोदयं पसणं सारइयं वा गिरिणतीणं ॥ ३५॥
१. य जे० खं०॥ २. करिसद्धं पु० मु० वि०॥ ३. बोद्धन्वं जे. खं०। बोद्धन्वा पु०॥ ४. चेय पु०॥ ५. मेयस्स वि० पु० मु०॥ ६. णालिकाय उदगस्स। उवएसे उवदिह्र खं०। नालिगाए उदगस्स। उद्देसे उवइट्ठ पु० मु० म०वि०॥ ७. 'माणं अओ वोच्छं खं० पु० मु० म०वि०॥ ८. मस्स माणेण जेटि० खंटि. आदर्शयोः॥ ९. °ए भणियं दो खं०॥ १०. गा उ परि पु० मु० वि०॥११. तं पि मे सुणह खं०॥ १२. एगस्स जेटि० खंटि०॥ १३. स परीमागं का खं०॥ १५. मेघोदगं पसणं सारदियं वा गिरिणदीणं खं०॥

Page #51

८
पाययटिप्पणगस मेयं
उदगाणि बे नालिया । सा पुण पलसयं ॥ ३४ ॥ ३५ ॥ बेलिया मुहुत्तो, सद्धिं पुण णालिया अहोरत्तो । पण्णरस अहोरता पक्खो, 'तीसं दिणा मासो ॥ ३६ ॥
बे गालिया मुहुत्तो, ताणि बे पलसयाणि २०० । एवं तीसइ मुहुत्ता अहोरतो, स ि६० वा णालिया अहोरतो, ताणि छ प्पलसहस्साणि ६०००, एसी अहोरत्तो । ते अपयसो तिणि भारा । अहोरत्तो वीसुत्तरं आढगसयं १२० । पण्णरस अहोरता पक्खो, सो पणतालीसं भारा ४५, अट्ठारस आढगसताणि वा १८०० । तीसं दिवसा मासो, सो णउतिं भारा ९०, छत्तीसं आढगसयाणि वा ३६०० ॥ ३६ ॥
गणिमेण य धरिमेण य मेज्ज्ञेण य वण्णितो अहोरत्तो । एत्तो उडूं वोच्छं जुगम्मि संवच्छरमाणं ॥ ३७ ॥ संवर्च्छरो उ बारस मासा, पक्खौ य ते चउव्वीसं ।
ति य सहसा हवंति राईदियाणं तु ॥ ३८ ॥
बारस १२ मासा संवच्छरो, पक्खा चउव्वीसं २४, तिण्णि य अहोरत्तसताणि सहाणि ३६०, एस उडू संवच्छरो । एसो धरिमेण भारसहस्समसितं १०८०, मेज्ञेण तेतालीसं आढकसहस्साणि बे य सताणि ४३२०० ॥ ३८ ॥

एैसो उ कमो भणितो उडुस्स संवच्छरस्स कम्मस्स ।
कम्मो त्ति सावणो त्तिय उडु त्तिविय तस्स णामाणि ॥ ३९ ॥
I
१. तीसा हवइ मासो खं० ॥ २. ते अपयामा विणि जेटि० खंटि० । लिपिविकारजातोऽयं विकृतः पाठभेदः || ३. इयं गाथा खं० पु० मु० वि० नास्ति । मलयगिरिपादवृत्तावपीयं व्याख्याता न दृश्यते । जेटि० खंटि० आदर्शयोः पुनर्दृश्यत एव ॥ ४ च्छरा य बा खं० ॥ ५. पक्खो यतं च खं० ॥ ६. व सया सट्टा ह° पु० मु० सू० वि० ॥ ७ इय एस कमो भणिभो यिमा संव पु० मु० वि० । मलयगिरिवृत्तौ तु एसो उ कमो भणिभो णियमा संच्छरस्स इति पाठानुसारेण व्याख्यातमाभाति ॥ ८. उउ इत्ति य पु० मु० वि० ॥

Page #52

जोइस करंड
आदिच्चो १ उडु २ चंदो ३ रिक्खो ४ अभिवड्ढितो ५ य पंचेते ।
संवच्छरा जिणमते जुगैस्स माणं विधीयते ॥ ४० ॥
आदिच्चो १ उडू २ चंदो ३ रिक्खो ४ अभिवड्ढितो ५ त्ति एते माणसंवच्छरा पंच जुगं ॥ ४० ॥
छप्पि उडूपरियट्टा एसो संवच्छरो उ आदिच्चो ।
पुव्वभणितोय कम्मो, एत्तो चंदं पि वोच्छामि ॥ ४१ ॥
पाउसातीयाणं छण्ह य उडूण परियट्टो आदिच्चो संवच्छरो हवति, एत्थ तु पाणं एट्ठि ६१ अहोरत्ता । ते छग्गुणा तिणि सताणि छावट्टाणि ३६६ रातिं - दियणं, एस आदिच्च संवच्छरो ॥ ४१ ॥
पुण्णमपरियट्टा पुण बारस संवच्छरो हवति चंदो । णक्खत्तवंदजोगो बारसगुणितो तु णक्खत्तो ॥ ४२ ॥
"
बारस पुण्णिमपरियट्टा चंदो संवच्छरो हवति ' त्ति तत्थ पुण्णिमपरियट्टो एगो गुणत्तीस दिवसा बत्तीसं च बावट्टिभागा दि० २९ ३, एते बारसगुणिया तिणि अहोरत्तसया चउप्पण्णा बारस य बावट्ठिभागा अ० ३५४ हे रे, एस चंदो संवच्छरो । ' णक्खत्तवंदजोगो बारसगुणितो तु णक्खत्तो' त्ति, एत्थ पुण एक्को णक्खत्तपज्जाओ सत्तावीसं दिवसा एक्कवीसं च सत्तट्ठिभागा दि० २७७, एसो रासी बारसगुणितो भवति तिण्णि अहोरत्तसता सत्तावीसा एक्कावण्णं च सत्तट्ठिभाग त्ति अ० ३२७६ ॥ ४२॥
तेरस य चंदमासा एसो अभिवढितो तु णातव्वो ।
ऐतेसिं तु पमाणं वोच्छामि जहक्कमं होति ॥ ४३ ॥

१. आदि चंद उडु णक्खत्त अभि खं० ॥ २. जुगप्प माणं वि° खं० । जुगस्स माणे वि' पु० मु० म० ॥ ३. चंदं पवुच्छामि पु० मु० वि० म० ॥ ४ यागि, एस खंटि० ॥ ५. तेरस चंदा मासा वासो अभि खं० ॥ ६. मासाणं तु पमाणं वोच्छं सन्वेसि वासाणं [मागा गं खं०] ] ॥ ४३ ॥ खं० पु० मु० वि० म० । एतदुत्तरार्द्ध पाठभेदानन्तरं तद्गतप्रतिज्ञानुसारेण

Page #53

पाययटिप्पणगल मेय
वेरस०त्ति। एत्थ चंदमासो एक्को एगूणत्तीसं दिवसा बत्तीसं चं बावट्टिभागा दि० २९३ । एस रासी तेरसगुणितो हवति तिणि अहोरत्तसया तेसीता चोतालीसं च बावट्ठिभाग ३८३ ति ॥ ४३ ॥
तिणि अहोरत्तसता छवट्ठा भक्खरो हवति वासो ।
ति सया पुण सैट्ठा कम्मो संवच्छ हवति ॥ ४४ ॥ तिणि अहोरत्तसता चउपण्णाँ नियमसो हवे चंदो । भागा य बारंसेव य बावद्विकतेण छेदेण ॥ ४५ ॥ तिण्णि अहोरत्तसता सत्तावीसा य होंति णेंक्खत्ते । एक्कावणं भागा सत्तट्ठिकतेण छेदे ॥ ४६ ॥ तिण्णि अहोरत्तसता "तेसीतिं चेत्र होति अभिवड्डो ।
१०
चोतालीसं भागा बावद्विकतेण छेदेण ॥ ४७ ॥
एते तीस तिगुणिता मुहुत्ता हुंतिइस चेव सहस्साई नव चेव सया हवंतिऽ सीती य ।

एवं मुहुत्तगणितं तव्वं सूरवासस्स ॥ ४८ ॥
दस चेव सहस्साईं अट्ठेव सया हवंति संकलिया ।
एवं मुहुत्त गणितं गातव्वं कम्मवासस्स ॥ ४९ ॥
[ दिन] प्रमाणावेदकं गाथात्रिकं खं० पु० वि० मु० मलयगिरिवृत्तौ चात्र दृश्यते । किञ्च एतास्तिस्त्रोऽपि गाथाः किलात्र मुद्रणे टिप्पणकानुरोधेनाऽग्रे ६२-६३-६४ गाथात्वेन स्थापिताः सन्ति । जेटि० खंटि० आदर्शयोरेता गाथास्तत्रैव सटिप्पणा वर्त्तन्ते ॥ १. च एगट्ठि जेटि० खंटि० ॥ २. छावडी खं० ॥ ३. एसो खं० ॥ ४. तिण्णेव सया सट्टा खं० ॥ ५. सट्ठी पु० ॥ ६. रो एसो खं० ॥ ७. ण्णा चेव नियमसो चंदो खं० ॥ ८. हवइ चंदो पु० वि० मु० | ९. बारस भवे बा° खं० ॥ १०. नक्खत्ता जे टे० खंटि० ॥ ११. तेसीती य अभिवडिओ हवति खं० ॥ १२. अभिवडे पु० मु० ॥ १३. एते तीसतिगुणिता ( ? ) नव य असीय (? या ) सया मुहुत्ताणं । आदिचस्प उ एसो परिमाणविही उ मा ( ? वा ) साणं ॥ खं० ॥ १४. 'तऽसीया य मु० म० । सिपाय पु० वि० ॥ १५. एयं पु० मु० ॥ १६. संपुण्णा पु० मु० वि० म० ॥ १७. एवं
वि० पु० मु० म० ॥

Page #54

जोइसकरंडगं चंदस्स मुहुत्तर्गणित सताणि छ ञ्चेव पण्णवीसाणि । दस य सहस्सा पुण्णा बिसट्ठिभागा य पण्णासं ॥५०॥ णव चेव सहस्साई सताणि अद्वेव होंति बत्तीसा। णक्खत्ते खलु वासे छप्पण्णं चावि भागा य॥५१॥ एक्कारस य सहस्सा पंचेव सता हवंति एक्कारा । अभिवड़िते मुहुत्ता वासे अट्ठारस य भागा ॥५२॥
आदिच्चो वासो भारसहस्सं अट्ठाणउतं भा० १०९८, तेतालीसं आढगसहस्साणि णव य सयाणि वीसुत्तराणि आ० ४३९२० । [चंदो भारसहस्सं बावट्ठे छत्तीसं च बावट्ठिभागा भा० १०६२४६, बातालीसं आढगसहस्साणि पंच य सताणि तिउत्तराणि चोद्दस य बावट्ठिभागा आ० ४२५०३१४] णक्खत्तो णव भारसताणि तेसीताणि एगूणवीसं च सत्तट्ठिभागा भा० ९८३१७, एगूणत्तालीसं आढगसहस्साणि तिण्णि सयाणि [एगत्तीसुत्तराणि] तेवीसं च सत्तट्ठिभागा आ० ३९३३१२७ । अभिवड़ितो एक्कारस भारसयाणि एक्कावण्णाणि अट्ठ य बावट्ठिभागा भा० ११५१३, छातालीसं आढगसहस्साणि पणतालीसाणि दस य बावविभागा य आ० ४६०४५१ ॥४८ तः ५२॥
एते तु माणवासा पंच वि उववण्णिता जहादिट्ठा । एत्तो जुगवासाणि वि वोच्छामि जधाणुपुत्वीया ॥५३॥ चंदो १ चंदो २ अभिवड़ितो ३ य चंद ४ मभिवड़ितो ५ चेव । पंचसहितं जुर्गमिणं दिटुं तेलोक्कदंसीहिं ॥५४॥
१. चंदे पु० मु०म० वि०॥ २. गणिय छ ञ्चेव सयाणि पण्ण° खं०॥ ३. वीसा य पु०॥ ४. स्साइं अटेव सया हवंति बत्तीसा। संवच्छरे मुहुत्ता भागा य हवंति छप्पण्णा ॥ खं०॥ ५. छप्पण्ण सगट्ठिभा° पु० वि०॥ ६. एते पमाण° पु० मु० म०॥ ७. जहुहिट्ठा मु०म०॥ ८. साणि य वोच्छामि अहाणुपब्वीए पु० मु० वि०॥ ९. मिणं णिच्चंतेक'लमक्खायं खं०॥

Page #55

१२
पाययटिप्पणगसमेयं
पंढम-बितिया तु चंदा तैचं अभिवड्डितं वियाणाहि ।
चंदं चेव चउत्थं पंचममभिवङ्कितं जणे ॥ ५५ ॥
एत्थं जे तिण्णि चंदा संवच्छरा एते बारसमासका । जे दो वि अभिवड्ढिता ते तेरसमासिगा चंद्रेण माणेण ।। ५५ ।।
चंद-मभिवड्डिताणं वासाणं पुव्ववण्णिताणं तु ।
तिविहं पितं प्रमाणं जुगम्मि सव्वं णिरवसेसं ॥ ५६ ॥
आदी जुगस्स संवच्छरो तु, मासाणमद्धमासो तु । दिवसो भररवते, राती य विदेहवासम्मि ॥ ५७ ॥ दिवसादि अहोरत्ता, बहुलादीयाणि होति पव्वाणि ।
अभिजी णक्खत्तादी, रुद्दी आदी मुहुत्ताणं ॥ ५८ ॥
पंचहं संवच्छरणं माणसण्णिताणं जे आदिसमया ते जुगादिसमया । पंचदं एताण वासाणं आदी मासा सामणादि । [मासाणं] पक्खा । पक्खाणं [अहोरत्ता ] | अहोरत्ताणं आदी दिवसा भरधेरवते, विदेहे तु राती आदि ति । दिवसाण आदी मुहुत्त | मुहुत्ताणं आदी पढमसमयो । णक्खत्ताणं आदी अभिजी चंदगते । सूरादीणं गहाणं पूसस्स चउवीसतिमो भागो आदी । मुहुत्ताणं आदी सव्वत्थविट्ठो (१) अ मुहुत्तोति । एसो सव्वी पंचवरिसिगस्स जुगस्स आदिविधी । सा य एत्थ भवति ॥ ५७ ॥ ॥ ५८ ॥ जधा
सावणबहुलपडिए बालवकरणे अभीयिणक्खत्ते ।
सव्वत्थ पढमसमए जुगस्स आदि वियाणाहि ॥ ५९ ॥

१. पदम बितिमोऽत्थ चंदो खं० ॥ २ ततियं भ° खं० पु० मु० सू० ॥ ३. जाण पु० मु० वि० सू० । जेणं खंटि० । ऊणं जेटि० ॥ ४. वस्साणं खं० ॥ ५. पि मे पमाणं जुगं पि सव्वं खं० ॥ ६. मासस्स अद्ध' पु० मु० म० वि० ॥ ७. राई य महाविदेहेसु इति पाठानुसारेण मलयगिरिवृत्तिः, प्रतिकमप्येतद् वृत्तौ वर्त्तते, किन्तु कस्मिंश्चिदप्यादर्शे नोपलभ्यतेऽयं पाठः ॥ ८. वासेसु खं० पु० मु० म० ॥ ९. व अभिजिस्स पढमजोए एत्थ जुगादी मुणेयव्वा ॥ खं० ॥
रुद्दमुहुत्ते सुहो वए ( ? ) रविणो ।

Page #56

१३
जोइसकरंडगं एसो जुगादिकालो ॥ ५९॥
अट्ठारस सट्ठसता तिधीण नियमा जुंगं भवति एतं । इच्चेव अहोरत्ता तीसा अट्ठारस सया तु ॥६॥
पंचवरिसियं जुगं । अट्ठारस तिधिसयाणि [सट्टाणि] ससिसंभवाणं १८६० । अट्ठारस सताणि तीसाणि अहोरत्ताणं रविसंभवाणं १८३० ॥६०॥
तत्थ पडिमिजमाणा पंचहिं माँणेहिं तु [जह] कमेणं । मासेहिं विभजंता जेंदि मासा होति ते वोच्छं ॥ ६१॥ आदिच्चो खलु मासो तीसं अद्धं च, सावणो तीसं । चंदो अंगुणत्तीसं बिसट्ठिभागा य बत्तीसं ॥ ६२॥ णक्खत्तो खलु मासो सत्तावीसं भवे अहोरत्ता। अंसा य एक्कवीसं सत्तट्टिगतेण छेदेणं ॥ ६३ ॥ अभिवड़ितो तु मासो एक्कत्तीसं भवे अहोरत्ता । भागसत एकवीसं चउवीसँसतेण छेदेणं ॥ ६४॥
एतेहिं जधुद्दिहिं मासेहिं अट्ठारसण्हं सताणं तीसाणं १८३० भागे हिते ति जुगमासा होति ॥ ६१ तः ६४॥ जहा
१. इयं गाथा खं० नास्ति ।। २. जुगम्मि नायव्वा। तत्थेव वि० पु० मु०म०॥ ३. °माणे पु० मु०म० °माग खं०॥ ४. माणेहिं पुश्वगगिएहिं। मासेहि वि° पु० मु० वि०। माणेहिं पुज्वभणिएहिं। मासेण वि खं०। माणेहिं तु कमेणं। माणेहिं वि° जेटि० खंटि०॥ ५. जइ खं० पु० मु०॥ ६.६२-६३ ६४ गाथाः खं० पु. मु० वि० मलयगिरिवृत्ती च ४३ गाथानन्तरं वर्तन्ते । जेटि० खंटि. आदर्शयोः पुनरत्र वर्तन्ते॥ ७. तीसा खं० पु० वि० मु०॥ ८. उगु खं० । एगु° पु० वि० मु० ॥ ९. बत्तीसा वि० मु०॥ १०. टिकएण खं० पु० वि० मु०॥ ११. कत्तीसइ भवे खं०॥ १२. सयमेगवी खं० पु० वि० मु०॥ १३. सकएण खं। सगतेण जेटि० खंटि०॥

|

Page #57

१४
पाययटिप्पणगल मेयं
आदिचेण तु समासा, उडुणो हवंति एगट्ठि । चंदे यास तट्ठि होंति णक्खते ॥ ६५ ॥ सत्तावण्णं मासा सत्त य रातिंदियाँणि अभिवड्डी ।
एक्कारस य मुहुत्ता बिसट्ठिभागा य तेवीसं ॥ ६६॥
एहिं तु मासेहिं अट्ठारसहं सताणं तीसाणं १८३० भागे हिते लद्धाणि एक्कमा सप्पमाणाणि जहापुव्वुद्दिट्ठाणि तीसं दिवसा अद्धदिवसो य सूरस्स त्ति एवमाति [? भ]वति त्ति । ते य मासा तीसति ३० गुणिता मुहुत्ता, सट्टीय ६० गुणिता णालियाओ, तिहिं ३ गुणिता भारा, वीसेण सतेण १२० गुणिता आढगाण होंति त्ति । एत्थं सूरमासो जहा— तीस दिवसे अद्धदिवसो य ३० ॥, णवमुहुत्त सताणि पण्णरसगोच्छिगाणि ९१५, अट्ठारसणालिगासताणि तीसाणि १८३०, एक्काणउतिं भारा अद्धभारो र्यं ९१ ॥, छत्तीसं आढगसताणि ट्ठाण ३६६०, एस आदिचमासो । सावणो तीसति ३० दिवसा, णव मुहुत्तसताणि मु० ९००, अट्ठारस णालिगासताणि १८००, णउतिं ९० भारा, छत्तीसं आढगसताणि आ० ३६००, एस सावणो मासो | चंदमासो एगूणतीसतिं दिवसा बत्तीसं बावट्ठभागा दि० २९ २, अट्ठ मुहुत्तसताणि पंचासीताणि तीसं च बावट्ठभागा मु० ८८५२, सत्तरस णालिगासताणि सत्तराणि सट्ठि च बावट्ठिभागा णा० १७७०६२, अट्ठासीतं भारा चोत्तीसं च बावट्टिभागा भा० ८८, पणतीसं आढगसताणि एक्कयत्तालाणि अट्ठावण्णं च बावट्टिभागा आ० ३५४११२, एस चंद्रमासो | णक्खत्तमासो सत्तावीस दिवसा एक्कवीसं च सत्तट्ठिभागा दि० २७, अट्ठ मुहुत्तसताणि एकूणवीसाणि सत्तावीसं च सत्तट्ठिभागा मु० ८१९१७, सोलस णालिगासयाणि अट्ठत्तीसाणि चउपण्णं च सत्तट्ठिभागा णा० १६३८५, एक्कासीति भारा तेवट्ठि च सत्तट्टिभागा भा० ८१६, बत्तीसं आढगसयाणि सत्तत्तराणि एगचत्तालीसं च सत्तट्ठिभागा आ० ३२७७०१७ त्ति, एसो नक्खत्तमासो । अभिवढितो मासो एक्कत्तीस दिवसा भागसतं
१. सट्ठी खं० पु० वि० मु० ॥ २. उउणो उ होति एगट्ठी पु० वि० मु० ॥ ३. बावडी सत्तट्ठी पु० वि० मु० ॥ ४. सट्ठी पुण हों° खं०, अशुद्धोऽयं पाठः ॥ ५. याण अभिवडी खं० । °याई अभिवड्ढे पु० मु० म० ॥ ६. य ९१ ॥, अट्ठारस आढग जेटि० खंटि० ॥

Page #58

जोइसकरंडगं च एकवीसं चउव्वीससतेण च्छेदेणं दि० ३११२४, णव मुहुत्तसताणि एगूणसट्ठाणि चोत्तीसं च चतुवीससता भागा मु० ९५९३४४, एगूणवीसं च णालिगासयाणि अट्ठाराणि अट्ठसठ्ठी य चउवीससतभागाणं णा० १९१८,६४, पंचाणउतिं भारा भागसतं च पण्णारं चउवीससतेण च्छेदेणं भा० ९५,२४, अठ्ठत्तीसं आढगसताणि सत्तत्तीसाणि बारस य चउव्वीससतभागा आ० ३८३७,१३२४ त्ति, एस अभिवड़ितो मासो। पमाणदिवसाणं सगमासदिवससमा मुहुत्ता । जहा--- सूरदिवसो तीसं मुहुत्ता अद्धमुहुत्तो य ३०॥, सावणो तीसं मुहुत्ता बत्तीसं च बावट्ठिभागा ३०३३, नक्खत्तो सत्तावीसं मुहुत्ता एक्कवीसं च सत्तट्ठिभागा २७१७, अभिवड़ितो एक्कत्तीसं मुहुत्ता भागसतं च एकवीसं चतुवीससतेणं छेदेणं ३११३१ ति । एत्थ बे आढगाणि णालिगा, चत्तारि आढगाणि मुहुत्तो, पलसतं १०० णालिगा, बे पलसताणि २०० मुहुत्तो त्ति, एतेण उवाएणं सव्वेसिं माणदिवसाणं गणिम-धरिम-मेजाणि कातव्वाणि त्ति ॥६६॥
सव्वे कालविसेसा आयुपमाणा ठिती य कम्माणं । सव्वे समाविभागो य सूरमाणेण णातव्वा ॥ ६७॥
जे केति लोगे कालविसेसा ते णं णरेहि त्ति (१ ते णं सव्वे वि) णेरइयतिरिय-मणुय-देवाणं आयुगाणि, णाणावरणादीणं च कम्माणं ठितीविसेसा, [स] समाविभागा पुव्व-तुडियादीया। 'समाविभाग' त्ति कालविसेसा । एते सूरेण माणेण मिजंति ॥ ६७॥
सूरेण जं किर जुगं अणूणमधिगाणि पंच वासाणि । तो किर जुगेण समयं गणेति अद्धाविसे सं तु ॥६८॥
सूरेण माणेण पंच वरिसा जुगं। एएण जुगेण सुसमातिगा अद्धाविसेसा गणेतब ति। एते जुगादिणा सह पवत्तंति जुगतेण सह समप्पन्ति ति ॥ ६८॥
१. य देवाणं । सव्वे सम्वमाहिया सूरपमाणेण कातव्वा ॥ खं०॥ २. गा सूरपमा खं० पु० मु०॥ ३. जं किर सूरेण जुग पु० मु० म० वि०॥ ४.ता मु०॥ ५. °ण य समं ग. खं०। ण सवं ग वि० पु० मु० म०॥ ६. °सेसेणं जे० खं०॥

Page #59

१६
पाययटिप्पणगसमेयं चतुपण्णं च सहस्सा णव चेव सया हवंति पडिपुण्णा ।
एतं मुहुत्तगणितं पंचवरिसिगस्स तु जुगस्स ॥६९॥ पंचवरिसिगं जुगं, अट्ठारस अहोरत्तसताणि तीसामि १८३०, चउप्पण्णं मुहुत्तसहस्साणि णव चेव सताणि ५४९००, एगं च सयसहस्सं अट्ठाणउतिं च णालिगासताणि १०९८००, चउप्पण्णं भारसताणि णउताणि ५४९०, बेसतसहस्साणि एगूणवीसं सहस्साणि छ च आढगसयाणि २१९६०० जुगं ति ॥६९॥
वाससयसहस्सं पुण चुलसीतिगुणं हवेज पुव्वंगं । पुव्वंगसतसहस्सं चुलसीतिगुणं हवे पुव्वं ॥ ७० ॥ पुवस्स तु परिमाणं संयरी खलु होति सतसहस्साई। छप्पण्णं च सहस्सा बोधव्वा वासकोडीणं ॥ ७१ ॥ पुव्वसतसहस्सं पुण चुलसीतिगुणं हवे लँतंगं ति । तेसि पि सयसहस्सं चुलसीतिगुणं लँता हवति ॥७२॥ [तासि पि सतसहस्सं चुलसीतिगुणं महालतंगमिह । तेसिं पि सतसहस्सं चुलसीतिगुणं महलता उ ॥७३॥]
१. इयं गाथा वि० पु० मु० नास्ति, श्रीमलयगिरिवृत्तावपि विवृता न दृश्यते। जे० खं० जेटि. खंटि. आदर्शेषु पुनर्विद्यत एव॥ २. सया जुगे मुहुत्ताणं। एयं जे० खं०॥ ३. °हस्साई चुलसीहगणाई होज पु० मु०वि० ना०।हस्साई चुलसीइगयं हवेज जे० खं०॥ ४. हवइ जे० खं० पु० ना०॥ ५. सयरिं जे० खं०॥ ६. पुव्वाण सतसहस्सं चुल° वि० पु० मु० म०॥ ७. लयंगमिह जे. खं० ना०॥ ८. लया होइ पु० वि० ना० मु०। लयं आहु जे० खं०॥ ९. सोपयोगाऽपीयं महालताङ्ग-महालतासंख्यावेदिका गाथा कस्मिंश्चिदपि ज्योतिष्करण्डकमूलग्रन्थादर्श नोपलभ्यते, न च सटिप्पणेष्वेतद्वन्थादर्शष्वपीयं गाथा दृश्यते, किञ्च-श्रीमलयगिरिसूरिविरचितवृत्तिसहितेष्वादशेषु यद्यपि नेयं गाथा वर्तते तथापि तद्वत्तौ एतद्गाथाखण्डितवृत्त्यंशदर्शनात् तथा श्रोजयसोमोराध्यायशिष्यरत्नश्रीगुणविनयवाचकविरचिते सिद्धान्तहुण्डिकारूपे नानाविचाररत्नसङ्ग्रहग्रन्थे कालपरिमाणाधिकारे (पत्र २२७) वाससयसहरसं पुण० इतिसप्ततितमगाथात आरभ्य अशीतितमएतद्वन्थगाथाकदम्बकोद्धरणेऽस्याः प्रस्तुतगाथाया उत्तरार्धस्य दर्शनाचात्रेयं गाथाऽवश्यमेव भाव्येति अनुसन्धाय इयं गाथा कोष्ठकमध्ये स्थापिताऽस्ति । अपि चात्रेदमपि अवधेयम् यत्-इत आरम्य अशीतितमगाथापर्यन्ताः सङ्ख्यार्थावेदिका गाथाः सर्वेष्वप्यादर्शेषु खण्डिता अव्यवस्थिता अशुद्धाश्चोपलभ्यन्ते केवलं सटीकादर्शष्वविकृताः प्राप्यन्त इति सर्वासा प्रतीनामनुसन्धानेन शुद्धः पाठोऽत्र स्थापितोऽस्ति, तथाप्यत्रार्थ गीतार्था एव प्रमाणम् ॥ १०. महालया होइ ना०॥

Page #60

जोइसकरंडगं
तत्तो महालताणं चुलंसीतिं चैव सतसहस्साइं । लिगं नाम भवे, तो वोच्छं समासेणं ॥ ७४ ॥ णि महाणलिगं हवति महाणलिणमेव णातव्वं । पउमंग तहा पउमं ऐत्तो य महापउमअंगं ॥ ७५ ॥ हवति महापमं चिय ऐत्तो कमलंगमेव णातव्वं । कमलं च महाकमलंगमेव परतो महाकमलं ॥ ७६ ॥ कुमुदंगं तह कुमुदं हैवति य एत्तो महाकुमुदअंगं । परतो य महाकुमुदं तुडियंगं चावि बोद्धव्वं ॥ ७७॥ तुंडिय महाडियंगं भवति महातुडियँतं परं तत्तो । तत्तो अडडंगं पिय परतो य तहा अडडमेव ॥ ७८ ॥ हवति महाअडडंगं तत्तो य भवे महाअडडमेव । ऊहंगं पिय ऊहं हवति महल्लं च ऊहंगं ॥ ७९ ॥

तत्तोय महाऊहं हवति हु सीसप्पहेलिया अंगं ।
तत्तो परतो सीसग पहेलिया हवति णांतव्वा ॥ ८० ॥
१. 'सीती जे० खं० पु० मु० ॥ २-३. तत्तो जे० खं० पु० मु० वि० ना० ॥ ४. कुमुदंग महाकुमुदं जेटि० खंटि० ॥ ५. तत्तो य भवे महा' जे० खं० । तत्तो य तहा महा' ना० ॥ ६. ७८-७९ -८० इत्येतद् गाथात्रिकं जेटि० खंटि० आदर्शयोर्न विद्यते । जे० खं० पु० आदर्शेषु पुनरेतास्तिस्रो गाथाः किञ्चित्खण्डिता अशुद्धा अपि वर्त्तन्ते । श्रीमलयगिरिवृत्तिसहितेषु ज्योतिष्करण्डकप्राचीनादर्शषु श्रीगुणविनयवाचकविरचिते नानाविचाररत्नसङ्ग्रहग्रन्थे च एता गाथा दृश्यन्ते शुद्धाश्चापि वर्त्तन्ते, श्रीसागरानन्दसूरिवरसम्पादिते सवृत्तिके एतद्रन्थमुद्रितादर्शे पुनरेतगाथात्रिकस्थाने खण्डित-भ्रष्टाऽव्यवस्थिततां प्राप्ते द्वे गाये मुद्रिते दृश्येते - " तुडिय महातुडियंगं महतुडियं अडडंगमडड परं । परतो य महाडडअंग तत्तो य महाभडडमेव ॥ ऊहंगं पिय ऊहं हवइ महलं च ऊहगं तत्तो । महाऊर्ह हवइ हु सीसपहेलिया होइ नायव्वा ॥ " इति ॥ ७. 'यमेव तंपरतो जे ० खं० ॥ होइ पु० मु० वि० ॥ ९. कायव्वा जे० खं० ॥
८.
जो. २
१७

Page #61

पाययटिप्पणगसमेयं हत्था बाहु सकण्णा य होंति कालम्मि कायव्वा ।
एत्थं च सयसहस्सा चुलसीति चेव होति गुणकारी। एकेकम्मि तु ठाणे अह संखा होति कालम्मि ॥ ८१ ॥ एसो पण्णवणिज्जो कालो संखेजओ मुणेतव्वो। वोच्छामि असंखेनं कालं उवमाविसेसेणं ॥ ८२॥ संत्येण सुतिक्षेण वि छेत्तुं भेत्तुं व जं किर न सकं । तं परमाणु सिद्धा भणंति आदी पमाणाणं ॥ ८३॥ परमाणू तसरेणुं रघरेणुं अग्गयं चं केसस्स । लिक्खा जुआ य जवो अट्ठगुणविवडिया कमसो ॥ ८४ ॥ जवमज्झा अट्ट हवंति अंगुलं, छ च अंगुला पादो। पादा य दो वितत्थी, दो य वितत्थी हवति हत्थो ॥ ८५॥ "डंडं जुगं धणुं णालिगं च अक्ख मुसलं च चउहत्थं । अद्वैव धणुसहस्सा जोयणमेतेण माणेण ॥ ८६॥
१. * * एतादृक्फुल्लिकाचिह्नान्तर्वर्ती पाठः पु० मु० म० वि० नास्ति। जेटि० खंटि० जे० खं० प्रतिषु पुनर्विद्यत एव। हत्था पाहु डगलण्णा य होति कालम्मि णातव्व खंटि०। हत्था पाहत्था पाहडंगसण्णा य होति कालम्मि णातन्वं जेटि०॥ २. एत्थं सयसहस्साणि चु जे. खं० पु. वि. मु०॥ ३. थाणे वह जे० ख०॥ ४. एतद्गाथानन्तरमियमेकाऽधिका गाथा जे० ख० आदर्शयोदृश्यते-कालस्स परीमाणं बित्थरमो बहुविहं पिनायव्वं । तणुा(? धणुणो) य जोयणस्स उ एत्तो आदीघरं वोच्छं॥ इति । इयं हि गाथा ८७ गाथया सह किश्चित् समानार्था दृश्यते ॥ ५. पु. प्रती इयं गाथा अनन्तरगाथानन्तरं वर्त्तते ॥ ६. द्धा वयंति माइं जे० खं० पु० मु० वि०। पु० प्रती माईस्थाने भायं॥ ७. माणू रहरेणू तसरेणू अ° जे० खं० वि०॥ ८.च वालस्स जे० ख० पु० वि० मु०॥ ९. अंगुलं जेटि० खंटि०॥ १०-११. विहत्थी जे०ख०वि० पु० मु०॥ १२. दंडं धणुं जुगंणा जे० खं० पु. वि. मु०म०॥ १३. हत्या जे. खं० पु० मु० म०॥

Page #62

जोइसकरंडगं एयं धणुप्पमाणं णायव्वं जोयणस्स य पमाणं । कालस्स य परिमाणं एत्तो उड्डूं पवक्खामि ॥ ८७ ॥ जं जोयणवित्थिण्णं तं तिगुणं परिरएण सविसेसं । तं जोयणमुच्चिद्वं पलं पलिओवमं णाम ॥ ८८॥ एक्काहिग-बेहिग-तेहिाण उक्कोस सत्तरत्ताणं । सम्मटुं सण्णिचितं भरियं वालग्गकोडीणं ॥ ८९ ॥ ओगाहणा तु तेसिं अंगुलभागे हवे असंखेज्जे । एतं लोमपमाणं, एत्तो वोच्छामि अवहारं ॥ ९०॥ वाससते वाससते एक्कक्के अवहडम्मि जो कालो । सो कालो र्णायव्वो उवमा एक्कस्स पल्लस्स ॥ ९१ ॥ एतेसिं पल्लाणं कोडाकोडी हवेज दसगुणिता । तं सागरोवमस्स उ एक्कस्स भवे परीमाणं ॥ ९२॥ दस सागरोवमाणं पुण्णाओ होंति कोडकोडीओ। ओसप्पिणीपमाणं तं चेवुस्सप्पिणीए वि ॥ ९३॥ छ ञ्चेवं कालसमया गणिता ओसप्पिणीय भरधम्मि । "तेसिं णामविभत्ति परिमाणविधिं च वोच्छामि ॥ ९४ ॥
१. इयं गाथा जेटि० खंटि० नास्ति॥ २. मुव्विळू जाणे पलि जे० ख० पु. मुं० म०॥ ३. ग-बेताहिग जेटि० खंटि०॥ ४. तेहिकाण उक्कस्स सत्त° जे० खं०॥ ५. भवहियम्मि पु० मु० वि०॥ ६. बोवो जे० खं०॥ ७. °मस्सा ए° जे० खं०॥ ८. अस्या गाथायाः प्राग् इयमेकाऽधिका गाथा जे० खं० आदर्शयोश्यते-ओसप्पिणी य उस्सप्पिणी व दोणि हि अगाइणिहगाओ। " कि होति अण्णलोको(?कालो) ण वि होहिति सब्वसंखेवो ॥ इति ॥ ९. °व कालपमया भणिया जे. खं० । °व य कालसमा भणिया पु० मु० म०॥ १०. तासिं पु० मु० म०॥

Page #63

पाययटिप्पणगसमेयं
सुसमसुसमा १ य सुसमा २ हवति तहा सुसमदुस्समा ३ चेव । दुस्समसुसमा ४ य हवे दुस्सम ५ अतिदुस्समा ६ चेव ॥ ९५॥ सुसमसुसमाय कालो चत्तारि हवंति कोडकोडीओ १ । सुसमाए तिण्णि भवे २ दुवे सुसमदुस्समाए वि ३ ॥९६॥ एक्का य कोडकोडी बातालीसं भवे सहस्साइं । वासेहिं जेहिं ऊणा दुस्समसुसमाय सो कालो ४ ॥ ९७ ॥ अध दुस्समाए कालो वाससहस्साई एक्कवीसं तु ५। तावंतो चेव भवे कालो अतिदुस्समाए वि ६ ॥९८॥ एते चेव विभागा उस्सप्पिणिए वि होति छ चेव । पडिलोमा परिवाडी णवरि विभागेण णातव्वा ॥९९ ॥ ऐसो तु असंखेजो -कालो- एतस्स विधाणगा असंखेज्जा । एत्तो होति अणंतो कालो कालंतर[गेण ॥१०॥ एते कालविभागा पडिवजंते जुगम्मि खलु सव्वे । पत्तेयं पत्तेयं जुगरसे अंते समप्पंति ॥१०१॥ एते कालविभागा णातव्वा होंति कालकुसलेणं । एत्तो तु अधिगमासँगैणिप्फत्ती मे णिसामेह ॥१०२॥
१. इवती तह सु जे० खं० पु० मु०॥ २. दूसमसुसमा य तहा दूसम भइदूसमा जे० खं० पु० मु०॥ ३. भवे सुसमदुसमाए दो होति जे. खं० पु० मु०॥४. दूसम° जे. खं० पु० मु०॥ ५. दूसमाए जे० खं०॥ ६. तावतिमो चेव भवे कालो अइदूसमाए जे० खं० वि० पु० मु०॥ ७. गा हवंति उस्सप्पिणीय नायव्वा वि० जे० खं. पु. मु० म०॥ ८. विभागेसु णा जे. खं० पु. मु. म. वि०॥ ९. एस असंखो कालो जे० खं० ॥ १०. गुणेहिं जे० ख०॥११. इयं गाथा जेटि० खंटि० नास्ति ॥ १२. °स वस्साणि सम° जे० खं०॥ १३. °सकणिप्फत्तिं मे णि° पु० मु०। सकणिपफण्णो तं णि° जे. खं०॥ १४. णिसामेहिजे. खं० म०॥

Page #64

जोइस करंडगं
एवमेतं 'कालपमाणं ९ माणं २ 'ति पढमं [बितियं च ] पाहुडं सम्मत्तं १-२ । [ ३. वइयं अधिगमासगपाहुडं ]
अधिगमासगपाहुडस्स वण्णगो जहा
चंदस्स जो विसेसो आदिचस्स य हवेज मासस्स ।
"तीसाय गुणो सो पुण होति अधिगमासगो एक्को ॥ १०३ ॥
चंद्रमासो य एगूणत्तीसं दिवसा बत्तीसं च बावट्ठिभागा दि० २९ २, एते सूरमासातो तीसाए दिवसेहिंतो अद्धदिवसातो य ३०॥ [विसेसिजंति], सडतीसायो ३०॥ एगूणतीसा २९ सुद्धा सेसं दिवडुरूवं १ ॥, एतं सवणितं तिणि दुभागा है, एतेहिंतो एक्कत्तीसगुणेहिंतो सवण्णिए दुभागा ३ जाया [तेणउती] ९३, बत्तीसं च बावट्ठिभागा हैरे सुद्धसेसा एगट्ठि बावट्ठभागा २, एते तीसाए ३० गुणिया अंसा अट्ठारसयाणि तीसाणि १८३० होंति, एतेसिं च बावट्ठीय ६२ भागो, लद्धा एगूणत्तीसं दिवसा बत्तीसं च बावट्ठभागा दि० २९ २ । एस चंदेण मासेण अधिगमासगो जुगमज्झे जुगंते य हवति तीसा मासेहिं ॥ १०३ ॥
सीए अतीताए हैवति अधिगमासगो त्ति जुगमज्झे । बावीसे पव्वसते हवैति य बितिओ जुगंतम्मि ॥ १०४ ॥
एवं पव्वविधाणेणं ॥ १०४ ॥ माणविसेसुप्पण्णा णिष्फत्ती अधिगमासगस्सेसा ।
एत्तो तिधिणिप्फत्तिं वोच्छामि जहाणुपुञ्ची ॥ १०५ ॥
॥ अधिगमासगणिफत्ती णाम पाधुडं बीयं ( ? ततियं) सम्मत्तं ३ ॥
१. वीसाइगुणिओ संतो हवई महिमासगो एक्को पु० ear अधिकमासको एसो जे० खं० म० ॥ २. हवति हु पु० मु० म० वि० सू० ॥ ३. हवई बि° वि० पु० मु० ॥ म० ॥ ५. च्छामि आणुपु जे० खं० ॥

२१
वि० सू० मु० । तीसविगुणितो संतो अधिमासगो जुगद्धम्मि । जे० खं० ४ मासविसे' जे० खं० पु० मु०

Page #65

पाययटिप्पणगसमेयं [५-६. पंचम-छट्ठाणि पव्वसमत्ति-तिहिसमत्तिपाहुडाणि] कम्मो णिरंसयाए मासो ववहारकारओ लोए। एवं सेसा मासा ववहारे दुक्करा घेत्तुं ॥१०६॥ सूरस्स गैमणकारणविभागणिफाइता अहोरत्ता । चंदस्स हाणि-वडीकतेण णिप्फजते तु तिधी ॥१०७॥
सूरस्स गमणकारणविभागणिप्फाइता बावढि भागा अहोरत्तो, चंदस्स एगर्टि बावट्ठिभागा ६३ तिधी, एवं तिधिणा चंदमंडलसमएकट्ठ(१ ट्ठि) भाग ६१ स[म]यवड्डी ॥१०७॥
चंदस्स णेव हाणी, ण वि वेडी वा, अवहितो चंदो। सुक्किलभावस्स पुणो दीसति वड्डी य हाणी य ॥१०८॥ किण्हं राहुविमाणं हेढा चतुरंगुलं तु चंदस्स । तेणोवडति चंदो, परिवंडी वा वि णायव्वा ॥ १०९॥ तं रयत-कुमुदसरिसप्पभस्स चंदस्स रातिसुभगस्स । लोएँ तिधि त्ति णियतं भेणेति हाणीय वडीय ॥११० ॥ सोलस भाए काऊँण उलुवतिं हायतेऽत्थ पण्णरसं । तेत्तियमेत्ते भागे पुणो वि परिवडते जोण्हे ॥१११॥
1. 'रको कालो। जे० खं०॥ २. सेसा उ संसया ए वव जे० खं० पु० मु० म०वि०॥ ३. गमणमंडलविभा पु० मु०म०वि०। गमणकाले विभा॰ जे० खं०॥ ४. 'जिप्फत्तिया अहो जे० खं० ॥ ५. वडि अवडिओ सया चंदो जे० खं० ॥ ६. दिस्लति हाणी य वड्डी य जे० खं०॥ ७. °वइ वा वि णायब्बो जे० खं० वि० पु० मु०॥ ८. लोके तिधि निप्फजति भण्गद हा जे० खं०॥ ९. भण्णइ हाणीए वड्डीए पु० मु० म० वि०॥ १०. °ण वडई हायतेऽत्थ पन्नरसा पु० ॥ ११. उडुवति जे० ख० पु० मु० वि० ॥ १२. °वदुई जोण्हे मु० म० । चढ़ई जुन्हा पु० । °वड्डए जोण्हं जे० ख०॥

Page #66

____२३
जोइसकरंडगं कालेण जेण हायति सोलसभागो तु सो विधी होति । तह चेव य वडीए, एवं तिधिणो समुप्पत्ती ॥११२॥
एत्थ चंदमंडलं सोलसभागे कातूण एकेकं तिधिणा परिहायति । एवं पव्वेण पण्णरस भागे परिहायति । एवं जेण कालेण सोलसभागो परिहायति सो कालो तिधि त्ति वुच्चइ ॥ ११२॥
जावतिए परिहायति भागे वति य आणुपुन्वीए। तावतिया होंति तिघी, तेसिं णामाणि वोच्छामि ॥११३॥ पाडिवग बितिय ततिया य चउत्थी पंचमी य छट्ठी य । सत्तमि अट्टमि णवमी दसमी एक्कारसी चेव ॥११४ ॥ बारसि तेरसि चाउद्दसी ये णिहवियका य पण्णरसी। किण्हम्मि य जोण्हम्मि य एतेव तिधी मुणेतव्वा ॥११५॥ अगुणत्तीसं पुण्णा तु मुहुत्ता सो तिधी सदा होइ ।
भागा य दुगत्तीसं बावडिकतेण छेदेण ॥११६॥ पुट्विं गणिता एकढि बावट्ठिभागा १ तिधीए परिहायति त्ति, जतो १८३० एते तीसगुणा अंसा, छेदेण भागहितलद्धा एगूणतीसं मुहुत्ता बत्तीसं च बावट्टिभागा मु० २९१३ । एतेण कालेण एकं सोलसभागं चंदिमा परिहायति वा वडति वा । एसो य तिहिस्स पमाणकालो त्ति ॥११३ तः ११६॥
॥ एवं तिधिणिप्फत्तिपाहुडं सम्मत्तं (१)॥ तिधिसमत्ति त्ति पाहुडस्स वण्णो(१ वण्णगो) जहा
१. विजयाते वडीए एवं जे० ख० । विजया हाणीए बड्डीए एवं जेटि० खंटि०॥ २. य निवगिगा य जे० ख० पु० मु०॥ ३. कालम्ति जे. खं०॥ ४. एएव तिही जे० खं०। एसेव विधी मुणेयन्वो पु० मु० म०वि०॥ ५. एगूणतीसं पु० जे० ख०॥ ६.°त्ता सो ममओ तिधी जे० खं० पु. वि० मु० म० सू०॥ ७. य तु बत्तीसं जेटि० खंटि० पु. मु०। वि य बत्तीसं सू०॥

Page #67

२४
पाययटिप्पणगसमेयं
तिधिरांसी बावट्ठीय भाजितं सेस एक्सट्टिगुणं । .
बौवट्ठीय विभत्ते सेसा अंसा तिधिसमत्ती ॥ ११७॥
इच्छितस्स तिधिरासिणो बावविहितसेसस्स एक्कट्टिगुणस्स अंसरासिस्स बावट्ठीए ६२ भागे हिते जे सेसा ते तिधिसमत्ती । एते जहिच्छिदा हि (१ दि ) णभेदा आणेतव्वत्ति विधिसमत्तिति ॥ ११७ ॥
[' पव्वसमत्ती ५ ] तिधिसमत्ति ६ ' त्ति पाहुडं समत्तं ५-६ ॥
[४. चउत्थं ओमरत्तपाडुर्ड ]
एसा तिधिणिप्फत्ती भणिता मे वित्थरं पयहिऊणं । वोच्छामि ओमरैत्तं तुलोएंतो समासेणं ॥ ११८ ॥ कालस्स णेव हाणी ण वि वैड्डी वा अवडतो कालो । जायति वडोवड्डी मासाणं एक्मेक्कातो ॥ ११९॥
चंद - उडूमासाणं अंसा जे दिसते विसेसंम्मि ।
ते ओमरत्तभागा भवंति मासस्स णातव्वा ॥ १२० ॥
चंदमासस्स य उदुमासस्स य विसेसो तीसं बावट्ठभागा है एत्तो मासस्स एक्कमत्ता होति त्ति ॥ १२० ॥

बावट्टिभागमेगं दिवसेसुं जायतोमरत्तस्स ।
बावट्ठीय व दिवेसेहिं ओमरत्तं ततो हवति ॥ १२१ ॥
॥
१. रासमेव बावट्टिभायितं सेसमेगस जे० खं० पु० मु० बावट्ठीए सेसा पु० वि० ॥ ३. रत्ति ( १ ते) पु० मु० म० ॥ पु० मु० म० ॥ ५. वड्ढि भवद्वितो सया कालो जे० खं० ॥ ७. मागाणं जेटि० खंटि० ॥ ८. 'उदूमा' जे० । 'उमा' १०. दिवसे संजाति ओम' जे० खं० पु० मु० म० वि० ॥ ११. ट्ठीए दिव° पु० मु० वि० ॥
२. बावद्विविभत्तीए सेसा मु० । ४. उल्लिंगेंतो स° जे० वि० सं० ६. जाइ य व पु० मु० ॥ खं० ॥ ९. विश्लेषे इत्यर्थः ॥

Page #68

२५
जोइसकरंडगं एवं दिवसे दिवसे दिवसस्स बावट्ठिभागं बावट्ठिभागं परिहायंतो बावट्ठीय दिवसेहिं एवं ओमरतं समुट्ठवेति । एवं जे एक्कटिं अहोरत्ता ते बावट्ठी तिथी होति त्ति ॥१२१॥
एक्कम्मि अहोरते दो वि तिधी जत्थ णिधणमेजासु । सोऽत्थ तिधी परिहायति सुहुमेण हवेज सो चरिमो ॥१२२॥
एवं तिधि(१धी) अहोरत्तातो बावट्ठिभागं बावट्ठिभागं परिहायमाणो एगट्ठिमो य दिवसो बावट्ठिमो य तिधी समगं समप्पति ति। एवं सण्हं परिहायमाणो परिहायमाणो सुहुमेणेगसट्ठिमो दिवसो तिधी य होति त्ति ॥१२२॥
ततियम्मि ओमरत्तं कायव्वं सत्तैमे य पक्खम्मि। वास-हिम-गिरहकाले चातुम्मासी विधीयते ॥१२३॥
वासापक्खे ततिए ओमरत्तं सत्तमे य पक्खे । एवं हेमंताणं पि ततिए पक्खे सत्तमे य पक्खे । गिम्हे वि य ततिए पक्खे सत्तमे य पक्खे ओमरत्तं कातव्वं ॥१२३॥
पाडिवगओमरते कैझ्या बितिया समप्पते तु तिधी १ । बितियाए वा ततिया १ ततियाए वा चउत्थी तु ? ॥१२४॥ सेसासु चेव काहिति तिधीसु ववहारगणितँणिद्दिढें ।
सुहुमेण परिलतिधी संजायति कम्हि पव्वम्मि १ ॥१२५ ॥ एत्थ करणगाहा
रूवाधिगा ये ओजा पव्वा बिगुणा हवंति कातव्वा । एमेव हवति जुम्मे एगत्तीसाजुता पव्वा ॥ १२६॥
१. °त्तमम्मि प० जे० ख० पु० मु०वि०॥ २. मासे विपु० मु० म०वि०॥ ३. कतिया जे. खं०॥ ४. समप्पती वि सिधी जे० खं०। समविहीद तिही वि. पु० मु० म० सू०॥ ५.णियदिट्टासु। जे० खं० वि० पु० मु० म० सू०॥ ६. उ जे० खं० पु० मु०॥ ७. °जा बिगुणा पवा ह° जे. खं० पु० मु० सू० वि०॥

Page #69

पाययटिप्पणगसमेयं
-
एत्थ उद्देसो–' पाडिवत महोरते (? पाडिवतओमरत्ते) क [इ]या बितिया समप्पते तु तिधि ?' त्ति एत्थ करणं – एत्थ पाडिवउ त्ति रूवं १ ठावितं, रूवाधिगं-रूवपक्खित्तं बिगुणा जाता चत्तारि ४, एवं चदुसु पव्वेसु गतेसु पाडवगो बितिया जायते । एत्थेवुद्देसो —— बितिया ततिया कता जाति १ त्ति 'एमेव हवति जुम्मे' त्ति बे त्थाविता, सरूवा १ बिगुणा जाता छ ६, एकतीसाए जुता सत्तत्तीसा, एवं सत्तत्तीसाए पव्वेसु गतेसु बितिया ततिया जायते । एत्थ पडिसमाणणे पढमुद्देसस्स चत्तारि ४ पव्वाणि पण्णरस १५ गुणाणि जाता सट्ठी ६०, पाडित्रगो बितिया होति त्ति बे पक्खित्ता जाता बावट्ठी ६२, बावट्ठी य भागं णिरंसं देति त्ति जुत्ता पुच्छा | बितियुद्देसपडि[स] माणणा - सत्तत्तीसं ३७ पव्वाणि पण्णरस १५ गुणाणि पंच सताणि पणपण्णाणि ५५५, एत्थ बितिया ट्ठा ततिया जाति त्ति तिण्णि पक्खित्ता, एसो वि रासी बावट्ठिभागं णिरंसं देति त्ति जुत्ता पुच्छा । एवं सव्वत्थ ॥ १२६ ॥
[ ॥' ओमरत्तं ' ति चउत्थं पाहुडे समत्तं ४ ॥ ]
२६
[ ७-८ सत्तम अट्टमाणि णक्खत्तपरिमाण - चंदसूरपरिमाणपाहुड |णि ]
चंदा १ सूरा२ तारागणा ३ य णक्खत्त४ गहगणा५ चेव । पंचविहा जोतिसिया, ठिया वियारी र्यं ते दुविहा ।। १२७ ।।

जंबुद्दीवो लवणोदधी य दीवो य धायईसंडो । कालोधी समुद्दो पोक्खरदीवस्स अद्धं च ॥ १२८ ॥
एते भड्डातिज्जा दीवा बे य उदधी मणुयखेत्ते ।
एत्थ य समाविभागा, देवारण्णं परं तत्तो ॥ १२९ ॥
१. विचारी जे० खं० पु० मु० ॥ २. य ते भणिया जे० खं० ॥ ३. दगो समु० जे० खं० ॥ ४. दीवा दो उवि मणुयखे तं तु । जे० खं० । दीवा दो उदहि माणुसं खेत्तं । पु० मु० म० वि० ॥

Page #70

जोइसकरंडगं एतं माणुसखेत्तं, ऐत्थं विचरंति जोतिसगणा उ। परतो दीव-समुद्दे अवहितं जोतिसं जाणे ॥१३० ॥ 'बे चंदा इह दीवे, चत्तारि य सागरे लवणतोये । धायइसंडे दीवे बारस चंदा य सूरा य ॥ १३१ ॥ एता पागडत्थाओ गाहाओ ॥१२७ तः १३१॥ धायइसंडप्पभितिं उद्दिट्ठा तिगुणिता भवे चंदा । आदिल्लचंदसहिता तेति होति अणंतरं परतो ॥ १३२॥
एत्थ स्थविता जंबुद्दीवगा बे चंदा, तेसिं हेट्ठा लवणगा चत्तारि ४, तेसिं हेट्ठा धातइसंडगा बारस १२, हेट्ठा पंडिरासिया तिगुणा जाया छत्तीसं ३६, 'आदिल्लचंदसहिय' ति जंबुद्दीवगा दो २ लवणगा चत्तारि ४ एते छ ६, छत्तीसा ३६ एतेहिं जुता बातालीसं ४२ कालोदधिम्मि चंदा । एते पुणो बातालीसा ४२ हेवा पडिरासिता तिगुणा छव्वीससयं १२६, 'आदिल्लचंदसहित' त्ति जंबुद्दीवगा लवणगा धातइसंडगा य जे अट्ठारस ते छव्वीससते पक्खित्ता [जाया चोतालं सयं १४४], तत्तो तेसिं अद्धं बावत्तरी ७२, एतं चंदपमाणं अन्भंतरपोक्खरद्धे, [संपुण्णे पोक्खरदीवे पुण चोतालं [सयं] १४४ चंद-सूराणं पमाणं पढमिल्लुगाए पन्तीए । तेण परं चतुरुत्तरियाए वडीए पंतीए जाव सयंभुरमणो समुद्दो त्ति । पन्तीय पन्तीय अंतरं पुण जोयणाणं सतसहस्सं १००००० ति, ताओ पुण लवणसंठिताओ, एवमसंखेजेसु दीव-समुद्देसु पत्थारो कातव्वो त्ति ॥१३२॥
आदिचाणं च भवे एसेव विधी अणूणिगा सव्वा । दीवेसु समुद्देसु ये धायइसंडेहिं जे परतो ॥१३३ ॥
१. एवं पु. मु. वि०॥ २. एत्थ विचारीगि जोयसगणाणि जे० खं० पु. मु० म०॥ ३. जाण पु० मु० म० ॥४. दो चंदा वि० जे० खं० पु० मु०॥ ५. ते होंति जे. खं०॥ ६. अगंतरे खं० पु० मु० म०॥ ७. स्थापिता इत्यर्थः ॥ ८-१. आरिल जेटि० ॥ १०. पि जे. खं० पु. मु. म. वि०॥ ११. विही अणूणिका होइ जे. खं०। विही अणूणगो सम्बो पु० मु०म०वि०॥ १२. य एमेव परं परं जाणे ॥ जे. खं०॥

Page #71

२८
पाययटिप्पणगस मेयं
क्खतेऽट्ठावीसं अट्ठासीतिं महग्गहा भणिया । एक्ससी परिवारो, एत्तो तारों वि मे सुणसु ॥ १३४॥
छावहिं च सहस्सा णव य सता पंचसत्तरा होंति । एससी परिवारो तारागणकोडकोडीणं ॥ १३५ ॥
६६९७५००००० १३४ ॥ १३५ ॥
००००००० । एताओ पागडत्थाओ ॥ १३३॥

जदि चंदा ततिगुणितो खेत्ते खेत्तम्मि एस परिवारो । चंदसमता य सूरौ दीव - समुद्देसु णातव्वा ॥ १३६॥
एत्थ णक्खत्तऽट्ठावीसा गह-तारागणा य जे भणिया, दीवेसु सागरेसु य जे जत्तिया भणिता ते णक्खत्त - [गह - ] तारागणा य गुणितामासा (? गुणिज्जमाणा) तत्थ तत्थ णक्खत्त-गह- तारागणसंखा हवति त्ति ॥ १३६ ॥
तेसिं णक्खत्ताणं संठाणमधर्कमेव वोच्छामि ।
माणं च तारगाण य जह दिलं सव्वदंसीहिं ॥ १३७ ॥
गोसीसावलि १ कासार २ सउणि ३ पुप्फोवयार ४ वावी ५-६ य । णावा७ आसक्खंधे८ भग९ छुरघरके १० य सगडुद्धी ११ ॥ १३८ ॥
१.
भट्टवीसं अट्ठासीति महागहा य मवे । एक्कस जे० खं० ॥ २. राण मे जे० खं० ॥ ३. 'गुणिया जे० खं० ॥ ४. चंदेसु समा सूरा जे० खं० पु० मु० म० वि० ॥ ७. रा नायन्वा सव्वखेत्तेसु पु० वि० मु० म० । 'रा नायव्वा खेत्तखेत्तेसु जे० खं० ॥ ६. कमेण वो ' पु० मु० वि० ॥ ७. थाणेषु तार जेटि० खंटि० ॥ ८. छुरधारा १० मु० म० ॥

Page #72

जोइसकरंड
मिगंसीस१२ रुधिरबिंदु१३ तुल१४ वद्धमाणसुपतिट्ठित १५ पतागा १६ । पागारे १७ पलंके १८-१९ हत्थे २० मुहफुल्लके २१ खीले२२ ॥ १३९ ॥ दामणि २३ त मुत्तावलि २४ गजदंते २५ विच्छिकालसंठाणे २६ । गजविलसित २७ सीहणिसाइ २८ तारगणाणं तु संठाणे ॥ १४० ॥ तिग १ तिग २ पंचग ३ सय ४ दुग ५ दुग ६ बैत्तीसग ७ तिगं ८ तह तिगं ९ च । छ १० पंचग ११ तिग १२ एक्कग १३ पंचग १४ तिग १५ छक्कगं १६ चैव ॥ १४१ ॥ सत्तग १७ दुग १८ दुग १९ पंचग २० एक्के २१ क्कग २२ पंच २३ चउ २४ तिगं २५ चेव । एक्कारसग २६ चतुक्कं २७ चतुक्ककं २८ चैव तारग्गं ॥ १४२ ॥ एवं णक्खत्ताणं संठाणा तारगाण य पैमाणं ।

२९
णामाणेव य ताणं इय परतो ताणि ( जाणि ?) वोच्छामि ॥ १४३॥ अभिती १ सेवण२ धणिट्ठा ३ सयभिसया४ दो य होंति द्दवता५ - ६ । रेवति७ अस्सिणि८ भरणी ९ य कत्तिया १० रोहिणी ११ चेव ॥ १४४ ॥
१. मिगसीसावलि १२ रुहिरबिंदु १३ तुल १४ वद्धमाणग १५ पडागा १६ । पागारे १७ पलियं के १८-१९ हत्थे २० मुहपुप्फए २१ चेव ॥ १३९ ॥ कीलग २२ दामणि २३ एगावली २४ य गयदंत २५ विश्वयभले २६ य । गयविक्कमे २७ य तत्तो सीहणिसाई २८ य संठाणा ॥ १४० ॥ पु० मु० मू० वि० । श्रीमलयगिरीणां तु मिगसीसावलि स्थाने मिगसीस इति वद्धमाणग स्थाने वद्धमाणगसुपतिट्ठित इति, मुहपुप्फर स्थाने सोवणिए इत्येते पाठभेदाः सम्मताः सन्ति, किञ्च एते पाठभेदाः पु० मु० आदर्शयोर्न प्राप्यन्ते, किन्तुः जेटि० खंटि० सटीकादर्शेषु च दृश्यन्ते इति तत्तत्पाठप्राप्त्यर्थमेते आदर्शा अनुसन्धातव्याः ॥ २. बत्तीसं ७ पु० मु० ॥ ३. तेसि णक्खत्ताणं संठाणा वण्णिता समासेणं । जेटि० खंटि० ॥ ४. पमाणं । भणियं एतो वोच्छं नामाणि य देवयाओ य पु० मु० वि० म० ॥ ५. समणो जे० खं० ॥ ६. पोटूवया जे० खं० ॥

Page #73

पाययटिप्पणगसमेयं मंगसिर१२ अद्दा१३ य पुणव्वसू१४ य पुस्सो१५ तधाऽसिलेसा१६ य । मह १७ फग्गुणी तु पुव्वुत्तरा१८-१९ य हत्थो२० य चित्ता२१ य
॥१४५॥ साति२२ विसाहा२३ अणुराहमेव२४ जेट्टा२५ तहेव मूलो२६ य । पुव्वुत्तरा असाढा२७-२८ य जाण णक्खत्तणामाणि ॥ १४६॥ 'तेसिं णक्खत्ताणं उद्दिट्ठाणं जहाणुपुव्वीय । णामाणि देवताणं वोच्छं एत्तो समासेणं ॥१४७॥ बम्हा१ वेण्९२ य वसू३ वरुणो४ य अंजो५ य पंच एते तु। अहिवुद्धि६ पूस७ गंधव्वमेवट परतो जमो९ होति ॥१४८॥ अंग्गी१० य पयावति११ सोम१२ रुद्द१३ अदिती१४ बहस्सती१५
चेव। गोगे१६ पितु१७ भग१८ अंजम१९ सविता२० तहा२१ य वायू२२
य ॥१४९॥ इंदग्गी२३ मित्तो२४ वि य इंदो२५ निरती२६ य आय २७ विस्सा२८ य। णामाणि देवताणं एत्तो सीमं पि" मे सुणसु ॥१५०॥
१. मियसिर जे. खं। मिगसिर पु० मु० वि०॥ २. पूसो पु० मु०॥ ३. तहेव असिलेसा १६। मह जे० खं०॥ ४. मघ १७ पुव्वफग्गुणी १८ उत्तरा १९ य जे० खं० पु. मु० वि०॥ ५. राह २४ चेव पु० मु०॥ ६. इयं गाथा पु. मु० म० नास्ति, अस्या अर्थस्य १४३ गाथायां समावेशितत्वात् । तेसिं णक्खत्ताणं अट्ठावीसण्ह वी जहा वोच्छं । णामाणि देवयाणं महक्कम मे निसामेह ॥ जे० खं०॥ ७. बंभा १ जे. खं०॥ ८. विण्ड जे. खं० पु० मु० वि०॥ ९. विसू जे० खं० पु० मु०॥ १०. अजो अणंतरो होह । जे. खं० पु० मु०वि०॥ ११. अभिवडी ६ जे० खं० वि० पु० मु०॥ १२. परमओ य मोक्खो त्ति जे. खं०॥ १३. अग्गि १० पयावइ ११ सोमे १२ रुद्दे १३ जे० खं० पु० मु० वि० सू०॥ १४. बिहपु० मु० वि०॥१५. सप्पे १६ पिइ १७ जे० ख०वि०म०॥ १६. अज्जा १९ जेटि० खंटि०॥ १७. आउ २७ पु० मु० वि०॥ १८. पि मे सुणह जे०। पिणं सुगह खं०॥

Page #74

जोइसकरंड गं
एताओ पागडत्थाओ || १३८ तः १५० ॥
एगं च सय सहस्सं अट्ठाणउतिं सता य पडिपुण्णा । एसो मंडलछेदो सीमाणं होति गातव्व ॥ १५१ ॥
एतस्स णिप्फत्तिमंडलं जावंतावसतेहिं छत्तीसाए सट्टेहिं ३६६० खेत्तछेदेण छिण्णं, एस खेत्तसीमासमासो भवति छत्तीससया सट्टा ३६६० । एसेव खेत्तसीमो तीसाए ३० गुणितो कालसीमो भवति, एगं सतसहस्सं अट्ठाणउतिं सयाणि १०९८०० ति । एत्थ अभिजिस्स खेत्तसीमो एक्वीसं २१ जावंतावा, अद्धखेत्ताणं तेत्तीसं जावंतावा दुभागो य ३३३, एते तिगुणिता दिवडूखेत्ताणं भागसतं दुभागो य १००३, समखेत्ताणं सत्तट्ठि ६७ जावंतावा । एत्थं अद्धखेत्ता छगुणा ६, दिवडूखेत्ता बिछग्गुणा १२, समखेत्ता पण्णरसगुणा १५, एवं अट्ठावीसं रिक्खाणं । एतेसिं सव्वसमासो अट्ठारस सता तीसंइभागाणं १८३० एक्ससिस्स खेत्ते सीमच्छेदाणं । एतं विगुणं दोन्हं ससीणं छप्पण्णाए व रिक्खाणं जुगखेत्तसीमा [३६६०], तीसगुणा कालसीमा [१०९८०० ] होति त्ति ॥ १५१ ॥ एत्थ गाहाओ -

३१
छच्चैव सता तीसा भाग अभिजिस्स सीमविक्खंभो । दिट्ठ सव्वडहरगो सव्वेहिं अनंतणाणीहिं ॥ १५२ ॥ सैयभिस भरणी अद्दाऽसिलेस साती तहेव जेट्ठाणं ।
पंचुत्तरं सहस्सं भागाणं सीमविक्खंभो ॥ १५३ ॥
एतं चेवें तिगुणितं – १००३ तृ (१ त्रि) संगुणं – पुणव्वसू - रोहिणीविसाहाणं |
तिण्हं च उत्तराणं, अवसेसाणं भवे बिगुणं ।। १५४ ॥
१. तीसत्तट्टिभा जेटि० खंटि० ॥ २. गाणं अभिइसीम' जे० खं० ५० मु० वि० म० ॥ ३. संयभिसया भरणीओ अद्दा अस्सेस साइ जेट्ठा य । जे० खं० । सयभितया भरणीए अहा अस्सेल साइ जेट्ठाए । सू० पु० मु० वि० ॥ ४. चेव य तिगुणं जे० खं० पु० मु० वि० म० ॥ ५. दुगुणं जे० खं० वि० पु० मु० ॥

Page #75

३२
पाययटिप्पणगसमेयं विक्खंभसीम भेणिया णक्खत्ताणं तु अपरिसेसाणं । एत्तो परं च वोच्छं विक्खंभं चंद-सूराणं ॥ १५५ ॥ एगट्ठीए छेत्तूण जोयणं तस्स होति जे भागा। ते चंदो छप्पण्णं, अडयालीसं भवे सूरो ॥ १५६ ।।
चंदस्स अंगमंडलविक्खंभो छप्पण्णं एगट्ठिभागा १६, अडयालीसं सूरस्स । चंदस्स जोयणेसु भागं ण देति कोसे काहामो-चउकोसं ४ जोयणं ति छप्पण्णा ५६ चउंहिं ४ गुणेतूणं एगट्ठीय ६१ भागा लद्धा तिण्णि कोसा एक्कत्तालीसं च एगट्ठिभागा को० ३४ । विक्खंभद्धं उस्सेहो-दिवडूं गाउतं इगितालीसं च कोसस्स बावीससतभागा को० १॥३१३, दस करणी गुणो वा (१ विक्खंभवग्ग-दसगुणकरणी) सो परिधि त्ति कातूणं एतस्स परिधी बे जोयणाणि तिण्णि कोसा कोसस्स य सत्तत्तीसं एगट्ठिभागा यो०२ क्रो०३१७ विसेसाधिया। एवं चंदस्स विक्खंभुस्सेध-परिरया। सूरमंडलविक्खंभो तिण्णि कोसा कोसस्स य णव एगट्ठिभागा क्रो० ३६, उस्सेधो दिवडकोसो णव य बावीससतभागा को० १॥३, एगट्ठीए भागे हिते, परिखेवो बे जोयणाई कोसो य अडपण्णं च एगट्ठिभागा विसेसाहिया यो०२ को०१५। एवं सूरस्स विक्खंभुस्सेह-परिरया ॥१५६॥
णक्खत्त-चंद-सूराण पमाणं वण्णितं समासेणं । णक्खत्त-चंद-सूराण गतिं वोच्छं समासेणं ॥१५७॥
[॥'णक्ख तपरिमाणं ७ चंद-सूरपरिमाणं ८'ति सत्तमं
अट्ठमं च पाहुडं समत्तं ७-८ ॥]
१. विक्खंभेसो भणितो ण जेटि० खंटि० ॥ २. भणिो जे० वि० ख० ॥ ३. च जे० खं० पु० मु०॥ ४. एत्तो-भाग २१ तृ(१ त्रि)संगुणा-परं जेटि० खंटि०॥ ५. तु जे० खं० पु० मु०॥ ६. सगट्ठिभागे छे° पु० वि०। एगट्ठिभागे छे जे० खं० मु०॥ ७.च सट्ठिभागा जेटि० खंटि०॥ ८. एवं चदिम-सूराण मु० म०॥ ९. गती जे०॥

Page #76

जोइस करंडगं
[९. नवमं नक्खत्त-चंद - सूरगतिपाहुडें]
चंदेहिं सिग्घतरा सूरा, सूरेहिं होंति णक्खत्ता । अतिगतिपथाणा हवंति सेसा गहा सव्वे ॥ १५८ ॥
जाव सूरो अट्ठारस जावंतावसयाणि तीसाणि १८३० वच्चति ताव चंदो सत्तरस सताणि अाणि १७६८ त्ति, एतेण कारणेणं चंदातो सूरो सिग्घतरओ । जाव सूरो वच्चति अड्डारस जावंतावसयाणि तीसाणि १८३० ताव णक्खत्तं वचति अङ्कारस जावंतावसताणि पणती साणि १८३५, एतेण कारणेणं चंदातो सूरातो य क्खतं सिग्घतरगं । सेसा गहा वक्कगतीय अणियतगतिपत्थाणेति ॥ १५८ ॥ एत्थ पुण अण्णा कारकगाहा—
अट्ठारस भागसते पणतीसे गच्छते मुहुत्तेणं ।
णक्खतं, चंदो पुण सत्तरस सते तु अट्टट्ठे ॥ १५९॥ अट्ठारस भागसते तीसे वच्चति रवी मुहुत्ते । क्खत्तसीमछेदो सो चेव इहं पि गातव्व ॥ १६० ॥ जोयैणगणणारहिया एस गती वण्णिया अहाथूरा | णक्खत्त - चंदजोगे एत्तो वोच्छं समासेणं ॥ १६१ ॥ ॥ ' णक्खत्तगति 'त्ति णवमं पाहुडं समत्तं ९ ॥
[१०. दसमं नक्खत्तजोगपाहुडं] अभियिस्स चंदजोगो सत्तट्ठिखंडितो अहोरत्तो । भागा तु एक्कीसं ते होज्जऽधिगा णव मुहुत्ता ॥ १६२ ॥

३३
१. कारकरगाहा जेटि० खंटि० ।। २. गच्छती जे० खं० । गच्छए पु० वि० । गच्छई मु० सू० । मलयगिरिवृत्तौ ' गम्' धातुप्रयोगो दृश्यते ॥ ३. तीसइ गच्छ रखी पु० । तीसे गच्छति रवी जे० खं० मु० ॥ ४. नक्वत्त- चंदसीमा ते चेत्र इहं पि नायव्त्रा जे० खं० ॥ ५. इयं गाथा जेटि० खंटि० नास्ति ॥ ६. सत्तट्ठीखं पु० मु० वि० ॥ ७. ते पुण अविगा जे० खं० पु० मु० वि० सू० म० ॥
जो. ३

Page #77

पाययटिप्पणगसमेयं
अहोरत्तस्स सत्तट्ठखंडितस्स एक्कवीसा है, जावंतावभागा खेत्तसीमो । ते तीसाए ३० गुणा छ स्सता तीसा ६३०, एस कालसीमो । एतस्स सत्तभागे ६७ लद्धा णव मुहुत्ता सत्तावीसं च सत्तट्ठिभागा मु० ९६, एस अभिविस्स चंदस्स जोगो त्ति ॥ १६२ ॥
३४
सयभित भरणी अद्दोऽसिलेस साती तहेव जेट्ठाओ ।
एते छ ण्णक्खत्तां अद्धक्खेत्ता मुणेतव्वा ॥ १६३ ॥
अहोरत्तो सत्तट्ठिखंडितो तेत्तीसं जावंतावा दुभागो य ३३३, एते खेत्तजावंतावा अद्धखेत्ताणं, एते [सवण्णता ६७ ] तीसाय गुणा [२०१०] चोत्तीससतच्छिण्णा १३४ पण्णरस १५ मुहुत्ता होंति । एतेसिं एस चंदजोगो ॥ १६३ ॥
तिण्णेव उत्तरौइं पुणव्वसू रोहिणी विसाहा य ।
ऐते छ ण्णक्खत्ता दिवडूखेत्ता मुणेतव्वा ॥ १६४॥
अद्धखेत्ताणं सीमो तिगुणितो दिवडूखेत्तसीमो भवति जावंतावसतं दुभागो य १००३, एते सवण्णिता [२०१] तीसाय ३० गुणा [६०३०] चोत्तीससयच्छिण्णा १३४ लद्धा पणतालीसं ४५ मुहुत्ता । एते ते पणतालीसं ४५ मुहुत्ता चंदजोगो ॥ १६४ ॥
अवसेसा णक्खत्ता पण्णरस वि होंति तीसइमुहुत्ता |
चंदम्म एस जोगो णक्खत्ताणं समक्खातो ॥ १६५॥
जे अवसेसा पण्णरस १५ णक्खत्ता तेसिं सत्तट्ठि ६७ जावंतावसीमाविक्खंभो, तीसगुणा [२०१०] सत्तट्ठीय ६७ [ छिण्णा ] लद्धा तीसतिमुहुत्ता ३० चंदजोगे भवंति ॥ १६५ ॥
१. 'द्दा अस्सा साति तह य जेट्ठायो जे० सू० । 'द्दा अस्लेसा तह य साति-जेट्ठाभो खं० ॥ २. जेट्ठा य पु० मु० वि० ॥ ३ ता पण्णरसमुहुत्तसंजोगा जे० खं० पु० मु० म० सू० ॥ ४. ओ पु° जे० खं० पु० मु० वि० म० ॥ ५. एते छष्णक्खत्ता पणयालमुहुत्त संजोगा पु० मु० म० वि० सू० । पणपाली समुहुत्ता एते छ चैव नक्खत्ता जे० खं० ॥ ६. जोगो समासतो एस वक्खातो जेटि० खंटि० ॥

Page #78

जो इस करंड
ऐतेसिं रिक्खाणं आदाण-विसर्गजोयणाकरणं ।
चंदम्मिय सूरम्मिय वोच्छामि अहाणुपुव्वीय ॥ १६६ ॥
चंद-सूराणं आदाण-विसग्गजोयणा [करणं] इतो वोच्छामि ॥ १६६ ॥
पव्वं पण्णरसगुणं तिधिहितं ओमरत्तपरिहीणं । बासीतीय विभत्ते लद्धे असे वियाणाहि ॥ १६७॥ "जं हवइ भागलद्धं तं कातव्वं चतुग्गुणं णियमा । अभिस्सि एक्वीसं भागे सोधेहि लद्धम्मि ॥ १६८ ॥
साणं रासीणं सत्तावीसं तु मंडलं सोज्झं । अभिसि सोधणासंभवे तु इणमो विधी होति ॥ १६९ ॥

सेसातो रासीतो रूवं घेत्तूण सत्तसट्ठितं ।
पक्खिव लद्धेसु पुणो अभिजिइ सोधेतु पुन्त्रकमा ॥ १७० ॥
पंच दस तेरसऽट्ठारसेव बावीस सत्तवीसा य ।
सोज्झा दिवडूखेत्तंत भद्दवादी असाढता ॥ १७१ ॥
पोवनादीणि (१त रोहिणि) पुणन्वसू य तथ फग्गुणी विसाहा य । एते दिवडुखेत्ता हवंति बितिया असाढा य ॥ १ ॥ ॥ १७१ ॥
१. तेसिं नक्खत्तागं भादा जे० खं० ॥ २. गजाणणाक' पु० मु० म० वि० ॥ ३. सक्खामिरुित्तं वोच्छामि जहा जे० खं० ॥ ४. तिधिसंखित्तं बिसट्टिभागूणं । बालीतीय विभत्ते सेसं लं च जागा हि ॥ जे० खं० ॥ ५. जे० खं० आदर्शयोः १६८ - १६९-१७० गाथास्थाने एवंरूपं गाथायुगलं दृश्यते - जं हवति भागलं तं कायव्वं चतुग्गुणं नियमा । सत्तट्ठीय विभत्ती(१त्ते) से पेग जुओ भवे रासी ॥ एवम्मि रापीओ सोधेजा मंडलागि पुण्णणि । ऊणम्मि मंडलग्मितुतीसाय गुणे हवइ सोज्यं ॥ पंच दस तेरसट्ठा ॥ ६. कवीला पु० मु० || ७. मंडला सोझा पु० मु० ॥ ८. कता पु० मु० ॥ ९. 'डुखे तंत भद्दववादी असाढता ॥ जेटि० खंटि० | खेत्ते अभिजिस्सेकाधिया वीसा जे० खं० ॥
३५

Page #79

३६
पाययटिप्पणगस मेयं
एतानि सोधयित्ता जं सेसं तं हवेज्ज णक्खत्तं ।
सेसा तीस गुणातो सत्तद्विहिते मुहुत्ता तु ॥ १७२ ॥
एतासं गाहाणं करणविही — वेर्जंयीय पढमसंवच्छरे दससु १० पव्वेसु गतेसु पंचमीय किंचंदो?त्ति एत्थ णं करणं - " पव्वं पण्णरसगुणं तिधिर्सेहितं ओमरत्तपरिहीणं । " ति दस १० पव्वाणि पण्णरस १५ गुणाणि [१५० ], एत्थ पंचमि त्ति चउत्थीदिणा ओमरत्ताणि बे २ सुद्धाणि, जातं बावण्णं सयं १५२ । एतस्स रासिणो बासीती [य] भागो त्ति तीसे णिप्फत्ति त्ति-तिण्णि सया वीसा एक्कासीति, एत्थ अणागतरूवं पक्खित्तं अभियिस्स त्ति पज्जयणिष्फण्णं एक्कं णक्खत्तं जातं चउहिं भागेहिं ऊणगं ति, तेण बासीतीय णिष्फत्ती । बावण्णसंतस्स १५२ बासीतीय ८२ भागो, लद्धं एक्को मंडलं, मंडलं चतुर्हि जावंतावेहिं ऊणं ति चत्तारि पक्खित्त त्ति तेण लद्धं चउग्गुणं जाता चत्तारि ४, सेसरासी सत्तरी ७०, चक्को ४ लद्धो रासि त्ति गातव्वो, सत्तरी सेसरासीति लद्धातो अभिजीएक्कावी सं २१ ण देति त्ति ततो सत्तरीतो ७० रुवं १ घेत्तूर्ण सत्तट्ठी कातूणं उवरिं चउसु सत्तट्ठी संखित्ता जाया एक्कसत्तरी ७१, हेट्ठा एगोणसत्तरी ६९, उवरीतो अभिजीएक्कावीसा २१ सुद्धा हेट्ठातो णक्खत्तमंडलं सत्तावीसा २७ सुद्धा उवरिं पण्णासा ५० हेट्ठा बाताला ४२, पुणो उवरीतो अभिजीएक्कावीसा २१ सुद्धा
तो णक्खत्तमंडलं सत्तावीसा सुद्धा उवरिं एगूणतीस २९ त्ति हेट्ठा पण्णरस १५. पुणो अभिजिस्स एक्कावीसा सुद्धा हेट्ठा " पंच दस तेरस० " [गा० १७१] त्ति पुणन्वसू सुद्ध सेसा [ उवरिं अट्ठ हेट्ठा ] दोण्णि, एत्तो पुस्सी य अस्सिलेसा य सुद्धा, अस्सिलेसा य अद्धखेत्त त्ति पण्णरसमुहुत्ता ठाविता उवरि ठाणे, जे अट्ठ ८ [हेट्ठा] ते तीसाए ३० गुणा [ २४० ] सत्तट्ठीय ६७ भागे ते लद्धा
१. भवेज्ज आदाणं । नक्खत्तं नायव्वं, जमतीतं तस्स तु विसग्गो ॥ १७२ ॥ जे० खं० ॥ २. एतद्ग/थानन्तरं जे० खं० आदर्शयोरियमेका गाथाऽधिका दृश्यते - एयं चंदसहगए नक्खत्ते करणमो मए भणियं । वोच्छाभि सूरजोयं नक्खत्तं कारिकविहिं च ॥ इयं हि गाथा श्रीमलयगिरिवृत्तौ व्याख्याता न दृश्यते, टिपणके चापि नेक्ष्यते । अपि च- अग्रे १८४ गाथायाम् "नक्खत्ताणं जोगा चंदाऽऽदिच्चेसु करणसंजुत्ता । भणिया गा० १८४" इति प्रतिपादयिष्यमागत्वादस्या गाथायाः न काऽप्यत्राऽऽवश्यकताऽवशिष्यत इति इयं गाथा प्रक्षिप्तैव वर्त्तते इति मूले आहता नास्ति ॥ ३ युगस्य इत्यर्थः (१) । ४. तिधिसंखित्तं बिसट्ठिभागूणं" जेटि० खंटि० | ५. सतसहस्सं बासी जेटि० खंटि० ॥ ६. सा भट्ठा हेट्ठा' जेटि० खंटि० ॥

Page #80

जोइसकरंडगं
३७
तिण्णि मुहुत्ता एगूणचत्तालीसं च सत्तट्ठीभागा मु० ३ एत्थ तीसमुहुत्तेसु जे विता पणरस १५ मुहुत्ता ते पक्खित्ता, एवं मघातो अट्ठारस मुहुत्ते भोत्तूण एगूणचालीसं च सत्तट्ठीभागे मु० १८ भोत्तूण सूरो उदितो त्ति । एवं चंदकरणं ॥ १७२ ॥
अंभिजि च्छ च्च मुहुत्ते चत्तारि य केवले अहोरत्ते |
सूरेण समं वैच्चति एैत्तो से से वि वोच्छामि ॥ १७३॥
अभिजिस्स एक्वीसं खेत्तजावंतावा, एतेसिं सूरपज्जएहिं पंचहिं भागो, भागलद्धा चत्तारि अहोरत्ता पंचभागो य अ० ४, सो तीसगुणो लद्धा छ ६ मुहुत्ता, एस अभिजिस्स सूरभोगो ॥ १७३ ॥
सतभिसया भरणीओ अद्दा अस्सेस सैौति जेट्ठा य ।
वच्च॑ति मुहुत्ते एक्कवीसँईं छ च्चऽहोरत्ते ॥ १७४ ॥
एतेसिं पितेत्तीसं खेत्त जावंतावा दुभागो य ३३३, सवण्णेतूण पंचहिं ५ पज्जगुणेहिं दस १० [ भागे ] लद्धा छ अहोरता एक्कवीसं च मुहुत्ता अ० ६ मु० २१ ॥ १७४ ॥

तिण्णेव उत्तरी पुणव्वसू रोहिणी विसाहा य ।
वञ्चति मुहुत्ते तिण्णि चेव वीसं चंऽहोरत्ते ॥ १७५ ॥
१. अभिई छ च्च जे० खं पु० मु० ॥ २. गच्छह, भगिया सेसा वि नक्खत्ता जे० खं० ॥ ३. एत्तो सेलाग बो' पु० मु० सू० वि० म० ॥ ४. एतद्द्वाथानन्तरं पु० वि० मु० आदर्शेषु एषैका गाथाऽधिका दृश्यते - जं रिक्खं जावइए वच्चइ चंद्रेण भाग सत्तट्ठी । तं पणभागे राइदियरस सूरेण तावद्दए । इति । इयं हि गाथा जे० खं० जेटि० खंटि० आदर्शषु नास्ति । श्रीमलयगिरिचरणैरपीयं गाथा वृत्तौ न मूलग्रन्थतया निर्दिष्टाऽस्ति, किन्तु पूर्वाचार्यगाथात्वेन - द्रुताऽस्ति, अपि च-यद्यपि पु० प्रतिसमानेषु केषुचित् प्राचीनेषु ज्योतिष्करण्डकमूलग्रन्थादर्शष्वियं गाथा प्राप्यते तथापि " एतो सेसे वि वोच्छामि " इति अस्यां १७३ गाथायां प्रतिज्ञानात् प्रतिज्ञातार्थप्रति गइनान्तराले करणगाथाया असाङ्गत्याद् नेयं मूलग्रन्थगाथेति मूले आता नास्ति । ५. साति तह जेङ्का । गच्छति मु जे० खं० ॥ ६. स छ च्चेव हो' पु० मु० वि० ॥ ७. 'रामो पुग' जे० ॥ ८. गच्छति मु' जे० खं० ॥ ९. अहो पु० मु० वि० ॥

Page #81

पाययटिप्पणगसमेयं
एतेर्सि पि खेत्तजावंतावा सतं दुभागो य १०० ३ एते सवण्णेतूणं सूरस्स पज्जएहिं बिगुणेहिं लद्धा वीस दिवसा तिण्णि य मुहुते दि० २० मु०३त्ति ॥ १७५ ॥
अवसेसा णक्खत्ता पण्णरस वि सूरसहगंता जंति ।
बारस चेव मुहुत्ते तेरस य समे अहोरत्ते ॥ १७६ ॥
३८
एतेर्सि पि सत्तट्ठीए खेत्तजावंतावाणं पंचसूरपज्जएहिं लद्धा तेरस दिवसा बारस य मुहुत्ते दि० १३ मु० १२ । एस सूरस्स जोगो जावंतावणिप्फण्णो ॥ १७६ ॥
पव्वं पण्णरसर्गुणं तिहिसंखेत्तं बिसट्टिभागूणं ।
तिहिं छावैट्ठेहिं भये अंसगसेसम्मि सोधणगं ॥ १७७॥ चतुवीसं च मुँहुत्ता अट्ठेव य केवला अहोरत्ता । एते पुस्से सोज्झा, एत्तो सेसाण वोच्छामि ॥ १७८ ॥ रातिंदिया बिसट्ठी य मुहुत्ता बारसुत्तरौफग्गू |
सोलं सतं विसाहा, वीसंदेवा य तेसीतं ॥ १७९॥ बेचपण्णा छ चैव मुहुत्ता उत्तरा उ पोट्ठवता । तिण्णेव एक्कवीसा छ च्च मुहुत्ता उं रोहिणीजोगो ॥ १८० ॥ तिणेगट्ठा बारस य मुहुत्ता सोधणं पुणव्वसुणो । जं सोहणं ण गच्छति तं णक्खत्तं तुं सूरगतं ॥ १८१ ॥
पुव्वणिफण्णो रासी दि[व] व्यो बावण्णं दिवससतं १५२, एत्थ किं सूरगतं ? ति तिर्हि छावड्डेहिं ३६६ सवच्छर दिणेहिं भागं ण देति दिणरासि त्ति कातूण एत्तो
१. 'गया होंति जे० खं० ॥ २. 'गुणं तिहिसहियं ओमरत्तपरिहीणं । तिहिं पु० मु० वि० म० ॥ ४. मुहुत्ते अद्वेव य केवले अहोरत्ते ।
५. रा सुद्धं । सोलं वि० पु० ॥
३. 'वट्ठेहिं गएहिं जं सेसं तं वियाणाहि जे० खं० ॥ एतं पुस्स बिलग्गं एत्तो वोच्छामि सोधणगं ॥ जे० खं० ॥ ६. सोलससतं विसाहा विस्सदेवया य तेसीती जे० खं० ॥ ७. बि चतुप्पण्णा जे० खं० ॥ ८. तडूपो जे० खं० ॥ ९. उ रोहिणियाजोगो पु० मु० वि० । उ रोहिणिया जे० खं० म०, अत्र पाठभेदे जोगो इति पदं नास्ति ।। १०. तु आदि जे० खं० ॥

Page #82

जोइसकरंडगं
३९
जहासंभवं सोधणं कातव्वं । एत्थ अट्ठहिं अहोरत्तेहिं चतुव्वीसाए मुहुत्तेहिं पूसो सुज्झति । बावट्ठअहोरत्तेहिं बारसेहि य मुहुत्तेहिं उत्तराफग्गुणीओ सुज्झति । सोलसुत्तरेणं दिवससतेणं विसाहाओ सुज्झति त्ति । तेसीतेण दिवससतेण उत्तरासाठा सुज्झति । बेहिं दिवससतेहिं चउपण्णेहिं छहिं मुहुत्तेहिं उत्तरापोट्ठवता सुज्झति । तर्हि दिवससतेहिं एक्कवीसेहिं छहि य मुहुत्तेहिं रोहिणीओ सुज्झंति त्ति । तिहिं दिवससतेहिं एक्कट्ठेहिं बारसहि य मुहुत्तेहिं पुणव्वसू सुज्झति त्ति । एत्थ जाणि अंतराणि अप्पणी पभागेहिं सुज्झति । जहा - अद्धखेत्ताणि छहिं दिवसेहिं एक्कवीसाए मुहुत्तेर्द्दि, समखेत्ताणि तेरसेहिं दिवेसेहिं बारसहि य मुहुत्तेहिं, दिवड्डखेत्ताणि वीसाये दिवसेहिं तिहि य मुहुत्तेहिं ति । इह पुण बावण्णातो दिवससतातो १५२ सोलसतेण ११६ विसाहा सुद्धा, सेसा एत्तो छत्तीसा ३६ । अणुराहा तेरसहिं दिवसेहिं बारसेहि य मुहुत्तेहिं सुद्धा, सेसा बावीस दिवसा अट्ठारस य मुहुत्ता । पुणो छहिं दिवसेहिं जेट्ठा सुद्धा एक्कवीसं च मुहुत्ता दिवस घेत्तूण, सेसा पण्णरस दिवसा सत्तावीसं च मुहुत्ता । एत्तो मूल तेरसहिं दिवसेहिं [ बारसेहि ] य मुहुत्तेहिं सुद्धो, सेसा बे दिवसा पण्णरस य मुहुत्ता, एस कालो पुव्वासाढापविट्ठस्स आदिच्चस्स त्ति | सूरकरणं ॥ १७७ तः १८१ ॥
णक्खत्त
- चंदजोगे णियमा सत्तट्ठिए पडुप्पण्णे ।
पैण्णेण सतेण भते लद्धं सूरस्स सो जोगो ॥ १८२ ॥
जत्थ चंदो पण्णरस मुहुत्ते अच्छति तहिं सूरो केवतियं कालं अच्छति ? त्ति एत्थ करणं - एते पण्णरस सत्तट्ठीए गुणिता जातं पंचुत्तरं सहस्सं १००५, एतस्स पणेण सतेण १५० भागो, लद्धा छ दिवसा, सेसं पंचुत्तरं सतं १०५, एते मुहुत्ते काहामो त्ति तीसाए छेदस्स य समणुण्णाए गमो, [?? तिभागेणोवट्टणा, एक्केण गुणिता ११] पंचहिं ५ पंचुत्तरसतस्स १०५ भागो, लद्धा एक्कवीसं २१ मुहुत्ता। एस सूरस्स अद्धखेत्तजोगो । एवं अद्ध-सम-दिवडूखेत्तेसु अभिजिं मिव कातव्वं ॥ १८२ ॥
१. 'जोगा सत्तहिं नियमा तु ते पडुप्पण्णा जे० खं० ॥ २. पण्णाससतेण पु० ॥

Page #83

पाययटिप्पणगसमेयं णक्खत्त-सूरजो गो मुहुत्तरासीकतो तु पंचगुणो । सत्तट्ठीय विभत्तो लद्धो चंदस्स सो जोगो ॥१८३॥
जत्थ सूरो छ दिवसे एक्कवीसं च मुहुत्ते अच्छति तहिं चंदो केवतियं कालं अच्छति ? ति एत्थ करणं-छ दिवसा तीसाय गुणिता [१८०] एत्थ एकवीसं मुहुत्ता पक्खित्ता जाता बे सता एकुत्तरा २०१, एस रासी पंचहिं गुणितो सहस्सं पंचुत्तरं १००५, एतस्स सत्तट्ठीय भागो, लद्धा पण्णरस १५ मुहुत्ता। एस अद्धखेत्ते चंदजोगो । एवं सेसेसु वि ॥१८३ ॥
नक्खत्ताणं जोगा चंदाऽऽदिच्चेसु करणसंजुत्ता। भणिया, सुणाहि एत्तो पविभागं मंडलाणं तु ॥ १८४॥
॥णक्खत्तजोगे' त्ति दसमं पाहुडं सम्मत्तं १०॥
[११ एक्कारसमं मंडलविभागपाहुडं] इणमो ये समुद्दिट्ठो जंबुद्दीवो रधंगसंठाणो। विक्खंभो सतसहस्सं तु जोयणाणं भवे एवं ॥१८५ ॥ भरधं १ तध हेमवतं २ हरिवासं ३ तह विदेहवासं ४ च । रम्मगं ५ मेरण्णवतं ६ एरवतं ७ सत्तमं वासं ॥१८६॥ चुल्ल-महाहिमवंतो १-२ णिसँधो ३ तह णेलवंत ४ रुप्पी ५ य । सिहरी ६ य णाम सेलो छ व्वासधरा हवंतेते ॥१८७॥
१. जोगा मुहुत्तरासीकता तु पंचगुणा। सत्तट्ठीय विभत्ते लद्धं जे० खं०॥ २. इथं गाथा जेटि. खंटि० आदर्शयोन दृश्यते, जे० खं० पु० मु० आदर्शेषु तु दृश्यते। मलयागिरिपादैः पुनरियं गाथाऽऽदृता व्याख्याता चाप्यस्ति॥ ३. उ पुवदिट्टो जे० खं०॥ ४. नियंठो सय (१) जे० खं०। विक्खंभ सय पु० मु.। विक्खंभु सय जेवृ०॥ ५. भरहे तह हेमवए हरिवास महाविदेहवासे य। रम्मक एरण्णवते एरवते सत्त वासाई॥ जे० खं०॥ ६. ग हेरण्णवतं पु० मु० म०॥ ७. निसढो तह नीलपु० मु०॥

Page #84

जोइलकरंडगं
वासा वासधराणि य हवंति पुव्वाऽवरायता सच्वे । भरधं दक्खिणपासे, उत्तरतो होति एरवतं ॥ १८८ ॥ भरहेरवतप्पभितिं द्वैगुणो दुगुणो तु होति विक्खंभो । वासा - वासरेसु य जाव तु वासं विदेहं ति ॥ १८९॥
एत्थ तिरियलोगमज्झे जंबुद्दीवो तेल्लापूवसंठाणसंठितो, एक्कजोयणसतसहस्सं आयाम - विक्खंभेणं, तिण्णि य जोयणसतसहस्साइं जाव अर्द्धगुलं च [यो० ३१६२२७ क्रो० ३ ० १२८ अं० १३ ॥ ] विसेसाहियं परिक्खेवेणं । एत्थ सत्त वासाणि दक्खिणादीयाणि-भर १ हेमवतं २ हरिवासं ३ महाविदेहं ४ रम्म ५ एरणतं ६ एरवतं ७ । एताणि सत्त वासाणि छहिं णगेहिं उदधिणा य विभत्ताणि - चुल्ल हिमवंतो १ महाहिमवंतो २ णिसभी ३ लवंतो ४ रुप्पी ५ य सिहरि ६ त्ति छ व्वासधरा । एते वासाणि वासधरा य पुव्वावरायता । एत्थं भरधं दक्खिणपासे, एरवतं उत्तरे पासे । भरद्देरवतप्पमिर्ति जाव महाविदेहं ति दुगुणा दुगुणा । एत्थं भरथं एकं १ जावंतावा एरवतं च, चुल्लहिमवंतो दुवे २ जावंतावा सिहरीय, हेमवतं चत्तारि ४ य जावंतावा एरण्णवतं च महाहिमवंतो अ ८ जावंतावा रुप्पी य, हरिवस्सं सोलस १६ जावंतावा रम्मगं च, णिसधो बत्तीसं ३२ जावंतावा णेलवंतो य, महाविदेहं वासं चतुसट्ठि ६४ जावंतावा । एवं जंबुद्दीवो उत्तर-दक्खिणेणं बैहुमज्झदेसभागे एक्कपदेसियाय सेढीय णतुतं जावंतावसतं १९० । एत्थं एक्कस्स जावंतावस्स णिष्फत्ती - जइ णउतेण जावंतावसतेण एक्कं जोयणसयसहस्सं लब्भति एक्केण जावंतावेण किं लब्भति १ सयसहस्सस्स १००००० णवुतेण सतेण १९० भागो, अवगतसमसुण्णं दस सहस्साई १०००० एकूणवीसतिभागो जावंतावं । एवं जावंतावधुवरासी इच्छितस्स वासस्स वा वासधरस्स वा जावंतावेहिं गुणेतव्वो । १८५ तः १८९ ॥ गूणवीसा भागेहिं लद्धाणि जहा—

४१
१. वासहरा वि य पु० मु० मं० ॥ २. दुगुणा दुगुणाई होइ पु० वि० ॥ ३. 'वासहराणं जाव इ वासं विदेहि त्ति पु० मु० म० । वासहराणं जाव य वासो विदेहो त्ति जे० खं० ॥ ४. बहुदेसमझगारे एक्क° जेटि० ॥ ५. एतो खंटि० ॥

Page #85

पाययटिप्पणगसमेयं पंचेव जोयणसता छव्वीसा होति भरहविक्खंभो । छ चेव य होति कला एगुणवीसेण छेदेण ॥१९॥ ओगाहूणं विक्खंभ मो तुं ओगाहसंगुणं कुज्जा । चतुहि गुणितस्स मूलं सा जीवा वऽत्थ णातव्वा ॥१९१॥
भरहस्स का जीव? ति एत्थ करणं-ओगाहूणं विक्खंभ मो त्ति, जंबुद्दीवस्स विक्खंभो एकं सतसहस्सं १००००० छाधितं(? साधितं) एत्तो भरधस्स विक्खंभो दस सहस्साणि एगूणवीसतिभागाणं १००.०० सोधेतव्वाणि ति सयसहस्सं एगूणवीसाए गुणेतूणं [१९०००००] दस सहस्साणि सोहेतव्वाणि, अवसेसरासी [१८९००००] ओगाहेणेव गुणेतव्वो, पच्छा चउहिं गुणेतव्वो, गुणितस्स मूलं घेत्तव्वं, मूले गहिते एगूणवीसाए भागे लद्धा चोदस जोयणसहस्साइं चत्तारि य सया एकुत्तरा होति पंच य एगूणवीसतिभागा यो० १४४०१५ साधिया, एसा जीवा । एस जीवा उत्तरभरधस्स । एवं सव्वाओ एतेण उवाएण आणेतव्वाओ ति ॥१९१॥
उसुवग्गं छग्गुणितं जीवावग्गम्मि पक्खिवित्ताणं । जं तस्स वग्गमूलं तं धणुकट्ठ वियाणाहि ॥१९२ ॥
ओगाहूणं विक्खंभ मो तु ओगाहसंगुणं कुन्जा।
अट्ठण्हं सुण्णाणं उवरिं दिट्ठा सया सत्त छप्पण्णा ॥१॥ ७५६००००००००, एस जीवावग्गो । उसू दस सहस्साणि १००००, एतस्स वग्गो अट्ठण्हं सुण्णाणं उवारं रूवं १००००००००, एस छग्गुणो ६०००००००० जीवावग्गे पक्खित्तं अट्ठण्हं सुण्णाणं उवरिं [सत्त] सया बावट्ठा ७६२००००००००, एतस्स रासिणो वग्गमूलस्स एगूणवीसाए भागो,
१. °व या कलाभो भरहसमं जाव एरवयं ॥ जे० ख०॥ २. त्ति जे. खं० ॥ ३. मूल मंडलखेत्तस्स अवगाहो वि० पु. मु.। मूलं मंडलखेत्तस्स सा जीवा म०। मूलं मंडलखेत्तस्स विखंभो जे० ख०। मूलं सा जीवा तत्थ णातव्वा खंटि०॥४. धणुपदं जेटि० खंटि० मु० म। धणुयटुं पु०॥

Page #86

जोइसकरंडगं
लद्धाणि चोदस जोयणसहस्साई पंच य सया अट्ठावीसा एक्कारस य एगूणवीसभागा १४५२८९२ साधिया। एसा भरधस्स वासस्स धणुकट्ठा ॥१९२॥
धणुवग्गातो णियमा जीवावग्गं विसोधइत्ताणं । सेसस्स ? छब्भागो, तस्स तु मूलं उसू हवति ॥ १९३॥
धणुवग्गो पुव्वकरणेणं अट्ठण्हं सुण्णाणं उवारे सत्त सया बावट्ठा ७६२००००००००, एत्तो पुव्वणिप्फण्णो जीवावग्गो अट्ठण्हं सुण्णाणं उवरि सत्त सता छप्पण्णा ७५६०००००००० सुद्धा, सुद्धसेसछब्भागो अट्ठण्हं सुण्णाणं उवरं रूवं १००००००००, एतस्स वग्गमूलं दस सहस्सा एगूणवीसतिभागाणं १००० ०, एस उसू । तं वि धणुकढे ॥१९३॥
छग्गुणमुसुस्स वग्गं धणुवग्गातो विसोहइत्ताणं । सेसस्स वग्गमूलं तं खलु जीवं वियाणाहि ॥ १९४ ॥
धणुवग्गो पुवकरणेणं अट्ठण्हं सुण्णाणं उरि सत्त सया बावट्ठा ७६२००००००००, एत्तो उसुवग्गो छग्गुणो अट्ठण्णं सुण्णाणं उवरि छ ६००००००००, एस धणुवग्गातो सुद्धो, सेसा तु सत्त सया छप्पण्णा अट्ठण्डं च सुण्णाणं उवरि ७५६००००००००, एतस्स मूलाणिते एगूणवीसाते भागलद्धं जीवा पुव्वभणिता भरहस्स त्ति ॥१९४ ॥
महताधणुकट्ठातो डहरागं सोधइत्तु धणुकहूँ । जं तस्स हवति सेसं तस्सऽद्धं निदिसे बाहं ॥१९५॥
तिण्णि य जावंतावे ओगाहितणं चुल्लहिमवंतस्स जीवा आणेतव्व त्ति पुव्वकरणे तीसे जीवाए धणुकढे पुव्वकरणेण आणेतव्वं ति एतं महलगं धणुकढुं, एत्तो
१. °सोहइत्ताणं पु० मु० वि०। सोहतित्ताणं जे० खं०॥ २. य छब्भागे जं मूलं तं उसू होइ पु० मु०म०वि०। उ छभाए जं मूलं सो उसू होति जे० ख०॥ ३. °णमुसुसंवग्गं जे० ख०। °ण संतुसुवग्गं हं० म०॥ ४. जं तस्स व जे० ख०॥ ५. °णुपट्ठा जे० खं० पु. मु०॥ ६. सोवयाहि धणुपटुंजे० खं० पु०॥ ७. जं एत्थ हवा सेसं तस्सऽद्धे पु० मु० वि०। जं हवति तत्थ सेसं तस्सऽद्धं जे० खं०॥

Page #87

४४
पाययटिप्पणगसमेयं डहरागं धणुकढे सोधेतव्वं, सुद्धसेसस्स अद्धं चुल्लहिमवतो बाहा हवति ति। एवं सव्वेसिं वासाणं वासधराणं च तुसु जीवा धणुकट्ठे बाहाओ अण्णोण्णाओ जधुद्दिढविधाणेण । इह तु गंथगुरुवग्गणभएण किंचिमत्तं णिदरिसणं भणितं ॥१९५॥
विक्खंभ वग्ग दसगुण करणी वट्टस्स परिरयो होति। विक्खंभ पादगुणितो य परिरैयो होइ गणितपदं ॥१९६॥
१. इबुरित्यर्थः ॥ २. एतद्गाथास्थाने जे० ख० आदर्शयोरित्थंरूपा गाथा वर्त्तते-विक्खंभस्स कती दसगुणा उ वस्ल हवति खेत्तस्स। मूलं तस्स तु नियमा परिरयमाहंसु सुखुमेण ॥ इति ॥ ३. रओ तस्स गणि° पु० मु०म० वि॥ ४. एतद्द्वाथानन्तरं जेटि० खंटि. आदर्शयोर्जम्बूद्वीपपरिरयगणितपदावेदिकाः जंबुद्दीवपरिरयो तेरस य अंगुलाइं० सत्तेव य कोडिसया० इति तिस्रो गाथा दृश्यन्ते । जे० ख० आदर्शयोः पुनरेतद्गाथानन्तरं जंबुद्दीवपरिरयो० इत्येकैव गाथा वर्तते, अन्याश्च गाथाः परिगलिताः सन्ति । श्रीमलयगिरिवृत्तौ तु उपरिनिर्दिष्टगाथात्रिकपूर्विका गाउयमेगं पन्नरस० इति गणितपदाधिकांशार्थपरिपूर्तिरूपा चतुर्थ्यप्येका गाथाऽधिका उद्धृता दृश्यते । पु० आदर्श च पुनः परिरय-गणितपदावेदिका एताश्चतस्रोऽपि गाथाः क्रमव्यत्यासेन वर्तन्ते, अर्थात् पूर्व गणितपदावेदकं गाथायुगलम्, तदनन्तरं च परिरयावेदकं गाथायुगलमिति, लेखकप्रमादजनितोऽयं क्रमव्यत्यास इति नात्र किञ्चिद विचारणीयमस्ति । गाथाश्चेमाः-जंबुद्दीवपरिरयो तिणि उ सोलागि सयसहस्साणि । बे य सया पडिपुण्णा सत्तावीसा समधिया य ॥१॥ तिणि य कोसे दीवो अट्ठावीसं च धणुसयं एक । तेरस य अंगुलाई अद्धंगुलयं च सविसेसं ॥२॥ सत्तेव य कोडिसया णउतिं छप्पण्ण सयसहस्साई। चउणउतिं च सहस्सा सतं दिवईं च गगितपदं ॥३॥ जेटि० खंटि० । अत्र पु० मु० आदर्शयोः गणितपदं इति पाठस्थाने साहीयं इति पाठो दृश्यते । श्रीमलयगिरिवृत्तावपि साहीयं पाठो वर्त्तते । तदनन्तरं च तैः "साधिकत्वप्रतिपादिका चेयं गाथा" इति निष्टङ्कयैषा चतुर्थ्यपि गाथा उद्धृताऽस्ति-गाउयमेगं पन्नरस धणुसया तह धणूणि पन्नरस । सहि च अंगुलाई जंबुद्दीवस्स गणियपयं ॥४॥ इति । यद्यप्येता गाथाः प्राचीनटिप्पनके मलयगिरिवृत्तौ पु. प्रभृत्यादर्शेषु च वर्तन्त एव, तथापि नैता गाथा मूलग्रन्थसम्बन्धिन्यः, किन्तु टिपनककृता वृत्तिकता चोद्धता एवेति ज्ञायते । यतः प्राग धनुःपृष्ठ-इषु-जीवादीनां करणगाथा नन्तरं न तत्र कस्यापि क्षेत्रस्य धनुःपृष्ठादिसङ्ख्याप्रमाणावेदिका गाथाः सन्तीति परिरय-गणितपदावेदिका गाथा अपि मूलग्रन्थसम्बन्धिन्यो न भवन्ति । अपि च यद्येता गाथा मूलग्रन्थसम्बन्धिन्यो भवेयुस्तदा गणितपदसंख्यानमंशनिर्देशवर्जितं कथं प्ररूप्येत ? इत्यपि विचारणीयमेव । किञ्च-अत्र प्रकरणे एतन्निरूपणमप्रासनिकमप्याभातीति। श्रीमद्भिः सागरानन्दसूरिचरणैः परिरयगाथे मूलग्रन्थगाथात्वेन स्थापिते स्तः, गणितपदगाथे च वृत्तिगतगाथात्वेन स्थापिते स्तः, तदसङ्गतमेव प्रतीयते । वस्तुतस्तु एताश्चतस्रोऽपि गाथा टिप्पनक-वृत्तिगता एवेति न मया मूलगाथात्वेनाऽऽदृता इति । अत्रार्थे एतद्वस्तुविचारविशेषज्ञा बहश्रता एव प्रमाणमिति ।।

Page #88

जोइसकरंडगं
४५
जंबुद्दीवस्स विक्खंभं एक्कं जोयणसयसहस्सं, एस विक्खंभो वग्गितो दसहि य गुणो, जाया एक्कारस गुणाओ ( १ सुण्णाओ ) रूवं अंते १०००००००००००, तस्स मूलं जंबुद्दीवस्स परिरयो होति । जहा -
जंबुद्दीवपरिरयो तिणि तु सोलाणि सयसहस्साणि । बेय सया पडिपुण्णा सत्तावीसा समधिया य ॥ १ ॥ तिणि य कोसे दीवो (?) अट्ठावीसं च धणुसयं एक्कं । तेरस य अंगुलाई अर्द्धगुलयं च सविसेसं ॥ २ ॥ यो० ३१६२२७ क्रो० ३ ६० १२८ अं० १३३ । " विक्खंभपादगुणितोय परिरयो हवति गणितपदं " परिरयस्स विक्खंभपादगुणितस्स जं आगतं [i] जंबुद्दीवस पतरगणितं होति । जहा- — सत्त कोडिसयाणि णउतिं कोडीओ छप्पण्णं सग्रसहस्साणि चतुणउती य सहस्सा दिवडूजोणतं ७९०५६९४१५० । एत्थ गाधा
सत्तेव य कोडिसया णउतिं छप्पण्ण सयसहस्साइं ।
चतुणउतिं च सहस्सा सतं दिवडुं च गणितपदं ॥ १ ॥ ॥ १९६ ॥ जंबुद्दीवस्स भवे बहुमज्झे सव्वरतण - धातुचितो ।
मेरू णाम णगवरो सुक्कीलो देवराईणं ॥ १९७॥
र्णवणउतिजोयणसहस्समुस्सितो उग्गतो सहस्समधे |
वित्णिो धरणितले य जोयणाणं दस सहस्से ॥ १९८ ॥
एवं जंबुद्दीवस बहुमज्झदेसभागे महाविदेहस्स मज्झे मेरू णाम पव्वतो, सक्कज्झया किती, णवणउर्ति जोयणसहस्साई ९९००० उड्डूं उस्सेवेणं, एक्कं जोयणसहस्सं १० ००० उब्वेहेणं, धरणितले दस जोयणसहस्साणि वित्थिण्णो १००००, उवरितले सहस्सं १००० वित्थिण्णो त्ति, तिण्णि वि लोगे संफुसमाणो । तस्स पढमं कंडं पुढवि-सिला - वइर - सक्करमयं जोयणसहस्सोगाढं १००० । १ ।
१. 'तुचित्तलितो जेटि० खंटि० ॥ २. जे० खं० वि० पु० मु० म० आदर्शेषु इयं गाथा एवंरूपा वर्त्तते- नवनउइं च सहस्सा उन्विद्धो ( उच्च इत्यर्थः) अह (अधः ) सहस्समोगाढो । धरणियले विच्छिण्णो [य] जोयणाणं दस सहस्सा ॥ इति । उब्विद्धो स्थाने उच्चिट्टो पु० ॥

Page #89

४६
पाययटिप्पणगसमेय
मझकंडं सुवण्ण-रजत-अंक-फालिकमयं रयणचितं तेवढि जोयणसहस्साणि ६३०००।२। ततियं कंडं जातरूवमयं जंबूणदं छत्तीसं जोयणसहस्साई ३६०००।३। सिहरे चूलिगा वेरुलिगमयी चत्तालीसं ४० जोयणाई उडूं उच्चत्तेणं, मूले बारस १२ जोयणाणि वित्थिण्णा, मज्झे अट्ठ ८, उवरि चत्तारि ४। तस्स गिरिणो चत्तारि वणाणि, तिण्णि मेहलाओ। मूले भद्दसालवणं १। मूलातो पंच सताणि ५०० उडूं उप्पतित्ता मेहला पंचजोयणसतवित्थिण्णा ५००, एत्थं गंदणवणं २। गंदणवणाओ अद्धतेवट्ठिजोयणसहस्साई ६२५०० उडूं उप्पतित्ता एत्थ मेहला पंचजोयणसतवित्थिण्णा ५००, एत्थ सोमणसं वणं ३॥ सोमणसवणातो छत्तीसंजोयणसहस्साइं३६००० उडू उप्पतित्ता एत्थ मेरुउवरितले जोयणसहस्सवित्थिण्णो १०००, एत्थं पंडगवणं ४। एत्थ उ सिलाओ पंडुकंबलाओ पंचजोयगसयायामाओ ५०० तदद्धवित्थडाओ २५०, तत्थ बे आसणाणि पंचधणुसतुस्सेधाणि ५००, जत्थ तित्थकरा अभिसिचंति ॥ १९७ ॥ १९८॥
जस्थिच्छसि विक्खमं मंदरसिहरांहि ओवतित्ताणं । एक्कारसहितलद्धो सहस्ससहितो तु विक्खंभो ॥१९९॥
मेरुस्स उवरितलातो छत्तीसं जोयणसहस्साई ३६००० हेटुं ओवतितूणं एत्थं सोमणसे वणे को बाहिर गिरिविक्खंभो? को अभितरगिरिविक्खंभो? त्ति एत्थ करणं-छत्तीसाए सहस्साणं ३६००० एक्कारसहिं ११ भागो, लद्धे सहस्सं दिण्णं, जायाणि बातालीसं जोयणसताणि बावत्तराणि अट्ठ च एकारसभागा ४२७२६, एस बाहिरगिरिविक्खंभो । एसेव सहस्सरहितो अभितरगिरिविक्खंभो, जहा-बत्तीसं सता बावत्तरा अट्ट चेक्कारसभागा ३२७२८। जावतिओ अब्भंतरगिरिविक्खंभो सोमणसवणे सो चेव अभंतरगिरिविक्खंभो सोमणसवणातो जाव एक्कारस जोयणसहस्साई ११००० उडू ति, एत्थ णत्थि पदेसपरिहाणी, तेण परं पदेसपरिहाणी। एत्थ अभितरगिरिपरिरयो य बाहिरगिरिपरिरयो य आणेतन्यो, “विक्खंभ वग्ग दसगुण करणी वट्टस्स परिरयो होति" [गा० १९६] त्ति, एत्थं जत्थ जत्थ विक्खंभो इच्छितो तत्थ तत्थ एतेण करणेण आणेतव्वो ति ॥१९९॥ एत्थं पदेसपरिवडीय करणगाहा
१. रामो मोवइत्ताणं पु० मु० वि०॥

Page #90

४७
जोइसकरंडगं मूल-ऽग्गविसेसम्मि उ उस्सयभयितम्मि जं भवे लद्धं । सा हर-णदी-णगाणं पदेसवड़ी उ सा उभतो ॥२०॥
__ मेरुस्स मूलविक्खंभो दस सहस्सा १००००, उवरि विक्खंभसहस्सं १०००, एतेसिं विसेसो णव सहस्सा ९०००, एतेसिं भागो णवणउतीय सहस्सेहिं ९९००० सगेण उस्सेहेण, अवगतसमसुण्णं अंसच्छेदेण णवहि ओवट्टितो, जातो एक्कारसभागो एक्को के एसा उभओ वडी । एवं मेरू अवणितलातो एक्कारस पदेसे गंतूणं पदेसं परिहायति, एक्कारसे वा जोयणाणि गंतूणं जोयणं परिहायति । उवरितलातो अधोऽधो एव वडति ति। एवं सव्वत्थ पदेसखय-बड़ी आणेतन्व ति ॥ २००॥
मूल-ऽग्गविसेसऽद्धकति उसुस्स य कतिजुतस्स जं मूलं । एस गिरिपासबाहा,सागरसलिले वि एमेव ॥ २०१॥
मेरुस्स मूलविक्खंभो दस सहस्साई १००००, उवरिविक्खंभो सहस्सं १०००, एतेसिं विसेसो णव सहस्सा ९०००, तेसि अद्धं पणतालीसं सता ४५००, एतेर्सि वग्गो, उसुस्स य णवणउतीय सहस्साणं ९९००० वग्गो, एतेर्सि बेण्हं पि वग्गाणं समासरासी मूलं गिरिस्स उस्सयपासबाहा हवति। एवं लवणसागरस्स वि ति ॥२०१॥
चंदा सूरा तारागणा य णक्खत्त-गहगणा चेव । तं ते पदक्खिणगती परिति मेरुं गतिरतीया ॥२०२॥ पण्णरस मंडलाई चंदस्स महेसिणो पैदेसेंति । चुलसीय मंडलसतं अणूणगं बेंति सूरस्स ॥ २०३॥
१. इयं गाथा जेटि० खंटि. आदर्शयोरेव वर्सते। जे० खं० पु० मु०म०वि० आदर्शेषु नास्ति। २. गती मेरुं गतिरागतिकरा उ ॥ जे० ख०॥ ३. परेंति पु० मु०॥ ४. पदंसेंति जे० खं । उवदिसंति पु० मु० म० वि०॥

Page #91

४८
पाययटिप्पणगलमेयं
जोयेणसयं असीयं अंतो ओगाहितूण दीवम्म । सुवरं तु सपरिधिं अब्भंतरमंडलं रविणो ॥ २०४ ॥ तीसाणि तिणि जोयणसताणि ओगाहितूण लवणम्मि । तस्सुं परं सपरिधिं बाहिरगं मंडलं रविणो ॥ २०५ ॥ तिण्णेवसतसहस्सा पण्णरस य होंति जोयणसहस्सा । उगुणा उति परिरयो अभितरमंडले रविणो ॥ २०६ ॥
" विक्खंभ वग्ग दसगुण करणि " [गा० १९६] त्ति परिरयो आणेतव्वो त्ति । सेसा पागडत्थाओ गाहाओ ॥ २०२ तः २०६ ॥
तिण्णेव सयसहस्सा अट्ठारस होंति जोयणसहस्सा । तिणि सता पण्णारा बाहिरए मंडले रविणो ॥ २०७ ॥ दस चैव मंडलोई अभितर - बाहिरा रवि-ससीणं ।
सामण्णाणि तु णियमा पैंत्तेयं पंच चंदस्स ॥ २०८॥
अभित तो पंच मंडलाणि बाहिरतो य पंच ससि-सूराणं सामाणाणि । मझिलाणं पंच पत्तेयं चंदस्स असामण्णाणि ॥ २०८ ॥
चंदंतरे असु अभितर - बाहिरेसु सूरस्स ।
बारस बारस मग्गा, छसु तेरस तेरस हवंति ॥ २०९ ॥
एत्थ करणगाहा
चंद विप्पं एक्कं सूरविकप्पेण भाजये णियमा ।
जं हवति भागलद्धं सूरविकप्पा उ ते होंति ॥ २१० ॥
१. आसीत जोयणसतं अंतो जे० खं० ॥ २ तस्स परिधी सपरिधी जे० खं० ॥ ३. परिधी तस्स सपरिधी जे० ॥ ४. 'रसहिं ऊणिगा य नउतीओ। एसा परिरयरासी अभि° जे० खं० ॥ ५. लागि अभितर बाहिराणि चंदस्स । ससि-सूराणं नियमा जे० खं० ॥ ६. पत्तेया होंति साणि सूर्य ॥ ७. अत्र प्रकरणे जेटि० खंटि० आदर्शयोः सर्वत्र विकष्पशब्दो दृश्यते, किन्तु पु० मु० म० वि० आदर्शेषु तत्स्थाने सर्वत्र विकंपशब्द आहतोऽस्ति ।

Page #92

जोइसकरंडगं बे जोयणाणि सूरस्स मंडलाणं तु हवति अंतरिया । चंदस्स वि पणेतीसं साँधीगा होति णातव्वा ॥ २११ ॥ सूरविकप्पो एको समंडला होति मंडलंतरिया। चंदविकप्पो य तहा समंडला मंडलंतरिया ॥ २१२॥ पंचेव जोयणसया दसुत्तरा जत्थ मंडला होति । जं अंकमंति तिरियं चंदो सूरो य अयणेणं ॥ २१३॥
कट्ठाविक्खंभो पंच जोयणसयाई दसुत्तराई ५१० । एत्थंतरे उ चंदस्स पण्णरस १५ मंडलाणि, सूरस्स चुलसीतं मंडलसतं १८४ ॥ २१३॥
सूरस्सेसा कट्ठा अट्टहिं भागेहिं ऊणिया णियमा। एगट्ठिभागछज्जा कट्ठा चंदस्स एवतिया ॥ २१४॥
सूरस्स पंचजोयणसया दसाधिया ५१० कट्ठा। सच्चेव अट्ठहिं एगट्ठिभागेहिं ऊणा चंदकट्ठा हवति त्ति ॥ २१४ ॥ सगमंडलेहिं लद्धं सगकट्ठातो हवंति सविकप्पा ।
जं सगविक्खंभंगुणा हवंति सगमंडलंतरिया ॥ २१५॥ एत्थ करणं-पंचण्हं जोयणसयाणं दसुत्तराणं ५१० सूरकट्ठाए तेसीतेणं सूरमंडलसतेणं १८३ भागो त्ति तिभागेणं तेरासी उवहिता, अंसा सत्तरं सतं १७० जातं, छेदो एगट्ठीए ६१, एस सूरविकप्पो, सत्तरं एगट्ठिभागसयं १७० एगट्ठीए [भागे] लद्धाणि बे जोयणाणि अडतालीसं च एगद्विभाए यो० २४६, सविकप्पो बे जोयणाणि अंतरिया अडतालीसं च एगट्ठिभागा ४६ सूरस्स अंगमंडलविक्खंभो । एवं ससिमंडलंतरिकाविकप्पो त्ति चंदस्स कट्ठा पंच जोयणसयाणि दसुत्तराणि
१. लाणं हवंति अंत जेटि० खंटि०। लाणं हवेज अंत° जे. खं०॥ २. °तीसा सा जे० खं०॥ ३. साधीगा होंजिणातव्वा जेटि• खंटि०। साहीया होइ नायव्वा जे० खं० पु० मु०॥ ४. भक्कमेह पु० मु०म०वि०॥ ५. इथं गाथा जेटि० खंटि. आदर्शयोरेव सटिप्पणका दृश्यते॥ ६. भजुया हवंति पु० मु० म०॥ जो.४

Page #93

पाययटिप्पणगसमेयं ५१० एगट्ठीए गुणिताणि एक्कत्तीसं सहस्सा सतं च दसाधिगं ३१११०, एत्तो अट्ठ भागा सुद्धा, सेसा एक्कत्तीसं सहस्सा सतं च बिउत्तरं ३११०२, एतस्स रासिणो चोदसहिं १४ गुणिताए एगट्ठीए ६१ अट्ठहिं सतेहिं चतुप्पण्णेहिं ८५४ भागो, लद्धाणि छत्तीसं जोयणाणि यो० ३६, सेसाणि तिण्णि सयाणि अट्ठावण्णाणि ३५८ एगट्ठिभागे काहामो त्ति एगट्ठीय एगट्ठिभागो एक्को छेदस्स एगट्ठिभागो, चोइस चोदसहिं अंसाणं भागो, लद्धा पणुवीसा एगट्ठिभागा २५, सेसा अट्ठ चोदसभागा : अद्धेणोवट्टिता जाता चत्तारि सत्तभागा एवं चंदविकप्पो एक्को छत्तीसं जोयणाणि पणुवीसं एगट्ठिभागा चत्तारि य सत्तभागा यो० ३६२५, एत्तो पणुवीसातो चंदस्स अंगमंडलं छप्पण्णा सोधेतन्व ति सोधणं णत्थि त्ति छत्तीसाओ रूवं घेत्तूण एगट्टितं पणुवीसाए पक्खित्तं [६१ + २५%८६], एत्तो छप्पण्णा सुद्धा, सेसा तीसा ३०, एवं चंदमंडलंतरिया पणतीसं जोयणाणि तीसं एगट्ठिभागा चत्तारि य सत्तभागा यो० ३५३, एसा चंदमंडलंतरिया ॥ २१५॥ "एकारस एगट्ठीकलाओ चत्तारि सत्तभागा य" रवि-ससिअबाधा पत्तेगं साधारणं च जतिच्छसे गाउं
इच्छा तु मग्ग रूवूणगुणं अभंतरं तु सूरस्स । तस्सेसं सामण्णं सामण्णविसेसितं ससिणो ॥ २१६ ॥ छट्ठादी रविसेसं रवि-ससिणो अंतरं तु णातव्वं । तं च ससि सुद्ध सूरंतरा हितं अंतरं बाहिं ॥ २१७॥ जत्थ ण सुज्झति सोमो तं ससिणो तत्थ होति पत्तेयं । तस्सेसं सामण्णं सामण्णविसेसितं रविणो ॥ २१८॥ अढे, कारस चतु, छत्तीसा तिण्णि उ, गुणवीस चत्तारि । तेवीसेगं, चतुवीस छक्के, इगतीस एक्वं च ॥ २१९॥
१. इच्छामंडलरूवूणगणियमभं° पु० मु० म० वि०॥ २. छट्ठादिसु रवि मु० म०। छट्ठाई रवि पु०। छलादी रविसेसं० २१७ इति जत्थ ण सुज्झति सोमो. २१८ इति गाथायुगलं खंटि० नास्ति ॥ ३. एक जेटि० खंटि०॥

Page #94

जोइसकरंडगं
चोत्तीस पंच, तेरस दुगं च, बाताल पंच भागाणि ।
छाताल दुगे, - गं पण, चतुपण्णं चेव दो भागा ॥ २२० ॥
॥ पंच साधारणमंडलाणि गता [णि ] ॥
णव छ, च्छप्पण्णेकं, एक्कावीसं च तिण्णि बोद्धव्वा ।
'चो तालीस तिगहिय, तेत्तीसा चेव तेत्तीसा ॥ २२१ ॥ चोतोला चतु, इगवीसं ति, च्छप्पण्ण एग, णव छक्कं ।
॥ प्रत्येकं षड् मण्डलानि गतानि ॥
चतुपण्ण दुगे, - गं पण, छातालीसं च दो चेव ॥ २२२ ॥ बाताल पंच, तेरस दुगं च, चोत्तीस पंच भागा य । इगितीसेगं, चतुवीस छक्क, तेवीस एक्कं च ॥ २२३ उँगुवीसा चउ, छत्तीस तिण्णि, एक्कारसेव चउर, -ऽट्ठ। दो दो तेत्तीस य, णत्थि चउण्हं पि सत्तंसा ॥ २२४ ॥ णवणउतिं च सहस्सा छच्चेव सया हवंति चत्ता य ।
सूराण तू अबाधा अब्भंतरमंडलत्थाणं ॥ २२५ ॥
एतस्स णिफत्ती - जंबुद्दीवस्स विक्खंभो सयसहस्सातो १००००० । असीतसतं १८० बिगुणं तिण्णि सयाणि सहाणि ३६० । एस सूराण अबाधा होति । एस रासी ॥। २२२ तः २२५ ॥
एक्वं च सयसहस्सं सतं दिव ं च अंतरं होति ।
सूरस्स य सूरस्स य मज्झिमए मंडल ठिताणं ॥ २२६ ॥

५१
१. चत्तालीसं वि० पु० मु०, अशुद्धोऽयं पाठभेदः ।। २. चडयाला पु० मु० वि० ॥ ३. गुणवीसा मु० । उगुणतीसा जेटि० खंटि० । इगतीसा पु० वि० ॥ ४ चत्ताला पु० मु० वि० ॥

Page #95

पाययटिप्पणगसमेयं एकं च सयसहस्सं छ चेव सयां हवंति सट्ठी य । सूराण ऊ अबाधा बहिरए मंडलत्थाणं ॥ २२७॥
एतस्स णिप्फती-जंबुद्दीवविक्खंभे जोयणसतसहस्से १०००००। तिण्णि जोयणसताणि तीसा ३३० बिगुणा छ चेव सताणि सट्ठाणि ६६० । एस बाहिरमंडलत्थाणं सूराणं अबाधा ॥ २२७॥
पंचेव जोवणाई पणतीसं एगसट्ठिभागा य । एस अबाहावड़ी एक्कक्के मंडले रविणो ॥२२८॥
एतस्स णिप्फत्ती-सूरो सविकप्पो बिगुणो होति ति एस रासी पढममंडलविक्खंभे पक्खितो बितियमंडलविक्खंभो होति । एसा बितियमंडलत्थाणं सूराणं अबाधा ॥ २२८॥
रूवूणमंडलगुणं अबाधवडीए पक्खिवे णियमा । मंडलविक्खंभम्मि तु विक्खंभो तस्स सो हवति ॥ २२९॥
इच्छितमंडलस्स विक्खंभाणयणत्थं एत्थ करणं-एक्कारसत्थस्स मंडलस्स विक्खंभो इच्छितो ति एक्कारस रूवूणा दस, एतेहिं गुणिता विक्खंभवडी पणपण्णं जोयणाणि पणतालीसं एगट्ठिभागा यो० ५५४५, एस पढममंडलविक्खंभे पक्खित्ता दसमंडलस्स विक्खंभो होति । एवं सव्वत्थ ॥ २२९॥
चंदस्स जोयणाई बिसत्तरि एकवण्ण अंसा य । एक्कट्ठिगते छेदे णातव्वा सत्तभागा य ॥२३०॥
एयस्स णिप्फत्ती-चंदविकप्पो दुगुणो होति ति "रूवूणमंडलगुणं" [गा० २२९] जहा सूरस्त तधा चंदस्स वि इच्छिते मंडलविक्खंभे ॥ २३०॥
१. सया उ होंति सट्ठीया वि० पु० मु०॥ २. मंडले नेया वि० पु० मु०॥ ३. पणतीसा जे० खं०॥ ४. एसा अबाहवड्डी जे० खं०॥ ५. °णाणि य बिसत्तरी एकवण्ण° पु० मु०॥ ६. एकपण्णमंसा जे० खं०॥ ७. एगटिकते छेए नायव्वा सत्तभागा य पु० मु०। एगट्टिगते छेदे णातत्वो सत्तभागो य॥ जेटि० खंटि०॥

Page #96

जो लकरंडगं
विक्खंभवडूणस्स उ दसकरणिगुणस्स जं हवति मूलं । परिस्यवड्डी जाणे तर्हि तर्हि मंडले रविणो ॥ २३१॥
एतस्स णिफत्ती - विक्खंभवड्डी पंच जोयणाणि पणतीसं च एगट्ठिभागा य सवण्णता तिणि सता जाता चत्ताला ३४० ॥ २३९ ॥ एतस्स रासिणो वग्गित दसहिं करणीहिं गुणितस्स मूलातो एक्सट्ठीय भागा लद्धा रासी
सत्तरस जोयणाणि तु परिरयवड़ी तु मंडले णियंता | अत्ती भागा एंगट्ठिगतेण छेदेणं ॥ २३२ ॥
रूवूणमंडलगुणं परिधीवडी उ पक्खिवे णियमा ।
पढमपरिधीपमाणे सो परिधी मंडले तम्मि ॥ २३३ ॥
जहा मंडल विक्खंभो इच्छितस्स मंडलस्स णीतो एवं एत्थं किं पडिइच्छितो आणेतव्यो ? त्ति

५३
चंदस्स वि गातव्वा परिरयवड्डी उ मंडले णियमा ।
दो चैव जोयसता तीसा खलु होंति साधीगा ॥ २३४ ॥
एतस्स णिफत्ती - चंदमंडलविक्खंभे वड्डी सवण्णिता एक्कत्तीसं सहस्सा सतं च बिगधिगं ३११०२, एतस्स रासिणो सवण्णितस्स (? संवग्गितस्स) दसकरणी- गुणस्स मूला तो एगट्ठीय सत्तगुणाए चउसतेहिं सत्तावीसेहिं ४२७ लद्ध एसा परिश्यत्रड्डी चंदस्स त्ति । जहा सूरस्स तहा चंदस्स वि इच्छितस्स मंडलस्स परिरयो आतव्व ॥ २३४ ॥
[ ॥ " मंडलविभागो" ति एक्कारसमं पाहुडं समत्तं १९ ॥ ]
१. नियमा जे० खं०वि० ॥ २. एकढिकएग जे० खं० ॥ ३. बे व जे० खं० ॥ ४. बोधव्वा जे० खं० ॥

Page #97

५४
पाययटिप्पणगल मेयं
[ १२. बारसमं ' अयणं 'ति पाहुडं]
छहिं मासेहिं दिणकरो तेसीतं चरति मंडलसतं तु । अयम्मि उत्तरे दाहिणे य एसो विधी होति ॥ २३५ ॥ तेसीतं दिवससयं अयणं सूरस्स हवइ पडिपुण्णं । सुण तस्स रिगविधिं पुव्वायरिओवदेसेणं ॥ २३६॥ सूरस्स अयणकरणं पव्वं पण्णरससंगुणं णियमा । तिधिसंखित्तं संतं बावट्ठीभागपरिहीणं ॥ २३७ ॥ तेसीतसत विभत्तम्मि तम्मि लैद्धम्मि रुवमादेज्जा । जति लद्धं होति समं णातव्वं उत्तरं अयणं ॥ २३८ ॥ अध हवति भागलद्धं विसमं जाणाहि दक्खिणं अयणं । जे अंसा ते दिवसा होंति पैवत्तस्स अयणस्स ॥ २३९॥
एताओ पागडत्थाओ ॥ २३५ तः २३९ ॥
तेरस य मंडलाई चतुचत्ता सत्तसट्ठिभागा य । अयण चरइ सोमो णक्खत्ते अद्धमासेणं ॥ २४० ॥
एतस्स णिफत्ती - णक्खत्तमासो सत्तावीसं दिवसा एक्कवीसं च सत्तट्ठिभागा दि० २७ – ७, एतेसिं अद्धं अधवा जदि चोत्तीसेण अयणसतेण १३४ अट्ठारस अहोरत्तसया तीसा १८३० लब्भंति एक्केणं अयणेणं किं लब्भामो १ त्ति फले कामिते अद्धेय वट्टिते णवण्हं सयाणं पण्णाराणं सत्तट्ठिभागा ११५ ६७, लद्वा तेरस दिवसा चोत्तालीसं च सत्तट्ठिभागा १३ । सूरस्स वि अयणणिष्फत्ती — जदि दस अयणेहिं अट्ठारस दिवससयाणि तीसाणि १८३० लब्भंति तो एक्केण

१. म्म दक्खिणे उत्तरे य एसा विही जे० खं० ॥ २. कारकविधि जे० खं० वि० । कारगविहिं मु० म० । कारणविहिं पु० ॥ ३. लद्धं तु रूव' पु० मु० वि० म० ॥ ४. हवति जे० खं० ॥ ५. पवण्णस्स जे० खं० ॥

Page #98

जोइसकरंडगं
५५ अयणेण किं लब्भति ? ति फले संकामिते समसुण्णावणयणेणं तेसीतं दिवससयं १८३ सुरायणं ॥ २४०॥
चंदस्स अयणकरणे पव्वं पण्णरससंगुणं णियमा । तिधिसंखित्तं संतं बावट्ठीभागपरिहीणं ॥ २४१॥ णक्खत्तअद्धमासे भजिते लद्धम्मि रूवमादेजा। जदि लद्धं हवति समं णातव्वं दक्खिणं अयणं ॥ २४२॥ अध हवति भागलद्धं विसमं जाणाहि उत्तरं अयणं । सेसाणं अंसाणं ससिस्स इणमो भवे करणं ॥ २४३॥ सत्तट्ठीय विभत्ते जं लद्धं तैति हवंति दिवसा उ । अंसा य दिवसभागा होति पैवत्तस्स अयणस्स ॥ २४४॥
चंदायणकरणं-इच्छितं अयणसरूवं उत्तरं वा दक्खिणं वा ततो दिवसरासिणो ओमरत्तसुद्धस्स सत्तद्विगुणस्स णवहिं सतेहिं पण्णारेहिं ९१५ लद्धं सेसेहिंतो भागेहिंतो सत्तट्ठीय ६१ भागे लद्धा दिवसा पवत्तस्स अयणस्स, जे सेसंसा ते वट्टमाणदिवसभागा, ततो मुहुत्तादिका आणेतव्वा। एतस्स करणणिप्फत्ती अहोरत्तसिद्धा-जदि अट्ठारसहिं सतेहिं तीसेहिं १८३० चोत्तीसं [सतं] चंदायणं लहति इमेण ओमरत्तसुद्धेण दिणरासिणा किं लब्मामो ? ति फले संकामिते सुद्धेण (१ अद्धेण) य ओवट्टिते दिट्ठो गुणकारो सत्तसट्ठिभागहारो णव सता पण्णार १५ ति ॥ २४४॥
[॥ " अयणं" ति बारसमं पाहुडं समत्तं १२॥]
१.चंदायणस्स करणे पु० मु० म०वि०॥ २. °मासेण भइए लद्धं तु रूव° पु० मु० म० वि०॥ ३. तं हवंति दिवसा उ पु०। ततिसु होति दिवसेसु जे० ख०॥ १.गा पवत्तमाणस्स अयणस्स पु० मु० वि० म०॥ ५. पवण्णस्स जे. खं०॥

Page #99

५६
पाययटिप्पणगल मेयं
[१३. तेरसमं ' आउंटि' त्ति पाहुडं ]
ऐतो आउट्टीओ वोच्छं जहयक्कमेण सूरस्स । चंदस् य लहुकरणं जह जिङ्कं सव्वदसीहिं ॥ २४५ ॥ सूरस्स उ अयणसमा आउट्टीओ जुगम्मि दस होंति । चंदस्स वि आउट्टि स्सतं च चोत्तीसतिं चेव ॥ २४६ ॥
एत्थ अयणणिफत्ती चंद-सूराणं- -जदि सूरस्स तेसीतेण दिवससतेण १८३ एक्कं अयणं लब्भति अट्ठारसहिं दिवससतेहिं तीसेहिं १८३० किं लब्भामो ? त्ति फले संकंते तेसीतसतभागेण १८३ ओवट्टते दिट्ठा दस १० अयणा । चंदायणणिष्फत्ती - तेरसहिं दिवसेहिं चोत्तालीसाय सत्तविभागेहिं दि०१३ ४४ जदि एक्कं चंदायणं लब्भति अट्ठारसहिं दिवससतेहिं [तीसेहिं] १८३० कति चंदायणाणि लब्भंति ? वा मिल्लो रासी सवण्णितो जायाणि णव सयाणि पण्णाराणि सत्तडिभागाणं, फले रूवे संकंते एसा च सत्तट्ठी संकंता णव पण्णरससतभागेण ९१५ ओवट्टते एक्क्सु अवगतेसु बेर्हि सत्तट्ठिता जातं चोत्तीसं चंदायणसतं १३४ ॥ २४६ ॥

पढमा बहुलपडिवते १ बितिया बहुलस्स तैरेंसीदिवसे २ । सुद्धस्स य दसमीए ३ बहुलस्स य सत्तमीयं तु ४ ॥ २४७॥ सुद्धस्स चउत्थीयं पवत्तते पंचमी उ आउट्टी ५ ।
एता आउट्टीओ सव्वाओ सावणे मासे ॥ २४८ ॥ पढमा होइ अभियणा १ संठाँणाहि २ त तहा विसाहाहिं ३ | रेवतिमाहु चउत्थी ४ पुव्वाहि य फग्गुणीहिं तथा ५ ॥ २४९ ॥
9.
इयं गाथा जेटि० खंटि० आदर्शयोर्न दृश्यते ॥ २. आउंटीओ वोच्छामि जहकमेण मे सुणह । 'चंदस्स वि लहु जे० खं० ॥ ३. पुण्वसूरीहिं पु० मु० वि० । सव्वदंसीहिं इति पाठस्तु जे ० खं० म० ॥ ४. तेरसे दि° जे० खं० ॥ ५. अद्धस्स जेटि० खंटि० ॥ ६. सत्तमे पक्खे जे० खं० ॥ ७. संघाणा जेटि० खंटि० ।। ८. रेवतिए उ चउ० पु० मु० म० वि० ॥

Page #100

५७
जोइसकरंडगं बहुलस्स सत्तमीयं पढमा १ सुद्धस्स तो चउत्थीयं २ । बहुलस्स य पाडिवते ३ बहुलस्स य तेरसीदिवसे ४ ॥ २५०॥ सुद्धस्स य दसमीए पवत्तए पंचमी उ आउट्टी ५। एया आउट्टीओ सव्वाओ माघमासम्मि ॥ २५१॥ हत्थेण होति पढमा १ सयभिसयाहि य २ ततो य पुस्सेणं ३ । मूलेण ४ कत्तियाहि य ५ आउट्टीओ उ हेमंते ॥ २५२॥
एतातो पागडत्थाओ ॥ २४७ तः २५२॥ एयाणं करणणिप्फत्ती
आउँट्टीहि तु एगूणियाहि गुणितं सतं तु तेसीतं । जेण गुणं तं तिगुणं रूवधिगं पक्खिवे तत्थ ॥ २५३॥ पण्णरसभाजितम्मि तु जं लद्धं ततिसु होति पव्वेसु । जे अंसा ते दिवसा, आउट्टी यऽत्थ बोद्धव्वा ॥ २५४॥
एत्थ करणं-सावणमासिगाणं आउट्टीणं गुणकारो एगादिगा बिउत्तरा पंचगच्छगता थावेतव्वा, जहा—एगो तिण्णि पंच सत्त णव त्ति, एतेहिं जधाजोग्गं तेसीतं सतं १८३ गुणेतव्वं, जेण गुणितं तम्मि तिगुणे रूवे खिवे एक्कसंखित्ते रासीहिं “अभियी संधाणादि य आउट्टीओ तु सावणे मासे। पाडिवते" ति [ ] माघमासिगाणं आउट्टीणं गुणकारा बिगादिया बिउत्तरा पंचगच्छगता, जहा—बेण्णि चत्तारि छ अट्ठ दस त्ति। एतेहिं तेसीतं सतं १८३ गुणेतूणं पुव्वकरणेण दिट्ठा आउट्टीतिही "बहुलस्स सत्तमीयं तु"। अधवा एगादिगा बारसुत्तरा पडिरासेतृण पक्खिवितूण पव्वत्थिणा [पाडिवतादिगा] सावणमासिगा तिधी सत्तादिगा माघमासिगा तिधी पडिरासीसिद्धा होति ॥ २५३ ॥ २५४॥
१. मीए पढमा अस्स जेटि० खंटि०॥ २. अद्धस्स य जेटि० खंटि०॥ ३. याहि ततिया य पु० जे० खं० म०॥ ४. आउंटीधि तु जे० खं०॥ ५. तीसाए विभत्तम्मि तुजं लद्धं ततिसु होति मासेसु जे. खं०॥ ६. भाउट्टी एत्थ बो° खं०। आउंटीयम्मि बो जे। भाउट्टी तत्थ मु० म० सू०॥

Page #101

५८
पाययटिप्पणगसमेयं
पंच सया पडिपुण्णा तिसत्तराणियमसो मुहुत्ताणं ।
छत्तीसती य भागा छ चैव य चुण्णिताभागा ॥ २५५ ॥
एतस्स णिष्फत्ती -- जदि दसहिं १० सूरायणेहिं सत्तट्ठी ६७ चंदणक्खत्तपज्जाया लब्भंति एगेण सूरायणेण किं लब्भामो ? त्ति लद्धा छ पज्जाया सत्त य दसभागा प० ६, पज्जाएहिं भागं ण देति णक्खत्ताणि काहामो ति अट्ठारस सताणि तीसाणि सत्तट्ठिभागाण 3 पजओ त्ति, एते दक्खिणतो थाविता, समण्णावगमो त्ति कतो " अंसा असेहि गुणा छेदा छेदेहिं संगुणा णियम " [ ] त्ति तेसीतं सतं १८३ सत्तहिं गुणितं जाता बारस सया एक्कासीता १२८१ छेदणा, एते मुहुत्ते काहामो त्ति अंसरासी तीसाए गुणितो सत्तट्ठीय भागे हिते लद्धा पंच सया तेवत्तरा ५७३ मुहुत्ताण, सेसा एगूणचत्ती बावट्ठीय गुणतूणं सत्तट्ठीय भागलद्धा छत्तीसं भागा, सेसा छ च चुण्णियाभागा मु० ५७३ ई र्छ, एस आउट्टीण धुवरासी वामपासे थावितो ।। २५५ ॥
आँउट्टिकाहि एगूणिकाहि गुणितो हवेज्ज ध्रुवरासी । एतं मुहुत्तगणितं एत्तो वोच्छामि सोधणयं ॥ २५६ ॥ अभिसि णव मुहुत्ता बिसट्टिभागा य होंति चउवीसं । छट्ठीय समत्ता भागा सत्तट्ठिछेदकता ॥ २५७ ॥
एतस्स णिष्फत्ती - अभिविस्स एक्वीसं सत्तट्ठिभागा ? खेत्तजावंतावा, तेसिं तीसाय ३० गुणेणं सत्तट्ठिछेद भागलद्धा णव ९ मुहुत्ता, सेसा सत्तावीसं सत्तट्ठिभागा हे, ते बावडीय गुणिता सत्तट्ठीय भागलद्धा चउवीसं छावडिं च सत्तट्ठिभाग मु० ९त्ति, एते दक्खिणपासे ठाविता । एवं ध्रुवरासीसु णिप्फादितेसु तथाठितेसु य करणविधी कातव्वा -आउट्टीहि तु एगुणियाहि त्ति पुव्वोवदेसणिफण्णे एगादियाओ बिउत्तराओ पंचगच्छगताओ सावणमासिगाओ आउट्टीओ

१. एक्के सत्तद्विगुणिता मुहुत्ते इति पाठो जेटि० खंटि० आदर्शयोर्वर्तते, किञ्च अशुद्धोऽयं पाठ आभाति ॥ २. 'ता सत्तट्ठीय गुणे' जेटि० खंटि० ॥ ३. भाउद्दीहिं तु एगूणियाहिं गुणियं हवेज कायन्त्रं । एत्तो ( एतं ) मुहुत्तगणितं वोच्छं नक्खत्तसोधणगं ॥ इतिरूपा गाथा जे० खं० ॥ ४. छावट्ठि च समग्गा भागा जे० खं० मु० म० सू० ॥

Page #102

जोइसकरंडगं विध(१ पिधं) थाविताओ, एताहिं इच्छिताहिं रूवूणो वामिल्लो धुवरासी गुणेतव्वो, गुणिते सोधणगविधी कातव्वो। जहा—पढमा आउट्टी १, एवं थाविता रूवूण ति आगासं० जातं, तेण आगासेण धुवरासी वामिल्लो गुणितो, जातमाकासं ०, तम्हा णिरादाणे अभिजिस्स आदिआउट्टि ति॥२५६॥ २५७॥
उगुणटुं पोट्ठवता, तिसु चेव णवुत्तरेसु रोहिणिओ। तिसु णवणवुतेसु पुणव्वसू उ तह उत्तरार्फग्गू ॥ २५८॥ पंचैव उगुणपण्णा सताई उगुणुत्तराई छ चेव । सोझाणि विसाहाणं मूले सत्तेव चोत्ताला ॥ २५९ ॥ अट्ठसंयमगुणवीसा सोधणगं उत्तराअसाढाणं । चतुवीसं खलु भागा छावदि चुण्णियाओ य॥ २६०॥ ऐताई सोधइत्ता जं सेसं तं हवेज णक्खत्तं । चंदेण समायुत्तं आउट्टीओ य बोद्धव्वा ॥२६१॥
सोधणगाणं णिप्फत्ती-सवणादिकं इच्छितं दिवडूखेत्तं, तं तीसाहिं गुणं णवहि य अभिजिमुहुत्तेहिं जुयं सोधणगणिप्फत्ती। सावणमासिकं ततियं आउंटी य इच्छामो त्ति ततिया आउण्टि ति दिवाणि पंचरूवाणि, एत्तो रूवं सुद्धं, सेसेहिं चउहिं वामिल्लधुवरासी गुणिता, जाया मुहुत्तसया बावीसा बाणउतिअधिका चोतालसतं च बावविभागाणं चउव्वीसं च चुण्णियाभागा मु० २२९२ १४४ १४, ततो एतेसिं णक्खत्तमुहुत्तमंडलेण अडहिं सतेहिं अगुणवीसा[हिं] ८१९
१. उकटे पोट्ट जे० ख० ॥ २. °णिया पु० मु०म० वि० सू० ॥ ३. नवणउतेसु भवे पुणवसू फग्गुणीओ य जे. खं। नवनउईसु भवे पुणब्वसू उत्तराफग्गू पु० वि० मु. सूप०॥ ४. फग्गुणिमओ जेटि० खंटि०॥ ५. °व ऊणपण्णा सयाणि एकुत्तराणि छ जे० खं०। व भाउणपना सयाई अउणुत्तराई छ पु० मु.॥ ६.सेसाणि जेटि० खंटि०॥ ७. विसाखायं मू जे० ख०॥ ८. °सय एकवीसा जे० खं० । असाधुरयं पाठः॥ ९. उत्तराविसाहाणं जे० खं० । अशुद्धोऽयं पाठः॥ १०. °याभागा मु० सू०। मूलसूत्रादर्शेषु वृत्ति-टिप्पणकयुतासु प्रतिषु च नायं पाठ उपलभ्यते ॥ ११. एयाणि सो' जे० खं०। एयाए सो° पु०॥ १२. माउंटी एत्थ नायब्वा जे. खं० । आउट्टीए उ बोद्धन्वं पु० मु० सू०॥

Page #103

पाययटिप्पणगसमेयं दुगुणा १६३८ सुद्धा, सेसा छ सता चउपण्णा ६५४, बिहिं लद्धेहिं अभियिस्स जे चउवीसं बावविभागा २४ दक्खिणिल्ला ते तेहिं गुणिता, जाता अट्ठचत्तालीसं ४६, एते वामिल्लधुवरासिस्स बावट्ठिभागेहिंतो चोतालसतातो १४४ सुद्धा, सेसा छन्वीसा, चउणवुतीतो ततो बे रूवाणि घेत्तूण हेट्ठा चउवीसाय पक्खित्ता जाया सुद्धा, सेसा छव्वीसा, चउणवुतीतो ९४ बावट्ठिभागं घेत्तूणं उवारं मुहुत्तरासिम्मि पक्खितं, एवं ठिओ रासी छ मुहुत्तसयाणि पणपण्णाणि बत्तीसं च बावट्ठिभागा छवीसं च चुगिया भागा ६५५१३ २६। एतो जहासंभवं सोधणयं कातव्वं ॥ २५८॥
पंचेव अगुणपण्ण त्ति पंच सयाणि अगुणपण्णाणि ५४९ सुद्धाणि उत्तराफरगुणीओ, सेसं छउत्तरं सतं बत्तीसं च बावट्ठिभागा छव्वीसं च चुण्णियाभागा १०६३२ १६, एत्तो अभियिस्स चउवीसं बावट्ठिभागा सुद्धा छावहि च चुण्णियाभागा सुद्धा १३, सेसातो धुवरासीतो हत्थो तीसाए मुहुत्तेहिं सुद्धो, पुणो चित्ता तीसाए सुद्धा, साती पण्णरसहिं सुद्धो, सेसा एकतीसा, विसाहा पणतालीसाए ण सुज्झति ति एवं विसाहाणं एकतीसं मुहुत्तेहिं भोत्तूणं सत्त य बावट्ठिभागे सत्तावीसं च चुणियामागे मु० ३१ १३ १७ ततिया आउट्टी समता । एवं सम्वत्थ आउट्टीणक्खताणि सयभिसया सोधेतव्वाणि त्ति ॥ २५९॥ २६०॥२६१ ॥
अभितराहि णितो आदिचो पुस्सजोगमुवगम्म । सव्वा आउट्टीओ करेति सो सावणे मासे ॥ २६२ ॥ बाहिरतो पविसंतो आदिचो अभियिजोगमुवगम्म । सव्वा आकुट्टीओ करेति सो माघमासम्मि ॥२६३ ॥
सव्वन्भंतरातो मंडलातो णिक्खममाणे पुस्सं तेवीसं भागे अवगाहितूण सावणमासे आदिच्चो सव्या आकुट्टीओ करेति। सव्वबाहिरातो मंडलातो पविसमाणो अभियिस्स पढमभागे अवगाहितूण माघमासे आदिच्चो संव्वा आकुट्टीओ करेति ।
१.तर भतिगतो आ°जे. खं०॥ २.रतो निक्खंतो आ जे. खं०॥ ३. अभितिजो जे० खं०। अहिइजो पु० मु०॥४. गमागम्म जे० खं०॥ ५-६. सम्वाओ उट्टीओ जेटि० खंटि. विना०॥

Page #104

जोइसकरंडगं पुस्सस्साऽऽणयणं-जदि दसहि य अयणेहिं पंच पजवे लब्भामो एक्केण अयणेण कति पन्जया लब्भामो? ति फले संकंते पंचभागण य ओवट्टिते दिट्ठो दुभागो पज्जएसु भागं ण देइ, णक्खत्ताणि काहामो त्ति अट्ठारस सयाणि तीसाणि सत्तट्टिभागाणं '६३० पजयो ति एते दक्षिणतो ठाविता । अट्ठारस सयाणि तीसाणि १८३० चेय अद्धेण ओवट्टिता जाता णव सता पण्णारा सत्तट्ठिभागाणं १५, "अंसा अंसगुणा छेदा छेदगुण" ति गुणेतूण एकेको अवगता(१ तो) दक्षिणायणस्स अंतातो उत्तरायणस्स अंतं गतो ति णवहिंतो सतेहितो [पण्णारेहिंतो] अभिजी एकवीसाए जावंतावेहिं सुद्धो, सेसस्स सत्तट्ठीए भागो, भागलद्धा ते रस, सेसा तेवीसा, "पंच दस तेरस" [गा० १७१] त्ति तेरसहिं पुणव्वसू सुद्धो, एवं पूसस्स तेवीसं जावंतावे सत्तट्टिकते १३ अवगाहितूण सूरो दक्षिणायणं पवजति ति णक्खत्तेसु भागं ण देति [त्ति] णक्खत्तं भागे काहामो, तत्थ पुण णक्खत्तभोगो सत्तट्ठिपंचभागो, दो वि सत्तट्ठिसठ्ठो ति गट्ठा (१) पंचहिं तेवीसाए भागे लद्धा चत्तारि अहोरत्ता तिण्णि य पंचभागा अ० ४६, “अंसे मुहुत्ते काहामो" ति तीसाय पंचभागो छ, पंचण्हं पंचभागो एक्को, छहिं तिण्णि गुणिता जाता अट्ठारस मुहुत्ता, एकेण भागेहिंतो एत्तिया चेव ॥ २६२॥ २६३॥ एवं--
अट्ठारस य मुहुत्ते चत्तारि य केवले अहोरत्ते । पुस्सविसयं अतिगतो बहिता अभिणिक्खमति सूरो ॥ २६४ ॥ 'वीसं च अहोरत्ते जोइत्ता उत्तराअसाढाओ। तिणि मुहुत्ते पविसति ताधे अभंतरे सूरो ॥ २६५॥'
__ अभियीआणयणं--जदि दसहिं अयणेहिं सूरस्स पंच पजया लन्भंति पढमेण दक्खेिणायणेणं एक्केण किं लब्भति ?त्ति फले संकते पंचभागेण ओवट्टिते दिट्ठो दुभागो, एत्थ पुव्वकरणेणं दिट्ठा णव सया पण्णारा सत्तट्ठिभागाणं ११५, एत्तो उत्तरायणतो दक्षिणायणस्स आदिच्चो वचति त्ति पूसो चोतालीसाए ४४ भागेहिं
१. सयं उवगतो जे० ख० ॥ २. इयं गाथा जेटि० खंटि० पु० नास्ति ॥ ३. एतद्गाथानन्तरं जे. खं० आदर्शयोरेषा एका गाथाऽधिका वर्तते-एते आदिचकया नक्खत्ता जेसु होति भाउट्टी। वोच्छामि चंदसहिते सव्वे आउंटिनक्खत्ते ॥ इति॥

Page #105

पाययटिप्पणगसमेयं सुद्धो, सेसस्स सत्तट्ठीय भागो, लद्धा तेरस, आसिलेसादीयं तेरसमं णक्खत्तं उत्तरासाढाओ सुद्धाओ, अभियिस्स पढमं(? मे) जावंतावे दक्खिणा वुद्रि त्ति । अहवा णवेहिंतो सतेहिंतो पण्णारसेहिंतो ९१५ चोयालीसाए ४४ पुस्सभागेहिं सुद्धं, अट्ठण्हं सताणं [एकुत्तराणं] ८७१ सत्तट्ठीय भागे हिते भागलद्धा बारस, सेसा सत्तट्ठिभागा, उत्तराअसाढा दिवड्खेत ति सुद्धो भागो ण गहितो, "णक्खत्ते भागे काहामो" ति सत्तट्ठिपंचभागा ५ णक्खत्तभोगो, दो विसमा (१), सत्तट्ठीणऽहासट्ठीय(?) पंचहिं भागो, लद्धा तेरस दिवसा बे य पंचभागा, दि. १३३, बे पंचमागे तीसाए गुणेहामो ति तीसाए पंचभागो छ, पंचण्हं पंचभागो एक्को, छहिं गुणिते एक्केण य भागे हिते जाता बारस मुहुत्ता, एवं तेरससु दिवसेसु बारसमुहुत्तेसु दि० १३ मु०१२ जेट्ठाभोगो छ दिवसा एक्कवीसं च मुहुत्ता दि० ६ मु० २१ पक्खित्ता जाता वीस दिवसा तिण्णि य मुहुत्ता दि० २० मु० ३ ॥ २६४ ॥ २६५॥
चदस्स वि णातव्वा आउट्टीओ जुगम्मिं जा दिट्ठा । अभिजीए पुस्सेण य णियतं णक्खत्तसेसेणं ॥ २६६ ॥
जेसु चेव सूरो दक्खिणा आउट्टीओ करेति त्ति जदि चोत्तीसेण अयणसतेण १३४ चंदस्स सत्तट्ठी ६७ पन्जया लब्भंति पढमे अयणे किं लब्भते ? ति फले संकते सत्तट्ठिभागेण य ओवट्टिते दिट्ठो दुभागो, पुवकरणेणं दिट्ठा णव सया पण्णारा सत्तट्ठिभागाणं १७, जतो उत्तरायणस्स अंसे दक्षिणायणबुडि त्ति पुस्सो चोत्तालीसाए ४४ जावंतावेहिं सुद्धो, सेसा अट्ट सता एगुत्तरा ८७१, तेसिं सत्तट्ठीय ६७ भागो, लद्धा तेरस १३, एवं आसिलेसादियं तेरसमं णक्खत्तं उत्तरासाढाओ सुद्धाओ, अभिजिस्स पढमं जावंतावं ओगाहितूण दक्खिणाआउट्टितो उत्तरं अयणं पवजति ति । अधवा दचेव(१ तधेव) अट्ठण्हं सयाणं एकुत्तराणं ८७१ सत्तट्ठीय ६७ भागो, लद्धा बारस णक्खत्ता, सेसा य सत्तट्ठीय सत्तट्ठी भागा ७, उत्तराअसाढा दिवडखेत त्ति सुद्धभागो ण गहितो, एते तीसाए गुणेतूणं सत्तट्ठिभागे हिते लद्धा तीस मुहुत्ता, एत्थ जेट्ठाणं भोगो पण्णरस मुहुत्ता,
१. °म्मि उवट्ठिा । अभिईण य पु जे० खं०॥ २. अभिएणं पु° सूटी०॥ ३. त्तसेसाणं पु० वि०। 'तमासम्मि जे० ख०॥

Page #106

जोइसकरंडगं एवं उत्तराणं असाढाणं एक अहोरत्तं पण्णरस य मुहुत्ते भोत्तूणं उत्तरायणं पवज्जते सोमो ॥ २६६ ॥ जहा
पण्णरसेव मुहुत्ते 'योजित्ता उत्तरीअसाढाणं । एकं च अहोरत्तं पविसति अभितरं चंदो ॥ २६७॥
दक्षिणायणस्स त्ति उत्तराये आकुट्टीयं जदि चोत्तीसेण अयणसतेणं १३४ सत्तट्ठी ६७ पज्जया लब्भंति तो एक्केणं दक्षिणायणेणं किं लब्भामो ? ति फले संकेते सत्तट्ठिभागेणोवट्टिते दिट्ठो दुभागो, पुव्वकरणेणं दिवाणि णव सयाणि पण्णाराणि सत्तट्ठिभागाणि ९१५, एत्तो अभीयिआदिकं उत्तरायणं ति अभीयी एकवीसाए जावंतावेहिं सुद्धा, सेसस्स सत्तट्ठीय भागो, लद्धा तेरस तेवीसं च सत्तट्ठिभागा पूसस्स १३२७, “पंच दस तेरस" [गा० ] ति तेरसहिं पुणव्वसू सुद्धो, एवं पूसस्स तेवीसं जावंतावेहिं अवगाहितूणं चंदो दक्खिणायणं वचति त्ति तेवीसा तीसाए गुणेतूणं सत्तट्ठीए [भाग]लद्धा दस मुहुत्ता वीसं च सत्तट्ठिभागा मु० १०२७ ॥ २६७ ॥
दस य मुहुत्ते सगले मुहुत्तभागे य वीसतिं चेव । पूसविसयं अभिगतो बहिता अभिणिक्खमति चंदो ॥ २६८॥ एता आउट्टीओ मॅणिता मे वित्थरं पमोत्तणं । णक्खत्त-सूर-ससिणो गतिं तु सुण मंडलेसुं तु ॥ २६९ ॥
[॥'आउंटिति तेरसमं पाहुडं समत्तं १३ ॥]
-
१. जोएत्ता उत्तराअसाढाओ। एगं च जे० खं० पु० मु० म०॥ २. °रायण असा जेटि० खंटि०॥ ३. उवगतो जे० खं०॥ ४. भणियामो वित्थरं पजहिऊणं जे० खं०॥५. गई उ सुण पु० मु०वि० । गती तु सुण जे० खं०॥ ६. मंडलं भणियं जे० ख०॥

Page #107

६४
पाययटिप्पणगसमेयं
[१४. चउदसमं 'मंडले मुहुत्तगत्ति' त्ति पाहुडं]
मंडले वि सोमरिक्खाणं मुहुत्तगती जहा
सरूवा संत्तहिं अधिगा य तिण्णि अंससता ।
तिण्णेव य सत्तट्टा छेदो तेसिं च बोद्धव्वो ॥ २७० ॥
एते तु भजितव्वो मंडलरासी हवेज्ज जं लद्धं ।
सो होति मुहुत्त गती रिक्खाणं मंडले णियतो ।। २७१ ॥
एत्थ पढमगाहानि फत्ती — जदि अट्ठारसहिं रिक्खोदयसतेहिं पणती से हिं १८३५ अट्ठारस सूरोदयस्याणि तीसाणि १८३० लब्भंति एतेण (१ एकेण ) रिक्खोदण को कालो लब्भति १ त्ति फले संकते पंचभागेण य ओवट्टिते जाता असा तिणि सता छावट्ठा ३६६, छेदो तिण्णि सता सत्तट्ठा ३६७, मंडलपरिरयो सूरस्स सही मुहुत्तत्ति अंसा सट्टीय ६० गुणिता जाया एक्कवीसं सहस्सा णव सया सट्टा २१९६०, तेसिं छेद्रेण तिर्हि सतेहिं सत्तट्ठेहिं ३६७ भागो, भागलद्धा गूणसट्ठी ५९ मुहुत्ता अंसा तिण्णि सउत्तरा (? तिणि सया सत्तउत्तरा ) ३०७, एवतिएणं कालेणं णक्खत्तं मंडलं समाणेति । एसा पढमगाहाणिप्फत्ती ॥ २७०

बितियगाहाकरणे एस रासी सवण्णितो एक्कवीसं सहस्सा णव सता सट्टा २१९६०, छेदो तिणि सता सत्तट्ठा ३६७, एतेण इच्छितस्स णक्खत्तस्स मंडलपरिरयो भजितचो त्ति एत्थ पढममंडलस्स परिरयो तिण्णि जोयणसयसहस्सा पण्णरस सहस्सा णउता ३१५०९० एतस्स रासिणो भागं परावत्तेउं तिहिं सतेहिं सत्तट्ठेहिं ३६७ गुणितस्स एक्कवीसाए सहस्सेहिं णवहिं सतेहिं सट्ठेहिं २१९६० समसुण्णगं अवणेतून भागो, लद्धाणि बावण्णं जोयणसताणि पण्णद्वाणि अंसाणं च अट्ठारस [ सहस्सा बे] सता उ तेवट्ठा १८२६३, तेहिंतो कोसा तिजवंतावपमाणाणि आणतव्वाणि । एसा पढममंडलत्थाणं अभिजिमादिगाणं बारसहं णक्खत्ताणं मुहुत्तगती । एवं सेसाण साधेतव्वा ॥ २७९ ॥
१. सत्ता सहिया य जे० खं० ॥ २. छेदो पुण तेलि बो' जे० खं० पु० मु० म० वि० ॥ ३. नक्खत्तमुहुत्तगती सा नियमा (? या ) मंडले हवति जे० खं० । सा होति मुहत्तगती रिक्खाणं मंडले नियया पु० मु० म० ॥

Page #108

SL
जोइसकरंडगं मंडलपरिरयरासी सट्ठीय विभाजितम्मि जं लद्धं । सा सूरमुहुत्तगती तहिं तहिं मंडले णियया ॥ २७२॥
इच्छितस्स मंडलपरिरयस्स सट्ठीय ६० भागे हिते लद्धं तावतियाणि जोयणाणि तहि तहिं मंडले सूरस्स मुहुत्तगती। जहा-पढममंडलं तिणि सयसहस्साणि पण्णरस सहस्साणि णउयाणि ३१५०९० किंचि विसेसूणाणि, एतेसिं सट्ठीय ६० भागो, समणुण्णा पढमेण लद्धाणि बावण्णं जोयणसयाणि, एक्कावण्णाणि यो० ५२५१, छेदंसा तिभागेणोवट्टिता जाया दुभागा ३, एसा पढममंडलसूरमुहुत्तगती। एवं सव्वत्थ ॥२७२॥
बावडिं पुण रूवा तेवीसं अंसगा य बोद्धव्वा । . दो चेव एकवीसा छेदो पुण तेसि बोद्धव्वो ॥ २७३॥ ऐतेहि तु भजितव्वो मंडलरासी हवेज जं लद्धं । सा सोममुहत्तगती तहिं तहिं मंडले हैवति ॥२७४॥
पुन्वगाहाणिप्फत्ती-जदि सत्तरसहिं चंदोदयसतेहिं अट्ठसट्टेहिं १७६८ अट्ठारस सूरोदयसयाणि तीसाणि १८३० लब्भंति एक्केण चंदोदएण किं लब्भति ? त्ति फले संकामिते अद्धेण ओवट्टिते अंसा णव सया पण्णारा ९१५, छेदो अट्ठ सया चुलसीया ८८४, एते सूरस्स मंडलगतीकालेण सट्ठीय ६० मुहुत्तेहिं गुणेतव्व त्ति सट्ठीय ६० चतुब्भागो पण्णरस १५, छेदस्स चउभागो बे सया एकवीसा २२१, अंसाणं पण्णरसगुणाणं छेदेण भागे हिते लद्धा बावट्टिमुहुत्ता तेवीसं च एकवीसदुसयभागा ६२२३, एतावता कालेण चंदो मंडलं परियत्तति त्ति एतेण रासिणा सवण्णितेणं तेरसहिं सहस्सेहिं सत्तहिं सतेहिं पणुवीसेहि बेएक्कवीससतभागेहिं १३७२५ भागपरिवत्तेहिं इच्छियमंडलपरिरयस्स भागो, लद्धा सोमस्स मुहुत्तगती होति तहिं तहिं मंडले त्ति । जहा---पुव्वोवदिट्ठस्स पढम
१. बे चेव जे० ख० पु० ॥ २. एएण तु जे० खं० पु० मु० म० ॥ ३. नियया पु० मु० वि० म० ॥ जो.५

Page #109

पाययटिप्पणगसमेयं मंडलपरिरयस्स बेहिं सतेहिं एकवीसेहिं २२१-गुणितस्स तेरसहिं सहस्सेहिं सत्तहिं सतेहिं पणुवीसेहिं १३७२५ भागो, लद्धाणि पंच जोयणसहस्साणि तेवत्तराणि ५०७३, अंसाण सत्त सहस्साणि णव सया पण्णट्ठा छेदा तेरस सहस्सा सत्त सया पणुवीस ७९६५, त्ति । एतेहिंतो कोसादीणि आणेतव्वाणि । एसा चंदस्स पढममंडले मुहुत्तगति ति । एवं सव्वत्थ ॥ २७३॥ २७४॥
णक्खत्त-सूर-ससिणो एसा भणिता उ मंडलम्मि गती। एतो उडुपरिवाडिं वोच्छामि अहाणुपुत्वीय ॥ २७५॥
[' मंडले मुहुत्तगति' त्ति चोद्दसमं पाहुडं समत्तं]
[१५. पन्नरसं 'उडु' त्ति पाहुडं] बे आदिच्चा मासा एगट्ठी ते हवंतऽहोरत्ता। एतं उडुपरिमाणं अवगतमाणा जिणा बेति ॥ २७६ ॥
एत्थ आदिच्चमासा तीसं दिवसा अद्धदिवसो य ३०॥, बे मासा उडु ति बिगुणिता एगढिदिवसा ६१ उडुपरिमाणं ॥ २७६ ॥
सूरउडुस्साऽऽणयणे पव्वं पण्णरससंगुणं णियमा । तिहिसंखितं संतं बावट्ठीभागपरिहीणं ॥ २७७॥ बिगुणेगट्ठीय जुतं बावीससतेण भाजिते णियमा । जं लद्धं तस्स पुणो छहिं हित सेसं उडू होति ॥ २७८॥
१. भणिया एसा उ पु० मु० वि०॥ २. परिमाणं वो जे० खं० पु० मु० म०॥ ३. दो आ° पु०॥ ४. एयं तु परीमाणं जे० ख०॥ ५. दुगुणे° पु० मु० वि० सू०। २७८-७९ गाथायुगलस्थाने जे० खं० आदर्शयोरेवस्वरूपं गाथायुगलं वर्तते-एगट्ठीय विभत्ते तम्मि य लद्धम्मि रूवमादेजा। जति लद्धं हवति समं निरंसगो नत्थि दायव्वो ॥ लद्धस्स तु छहि भागो जं सेसं सो उडू तु नायव्वो। उडुपरिवाडी य इमा नायब्वा माणुपुवीए॥ इति॥ ६. लई रूवेण जुतं छहिं जेटि० खंटि०॥

Page #110

जोइसकरंडगं सेसाणं अंसाणं बेहि उ भागे हितम्मि जं लद्धं । ते दिवसा णातव्वा होति पवत्तस्स य उडुस्स ॥ २७९ ॥
ते य उडू आसाढबहुलपाडिवतप्पैवत्ता । जुगादीओ पवत्तो दिणरासी ओमरतसुद्धो सो बिगुणो एगट्ठिजुतो बावीसेण सतेण १२२ भागलद्धो सरूपो उडू भवति ॥ २७८॥
सेसाणं अंसाणं छेदंतरं गताणं बिहिं भागे हितेः गतं तव्व(? हिते आगतं पवत्तमाणस्स उडुस्स) दिवसा होति ॥ २७९॥
पाउस १ वाँसारत्तो २ सरदो ३ हेमंत ४ वसंत ५ गिग्हा ६ य । एते खलु छ प्पि उडू जिणवरदिट्ठा मए सिट्टा ॥ २८० ॥ इच्छाउडू बिगुणितो रूवूणो बिगुणितो उ पव्वाणि । तस्सऽद्धं होति तिधी जत्थ समत्ता उडू तीसं ॥२८१॥
जत्थ(?एत्थ) उद्देसतो-पढमो उडू कतिसु पव्वेसु गतेसु कतिथियं [तिधीयं] समत्तो ? ति एत्थ करणं--इच्छाउडू एको थावितो, स बिगुणो रूवूणो एक्को चेव, पुणो बिगुणो य जायाणि एयाणि पव्वाणि, ते पडिरासिया तेसिं अद्धं एको, एस तिधी, तत्थ समत्तो य उडू, एवं जुगादितो आढवेतूणं बे पव्वाणि गंतूणं पाडिवते पढमो उडू समत्तो त्ति । एवं बितियउडू कतिसु पव्वेसु कतित्थीयं च समप्पेति ? ति एत्थ करणं--बितिओ त्ति बे २ थाविता, बे बिगुणा चत्तारि ४, रूवूणा बिगुणा जायाणि छ ६ पवाणि, [ते] पडिरासेतूणं तेसिं अद्धं तिण्णि ३ तिधी, एवं बितिओ उडू जुगादीतो छ पव्वाणि गंतूणं कत्तियबहुलस्स ततियाए समप्पति त्ति । एवं सव्वत्थ ॥ २८१॥ एवं दिणरासीणं गाहा--
१. हिते सि जं पु० मु०॥ २. °स्स अयणस्स पु० मु० वि०॥ ३. पवना खंटि०॥ १. वासा सरदो हेमंत वसंत गिम्हकालो या जे० ख०॥ ५. जिणोवइट्टा मए जे० ख०॥ ६. पुवद्धं जेटि० खंटि०॥

Page #111

६८
पाययटिप्पणगसमेयं
ततियम्मि तु अंतिरतं कातव्वं सत्तमे य पव्वम्मि ।
वास-हिम- गिम्हकाले चातुम्मासे विधीयते ॥ २८२ ॥
वासापक्खे ततिए सत्तमे य पक्खे अतिरत्तं । एवं हेमंताणं पि ततिय - सत्तमेसु पक्खे | एवं गिम्हाणं पि ततिय-सत्तमेसु ॥ २८२ ॥
उडुसहितं अतिरत्तं, जुगसहितं होति ओमरत्तं तु ।
रविसहितं अतिरत्तं, ससिसहितं ओमरत्तं तु ॥ २८३ ॥
एवमतिरतं उडुआदिणा रविणा य पवत्तए । ओमरत्तं जुगादिणा चंदेण य पवत्तते त्ति ॥ २८३॥

आसाढबहुलपक्खे भद्दवते कत्तिए य पोसे य ।
फग्गुण - वइसासु य अतिरत्तं होति बोद्धव्वं ॥ २८४ ॥
एतेसु अतिरत्तपक्खेसु पक्खिग- चाउम्मासिगाणि पडिक्कमणगाणि ओमरत्तेसु त्ति ॥ २८४ ॥ एत्तो संगचरियागाहाओ
एक्कंतरिता मासा विधी विनासु तु उड्डू समप्पंति ।
आसाढादी मासा, भद्दवतादी तिधी सव्वा ॥ २८५ ॥
-
एकंतरिया मासा विधी वि जासु य उडू समप्पंति, जहा – भद्दव - कत्तियपोस- फग्गुण- वइसाह- आसाढेसु, एतेसु छसु मासेसु छ उडू समप्पंति, ण अण्णेसु मासेति । तिधीवि एवमेव -- पाडिवत ततिया पंचमी सत्तमी णवमी एक्कादसी तेरसी पंचदसी बहुल पक्खे, बितिया चउत्थी छट्ठी अट्टमी दसमी बारसी चोदसी सुक्कपक्खे । एताओ पण्णरस तिधीओ जुगस्स पुव्वद्धे जासु उडू समप्पंति पण्णरसीए । ते चैव जुगस्स पच्छिमद्धे वि मासा तिधी य, एतेसु पण्णरस उडू समपंति त्ति ॥ २८५ ॥
१. उ कायन्वं अतिरत्तं स पु० मु० वि० ॥ २. अतिरित्तं जे टि० खेटि० । एवमग्रेऽपि सर्वत्र ॥

Page #112

जो इसकरंड
तिणि सया पंचऽधिगा अंसा छेदो सयं तु चोत्तीसं । ऐगादिबिउत्तरगुणो धुवरासी एस कातव्व ॥ २८६ ॥ सत्तट्ठि अद्धखेत्ते बिगँ-तिगगुणिया समे दिवडे य । अट्ठासीती पुंस्सो सोझो अभिजिम्मि बाताला ॥ २८७ ॥ ताण सोधयित्ता जं सेसं तं तु होति णक्खत्तं ।
रवि-सोमाणं णियमा तीसाय उडूसमत्तीसु ॥ २८८ ॥
को उडू कहिं चंदण स्वत्ते सूरणक्खत्ते वा समप्पति ? त्ति तिणि सया पंचुत्तरा अंसा, छेदो चोत्तीसं सतं, एस धुवरासी एक्कादिगेहिं बिउत्तरेहिं इच्छित उडूहि य गुणेतव्वो, तत्तो सूरस्स पुस्सादी चंदस्स अभिजीआदी सोधणं कातव्वं, जहा -- सूरस्स अट्ठासीतं ८८ अभिजिस्स बाताला ४२ अद्धखेत्ते सत्तट्ठी ६७ समे खेत्ते चोत्तीससतं १३४ दिवडूखेत्ते वे सता एगाहिगा २०१ य सोधणं ण गच्छति तहिं णक्खत्ते चंदो सूरो त्ति । एतेण करणणिबंधेण उद्देगा कातव्वा, जहा — पढमो उडू कहिं चंदणक्खत्ते सूरणक्खत्ते वा समप्पति ? ति एस ध्रुवरासी चंद-सूराणं दुहा पडिरासितो एकेण रासी पढमेण उडुणा गुणिता तत्तिया चेव, सूरस्स पूसादिसोधणेणं एत्तो अट्ठासीति ८८ सुद्धा, सेसा बेसता सत्तरा २१७, एत्तो आसिलेसा सत्तट्ठीय ६७ सुद्धा, सेसं दिवडुं सतं १५०, एत्तो महा चोत्तीसेण सतेणं १३४ सुद्धा, सेसा सोलस, एवं सूरो पुव्वाणं फग्गुणीणं सोलस चोत्तीससयमागे ४ ओगाहितूण पढमं उडू समाणेति एत्तो मुहुत्तादिगा आणेतव्वा । अभिजिस्स ध्रुवरासीतो बातालीसा ४२ सुद्धा, सेसा बेसता तेवट्ठा २६३, एत्तो समणो चोत्तीसेण सतेण १३४ सुद्धो, से एगूणत्तीसं सतं १२९, धणिट्ठाणं एगूणत्तीसं सयं चोत्तीससतभागाणं १३ ओगाहितूण चंदो सूरपढमं उडू समाणेति । एवं सव्वत्थ । एस धुवरासी बितियं इच्छतेहिं तिहिं गुणेतव्वो, ततियं पंचहिं, चउत्थं सत्तहिं । एवं विसमेहिं तीसं पि उडू गुणेतव्वति ।। २८६ ।। २८७ ॥ २८८ ॥

६९
१. एगा हिगधिगगुणो जेटि० खंटि० ॥ २. बोद्धव्वो पु० मु० वि० म० सू० ॥ ३. दुग-तिगगुणितासमे दिवढखेत्ते । वि० सू० पु० मु० ॥ ४. पुस्से सोज्झा पु० मु० म० ॥ ५. जा सेसा तं पु० ॥

Page #113

७०
पाययटिप्पणगसमेयं
चत्तारि उडुसयाई बिउत्तराई जुगम्मि चंदस्स ।
तेर्सिं पि य करणविधिं वोच्छामि जंहाणुपुव्वीय ॥ २८९ ॥ चंदस्सुतुपरिमाणं चत्तारि तुं केवला अहोरत्ता । सत्तत्तीस अंसासत्तकतेण छेदेणं ॥ २९० ॥ चंदे उडुस्साऽऽणयणे पव्वं पण्णरससंगुणं णियमा । तिधिसंखित्तं संतं बावडी भागपरिहीणं ।। २९१ ॥
चोत्तीससयाभिहतं पंचुत्तरतिसयसंजुतं विभये ।
छ (१छा ) हि तु दसुत्तरेहि य सतेहिं लद्धा उडू होंति ॥ २९२ ॥
जुगादितो बितियस्स पव्वस्स एक्कारसीयं को चंदउडु ? त्ति पण्णरससंगुणं तिधिसंखित्तं ति जुगादितो जाता दिवसा रूवृणा पणुवीसा, एते गुणिता चोत्तीसेण सतेण १३४ जाया तेत्तीसं सया पण्णासा ३३५०, एत्थं तिण्णि सया पंचुत्तरा ३०५ पक्खित्ता, जाता छत्तीसं सता पणपण्णा ३६५५, एतेसिं छहिं सतेहिं दसुत्तरेहिं ६१० भागो, भागलद्धं पंचमे उडू, अंसा य छ स्सता पंचुत्तरा ६०५, ततो [लद्वाणं छहिं भागो, सेसा पंच सरूवा छ प्पाउसादिगा, गिम्हो वट्टते, ] सेसअंसा चोत्तीसेण सतेण १३४ विभत्ता, लद्धा चत्तारि दिवसा अउणत्तरिं च चोत्तीससयभागा दि० ४४, एत्तो मुहुत्तादिया आणेतव्वा ॥ २९० ॥ २९१ ॥ २९२ ॥
सेसाणं अंसाणं चोत्तीसेणं सतेण हातव्वो ।
जं लद्धं ते दिवसा चंदस्स उडूपवण्णस्स ॥ २९३॥
एसा तथा गाहा ॥ २९३ ॥

१. जहाणुपुण्वीया जेटि० । अहाणुपुच्चीए पु० कि० मु० ॥ २. य खं० ॥ ३. चंदस्स उडुसु णयणे जे ० खं० । चंद डऊआणयणे मु० सूटी ० ॥ ४. सत्तट्ठीय तु गुणिये पंचुत्तरतिसतभातिए लद्धं । रूवाधिके तु चंदो उडुम्मि ततिए मुणेयव्वो ॥ २९२ ॥ सेसाणं अंसाणं भागो सत्तट्ठिए तु हायण्वो । जं लं ते दिवसा चंदस्स उडुम्मि पन्चरस ( ? पत्तस्स ) ॥ २९३ ॥ जे० खं० ॥ ५. श्रुतार्था इत्यर्थः ॥

Page #114

जोइसकरंडगं रविधुवरांसी पुव्वं व गुणिते भजिते सगेण छेदेणं । जं लद्धं सो दिवसो सोमस्स उडूसमत्तीए ॥ २९४ ॥
एत्थ पुव्वसिट्ठो धुवरासी सूरउडुस्स तिणि सया पंचुत्तरा चोत्तीससयभागाणं १९४, एते एक्कादिबिउत्तरेहिं ओजरासीहिं इच्छितेहिं गुणिता सच्छेदलद्धा तिधी होति ति। एत्थ उद्देसो-पढमउडू चंदस्स करणंइयं(?कतित्थियं) तिधीयं समत्तो ? त्ति एगेण गुणितस्स रासिणो सच्छेदेण भागे हिते लद्धा बे दिवसा सत्तत्तीसं च चोत्तीससतभागा दि० २३७४, एत्तो मुहुत्तादिगा आणेतव्वा, एवं चंदउडू पढमो जुगादितो दोसु दिवसेसु सत्तत्तीसाए चोत्तीससतभागेसु य [गतेसु समत्तो । तिधीसु पव्वाधिगासु पव्वच्छिण्णा पव्वा होति, सेसा तिधी तिधिभागा य ॥ २९४ ॥
सो चेव धुवो रासी गुणरासी वि य हवंति ते चेव । णक्खत्तसोधणांणि वि परिजाणसु पुव्वभणियाणि ॥ २९५॥
एत्थ उद्देसो-पढमो उडू कहिं णक्खत्ते समत्ते ? ति, सो ञ्चेव धुवो रासी एक्केण गुणितो, एत्तो चेव अभिजी बातालीसाए ४२ सुद्धो, सेसा बे सता तेवढा २६३, एत्तो चोत्तीसेण सतेण १३४ सवणो सुद्धो, सेसं एगूणत्तीसं सयं १२९, एवं पढमो चंदो उडू धणिट्ठाणं एगूणत्तीसं सयं १२९ अवगाहितूण समत्तो। एत्तो मुहुत्तादिगा आणेतव्व त्ति [पढमो] उडू चंदस्स समत्तो, पण्णरस भागा एत्तो विसुद्धाणि ॥ २९५॥
['उडु'त्ति पण्णरसमं पाहुडं समत्तं. १५]
[१६. सोलसमं 'विसुव 'त्ति पाहुडं] आसोय-कत्तियाणं मझे वइसाह-चेत्तमज्झे य । एत्थ सममहोरत्तं, तं विसुवं अयणमज्झे उ ॥ २९६ ॥
१. रासिगणगुणिते जेटि० खंटि० ॥ २. °णाणि य णवर वीहि भणिताणि जेटि० खंटि०॥

Page #115

192
पाययटिप्पणगसमेयं पण्णरसमुहुत्त दिणो, दिवसेण समा य जा हवति राती । सो होति विसयकालो दिण-रातीणं तु संधिम्मि ॥ २९७॥
आसोय-कत्तियाणं मझे ति आसोयमासस्स जोण्हपक्खे [कत्तियमासस्स कालपक्खे] दक्षिणायण-विसुवाणं जहाजोग्गं एत्थ संभवो। वेसाह-चेत्तमज्झे त्ति चेत्तस्स जोण्हपक्खे वइसाहस्स कालपक्खे एत्थ उत्तरायण-विसुवाणं जहाजोग्गं संभवो। एत्थ सममहोरत्तं दिवसो राती य समाओ, दिवस-राती समत्तं तं विसुवं ति वुच्चति, रविमंडलमज्झस्स णाम विसुवं ति, तं च अभितरातो मंडलातो बाणउतिमं मंडलं, बाहिराणंतरातो वि एमेव । एत्थ किं माणं १ अभियिस्स वत्थंतावा(? जावंतावा) कम्मविहाणं कातव्वं । दिण-रातीणं संधिकालो विसुवकालो त्ति ॥ २९६॥ २९७॥
इच्छितविसुवा बिगुणा रूवूणा छग्गुणा भवे पव्वा । पव्वद्धा होति तिधी णातव्वा सव्वपव्वेसु ॥ २९८॥
एत्थुद्देसो-पढम विसुवं कस्स पव्वस्स का विधीयं होति ? त्ति पढमं विसुवं ति एवं १ थावितं, तं बिगुणं बेण्णि २ रूवाणि, रूवूणं ति एकं १ जातं, छग्गुणं जायाणि छ ६ प्पव्वाणि, पव्वं दिवसादि छ ६ प्पडिरासिताणि, तेसिं अद्धं तिण्णि ३, एवं ततिया तिधी, एवं पढमं विसुवं छसु पव्वेसु गतेसु ततियाए होति ति । एत्थेव ततियं विसुवं कतो होति ? ति गाहत्थेण तिण्णि बिगुणा रूवूणा पंच ५, छग्गुणा तीसं ३० पव्वा, पडिरासेतूण पव्वद्धं तिधी पण्णरसी १५, एवं ततियं विसुवं तीसाय पव्वेसु गतेसु पंचदसीयं होति । एवं सव्वत्थ ॥ २९८॥ अहवा
रूवूण विसुव गुणिते छलसीतिसते खिवाहि तेणवुतिं । पण्णरभाजितलद्धा पव्वा, सेसा निधी होति ॥ २९९॥
१. विसुवं सुद्धी वु जेटि० खंटि०॥ २. पव्वद्धे होति पु० मु० म०॥ ३. सव्वविसुवेसु पु०वि०म० मु०॥ ४. पवका सिद्धीयं जेटि० खंटि०॥५. °रसभाइ ल° पु० वि० मु०॥

Page #116

जोइसकरंडगं पढम विसुवं कस्स पव्वस्स का तिधीयं होति १ त्ति पढमं ति रूवं १ थावितं, तं रूवूणं जातमागासं ०, आगासेण छलसीतं सयं गुणितं १८६ जातं आगासं ०, एत्थाऽऽकासे तेणवुती पक्खित्ता, एतीसे पण्णरसहिं १५ भागो, भागलद्धा छ प्पव्वा, ततिया य तिधि त्ति ततियं ति तिण्णि ३ थाविता, गाधत्थेण सव्वं कातव्वं, तिण्णि रूवाणि रूवूणाणि बे २] बेहिं छडसीतं सयं १८६ गुणितं, जाया तिण्णि सया बावत्तरा ३७२, एत्थ तेणउती दिण्णा, जाया चत्तारि सया पण्णट्ठा ४६५, एतेसिं भागो पण्णरसहिं, लद्धा तीसं ३० पव्वा पण्णरसी १५ य तिधि ति ॥ २९९ ॥ अधवा
इंगतीसा ओजगुणा पंचहि भजितव्व तिगुण अंसा उ । तिहिओ भवंति सव्वेसु चेव विसुवेसु णातव्वा ॥ ३०॥
एक्कत्तीसा एक्केण गुणिता एत्तिया चेव ३१, पंचहिं भागो, भागलद्धा छ ६ प्पव्वा, सेसो [एको] अंसो, सो तिगुणो, ततिया तिधि त्ति । एक्कत्तीसा ततियं विसुवं ति पंचहिं गुणिता पंचहिं भागो, भागलद्धा तीस पवा, अंसा पंच तिगुणा पंचदसी। एवं सव्वत्थ ॥ ३०० ॥ अधवा
पव्वा य छडादिक्का दुवालसाधिक दसावसाणा तु । तिगमादिगा वि य तिधी छडुत्तरा सव्वविसुवेसु ॥ ३०१॥
छआदि बारसबारसउत्तरं दसगच्छन्तं गाधत्थेणं णातव्वं, छ हाविता, एते पडिरासितूण बारस पक्खित्ता जाता अट्ठारस १८, पुणो पडिरासितूण बारस पक्खिता जाया तीसा ३०, एवं जाव दस पडिरासिय पडिपुण्णा ताव कातव्वाणि विसुवेपव्वाणि । तिधि त्ति तिकादिका छडुत्तरा दसगच्छगता। जहा—तिण्णि थाविता, ते पडिरासेतूण छ पक्खित्ता जाता णवमी, ते पडिरासेतूण छ पक्खित्ता जाया पण्णरसी, ते पडिरासेतूण छ पक्खित्ता जाया एकवीसा, एते पण्णरसहिं
१. एकत्तीसा ओजगुणा पंचाहिं भजितवा तिगुणा अंसा उ। तिही हवेति त्ति सव्वेसु पम्वेस एत्थ विभजितेण कातच्वं ॥ इतिरूपा विकृतस्वरूपा गाथा जेटि० खंटि०॥ २. छच्च विसुवेसु जेटि० खंटि०॥ ३. व्वाणि वसुपब्वाणि जेटि० खंटि०॥ ४. जाया गवमी, ते जेटि० खंटि० ॥

Page #117

७४
पाययटिप्पणगसमेयं छेतूणं जं भागलद्धं पव्वं समरासीहिं छूट, पुणो छ पडिरासिता जत्थ छूढा जाया बारस त्ति, एताओ तिधीओ पंच जुगस्स पुव्वद्धे । पच्छिमद्धे वि एताओ चेव तिधीओ ॥३०१॥ एत्थं पव्वतिधीणं आगतेल्लगाहाओ
छक्कऽट्ठारस तीसा तेताला पंचवण्ण अट्ठट्ठी। तध य असीति बिणउतिं पंचधियसयं च सत्तरसं ॥३०२॥
छ पव्वा ६ अट्ठारस १८ तीसा ३० तेताला ४३ पणपण्णा ५५ अट्ठसट्टि ६८ ति पव्वाणि, असीति ८० बाणउतिं ९२ सयं पंचधिगं १०५ सतं च सत्तरसाधिगं ११७ । एयाणि च पव्वाणि त्ति ॥३०२॥ इदाणिं तिधि त्ति
ततिया णवमी य तिधी पण्णरसी छट्टि बारसी चेव । जुगपुव्वद्धे एता, ता चेव हवंति पच्छद्धे ॥३०३॥
ततिया णवमी पण्णरसी छट्ठी बारसि त्ति । पुणो वि ता चैव ति। एत्थ
लक्खणगाहाओ
अयणपमाणो रासी जुगभेदे पुणो फलाणि कातूणं । ओज दुभागं इच्छं कातूण फलाणि लद्धाणि ॥ सेसातो रासीओ फलभेदगुणाहिं जं हवति लद्धं । फलभेदा णातव्वा सेसेहि वि भेदभेदाओ॥
एत्थ रिक्खाणयणे उद्देसा–पढमं विसुवं कहिं णक्खत्ते होहिति ? त्ति गाधयेणं करणजोजणा–जदि दसहिं विसुवेहिं सत्तसट्ठी चंदपज्जया लब्भंति दुभागविसुवे से कति चंदपज्जया ? दुभागो इच्छं ति अणुवातजोयणाए दिहें वीसा, सत्तट्ठीए लद्धाणि तिपज्जया, तेहिं ण ककं, सेसा सत्त वीसोयगा पन्जएसु भागं ण देंति ति अट्ठारसहिं सतेहिं [तीसेहिं] सत्तट्ठिभागेहिं १८३० गुणेहामो त्ति समसुण्णोवट्टिते सत्तहिं तेसीयसयगुणा १८३ बारस सता एक्कासीया १२८१, बेहि च्छेदेण सत्तद्विगुणिता जातं चोत्तीसं सयं १३४, एत्थ सव्वो उद्धकरणविही कातब्बो अंसेहिंतो-अभिजी बातालीसाए सुद्धो, सेसातो सच्छेदेण भागहितलद्धा

Page #118

जोइसकरंडगं
७५ णव, अंसा तेत्तीसा, एवं समणादियं णक्खत्तं दसमं रोहिणीओ, एवं पढम विसुवं रोहिणीणं तेत्तीस चोत्तीससतभागे ३३, ओगाहितूण होति त्ति । एवं चंदुत्थं विसुवं कतमम्मि चंदणक्खत्ते होति ? त्ति जदि दसैहिं विसुवेहि सत्तढेि चंदपज्जया लन्भंति सत्तहिं दुभागविसुवेहिं कति पज्जया लब्भामो ? ति लद्धा तेवीसं पजया तेहिं ण कन्जं, सेसा णव वीसोवया णक्खत्ताणि काहामो त्ति अट्ठारससतेहिं तीसेहिं १८३० सत्तट्ठिभागेहिं गुणेहामो त्ति, अवगते समसुण्णे तेसीतसतं १८३ णवहिं ९ गुणितं, छेदो वि सत्तट्ठी बेगुणितो, असेहिं अभिजिवातालीसाए ४२ सुद्धो चोत्तीसेण सतेण १३४ भागलद्धा एक्कारस समणादिगं मगसिरणक्खत्तं [सुद्धं], सेसेहिंतो [अदा] सत्तट्ठी सुद्धा, सेसा चोवट्ठी ६४, एवं चउत्थं विसुवं पुणव्वसुस्स चउसट्ठी चोत्तीससयभागे ६४४ अवगाहितूणं होति त्ति। एवं दससु वि सूरविसुवेसु चंदणक्खत्ताणि आणेतव्वाणि ति। पुणो वि-जदि दसहिं विसुवेहिं चंदस्स सत्तहिँ पज्जया लब्भंति णवहिं दुभागविसुवेहिं [कति पज्जया] लब्भामो ? ति लद्धं तीसं पज्जया तेहिं ण कजं, सेसा तिण्णि, पुव्वलक्खणेणं तिहिं तेसीतसतगुणितं १८३ अभियिवातालीसाये ४२ सुद्धा, सेसा चोत्तीसेणं सतेण १३४ भागलद्धा तिण्णि समणादिगा, सेसं पंचुत्तरं सयं १०५। एत्थ सयभिसयाणं भोगो सत्तट्ठीय पक्खिता, जाता बावत्तरं सतं १७२, एत्तो पुव्वा भद्दवता चोत्तीसेण सतेण १३४ सुद्धा, एवं उत्तराणं भद्दवताणं अट्ठत्तीसं चोत्तीससतभागे ॐ अवगाहितूणं विसुवो त्ति पंचमं ॥३०३॥
रोहिणि वासव सादी अदिती अहिवुडी मित्त पिउदेवा । आसिणि वीसंदेवा अजमणा इह विसुवरिक्खा ॥३०४॥
दक्षिणमयणे सूरो पंच वि विसुवाणि वासुदेवेण । जोजेति उत्तरेण वि आदिच्चो आसदेवेण ॥३०५॥
१.चंदत्थं जेटि० खंटि०॥ २. दसहिं दिवसेहिं सत्ताहिँ जेटि० खंटि०॥ ३. सत्तट्रिभागा विस जेटि० खंटि०॥ ४. आदावहिवुद्धि जे० । अंदावहिवुद्धि खं०। अदाअभिवडि पु०॥ ५. वीसूदेवा मु०। वीसादेवा पु०॥ ६. °णअय° पु० मु०वि०॥ ७. वायुवेगेण जेटि० खंटि०॥

Page #119

पाययटिप्पणगसमेयं
। एत्थ वि पुव्वविधाणेण आदिचणक्खत्ताणि अणुवातेण आणेतव्वाणि ति। जहा–जदि दसहिं विसुवेहिं पंच सूरणक्खत्तपजया लब्भंति दुभागविसुवेण किं लब्भामो? ति लद्धा चउभागा। एवं अट्ठारहिं सतेहिं तीसेहिं सत्तट्ठिभागेहिं १६७° गुणेहामो त्ति छेदगुणकारा अद्धेणोवट्टिता "अंसा अंसगुण" त्ति जाया अंसा णव सता पण्णारा ९१५, छेदो चोत्तीसं सतं १३४ अंसेहिंतो पूसो अट्ठासीतीय सुद्धो, सेसस्स भागो छेदेण, भागलद्धा छ तेवीसं चोत्तीससतभागा ६२३ । एवं आसिलेसादिगं सत्तमं णक्खत्तं साती। एवं सवाणि दक्षिणायणे विसुवाणि सातिस्स तेवीसं भागे अवगाहितूण सूरो करेति त्ति । पुणो कातव्वं-जदि दसहिं विसुवेहिं सूरणक्खत्तपज्जया पंच लब्भंति तिहिं दुभागेहिं किं लब्भामो ? ति लद्धा तिण्णि चतुभागा, एते अट्ठारसहिं सतेहिं तीसेहिं सत्तट्ठिभागेहिं १८३° गुणेहामो ति छेदगुणकारा अद्वेण ओवट्टिता “ अंसा अंसगुण" ति जाया अंसा सत्तावीसं सया पणताला २७४५, छेदो चोत्तीसं सतं १३४, अंसेहिंतो पूसो अट्ठासीतीय सुद्धो, छेदेण य भागे हिते लद्धा एगूणवीसं सयं च एक्कारं १९१११, अंसेहितो अभिजिबातालीसाए ४२ सुद्धो, सेसा एगूणसत्तरि ६९, एगूणवीसाओ असिलेसाती तेरसहिं १३ उत्तरासाढाओ सुद्धाओ, सेसा छेदो त्ति “पंच दस तेरस" ति पंचहिं ५ उत्तराभद्दवता सुद्धा, सेसातो एक्केण १ रेवती सुद्धो, एवं आसोतीणं चोत्तीसं सतभागो एगूणसत्तरि ६९. अवगाहितूण सूरो उत्तरायणविसुवाणि करेति त्ति ॥३०५॥
दंक्खिणअयणे लग्गं पंचसु विसुवेहि होति अस्से य । उत्तरअयणे लग्गं साती विसुवेसु पंचसु वि ॥३०६॥
दक्षिणमयणे विसुवेसु हे अभिजी रसातले पूँसो । उत्तरअयणे अभिजी रसातले णभतले पूँसो ॥ ३०७॥
१. लग्गं च दक्षिणायण विसुवेमुंहोति पंचसु वि अस्से। उत्तरमयणे पु० वि० म०॥ मुद्रिते तु अस्या गाथायाः पाठोऽशुद्धोऽव्यवस्थितश्च वर्तते॥ २. नहयलेऽभिजि पु० मु० वि० म०॥ ३-४. पुस्से पु० मु० वि०॥

Page #120

जोइस करंड
दि दहिं विसुवेहिं अट्ठारस सताणि पणतीसाणि १८३५ लग्गपज्जयाणि लब्भंति दुभागविसुवेण किं लब्भामो ? त्ति फले संकते लद्धा एक्काणउई ९१ पज्जयाणं, ण तेहिं कजं, सेसा पण्णरस १५ वीसोवगा, एते पंचभागेणोवट्टिता जाता तिणि उभागा है, णक्खत्तं काहामो त्ति अट्ठारसहिं [सतेहिं] तीसेहिं गुणेामो त्ति छेदगुणकारा अद्वेणोवट्टिता अंसा अंसगुणा जाया सत्तावीसं सया पणताला २७४५ छेदो चोत्तीससयं १३४, अंसेहिं पूसो अट्ठासीतीय ८८ सुद्धो, सेसातो छेदेण भागलद्धं एगूणवीसं अंसा सतं एक्कारं १९१४, एत्तो अभिजी बाताला सुद्धो, सेसा एगूणसत्तरी, एगूणवीसाते असिलेसाती तेरस उत्तराअसाढा सुद्धा, [गा० १७१] सेसा छ, एत्तो " पंच दस" त्ति पंचहिं उत्तराभद्दवता सुद्धा, सेसा एक्का रेवती सुद्धा, एवं सव्वाणि दक्खिणायणविसुवाणि आसोतीणं एकूणसत्तरीय ६९ भागेसु होंति त्ति । एवमेव तिहिं तु दुभागेहिं उत्तरायणं कातव्वं ति ततो दिट्ठे सातीय तेवीसाय चोत्तीससयभागेहिं सव्वाणि उत्तरायण विसुवाणि होति त्ति । जदा सूरो सादीहिं होति तदा पुव्वविलग्गं आसोतीओ, एतेसिं मज्झे अभिजी तम्हा मज्झतिगविलग्गं होति, एतेसिं चेव बितियस्स सुद्धमझे पूसो होति तम्हा रसातले पूसो । जया सूरो वि आसोतीसु तदा पुव्वविलग्गं साती, आसोती-सातीणं मज्झे पूसो तम्हा मज्झतिके पूसो, बितियद्धमझे अभिजी तम्हा रसातले अभिजी उत्तरायणे विसुवे लग्गं ति । एवं लग्गाणि ॥ ३०६ ॥ ३०७ ॥
लग्गेसु
मंडलमज्झत्थंमितो अचक्खुविसयं गतम्मि सूरम्मि ।
मंत्ताकालो कालो विसुवस्सेव तं हि कालं हि (१) ॥ ३०८ ॥
दि दहिं विसुवेहिं अट्ठारस सूरोदयसताणि तीसाणि १८३० लब्भंति दुभागविसुवेण किं लब्भामो ? त्ति फले संकंते छेदंसेसु अवगतसमसुण्णस्स तेसीतस्स सयस्स १८३ बेहिं भागे हीरमाणे लद्धा एक्कणउतिं ९१ अहोरत्ता दुभागो त, एस दु[भा ] गो अहोरत्तस्स अद्धे भवति, अतो अत्थापत्तीए एगमत्तदिवसस्स रातीयं च संधी होति त्ति एत्थ संदेहो - सूरोदयसंधीहिं ? आउ

७७
१. म्मिय अच' पु० मु० वि० म० ॥ २. जो खलु मत्ताकालो सो कालो होइ विसुवस्स ॥ पु० मु० म० वि० ॥

Page #121

पाययटिप्पणगसमेयं
अत्थमणसंधिम्मि ? त्ति जम्हा दिवसादी अहोरत त्ति वयणं तम्हा अत्थमणसंधीहिं
ति ॥ ३०८ ॥
७८
॥ विषं पाहुडं समत्तं १६ ॥
[१७. सत्तरसमं 'वतीवावे 'त्ति पाहुडं]
अयणाणं 'संवेधे रवि- सोमाणं तु बेहित जुंगम्मि । जं वति भागद्धं वतिपाता तत्तिया होंति ॥ ३०९ ॥ बावत्तरीपैमाणं फलरासी, इच्छिते तु जुगभेदे | इच्छितवतिवापि य इच्छं कातूण आणेहि ॥ ३१० ॥
जं हवति भागलद्धं तं इच्छं णिद्दिसाहि सव्वत्थ ।
सेसे वि तस्स भेदे फलरासिस्साऽऽणए सिग्धं ॥ ३११ ॥ इति ।
एत्थ जुगेण बावत्तरं वतिवाता । रवि-सोमा सगेसु अयणेसु परोप्परं वतिवतंति त्तिवतिवाता । तेसिं अयणा बावन्तरिं पमाणं ति गाधत्थेहिं कातव्वं ति । जहा बावत्तरिवतिवातेहिं ७२ जदि चउव्वीसं पव्वसतं १२४ लब्भति पंचहिं ५ वतिवातेहिं कति पव्वाइं लब्भामो ? त्ति फले संकंते चउब्भागेणोवट्टिते पंचहिं ५ गुणिता एक्कत्ती साए ३१ अट्ठारसहिं भागे हिते लद्धाणि पव्वाणि अट्ठ एक्कारस य अट्ठारसभागा ८१, एते तिधी काहामो त्ति पण्णरसहं भागो पंच ५, अट्ठारसय छेदस्स त्ति भागो छ, पंचहिं ५ एक्कारस ११ गुणेतूण छहिं ६ लद्धा
व एक्को य छ भागो ९ । एवं छब्भागो मुहुत्ते काहामो त्ति तीसाए छब्भागो पंच, पंच छेदस्स छब्भागो एक्को, पंचहिं एगं गुणेतूणं एक्केण भागे हिते पंचेव ५, एवं पंचमो वतिवातो अट्ठसु पव्वेसु गतेसु णवमस्स पव्वस्स णवसु तिधीसु गतासु दसमीयं तिधीयं पंचसु मुहुत्तेसु गतेसु पंचमो समत्तो वतिवातो त्ति । एवं सव्वेसु वतिवाते ।
१. संबंधे पु० मु० म० वि० ॥ २. जतिम्मि जेटि० खंटि० ॥ ३. पमाणो मु० म० । माणा पु० ॥

Page #122

जो इसकरंडगं
७९
६७
पंचमे वतिवाते किं चंदणक्खत्तं ? ति जदि बावत्तरीय वतिवातेहिं सत्तट्ठी चंदणक्खत्तपज्जया लब्भंति पंचहिं वतिवातेहिं किं लब्भामो ? त्ति फले संकते पंचहिं गुणिता सत्तट्ठी ६७ बावत्तरीय ७२ लद्धा चत्तारि पज्जया, तेहिं ण कज्जं, सेसा सत्तचत्ताला ४७, सेसे णक्खत्ताणि काहामो त्ति अट्ठारस हिं तीसेहिं सत्तट्ठिभागेहिं ' गुणेहामो त्ति छेद- गुणकारा छन्भागेणोवट्टिता जाया गुणकारो तिणि सया पंचुत्तरा ३०५, छेदो बारस, " अंसा अंसगुण " त्ति अंसा सत्तचत्तालीसा ४७ विहिं सतेहिं पंचुत्तरेहिं ३०५ गुणिता जाया चोदस सहस्सा तिणि सया पणतीसा १४३३५, "छेदो छेदेण गुणो" सत्तट्ठी बारसगुणा जाया अट्ठ सया चउरुत्तरा ८०४, अंसेहिंतो अभिजिजावंतावा एक्कावीसा बारसहिं गुणिता बे सया बावण्णा २५२ सुद्धा, सेसाणं छेदेण भागलद्धा सत्तरस १७, सेसा चत्तारि सया पण्णारा ४१५, एते मुहुत्ते काहामो त्ति तीसाछ-भागो पंच ५ छेदस्स छन्भागो चोत्तीससयं १३४, अंसेहिंतो पंच हिं गुणितेहिंतो छेदॆण लद्धा पण्णरस मुहुत्ता पण्णट्ठी चोत्तीससतभागा मु० १५,६४, उवरिं सत्तरस १७ लद्धा, ते होंति "पंच दस तेरस० " [गा० १७१] त्ति तेरसहिं पुणव्वसू सुद्धो, सेसा चत्तारि, एत्थऽन्तरे असिलेसा अद्धखेत्त ति पण्णरस १५ मुहुत्ते य पक्खित्ता जाया तीसं ३० मुहुत्ता, एवं पुरसादिगं चउत्थं णक्खत्तं पुव्वाओ फग्गुणीओ भुत्ताओ, उत्तराणं तीसं मुहुत्ते भोत्तूणं पणकिं च चोत्तीससयभागे मु० ३०, ३४ ओगाहितृणं पंचमो वतिवातो होहिति त्ति । एवं सव्वत्थ ।
१८३०
६७
पंचमे वतिवाते किं सूरणक्खत्तं ? ति एत्थ करणं - जति बावत्तरीय ७२ वतिवातेहिं पंच ५ सूरणक्खत्तपज्जया लब्धंति पंचहिं वतिवातेहिं किं लब्भामो ? त्ति फले संकंते गुणिते च लद्धा पणुवीसं बावत्तरीय भागा, एते णक्खत्ताणि काहामो ति अट्ठारसहिं सतेहिं तीसेहिं सत्तट्ठिभागेहिं ° गुणेहामो त्ति गुणगार- छेदा छन्भागेणोवट्टिता गुणकारा तिण्णि सया पंचुत्तरा ३०५ गुणिता जाया छावतारं सया पणुवीसा ७६२५, "छेदा छेदगुणा " बारसगुणा सत्तट्ठी अट्ठ सया चतुरुत्तरा ८०४, अंसेहिंतो पूसस्स चोत्तालीसं ४४ भागा बारसगुणा पंच सया अट्ठावीसा ५२८ सुद्धा, सेसाणं छेदेण भागो, लद्धा अट्ठ णक्खत्ता, णक्खत्तेसु भागं ण देंति णक्खत्तभागे काहामो त्ति सत्तट्ठीय ६७ पंचभागेहिं ५ गुणेामो त्ति सत्तट्ठीय सत्तट्ठिभागो एक्को छेदस्स सत्तट्ठिभागो, बारस अंसा एक्केण

Page #123

पाययटिप्पणगसमेयं गुणिता तत्तिया चेव, छेदो पंचहिं गुणितो जाया सट्ठी ६०, सट्ठीय अंसाणं भागलद्धा एक्कारस पंच य सट्ठिभागा ११ ५, एते मुहुत्ते काहामो ति तीसाए सट्ठीय य समसुण्णावणयणे कते तिण्हं तिभागो एको छण्हं ति[भागो दोण्णि, एक्केण गुणिताणं अंसाणं दोहिं भागो, लद्धा बे मुहुत्ता दुभागो य मु० २३, एवं अट्ठमं णक्खत्तं अस्सिलेसादीयं विसाहाओ भुत्ताओ, अणुराधापविट्ठस्स एक्कादस ११ दिवसा बे मुहुत्ता मुहुत्तद्धं २॥ च, सूरस्सेसो पंचमो वतिवातो होति त्ति। एवं सव्ववतिवातेसु कातव्वं । __ कहिं लग्गणक्खते पंचमो वतिवातो? त्ति एत्थ करणं-जदि बावत्तरीय ७२ वतिवातेहिं अट्ठारस लग्गपज्जयस्सया पणतीसाणि १८३५ लभंति पंचहिं ५ वतिवातेहिं किं लब्भामो ? ति फले संकंते गुणिते य लद्धा पज्जयाणं सतं सत्तावीसं १२७, तेण ण कजं, सेसं एक्कत्तीसं बावत्तरि भागा ३, एते णक्खत्ते काहामो त्ति अट्टारसहिं सतेहिं तीसेहिं सत्तट्ठिभागेहिं १४३० गुणेहामो त्ति छेद-गुणकारा छब्भागेणोवट्टिता जाया गुणकारा तिण्णि सया पंचुत्तरा ३०५, छेदो बारस १२, "अंसा अंसगुण" ति तिण्णि सया पंचुत्तरा ३०५ एकत्तीसाए ३१ गुणा जाया चउणवुतिं सया पणपण्णा ९४५५, “छेदो छेदेण गुणो” अट्ठ सया चउरुत्तरा ८०४, असेहिंतो पंचहिं सतेहिं अट्ठावीसेहिं ५२८ पुणो सुद्धो, सेसाणं छेदेण भागो, लद्धा एक्कारस ११ णक्खत्ता तेसीति ८३ च अंसा, छेदो य अट्ठ सया चउरुत्तरा ८०४, आसिलेसादीओ मूलो एक्कारसहिं सुद्धो, जेट्ठाणं भागो चत्तारि सया बिउत्तरा ४०२ अंसेसु तेसीतीय ८३ पक्खित्ता जाया चत्तारि सया पण्णासीया ४८५ एवं पुव्वाणं असाढाणं एते अंसा उदिता सक्खेत्ता पंचमे वतिवाते ति । एवं सव्वत्थ ॥३०९॥३१०॥३११॥
॥वतिवातापाहुडं सम्मत्तं १७॥ [१८. अट्ठारमं 'तावं-तावखेत्तं 'ति पाहुडं] सूरपक्खेवयसोधणत्थं इमं पाहुडंअट्ठसु सतेसु सूरो, चंदो अट्ठसु सतेसै असितेसु । तारा उवरिं हेट्ठा समा य चंदस्स णातव्वा ॥३१२॥
१. सूरा चंदा अ° पु० मु० म० ॥ २. सु सीतेसु जे० खं०॥

Page #124

जोइसकरंडगं
८१
इतो समातो अवणीतलातो उड्डुं अट्ठसु जोयणसतेसु ८०० सूरो । तत्तो सूरातो उवरिं असीतिजोयणेसु ८० चंदो । चंदाओ उवरिं वीसाए २० जोयणेसु सव्वोवरिल्लीओ ताराओ। सूरस्स हेट्ठा दसजोयणेसु १० अवलंबणताराओ । एवं जोतिसबाहलं दसुत्तरं जोयणसयं ११० ति ॥ ३१२॥
छं च्चैव तु दसभागे जंबुद्दीवस्स दो वि दिवसकरा | तावेंति दित्तलेस्सा अब्भंतरमंडले संता ॥ ३१३॥ चेत्तारिय दसभागे जंबुद्दीवस्स दो वि दिवसयरा । तावेंति मंदलेस्सा बाहिरए मंडले संता ॥ ३९४ ॥
जंबुद्दीवं दसधा । छ च अरविवराणि - भारधगो सव्वमंतरे मंडले थिच्चा दक्खिणिल्ले तिण्णि दसभागे तावेति, एरवतगो वितरो । महाविदेहे पुव्वावरेणं बेबे दसभागा रयणीओ । सव्वबाहिरए मंडले ठितो आदिच्चो भारधगो बे दसभागे तावेति, रवतो वि । महाविदेहे पुव्वावरेणं रयणी होति ॥ ३१३ ॥ ॥ ३१४ ॥ मेरुस्स मैज्झकारे जाव य लवणस्स रुंदछ भागो ।
तवायामो एसो सगडुद्धीसंठितो णियमा ॥ ३१५ ॥
एतस्स तावस्स जोयणेहिं आयामो जहा — जंबुद्दीवस्स अद्धं पण्णासं जोयणसहस्साइं ५००००, लवणस्स रुंदछ भागो तेत्तीसं जोयणसहस्साणि तिणि सताणि तेत्तीसाणि तिभागो जोयणस्स ३३३३३, एतं जंबुद्दीवे दुभागे पक्खित्तं तेसीतिं जोयणसहस्साईं तिण्णि सताणि तेत्तीसाणि तिभागो य ८३३३३, एसो णियतो तावायामो सदा अवट्ठितो ॥ ३१५ ॥
छत्तीसे भागसते सट्टे कातूण जंबुदीर्वेस्स ।
तत्तो दो दो भागे परिवडूति हायते वा वि ॥ ३१६ ॥
१. तिष्णेव पंचभाए जे० खं० ॥ २. इयं गाथा जेटि० खंटि० नास्ति । दो चेव पंचभाए जे० खं० ॥ ३. मझभागे जा जे० खं० सू० ॥ ४. निययायामो एसो सगडुद्धीतावखेत्तम्स ॥ जे० खं० ॥ ५. 'स्स । तिरियं तत्तो दो दो भागे वड्डुइ व हायइ वा ॥ पु० वि० सू० मु० म० ॥ जो. ६

Page #125

पाययटिप्पण समेय
जंबुद्दीवं छत्तीसाए भागसतेहिं [सट्ठेहिं] अरविवराणिव छेत्ता तत्तो य बे बे भागा पविसंतस्स सूरस्स एक्वेक्स्स तावो वडूति, णिक्खममाणस्स हायतित्त
॥ ३१६ ॥
८२
मंदरपरिरयरासीतिर्गुणे दसभार्जितम्मि जं लद्धं |
तं हवति तावखेत्तं अब्भंतर मंडलगतस्स ॥ ३१७॥
जदा सव्वमंतरमंडलं गतो रवी तदा मंदरम्मि को तावविक्खंभो ? त्ति एत्थ करणं – “ विक्खंभवग्ग दसगुण करणि " [गा० १९६] ति मंदरविक्खंभस्स दस सहस्सा णि १० ०००० संवग्गितस्स दसकरणीगुणस्स मूलं परिरयो एक्कत्ती सं जोयणसहस्साणि छ सयाणि तेवीसाणि ३१६२३ देसूण त्ति एस मंदरपरिरयो । एतस्स तिगुणस्स दसहि भागे हिते लद्धाणि णव जोयणसहस्साणि चत्तारि य सयाणि छडसीयाणि णव य दसभाग यो० ९४८६ ति । एस [ सव्वमंतरमंडलगतस्स सूरस्स ] मंदरम्मि तावविक्खंभो ॥ ३१७॥
मंदैरपरिरयरासीबिगुणे दसभाजितम्मि जं लद्धं ।
तं वति तावखेत्तं बाहिरए मंडले रविणो ॥ ३१८॥
मंदर परिरयस्स पुव्वुद्दिट्ठस्स एक्कत्तीसाए सहस्साणं छण्हं सयाणं तेवीसाणं ३१६२३ बिगुणाणं दसभागो तेवट्ठिसता चतुव्वीसा छ च दसभागा ६३२४, जदा सव्वबाहिरमंडले सूरो तदा मेरुम्मि एस तावविक्खंभो ति ॥ ३१८॥ आदिममंडलपरिधीतिगुणे दसभाजितम्मि जं लद्धं ।

तं होति तावखेत्तं अब्भंतरमंडले रविणो ॥ ३१९॥
जंबुद्दी परिरये तिगुणे दसभाजितम्मि जं लद्धं ।
तं होति तावखेत्तं अभंतरमंडलगतस्स ॥ ३२० ॥
१. मंडलपरि° जे० खं० ॥ २ °तिगुणो जे० खं० जेटि० खंटि० ॥ ३. 'जितं जहिं लं । जेटि० खंटि० ॥ ४. डलग्गस्स जेटि० खंटि० । 'डले रविणो जे० खं० सू० ॥ ५. मंडल परि जे० खं० ॥ ६. भायम पु० वि० ॥ ७. इयं गाथा पु० मु० म० वि० नास्ति ॥

Page #126

जोइसकरंडगं बाहिरपरिरयरासी तिगुणे दसभाजितम्मि जं लद्धं । तं होति तावखेत्तं अब्भंतरमंडलगतस्स ॥ ३२१॥
सव्वब्भंतरमंडलगतस्स सूरस्स तध चेव विक्खंभो । तस्सेव मंडलस्स तिगुणस्स दसभागे सव्वन्भंतरगते सूरे जंबुद्दीवस्स परिरयस्स तेगुणस्स दसभागो जंबुद्दीवपरिरये आतावविक्खंभो सबभंतरगते सूरे । सव्वबाहिरमंडलपरिरयस्स तिगुणदसभागो बाहिरमंडलपरिरयो आयावविक्खंभो। एवं सव्वत्थ तिगुणपरिरयो दसभागो आतावविक्खंभो ॥३१९ ॥३२० ॥ ३२१॥
बाहिरपरिरयरासीबिगुणे दसभातियम्मि जं लद्धं । तं होइ तावखेत्तं बाहिरए मंडले रविणो ॥ ३२२ ॥
बाहिरमंडलगते आदिच्चे जहिं जहिं मंडले आतावविक्खंभो इच्छति तस्स तस्स मंडलपरिरयस्स बिगुणसदसभागो जत्थ आतावविक्खंभो ति । जदि दसहिं भागेहिं तिण्णि भागा लभंति तो इच्छितेण परिरयेण किं लब्भामो ? त्ति एवं दसभागहाणी गणिज्जति त्ति ॥ ३२२॥
सूरस्स महत्तगती दिवसस्सऽद्धेण होति अब्भत्था । तैत्तियमेत्ते दीसति तहिं तहिं मंडले सूरो ॥३२३॥
इच्छितस्स मंडलपरिरयस्स सट्ठीय भागे हिते जं लद्धं सा मुहुत्तगती तहिं तहिं मंडले, एसा महत्तगती दिवस’ण गुणिता इहगतस्स पुरिसस्स तावतिगातो सूरो चक्खुप्फासं हव्वमागच्छति त्ति। जहा-अभितरस्स मंडलस्स परिरयो तिण्णि जोयणसयसहस्साणि पण्णरस य सहस्साणि एगूणणवुताणि ३१५०८९ एतस्स रासिणो सट्ठीय ६० भागे हिते लद्धा बावण्णसता एकावण्णा एगूणतीसं च सट्ठिभागा ५२५१२९, एसा अभितरमंडले रविणो मुहुत्तगती। सव्वभंतरगते च सूरे अट्ठारसमुहुत्तो दिवसो, दिवसस्स अद्धेण णवहिं मुहुत्तेहिं मुहुत्तगती
१.श्यं गाथा पु० मु०म०वि० नास्ति || २. तत्तियमेत्ते दिवसेहिं दीसते मंडले सू० जे०ख०॥

Page #127

पाययटिप्पणगसमे यं
गुणिता जाया सत्तचत्तालीसं जोयणसहस्साणि बे सताणि तेवट्ठाणि एक्कावीसं च सट्ठिभागा ४७२६३ः। एवं पढममंडलातो जद्दूरातो सूरो इधगतस्स पुरिसस्स [चक्खुप्फासं] हव्वमागच्छति त्ति ॥ ३२३ ॥
८४
सां चेव मुहुत्तगती गुणिता दिवसेण होति पुण्णेणं ।
सो आवविक्खंभो तहिं तहिं मंडले रविणो ॥ ३२४ ॥
सा चैव पुव्वदिट्ठा मुहुत्तगती संपुण्णेण दिवसेणं अट्ठारसहिं मुहुत्तेहिं गुणता आता विक्खंभो होति त्ति चउणउत्तिं सहस्सा पंच सया छव्वीसा बायालीसं च सट्ठिभाग ९४५२६० त्ति । एवं सव्वत्थ ॥ ३२४ ॥

[' तावं - तावखेत्तं ' ति अट्ठारसमं पाहुडं समत्तं - १८ ] [१९. एगूणवीसइमं 'दिवसाणं वड्ढि 'त्ति पाहुडं]
बारसं धुवा मुहुत्ता दिवसो, रेंत्ती वि होति बारसिंगा । छ चै चरा तु मुहुत्ता अंतिंति रँत्तिं च दिवसं च ॥ ३२५ ॥
रति अंर्तिति अयणम्मि दक्खिणे, उत्तरे दिणमंर्तिति ।
ऐसो उ अहोरत्तो तीस मुहुत्तो हवति सव्वो ॥ ३२६ ॥
एयाओ पागडत्थाओ गाहाओ || ३२५ ॥ ॥ ३२६ ॥
१. सा एव मुहुत्तगती गुणिया पुण्णेण होति दिवसेण । जे० खं० । एवस्थाने एस इति खं० ॥ २. अस्या गाथायाः प्राग् जे० खं० आदर्शयोरियमेका गाथाऽधिका दृश्यते— सेसस्स फलनिवत्ती कायन्वा होइ आणुपुवीए । एतं तावक्खेतं, अहो निसाणं पुण पमाणं ॥ इति ॥ ३. स य धुवमु जे० खं० ॥ ४. रत्ती य हो' जे० खं० ॥ ५. व उ चरा मुळे मु० । च चउरा मुळे जेटि० खंटि ० पु० ॥ ६. भयंति मु० वि० ॥ ७. रातिं च जे० खं० ॥ ८. राती जे० खं० ॥ ९. अयंति मु० वि० ॥ १०. मयंति मु० वि० ॥ ११. एवं तु अहोरत्तो मु० म० । एवं तु महोरत्तं जे० । एते तु महोर ते खं० ॥ १२. मुहुत्ते हवइ सन्यं जे० खं० ॥

Page #128

जोइसकरंडगं तेसीतसतविभत्ते जं लद्धा छ च [चर]मुहुत्ता उ । जं लद्धं सा वडी छेओ दिवसस्स विण्णेओ ॥ ३२७॥
इदाणिं जदि तेसीतेण दिवससतेण १८३ छ ६ मुहुत्ता वडी एकस्स दिवसस्स का वडी ? दिट्ठा बे एकट्ठिभागा १२, एसा उत्तरायणे दिवसवड़ी, दक्षिणायणे दिवसखओ त्ति । जहा–जदि तेसीतेण दिवससतेण १८३ छ ६ मुहुत्ता खय-वडी एकेणं दिवसेणं का खय-वडि ? त्ति फले संकंते तिभागेण य ओवट्टिते भागलद्धा बे एकट्ठिभागमुहुत्ता मु०१२। एसा दिवसे दिवसे खय-वडि त्ति ॥३२७॥
औदिचेण तु मासेण वडूते हीयते व मासस्स । एक्को चेव मुहत्तो पविसंते णिक्खमंते य ॥३२८॥
जदि तेसीतेण दिवससतेण १८३ [छ ६] मुहुत्ता खय-वड़ी आदिच्चेण मासेण तीसाए दिवसेहिं अद्धदिवसेण य ३०॥ किं खय-वडि ? ति सवण्णिते अंसा जाया एगट्ठी ६१, छेदंसाणं एगट्ठिभागे बे ओवट्टित्ताणं अंसाणं एगट्ठिभागेणेगो, छेदस्स तेसीतसतस्स १८३ एगट्ठिभागे ६१ तिण्णि ३, पुणरवि छेदस्स तिभागेणेको १ छण्हं ६ अंसाणं तिभागेण दोण्णि २, दसअंसाणं च वजावधवतणेण(१) दोसु एगट्ठा एतस्स केण भागेण दिण्णं लद्धो एक्को मुहुत्तो खय-वडि ति ॥३२८॥
अभंतरम्मऽतिगते आदिच्चे हवइ बारसमुहुत्ता। रैयणी, अध दिवसो पुण अट्ठारसमो मुणेयव्वो ॥३२९॥
१. तेसीएण सएणं छण्हं भागे उ चरमुहुत्ताणं। जं पु० वि० मु० म० जे० ख० आदर्शयोरियं गाथा एवंरूरा लभ्यते-तेसीतसत विभत्ता तु महत्ता ते चउग्गुणा लद्धं। सो हवा हाणि दिवसे दिवसे दिवसम्मि दिवसस्स ॥ इति ॥ २. °ओ व दिणस्स पु० मु०। मलयगिरिवृत्तौ 'दिवसस्स' इति व्याख्यातमस्ति ॥ ३. आदिच्चेणं मासेण वि० पु० म०॥ ४. हायते तु दिवसस्स। एगो जे० खं। हायए य तह चेव । एक्को पु० मु०वि०॥ ५. रम्मि उ गए मा° पु० मु०म०वि०॥ ६. राती, अध दिवसे पुण बोधव्वाऽवारस मुहुत्ता जे० ख० ॥ ७. °सो मु° पु० मु०॥

Page #129

८६
पाययटिप्पणगसमेयं बाहिरतो णिक्खमंते आदिचे हवति बारसमुहुत्तो। दिवसो, अध रत्ती पुण होति उ अट्ठारसमुहुत्ता ॥३३०॥ पव्वं पण्णरसगुणं तिधिसंखित्तं बिसट्ठिभागूणं । तेसीतसतेण भैजे जं सेसं तं विजाणाहि ॥३३१॥
तं बिगुणमेगसट्ठीर्य भाजितं जं भवे तहिं लद्धं । तं दक्खिणम्मि अयणे दिवसाँ सोधे, खिवे रत्तिं ॥ ३३२॥ तं चेव य अयणे उत्तरम्मि दिवसम्मि होति पक्खेवो । रत्तीओ ओसटुं जाणसु राति-दियपमाणं ॥ ३३३॥
पव्वं पण्णरसगुणं तिधिसंखित्तं सुद्धमहोरत्तं तेसीतसया १८३ विहत्तं सेसं उत्तरायणं बावीसदिवससय १२२ दिटुं, एत्थ किं दिवसप्पमाणं ? किं च रातिप्पमाणं १ ति, बावीसातो सयातो १२२ बिगुणितातो एगट्ठीय ६१ लद्धा चत्तारि ४ मुहुत्ता, बाहिरतो पविसंते आदिच्चे रयणी अट्ठारसिया दिवसो बारसगो, एवं रयणीतो चत्तारि वोकसेता दिवसे बारसगे पक्खित्ता जातो सोलसगो दिवसो चोदसिगा राती। एवं सव्वत्थ उत्तरायणे। पुव्वकमेण तेणेव दिटुं दक्खिणायणस्स बावीसं दिवससया १२२ किं राति-दियप्पमाणं १ बावीसातो सतातो १२२ बिगुणातो एगट्ठीय लद्धा चत्तारि मुहुत्ता खय-वड़ी, अभंतरतो णिक्खमंतो आदिच्चो दिवसो अट्ठारसगो, राती बारसिगा य। लद्धा चत्तारि मुहुत्ता अट्ठारसगातो दिवसातो वोकसिय बारसिगरायीय पक्खित्ता जाया सोलसिगा राती, चोदसगो दिवसो ति। एवं सव्वत्थ दक्षिणायणे ॥३३१ ॥३३२॥३३३॥
१. निक्खते जे० खं० वि० पु० मु०॥ २. पुण बोधव्वाऽट्ठा जे० ख०॥ ३. पणरसगुणितं ति जे० खं०॥ ४. भते जे० खं०॥ ५. °णमेव सट्ठीए जे० खं० जेटि० खंटि. पु. मु०। किञ्च सटीकादशेष °मेकसट्रीय इति पाठदर्शनात तथा टिप्पनके 'एगहीय' इति मलयगिरिपादैः 'एकषष्टया' इति च व्याख्यानान्मूलगत एव पाठः साधुः॥ ६. °य विभत्ते जं जे० ख०॥ ७. °सा सोज्झा ण तं रत्तिं जे० खं०॥ ८, रत्तीतो वोकसितं जाणे रति-दिय जे० खं०॥

Page #130

जोइसकरंडगं ['दिवसाणं वडि'त्ति एगूणवीसइमं पाहुडं समत्तं. १९]
[२०-२१. 'अवमासि-पुण्णमासि'त्ति पाहुडाई] राति-दियप्पमाणं एतं भणितं तु करणविधिदिटुं । अवमास पुण्णमासिं एत्तो वोच्छं समासेणं ॥ ३३४॥ बावट्ठी अवमासा जुर्गम्मि, बावट्ठि पुण्णिमाओ वि । णक्खत्तखेत्तवेलाण तिण्णि ताणि प्पमाणाणि ॥ ३३५॥ णोतुमिह अमावासं जदि इच्छति, कम्हि होति रिक्खे १ ति। अवहारं थावेजा तत्तियरूवेहिं संगुणए ॥ ३३६ ॥ छावट्ठी य मुहुत्ता बिसट्ठिभागा य पंच पडिपुण्णा । बावट्ठिभागसत्तट्ठिमो य एक्को हवति भाओ ॥ ३३७॥
एतस्स अवहाररासिणो णिप्फत्ती जहा-चउव्वीसेण पव्वसतेण १२४ लब्भंते जदि पंच ५ सूरणक्खत्तपज्जया सूरपव्वं च चंदपव्वं च त्ति बेहिं पव्वेहिं किं लब्भामो ? त्ति फले संकेते अद्धेण ओवट्टिते लद्धा पंच बावट्ठिभागा ५, णक्खत्ताई काहामो ति अट्ठारस सयाइं तीसाणि सत्तद्विभागाणं १७° परतो थाविताणि, "अंसेहिं गुणच्छेदा छेदेहिं संगुणा णियम "त्ति अंसाणं दिट्ठाणि एक्काणउतिं सयाणि पण्णासाणि ९१५०, छेदो एक्कचत्तालीसं सया चउप्पण्णा
१. इयं गाथा जे० ख० आदर्शयोरेव दृश्यते॥ २. इयं गाथा हं० पु० मु० वि० म० नास्ति । ३. गम्मि तह पुण्णिमा वि बावट्ठी। नक्ख° जे० खं०॥ ४. ला तु णीणिताइं पमाणाई जेटि. खंटि०॥ ५. नाउमिह अमावासं जइ इच्छसि, कम्मि होइ रिक्खम्मि?। पु० मु०। नातुं इह अवमासाउ इच्छति एगम्मि होज नक्खत्तं। अवहारे ठावेज्जा ततिहिं व रूवेहिं संगुणए ॥ जे० खं०॥ ६. एतदनन्तरं जेटि० खंटि० आदर्शयोरियमधिका गाथा वर्ततेणक्खत्तचंदमासाण विसेसो इच्छ संगुणे णियमा । अवमासि पुण्णमासिं गुणसु ण[क्खत्त...] ॥ इति ॥

Page #131

८८
पाययटिप्पणगसमेयं ४१५४, असे तीसाए गुणेतूणं छेदेण भागलद्धा छावढेि मुहुत्ता ६६ अंसा य तिण्णि सयाणि छत्तीसा ३३६, एते असे बावडिभागे काहामो ति बावट्टीए बावट्ठिभागो एक्को, छेदे बावट्ठिभागे सत्तट्ठी, सत्तट्ठीय अंसा रासीतो भागलद्धा पंच बावट्ठिभागा, एक्को सत्तट्ठीभागो । एवं जाया छावढि मुहुत्ता ६६ पंच बावट्ठिभागा, सत्तट्ठिभागो य एको ७ ति। एस अवहाररासिणो णिप्फत्ती॥३३६॥३३७॥
एतमवहाररासिं इच्छा अवमाससंगुणं कुन्जा । णक्खत्ताणं एत्तो सोधणगविधि णिसामेहि ॥३३८॥ बावीसं च मुहुत्ता छायालीसं बिसट्ठिभागा य । एतं पुणव्वसुस्स तु सोधेतव्वं हवति पुण्णं ॥३३९॥
एतस्स सोहणगरासिणो णिप्फत्ती-जदि चउव्वीसेण पव्वसतेण १२४ पंच ५ सूरणक्खत्तपज्जया लब्भंति जुगादीतो एक पव्वं ओसक्कितूण कति पज्जए एक्केण पव्वेण लब्भामो? त्ति लद्धा पजयस्स पंच चउवीससतभागा ५४, पज्जएसु भागं ण देति त्ति णक्खत्ताणि काहामो ति अट्ठारसहिं सतेहिं तीसेहिं सत्तट्ठिभागेहिं १४७० गुणेजामो त्ति छेद-गुणकारो, अद्धेणोवट्टितूण पंचहिं ५ णव सया पणगारा ९१५ गुणिता जाता पणतालीसं सया पण्णत्तरा ४५७५, छेदो एगत्तालीसं सता चउपणगा ४१५४, अंसेहिंतो पूसस्स तेवीसं २३ भागा बावद्विगुणा चोदस सता छव्वीसा १४२६ सुद्धा, सुद्धसेसा रासी एक्कत्तीसं सता एगूणपण्णा ३१४९, एते मुहुत्ते काहामो ति तीसाए गुणा छेदेण भागे हिते लद्धा बावीसं २२ मुहुत्ता, सेसा अंसाणं तिण्णि सहस्सा बासीया ३०८२, बावट्ठीए भागे काहामो त्ति बावट्ठीय बावट्ठिभागो एको, छेदस्स बावट्ठी, सत्तट्ठीय उ अंसाणं तिण्हं सहस्साणं बासीयाणं ३०८२ भागे हिते लद्धा छत्तालीसा ४६ । एसा सोधणगणिप्फत्ती पुणव्वसुणो त्ति ॥३३८॥३३९॥
१. एस अवहाररासी इ°जे० खं०॥ २. च्छामावाससं मु०॥३. निसामेह जे० खं० १० मु० म० वि० सू० ।। ४. पुव्वं जे० खं०॥

Page #132

जोइसकरंडगं
बावत्तरं सयं फग्गुणीयं, बाणउत बे विसाहासु ।
चत्तारि य बाताला सोज्झौ अध उत्तर/साढा ॥ ३४० ॥

एयं पुत्रस तु बिर्सेट्ठिभागसहितं तु सोधणगं । तो अभिजीआदी बितियं वोच्छामि सोधणगं ॥ ३४१ ॥ अभिस्सि नव मुहुत्ता बिसट्ठिभागा य होंति चउवीसं । छावट्ठीय समत्ता भागा सत्तट्ठि छेदैगता ॥ ३४२ ॥
गुण पोवता ति चैव नैवुत्तरेसु रोहिणिओ । तिसु णवणते हवे पुणव्वसू फग्गुणीओ य ॥ ३४३ ॥ पंचैव अंगुणपण्णं सताई अंगुणुत्तराई छ चैव । सोज्झाणि विसाहासुं मूले सत्तेव चोताला || ३४४ ॥
असैय उगुणवीसा सोधणगं उत्तराणऽसाढाणं ।
चउवीसं खलु भागा छावट्ठि चुण्णिगाओ य ॥ ३४५ ॥
एताई सोहइत्ता जं सेसं तं हवेज्ज णक्खत्तं ।
ऐत्थं करेति उलुवति सूरेण सम अवामासं ॥ ३४६ ॥
१. 'णीण बा° जे० खं० पु० मु० म० वि० | २. उय बिसता विसा' जे० खं० ॥ ३. 'ज्झा जावुत्त' जे० खं० ॥ ४. सट्ठि[सहि]तं तु पढमसोध' जे० । 'सट्टिभागसहितं तु पढमसोध खं० ॥ ५. छेयकया जे० खं० पु० मु० म० सू० ॥ ६. इगुणटुं पो पु० मु० वि० । उक्कडो पो° जे० खं० ॥ ७. नवोत्तरेसु रोहिणिया हं० वि० पु० मु० सू० ॥ ८. व ऊणपण्णा सताण इकुणु जे० खं० ॥ ९. उ गुणवन्नं मु० सू० । य गुणवण्णं पुः ॥ १०. इगुणु पु० । उगुणु मु० सू० वि० ॥ ११. सयं गुणं पु० ॥ १२. जत्थ करेइ उडुवती जे० खं० ॥ १३. अमावासं पु० मु० वि० म० सू० ॥
८९

Page #133

पाययटिप्पणगसमेयं एत्थं उद्देसो-पंचमी अमावासा केण णक्खत्तेण होहिति ? ति एत्थ पुव्वभणितो अवहाररासी छावहि मुहुत्ता पंच बावट्ठिभागा एक्को य चुण्णियाभागो मु०६६ ५ , एते वामपासे ठाविता, पुणव्वसुस्स सोहणगं बावीसं मुहुत्ता छातालीसं बिसट्ठिभागा य मु० २२४६ दक्षिणपासे ठाविता, पंचमी अवमास त्ति पंचहिं अवहाररासी गुणितो जातो तिणि सया तीसा मुहुत्ताणं पणुवीसं बावट्ठिभागा पंच य बावट्ठिसत्तट्ठिभागा मु. ३३० २५५ । बाणउता बे विसाहासु ति तिहिंतो सतेहिंतो तीसेहिंतो ३३० बे सता बाणउया २९२ सुद्धा, सेसा अट्टत्तीसा, एत्तो अणुराधा तीसाए सुद्धा, सेसा अट्ठ मुहुत्ता, पणुवीसातो छातालीसं बिसट्टिभागा ण सुझंति त्ति अट्ठहिंतो रूवं घेत्तूण पणुवीसाए बावट्ठी पक्खित्ता, ततो छातालीसा सुद्धा, सेसा एक्कयत्तालीसा ४१, एवं पंचमी अमावासा जेट्ठाणं सत्त मुहुत्ते भोत्तूणं एगचत्तालीसं च बावट्ठिभागे पंच य सत्तट्ठिभागे मु० ७४३ १७ भोत्तूण समत्त ति।
एत्थेव अण्णो उद्देसो-दसमी अमावासा कहिं समप्पति १ त्ति, सो वेव अवहाररासी दसहिं गुणितो जाया य मुहुत्तसया छ सट्ठा पण्णासं बावट्ठिभागा दस य सत्तट्ठिभागा मु० ६६०१३ २७, एत्तो सोहणगं जहा—चत्तारि सया बाताला४४२ सोज्झा उत्तरासु आसाढासु त्ति छहिंतो सटेहिंतो ६६० चत्तारि सया बाताला य ४४२ सुद्धा, सेसा बे सया अट्ठारा २१८, पण्णासाए बावट्ठिभागेहिंतो ५० छातालीसं बिसट्ठिभागा ६ सुद्धा, सेसा चत्तारि ४ । एवं पंचमं सोधणं समत्तं ।
एत्तो बितियसोहणं सेसातो रासीतो कातव्वं ति “अगुणट्ठसतं १५९ पोट्ठवत" त्ति बेहिंतो सतेहिंतो [अट्ठारेहिंतो] २१८ एगूणसट्ठसयं १५९ सुद्ध सेसं एगूणसट्ठी ५९, एत्तो रेवती सुद्धा, सेसा एगूणत्तीसं मुहुत्ता, चउहिंतो बावट्ठिभागेहितो, अभिजिस्स सोधणं णत्थि त्ति एगूणतीसातो २९ रूवं १ घेतणं चउसु ४ बावट्ठी ६२ पक्खित्ता, तातो चउवीसं २४ सुद्धा, सेसा बाताला ४२, ततो रूवं १ घेत्तूणं हेट्टा दससु १० रूवं १ पक्खित्तं जाया एक्कादस ११, एवं दसमी अमावासा अस्सोतीणं अट्ठावीसं २८ मुहुत्ते भोत्तणं एक्कचत्तालीसं च बावट्ठिभागे ४३ एकारस य सत्तट्ठिभागे ११ भोत्तणं समतं ति। एवं सव्वत्थ अमावासाकरणं कातव्वं ति ॥३४० तः ३४६॥

Page #134

जोइसकरंडगं जंइ पुण्णमासि इच्छसि गाउं जे कम्हि होज रिक्खे १ त्ति । सो च्चेव य अवहारो थावेतव्वो हवति पुंन्वो ॥३४७॥
इच्छापुण्णिमगुणितो अवहारो सोऽत्थ होति कातव्यो । तं चेव य सोहणगं अभिजीआदी उ कातव्वं ॥३४८॥
सुद्धम्मि य सोहणगे जं सेसं तं हवेज णक्खत्तं । तत्थ करेति उडुवती पडिपुण्णो पुण्णिमं विमलं ॥३४९॥
सो चेव पुव्वसिट्ठो अवहाररासी वामपासे थावितो, दक्षिणपासे अभिजीणव मुहुत्ता चउवीसं बावट्ठिभागा मु० ९२४ थाविता । एत्थ उद्देसो पंचमी पुण्णिम कहिं णक्खत्ते समप्पति ? ति अवहाररासी पंचहिं ५ गुणितो जाया तिण्णि सया तीसा ३३० मुहुत्ताणं पणुवीसं बावट्ठिभागा पंच सत्तविभागा मु० ३३०२५ ५, एत्तो सोधणगं तिसु चेव णवुत्तरेसु ३०९ रोहिणीओ ति तिहिं सतेहिंतो तीसेहिंतो ३३० तिण्णि सया णवाधिगा ३०९ सुद्धा, सेसा एक्कवीसं, पणुवीसातो चउवीसा सुद्धा अभिजिस्स, सेसो एक्को पंचसु सत्तट्ठिभागेसु पक्खित्ता एक्कस्स ठाणे तु सुण्णं थावितं, एवं पंचमी पुण्णिमा मगसिरस्स एक्कावीसं मुहुत्ते भोत्तूणं णत्थि बावट्ठिभागा छ च सत्तट्ठिभागे मु० २१ भोत्तूणं समत्तं ति एवं सव्वत्थ पुण्णि- . माकरणं कातव्वं ।
जत्थ य अवहाररासी गुणितो मंडलेण अट्ठहिं सतेहिं एगूणवीसेहिं ८१९ भागं देति तेहिं लद्धेहिं अभिजिणो बावट्ठिभागे य सतं गुणेतूण अवहाररासी पुव्वगुणितातो जहाजोगं सोधेतव्वो, सुद्धे सेसातो रासीतो “उगुणटुं पोट्ठवतादी" [गा० ३४१] सोधेतव्वा जह सूरायणकरणे एवं पुण्णिमासा-ऽवमासाणं कातव्वं ति ॥३४७॥३४८॥३४९॥
१. इयं गाथा पु० मु०म० वि० नास्ति । जेटि० खंटि० जे० खं० आदर्शषु पुनर्वर्तते ॥ २. कम्मि तम्मि नक्खत्ते जे० खं०॥३. पुव्वं जे० खं०॥ ४. जत्थ क जे० खं०। तत्थ य करेइ उडुवह पडि° पु० मु०म०वि०॥ ५. विमलो जे० खं०॥

Page #135

पाययटिप्पणगसमेयं सत्तरस सए पुण्णे अट्ठढे चेव मंडले चरति । चंदो जुगेणं, सूरो सते तु अट्ठारस सतीसे ॥३५०॥
चंदो जुगेण सत्तरस मंडलसयाणि [अट्ठसट्ठाणि] १७६८ परीति । सूरो अट्ठारस मंडलसयाणि तीसाणि १८३० परीति ॥ ३५० ॥
तेरस य मंडलोई तेरस भागे सतट्ठिछेदकते । एतं तु अयणखत्तं णियतं सोमो तु जं चरति ॥३५१॥
एतस्स णिप्फत्ती-जदि चोत्तीसअयणसतेण १३४ सत्तरस सयाणि अट्ठसठ्ठाणि १७६८ चंदमंडलाणं लब्भंति एक्कण चंदायणेण कति मंडलाणि लब्भामो ? ति फले संकंते अद्धेण ओवट्टिते अट्ठण्हं सयाणं चुलसीयाणं ८८४ सत्तट्ठीय ६७ भागलद्धं तेरस मंडलाणि तेरस य सत्तट्ठिभाग ति १३१॥ ३५१॥
चोदेस य मंडलाणी बिसट्ठिभागा य सोलस हवेजा। मासद्धणं उडुवती एत्तियमेत्तं चरति खेत्तं ॥ ३५२ ॥
एकं च मंडलं मंडलस्सँ सत्तट्ठिभाग चत्तारि । णव चेव चुण्णियाओ इगतीसकतेण छेदेण ॥३५३ ॥
उपरि गाथायां विजयाय अर्थवशादियं गाथा। एतस्स णिप्फत्ती-जदि चउव्वीसेण पव्वसतेण १२४ सत्तरस चंदायणसताणि अट्ठसट्टाणि १७६८ लब्भंति
१. °ण नियमा, सूरो अट्ठारस उ तीसे जे० ख० पु० मु० वि०॥ २. °लाणि तु ते° जे० ख०॥ ३. °स सत्तट्टि चेव भागा य। अयणेण चरइ सोमो नक्खत्तेणऽद्धमासेणं ॥ जे० खं० मु० म० वि० सू०॥ ४. इयं गाथा जेटि० खंटि० नास्ति । जे० खं० पु० मु० म० आदर्शेषु तु वर्त्तते ॥ ५. °लाई बि° पु० वि० मु०॥ ६. देणं उडुवति ए° पु० वि०॥ ७. °स्स चउरो भागा(?चउभाग) सत्तसटिकया। भागस्स य एकत्तीकयस्स भागेण चउ कुजा (?)॥ जे० खं०॥

Page #136

जोइसकरंडगं एक्केण पव्वेण किं लब्भामो ? ति फले संकंते चउभागेणोवट्टिते भागे य हिते लद्धाणि चोदस १४ मंडलाणि अट्ट य एकतीसतिभागा एत्तो पव्वसुद्धं अयणखेत्तं सुद्धं चोदसहिंतो १४ तेरस १३ सुद्धा, सेसं एकं १, अवसेसेहिंतो एक्कतीसतिभागेहिंतो ३१ तेरस सत्तट्ठिभागा १७ सरिसच्छेदेण सुद्धा, सत्तट्ठी य अट्टहिं गुणिता जाया पंच सया छत्तीसा ५३६, एक्कत्तीसाए तेरस गुणिता जाता चत्तारि सया तिउत्तरा ४०३, एते पंचहितो सतेहितो छत्तीसेहिंतो ५३६ सुद्धा, सुद्धसेसं तेत्तीस सयं १३३, छेदो य बे सहस्सा सत्तत्तरा २०७७, सत्तट्ठिभागे काहामो त्ति सत्तट्ठीए सत्तट्ठिभागो एक्को, छेदस्स सत्तट्ठिभागो एक्कत्तीसा, छेदेणंसाणं भागे हिते लद्धा चत्तारि सत्तट्ठिभागा , एस ससिणो मंडलक्कमो पव्वेणं ति ॥ ३५२॥ ॥ ३५३॥
इच्छापव्वेहिं गुणं अयणं रूवाधियं तु कातव्वं । सोझं च हवति एत्तो अयणक्खेत्तं तुलुवतिस्स ॥ ३५४॥ जति अयणा सुझंती तति पुव्वजुतो उ रूवसंजुत्ता । तावतिथं तं अयणं, णत्थि णिरंसं हि रूवजुतं ॥ ३५५॥ कसिणम्मि होति रूवं पक्खेवो, दो य होति भिण्णम्मि । जावतिया तावतिथे पव्वे ससिमंडला होति ॥ ३५६ ॥ ओजम्मि तु गुणकारे अब्भंतरमंडले हवति आदी। जुम्मम्मि तु गुणकारे बाहिरगे मंडले आदी ॥३५७॥
एत्थ उद्देसो-पढम पव्वं कतिथे अयणे मंडले य समप्पति ? ति एताणं गाहाणं अत्थेणं कातव्वं करणं ति पव्वरासी थावितो, जधा-एगं पव्वं वामपासे,
१. उडुवइस्स पु० मु० वि० । रणुवतिस्स जेटि० ख०, उलुवतिस्स इति पाठस्य लिपिविकारजोऽयं पाठभेदः। मुले आइतस्तु पाठः जे० खं० आदर्शयोरुपलब्धः॥ २. ता दुरूवसंजुत्ता जेटि० खंटि०॥ ३. तावइयं तं सू०। णायच्वं तं मु०॥४. जावइभव्वे पव्वे पनरस ससिप०॥ ५. एयम्मि उ वि० पु०॥ ६. जुम्मम्मि य बाहिरए कायव्वं मंडलं आदी जे० खं०॥ ७. अ पु० मु०। त म॥

Page #137

पाययटिप्पणगसमेयं अणुसेढी दक्खिणे एवं अयणं, तस्स अणुसेढी एवं मंडलं, तस्स मंडलस्स हेट्ठा चत्तारि सत्तट्ठिभागात, तेसिं हेट्ठा णव एकत्तीसा भागा एस सव्वो धुवरासी इच्छितणं पव्वेणं गुणेतव्वो, जहा—एक्केण गुणिता एत्तिया चेव, अयणम्मि एवं पक्खित्तं, मंडलम्मि चरमंडलत्थे बे रूवाणि पक्खित्ताणि, एवं आगतं पढमं पव्वं बितिए अयणे ततियमंडलस्स अभंतरिलस्स चउसु सत्तट्ठिभागेसु , णवसु य एगत्तीसतिभागकलासु ति।
___ एत्थेव बितिओ उद्देसो-चोदसमं पव्वं कतिथे अयणे मंडले वा समप्पति ? त्ति, एवं चेव य धुवरासी चोद्दसहिं गुणेतूणं एत्तो अयणखेत्तं साधेतव्वं, गुणितो रासी होति चोदस पव्वट्ठाणे, अयणट्ठाणे चोद्दस, मंडलट्ठाणे चोद्दस सर्व्हि च सत्तट्ठिभागा बे एक्त्तीसभागा प० १४ अ० १४ मं० १४ १ २, एत्तो अयणखेत्तं तेरस मंडलाणि तेरस सत्तट्ठिभागा मं० १३१७ सुद्धा, जं सुद्धं अयणखेत्तरूवं तं चोदसहिं अयणेहिं सहितं रूवजुतं च अंसत्थे जातं भिण्णभागा वि मंडले अत्थि बे रूवाणि पक्खित्ताणि दुविधभिण्णभागजाताणि तिण्णि तिण्णि ति। एवमागतं चोदसमं पव्वं सोलसमं [अयणं] बाहिरतो ततियमंडलस्स सत्तचत्तालीसा सत्तट्ठिभागा दो य कलाओ प० १४ अ० १६ मं० ३४७ १२। बावट्टिमं पव्वं कसिणं(१ कस्सि णं भवति? एत्थ रूवजुता पव्वा ण कातव्वा, मंडलेसु रूवपक्खेवो, एवं आगतं बावट्टिमं पव्वं सत्तट्टिमं अयणं बाहिरणंतरमंडलस्स मंडलं बितियं ति प० ६२ अ० ६७ मं० २। पक्खेवगसोहणे पढमं पव्वं धुवरासी थावितो, जहा-एकं पव्वं बितियं अयणं तिण्णि मंडलाणि मंडलस्स य चत्तारि सत्तट्ठिभागा णव य कलाओ प०१ अ० २ मं०३
। एतं पव्वं धुवरासीकातूणं पव्वा-ऽयण-पढममंडलेसु केवलं(१पत्तेयं) रूवं रूवं पक्खेत्तव्वं, मंडलेसु अयणखेते पुण्णे तेरससु मडलेसु तेरससु सत्तट्ठिभागेसु १३१३ य पुण्णेसु एगं अयणखेत्तं, एतावतिमंडलत्थाणातो सोधेतूण अयणेसु बे रूवाणि पक्खेत्तव्वाणि । एतेण कमेण पत्थारो अपरिसंतेहिं कातव्वो। करणलाघवत्थं च इमो पत्थारो मुणेतव्वो ति
पढमं पव्वं बितियं अयणं ततिय मंडलं, बितियं पव्वं ततियं अयणं चउत्थं मंडलं, ततियं पव्वं चउत्थं अयणं पंचमं मंडलं, चउत्थं पव्वं पंचमं अयणं छट्ठ मंडलं, पंचमं पव्वं छठें अयणं सत्तमं मंडलं, छट्ठ पव्वं सत्तमं अयणं अट्ठमं मंडलं,

Page #138

जोइसकरंडगं सत्तमं पव्वं अट्ठमं अयणं नवमं मंडलं, अट्ठमं पव्वं नवमं अयणं दसमं मंडलं, नवम पव्वं दसम अयणं एक्कारसमं मंडलं, दसमं पव्वं एक्कारसमं अयणं बारसमं मंडलं, एक्कारसमं पव्वं बारसमं अयणं तेरसमं मंडलं, बारसमं पव्वं तेरसमं अयणं चोदसमं मंडलं, तेरसमं पव्वं चोदसमं अयणं पण्णरसमं मंडलं; मंडलं बितियं पव्वं चोदसमं अयणं सोलसमं, मंडलं ततियं पव्वं पण्णरसमं अयणं सत्तरसमं, मंडलं चउत्थं पव्वं सोलसमं अयणं अट्ठारसमं, मंडलं पंचमं पव्वं सत्तरसमं अयणं एगूणवीसतिमं, मंडलं छटुं पव्वं अट्ठारसमं अयणं वीसतिमं, मंडलं सत्तमं पव्वं एगूणवीसतिमं अयणं एक्कावीसइमं, मंडलं [अट्ठमं पव्वं अयणं ?], मंडलं णवम पव्वं वीसतिम अयणं बावीसतिमं, मंडलं दसमं पन्वं एक्कावीसतिमं अयणं तेवीसतिमं, मंडलं एक्कारसमं पव्वं बावीसतिमं अयणं चउवीसतिमं, मंडलं बारसमं पव्वं तेवीसतिमं अयणं पणुवीसतिमं, मंडलं तेरसमं पव्वं चउवीसतिमं अयणं सत्तावीसतिमं, मंडलं एक्कं पव्वं पणुवीसतिमं अयणं अट्ठावीसतिमं], मंडलं बितियं पव्वं छब्बीसतिमं अयणं एगूणतीसतिम, मंडलं ततियं पव्वं सत्तावीसइमं अयणं तीसतिमं, मंडलं चउत्थं पव्वं अट्ठावीसतिमं अयणं एक्कत्तीसतिम, मंडलं पंचमं पव्वं एगूणतीसतिमं अयणं बत्तीसतिमं, मंडलं छटुं पव्वं तीसतिमं अयणं तेत्तीसतिमं, मंडलं सत्तम पव्वं एक्कत्तीसं अयणं चोत्तीसं, मंडलं अट्ठमं पव्वं बत्तीसं अयणं पणतीसं, मंडलं णवमं पव्वं तेत्तीसतिमं अयणं छत्तीसतिमं, मंडलं दसमं पव्वं चोत्तीसतिमं अयणं सतत्तीसतिमं, मंडलं एक्कारसमं पव्वं पणतीसतिमं अयणं अट्ठत्तीसतिमं, मंडलं बारसमं पव्वं छत्तीसतिमं अयणं एकत्तालीसतिमं(?), मंडलं तेरसमं पव्वं सत्तत्तीसतिमं अयणं एगतालं; मंडलं दोण्णि(१) पव्वं अट्ठत्तीसं अयणं बातालं, मंडलं ततियं पव्वं एगूणचत्तं अयणं तेतालं, मंडलं चउत्थं पव्वं चत्तालं अयणं चउचत्तं, मंडलं पंचमं पव्वं एक्कातालं अयणं पणतालं, मंडलं छठें पव्वं बातालं अयणं छातालं, मंडलं सत्तमं पव्वं तेतालं अयणं सत्तयत्तालं, मंडलं अट्ठमं पव्वं चोतालं अयणं अडतालं, मंडलं णवमं पव्वं पणतालं अयणं ऊणापण्णं, मंडलं दसमं पव्वं छातालं अयणं पण्णासं, मंडलं एक्कारसमं पव्वं [सत्ततालं अयणं] एक्कापण्णं, मंडलं बारसमं पव्वं अडतालं अयणं बावण्णं, मंडलं तेरसमं पव्वं ऊणापण्णं अयणं चउपण्णं, मंडलं तेरसमं(?बितियं) पव्वं पण्णासतिमं अयणं पणपण्णं, मंडलं ततियं पव्वं एकावणं अयणं छप्पण्णं, मंडलं चउत्थं पव्वं बावणं अयणं सत्तावण्णं, मंडलं पंचमं पव्वं तेवण्णं अयणं अट्ठावणं, मंडलं छठें पव्वं

Page #139

९६
पाययटिप्पणगसमेयं
चउपण्णं अयणं ऊणसट्टिं, मंडलं सत्तमं पव्वं पणपण्णं अयणं सट्ठिमं, मंडलं अट्ठमं पव्वं छप्पण्णं अयणं एगट्टिमं, मंडलं अट्टमं पव्वं सत्तावण्णं अयणं बावट्ठिमं, मंडलं
वमं पव्वं अट्ठावणं अयणं तेवट्ठि, मंडलं एक्कारं पव्वं उणसट्ठि अयणं चउसट्ठी, मंडलं बारसं पव्वं समं अयणं पण्णडिं, मंडलं तेरसमं पव्वं एगट्ठिमं अयणं सत्तर्द्वि, मंडलं एक्कं पव्वं बावट्ठिमं अयणं अट्ठट्ठिी, मंडलं दोण्णि । एवं सेसाणं व आदीण ओजे गुणकारे बाहिरे साति त्ति ॥ ३५४ तः ३५७ ॥
जं हवति तत्थ सेसं तावतिथं मंडलं वियाणाहि ।
अवमास पुण्णिमासिं करेति य तहिं तहिं सोमो ॥ ३५८ ॥
उत्तरथा एसा गाइ ति ॥ ३५८ ॥
चउवीससयं कातूण पमाणं सत्तसट्ठिमेव फैलं ।
इच्छापव्वेहिं गुणं कातृणं पज्जया लद्धा ॥ ३५९ ॥
अट्ठारसहिं सतेहिं तीसेहिं सेसमम्मि गुणितम्मि | तेरस बिउत्तरेहि उ सतेहिं अभिजिम्मि सुद्धम्मि ॥ ३६० ॥
सत्तट्ठिबिसकीणं सव्वग्गेणं ततो वि जं लद्धं ।
तं रिक्खं गातव्यं जत्थ समत्तं हवइ पव्वं ॥ ३६१ ॥
एत्थ करणं - जति चउव्वीसेण पव्वसतेण १२४ सत्तट्ठि६७ णक्खत्तपज्जया लब्भंति तो एक्केण पव्वेण किं लब्भामो ? त्ति फले संकते जे ते सत्तट्ठि चउवीससयभागा णक्खत्ताणि काहामो त्ति अट्ठारसहिं सतेहिं तीसेहिं सत्तट्ठिभागेहिं गुणेहामो त्ति गुणकार - भागहारा अर्द्धणोवट्टित्ता गुणकारा णव सता पणारा, छेदो बावट्ठि, "अंसा अंसगुण "त्ति जाया एगट्ठिसहस्सा तिण्णि
१२४
६७
९१५

१. तावतिए मंडलम्मि जाणाहि । अवमास-पुण्णमासी करेति सोमो जहिं संतो । ३५८ ॥ जे० खं० ॥ २. उक्तार्था इत्यर्थः ॥ ३. फलमेतं इच्छापव्वं तु कातूणं तु पज्ज जेटि० खंटि० ॥ ४. जं सेसं पु० मु० म० वि० ॥

Page #140

जोइसकरंडगं
९७ सया पंचुत्तरा ६१३०५, एत्तो अमिजी तेरसहिं सतेहिं बिउत्तरेहिं १३०२ सुद्धो, “छेदो छेदेण संगुण" त्ति जातो एगयत्तालीसं सया चउपण्णा ४१५४, एतेण भागे हिते लद्धा चोद्दस १४ णक्खत्ता, एत्तो तेरसहिं पुणव्वसू (१ एत्तो चोदसहिं पूसो) सुद्धो, सेसा असिलेसाणं अंसा अट्ठारस सया सत्तचत्ताला १८४७, एते मुहुत्ते काहामो ति तीसाए गुणिता छेदेण ४१५४ एतेसिं भागे हिते लद्धा मुहुत्ता तेरस १३, सेसा बावट्ठिभागे काहामो ति बावट्ठीय बावट्ठिभागे एक्को, छेदस्स पावट्ठिभागो सत्तट्टी, सत्तट्ठीय अंसाणं भागलद्धा एक्कवीसं बावट्ठिभागा एक्को सत्तट्ठिभागो, एवं पढमं पव्वं असिलेसाणं तेरस मुहुत्ते भोत्तूणं एकावीसं च बावट्ठिभागे एवं च सत्तट्ठिभागं भोत्तूणं मु० १३११ १ समत्तं ति । एतेणं उवाएणं अत्थं अणुसज्जतेणं चउवीसे णं पव्वसते चंदणक्खत्ताणि आणतव्वाणि ति॥३५९॥ ३६० ॥ ३६१ ॥ तत्थ इमाणि पवणक्खत्ताणि जहाकम पव्वेसु
सप्प १ धणिट्ठा २ अज्जम ३ अहिवुद्धी ४ चित्त ५ आस ६
इंदग्गी ७॥ रोहिणी ८ जेट्ठा ९ मगसिर १० विस्सा ११ ऽदिति १२ सवण १३
पिउदेवा १४ ॥ ३६२॥ अज १५ अज्जम १६ अभिवुद्धि १७ चित्ता १८ आसोत १९
ऽहा विसाहाओ २०। रोहिणी २१ मूलो २२ अद्दा २३ वीसं २४ पूसो २५
धणिट्ठा २६ य ॥ ३६३॥
१. आलो १९ तहा विसा मलयगिरिः॥ मो. ७

|

Page #141

पाययटिप्पणगसमेयं
भग २७ अज २८ अज्जम २९ पूसो ३० साती ३१
अग्गी ३२ य मित्तदेवा ३३ य । रोहिणि ३४ पुव्वासाढा ३५ पुणव्वसू ३६ वीसैदेवा ३७ य ॥३६४॥ अहि ३८ वसु ३९ भगा४०ऽभिवडी ४१ हत्थ४२ऽस्स ४३
विसाह ४४ कत्तिया ४५ जेट्टा ४६। सोमा४७ऽऽउ ४८ रवी ४९ समणो ५० पिउ ५१ वरुण ५२
भगा५३ऽभिवडी ५४ य ॥३६५॥ चित्ता५५ऽऽस ५६ विसाह५७ऽग्गी ५८ मूलो ५९ अद्दा ६०
य विस्स ६१ पुस्सो ६२ य। एते जुगपुरिमड़े बिसट्ठिपव्वेसु णक्खत्ता ॥३६६॥ इति ॥
इमाणि ताणि पव्वणक्खत्ताणि-असिलेसा १ धणिट्ठा २ उत्तरफग्गुणी ३ उत्तरभद्दवता ४ चित्ता ५ आसोती ६ विसाहा ७ रोहिणी ८ जेट्टा ९ मगसिर १० उत्तरासाढा ११ पुणन्वसू १२ समणे १३ महा १४ पुव्वभद्दवता १५ उत्तरफग्गुणी १६ उत्तराभद्दवता १७ चित्ता १८ आसोती १९ विसाहा २० रोहिणी २१ मूलो २२ अदा २३ उत्तरासाढा २४ पुस्सो २५ धणिट्ठा २६ पुव्वाफग्गुणी २७ पुव्वाभदवता २८ उत्तराफग्गुणी २९ रेवती ३० साती ३१ कत्तिया ३२ अणुराधा ३३ रोहिणी ३४ पुव्वासाढा ३५ पुणव्वसू ३६ उत्तरासाढा ३७ असिलेसा ३८ धणिट्ठा ३९ पुव्वाफग्गुणी ४० उत्तराभद्दवता ४१ हत्थो ४२ अस्सोती ४३ विसाहा ४४ कत्तिया ४५ जेट्ठा ४६ मगसिरा ४७ पुवासाढा ४८ पुणव्वसू ४९ समणो ५० महा ५१ सतभिसा ५२ उत्तराफग्गुणी(? पुव्वाफग्गुणी) ५३ उत्तराभद्दवता ५४ चित्ता ५५ अस्सोती
१. अभिजी ३२ जेटि० खंटि०॥ २. मित्तदेवो जेटि० खंटि०॥३. वीसदेवं ३७ च जेटि. खंटि०॥४.ऽऽप ४८ जेटि. खंटि०॥ ५. °पुव्वदेबि मु० म० सू०॥

Page #142

जोइसकरंडगं ५६ विसाहा ५७ कत्तिया ५८ मूलो ५९ अद्दा ६० उत्तरासाढा ६१ पुस्सो ६२ इति । एवं उत्तरद्धे वि एताणि चेव पव्वणक्खत्ताणि बावढि पि आणेतव्वाणि ति ॥ ३६२ तः ३६६॥
सूरस्स वि णातव्वा सकेण अयणेण मंडलविभासा । अयणम्मि उ जदि दिवसा रूवधिए मंडले हवई ॥३६७॥
इच्छितस्स दिवस-रातिस्स ओमरत्तसुद्धस्स अयणभागसुद्वितसेसस्स रूवस्स य पमाणं तावतिथे मंडले हवति सूरो। उत्तरायणे बाहिरमंडलं आदीकातूणं गुणं, दक्षिणायणे अभंतरमंडलं आदीकातूणं ॥ ३६७॥
चउवीससयं कातूण पमाणं पज्जए य पंच फलं । इच्छापव्वेहि गुणं कातूण य पजया लद्धा ॥३६८॥ अट्ठारसहिं सतेहिं तीसेहि उ सेसगम्मि गुणितम्मि । सत्तावीससतेसु उ बिचोदसूणे य पोसम्मि ॥३६९॥ सत्तहिबिसट्ठीणं सव्वग्गेणं ततोऽत्थं जं लद्धं । तं रिक्खं सूरस्स उ जत्थ समत्तं हवति पव्वं ॥३७०॥इति॥
सूररिक्खाणयणे करणमिदं-जदि चउवीसेण पव्वसतेण १२४ पंच ५ रिक्खपज्जया लब्भंति एक्केण पव्वेण किं लब्भामो ? ति फले संकेते लद्धा पंच चउवीससयभागा णक्खत्ताणि काहामो त्ति अट्ठारसहिं सतेहिं तीसेहिं सत्तद्विभागाण १६७० गुणेहामो त्ति गुणकार-भागहारेसु अद्धेणोवट्टितेसु “अंसा अंसगुण"त्ति पंचहिं णव सया पण्णारा ९१५ गुणिता पणतालिसं सया पण्णत्तरा ४५७५, छेदो छेदेण गुणो एक्कयत्तालीसं सया चउप्पण्णा ४१५४, पुस्सस्स
१. णातव्वो सकेण अयण मंडलविभागो। जे० ख० मु० म० सू०॥ २. उ जे दिव मु. म०॥ ३. दिवसा तावतिए मंडले जे० खं०॥ ४. इच्छाइच्छापंचयं कातू° जेटि० खंटि.॥ ५. तेसुं अट्ठावीसेसु पुस्सम्मि मु० वि० म०॥ ६. य पुस्सम्मि सू०॥ ७. थ जं सेसं पु० वि. मु० म०॥

Page #143

१००
पाययटिप्पणगसमेयं चोत्ताला ४४ बावद्विगुणा सत्तावीसं सया अट्ठावीसअंसेहिंतो सुद्धा, सुद्धसेसरासिणो भागो छेदेणं भागं ण देति नक्खत्तभोगे काहामो त्ति सत्तट्ठी पंचभागा णक्खत्तभोगो त्ति सत्तट्ठी सत्तट्ठिभागो एक्को छेदस्स सत्तट्ठिभागो बावडिं, बावट्ठी ६२ पंचहिं ५ गुणिता जाता तिण्णि सया दसुत्तरा ३१०, एतेहिं अंसाणं भागो, लद्धा पंच दिवसा, सेसे मुहुत्ते काहामो ति तीसाए छेदस्स य समसुण्णावगमो, तीहिं गुणिताणं अंसाणं एकतीसाए ३१ भागो, लद्धा अट्ठावीसं मुहुत्ता तेवीसं च एक्कतीसतिभागा मु० २८३३, एवं असिलेसाणं पंच दिवसे भोत्तूण अट्ठावीसे मुहुत्ते तेवीसं च एकतीसतिभागे दि० ५ मु० २८२३ भोत्तूण सूरेण पढमं पव्वं समाणितं । एवं सेसाण पव्वाण णक्खत्ताणि आणेतव्वाणि सूरस्स त्ति भूयो अण्णकरणं॥३६८॥३६९॥३७०॥
चोदस दिवसा बावीस मुहुत्ता चुण्णिका य तेवीसं । एकत्तीसतिभागा पव्वीकयरिक्खधुवरासी ॥३७१॥
। एतस्स णिप्फत्ती-जदि चउव्वीसेण पव्वसतेणं १२४ पंच ५ सूरणक्खत्तपज्जया लब्भंति एक्केण पव्वेण किं लब्भामो ? ति फले संकंते लद्धा पंच चउव्वीससयभागा ५४ णक्खत्ते काहामो ति अट्ठारसहिं सतेहिं तीसेहिं १८३० गुणेहामो त्ति सत्तट्ठिभागेहिंतो ६७ तीहिं छेदगुणकारा अद्धेण ओवट्टिता “ अंसा अंसेहिं गुण" ति पंचहिं ५ णव सया पण्णारा ९१५ गुणिता जाया पणतालीसं सया पण्णत्तरा ४५७५, छेदो छेदगुणो एक्कयत्तालीसं सया चउपण्णा ४१५४, णक्खत्तभोगे काहामो ति एत्थ सत्तढिपंचभागा णक्खत्तभोगो, सत्तट्ठीय सत्तट्टिभागो एक्को, छेदस्स सत्तट्ठिभागो बासट्ठी, "अंसा अंसगुण" ति एक्केण अंसगुणिता तत्तिया चेव, पंचहिं बावद्विगुणिता जाया तिण्णि सया दसुत्तरा ३१०, एतेसिं अंसाणं भागो, लद्धा चोदस अंसाणं च बे सता पणतीसा १४३१५, एते मुहुत्ते काहामो ति तीसाए ३० छेदस्स ३१० य अवगतसमसुण्णगं तीहिं ३ गुणिअंसाणं २३५ एकतीसाए ३१ भागलद्धा बावीसं मुहुत्ता तेवीसं च एगतीसतिभागा मु० २२२३ । एस धुवरासिणो णिप्फत्ती ॥३७१॥
एतो करणविधी

Page #144

१०१
१०१
जोइसकरंडगं इच्छापव्वगुणातो धुवरासीतो उ सोधणं कुणसु । रविरिक्खैकरणविधिणा पूसादीया जहाकमसो ॥ ३७२॥
गाथपञ्चकं भूयः पठति । पुव्वं सूरणक्खत्ताणयणे भणिताओ गाहाओ इहं पि सुहत्थं इमाओ पुणो भणति ति
चउवीसं च मुहुत्ता अद्वेव य केवला अहोरत्ता । पूसविलग्गं एतं, एत्तो वोच्छामि सेसाणं ॥ ३७३ ॥ बाटिमहोरता बारस य मुहुत्त उत्तराफग्गू । सोलससतं विसाहा, वीसंदेवा य तेसीतं ॥ ३७४॥ बे चउपण्णा छ च्चेव मुहुत्ता उत्तरा य पोट्ठवता । तिण्णेव एक्कवीसा छ च मुहुत्ता उ रोहिणिओ ॥ ३७५॥ तिण्णेगट्ठा वारस य मुहुत्ता सोधणं पुणव्वसुणो । "तिण्णेव यं छावट्ठा पूसस्स तु होति सोधणगं ॥ ३७६॥ ति ॥
एताओ चत्तारि गाहातो पुन्वभणिताओ त्ति चउत्थं पव्वं कम्मि सूरणक्खत्ते समप्पति १ त्ति एत्थ धुवरासी थावितो चोद्दस अहोरत्ता बावीसं [मुहुत्ता तेवीसं] च एकतीसतिभागा अ० १४ मु० २२२३, एत्थ धुवरासी सव्वो चउहिं ४ गुणितो जाता छप्पण्णं अहोरत्ता अट्ठासीतिं मुहुत्ता बाणउतिं एकतीसतिभागाणि अ० ५६ मु० ८८ ३२, बाणउतीतो ९२ एकतीसाए ३१ भागा लद्धा बे २, ते अट्ठासीतीय मुहुत्तेसु पक्खित्ता, सेसा तीस एकतीसतिभागा 38, जाया मुहुत्ता णउती ९०, छप्पण्णातो पूसस्स सुद्धा अट्ठ अहोरत्ता, सेसा अडतालीसा ४८, णउतीओ चउव्वीसं मुहुत्ता सुद्धा सेसा छावहिँ ६६ मुहुत्ता, पुणो अडतालीसातो
१. इच्छियपवमु०म०॥ २. क्खवासिवि पु० वि०॥३. साईणं जहा पु० वि० मु०म०॥ ४. °च्छामि सोहणगं जेटि० खंटि०॥५. वढि महो° पु०वि० मु०॥ ६. 'गिया पु० वि० मु०॥ ७. तिणि चउत्था छट्ठा पू° पु० ।। ८. उ वि० मु०।

Page #145

१०२
पाययटिप्पणगसमेयं छहिं [दिवसेहिं] असिलेसा सुद्धा सेसा बाताला, मुहुत्तेहिंतो ६६ एकवीसा २१ सुद्धा सेसा पणताला ४५, पुणो बातालातो ४२ महा तेरसहिं १३ दिवसेहिं सुद्धा सेसा एकूणत्तीसा, [पणतालातो बारस मुहुत्ता सुद्धा सेसा तेत्तीसा,] पुणो गुणतीसातो तेरसहिं दिवसेहिं पुव्वफग्गुणी सुद्धा [सेसा सोलस], तेत्तीसा बारस मुहुत्ता सुद्धा सेसा एक्कवीसं, एवं चउत्थं पव्वं उत्तराणं फग्गुणीणं सोलस १६ दिवसे भोत्तूणं एकवीसं २१ मुहुत्ते तीसं एकतीसतिभागे 3; मुहुत्ते भोत्तूण समाणितं सूरेणं ति । एवं जाव उत्तराओ फग्गुणीओ सुझंति ताव पुस्सलग्गातिगं एक्ककं णक्खत्तं सोहेयव्वं । एवं दिवड्खेत्ते एकहिं पज्जए पुण्णम्मि तिसु सतेसु छावढेसु ३६६ पुणो पुस्सविलग्गादी सोधणं, बितिज्जए पजए वि पुणो सत्त सताणि बत्तीसाणि ७३२ सोहेतुणं पुणो पूसविलग्गादि जाव वीसंदेव त्ति, एत्थ जुगद्धं, सहाधिमासगे होति बावट्ठी पव्वाणि समत्ताणि ति। एवं जुगस्स उत्तरद्धे वि पव्वाणि बावढेि कातव्वाणि त्ति ॥३७३ तः ३७६॥ एत्थ पव्वसमत्तीसु सूरस्स णक्खत्ताणि जहा
सप्प१ भग२ अजमदुकं३-४ हत्थो५ चित्ता६ विसाह७ मित्तो८ य। जेहादिकं च छक्कं ९-१४ अजा१५ऽभिवडी दु १६-१७ पूसा१८ऽऽसा
१९ ॥३७७॥ छक्कं च कत्तियादी २०-२५ पिति २६ भग २७ अजमदुगं २८-२९ च
चित्ता ३० य। वायु ३१ विसाहा ३२ अणुराह ३३ जेट्ट ३४ ऑपं ३५ च वीसदुगं
३६-३७॥३७८॥ सवण ३८ धणिट्ठा ३९ अजदेव ४० अभिवडीदु ४१-४२ अस्स ४३
यम ४४ बहुला ४५।
-
-
१. आउं ३५ पु० मु०म०॥

Page #146

१०३
जोइसकरंडगं रोहिणि ४६ सोम४७दितिदुर्ग ४८-४९ पुस्सो ५० पिति ५१
भग५२ऽज्जमा ५३ हत्थो ५४॥३७९॥ चित्तादि जेट्टवजाणि अभिजिअंताणि अट्ठ रिक्खाणि ५५-६२। एते जुगपरिमद्धे बिसट्ठिपव्वेसु रविरिक्खा ॥३८०॥
ताणि पुणो इमाणि सुखोपलंभत्थं-असिलेसा १ पुव्वाफग्गुणीओ २ उत्तराफग्गुणीओ ३ पुणो उत्तराफग्गुणीओ ४ हत्थो ५ चित्ता ६ विसाहा ७ अणुराधा ८ जेट्ठा ९ मूलो १० पुन्वासाढा ११ उत्तरासाढा १२ समणो १३ धणिट्ठा १४ पुव्वाभद्दवता १५ उत्तराभवता १६ [पुणो उत्तराभद्दवता १७] रेवई १८ आसोजी १९ कत्तिगा २० रोहिणी २१ मगसिर २२ अद्दा २३ पुणव्वसू २४ पुस्सो २५ महा २६ पुन्वाफग्गुणी २७ उत्तराफग्गुणी २८ पुणो उत्तराफग्गुणी २९ चित्ता ३० साती ३१ विसाहा ३२ अणुराधा ३३ जेट्टा ३४ पुव्वासाढा ३५ उत्तरासाढा २६ [पुणो उत्तरासाढा ३७] सवणो ३८ धणिट्ठा ३९ पुव्वाभवता ४० उत्तराभद्दवता ४१ पुणो उत्तराभदवता ४२ अस्सोती ४३ भरणी ४४ कत्तिया ४५ रोहिणी ४६ मगसिरं ४७ पुणव्वसू ४८ पुणो पुणव्वसू ४९ पुस्सो ५० महा ५१ पुव्वाफग्गुणी ५२ उत्तराफग्गुणी ५३ हत्थो ५४ चित्ता ५५ साती ५६ विसाहा ५७ अणुराधा ५८ मूलो ५९ पुव्वासाढा ६० उत्तरासाढा ६१ पुणो अभिजि ६२ ति। एताई बावट्ठी पव्वसमत्तिसूरणक्खत्ताणि त्ति ।
एतस्स चेव धुवरासिणो अवरा णिप्फत्ती-णवण्हं सयाणं पण्णाराणं ९१५ बावट्ठीय ६२ भागे हिते लद्धा चोद्दस दिवसा बावीसं मुहुत्ता तेवीसं एक्कतीसतिभागा दि० १४ मु० २२१३। अहवा चंदमासस्स अद्ध(१ लद्धा) चोदस दिवसा बावीस मुहुत्ता तेवीसं एकतीसतिभागा दि०१४ मु० २२२३ । अहवा [इत्थं] कातव्वं-चउव्वीसेणं पत्रसतेणं १२४ जदि अट्ठारस सयाणि तीसाणि १८३० लन्भंति एक्केण पव्वेण किं लन्मामो ? ति एत्थेव ते चेव चोदस दिवसा बावीस मुहुत्ता तेवीसं च एकतीसतिभाग ति। एवं एतेण करणोवाया धुवरासिणिप्फत्ती ॥ ३७७ तः ३८०॥
1. ऽति िजेटि० खंटि०॥ २. पुन्वद्धे बि' वि० पु. मु० म० सू०।। ३. सु. रिक्खाणि पु० मु. सू० वि०॥

Page #147

१०४
पाययटिप्पणगसमेयं चतुहिं भजितम्मि पव्वे एक्के सेसम्मि होति कलियोगे। बेसु य बादरजुम्मे, तिसु तेता, चतुसु कडयं तु ॥ ३८१॥
इच्छितस्स पव्वरासिणो चउहिं भागे हिए एक्के सेसे कलियोगो त्ति सण्णा, बिसु बातर ति, तिसु तेओसण्णा, चउसु कडं ति णातव्वा ॥ ३८१॥
कलिओगे तेणउती पक्खेवो, बातरम्मि बावट्ठी। तेतायमेक्कतीसा, कडपव्वे णत्थि पक्खेवो ॥ ३८२ ॥
जत्थ पव्वरासिम्मि चउहिं विभत्ते एक्सेसम्मि दिढे लक्खणेणं तंसि पव्वरासिंसि सुत्ताभिहिते तेणउती पक्खेवो, बातरम्भि बावट्ठी, तेताय एक्कतीसा. कडपव्वे णत्थि पक्खेवो ति ॥ ३८२ ॥ एवं पक्खित्तपक्खेवगाणं पव्वरासीणं चउवीसेणं सतेणं १२४ भागे हिते--
सेसऽद्धे तीसगुणे बावट्ठीभाइतम्मि जं लद्धं । जाणे ततिसु मुहुत्तेसु अहोरत्तस्स तं पन्वं ॥३८३ ॥
जे चउव्वीससतम्मि १२४ छिण्णसेसा तेसिं अद्धं अंसग त्ति तीसगुणं काऊणं एत्तो बावट्ठीय भागहितलद्धा मुहुत्ता मुहुत्तभागा य, एयम्मि सूरोदयाओ गयम्मि अहोरते पव्वं समत्तं होहिति ति। जहा-तेसीइमं ८३ पव्वं कतिसु मुहुत्तेसु गतेसु समप्पति ? ति तेसीतीपव्वाणं ८३ चउर्हि ४ भागे हीरमाणे दिग(१ सेसा) तिण्णि ति तेउ, तेसीतीय एकत्तीसा पक्खित्ता जातं चोदसुत्तरं सतं ११४ चउव्वीसस्स पव्वसतस्स १२४ भागं ण देति त्ति इदाणी जहासंभवं लक्खणं कायव्वं ति एयस्स अंसरासिणो अद्धं सत्तावण्णा ५७ तीसाए ३० गुणेऊणं बावट्ठीय ६२
१. सेसम्मि हवइ कलिओए। बेसु य बावरमाहू, सिसु तेता, पुण्णिमि कडा तु जे० खं०॥ २. दावरजुम्मे पु० मु० म० सू० वि०॥ ३. कयजुम्मे पु० मु. म. वि. सू०॥ ४. कलिओजे जे० खं०॥ ५.बावरम्मि जे. खं०।दावरम्मि मु०म० सू०॥६.तेमोए एकतीसा कडजुम्मे नस्थि मु० म० सू०॥ ७. तस्पद्धे जे० खं०॥

Page #148

जोइसकरंडगं
१०५ भागे हिते लद्धा सत्तावीस मुहुत्ता छत्तीसं च बावट्ठिभागा मु० २७१६, एवं सूरोदयातो अहोरत्तस्स एवतिए गए पव्वसमत्ति त्ति ॥३८३॥
[' अवमासि-पुण्णमासि' पाहुडाई समत्ताई ॥२०-२१॥]
[२२. बावीसइमं 'पणट्ठपव्वं 'ति पाडुडं]
अवमास पुण्णमासी एवं विविधा मए समक्खाता । एत्तो पणट्ठपव्वं वोच्छामि अहाणुपुव्वीए ॥३८४॥ जइ कोई पुच्छेजा, सूरे उठेंतकम्मि अभिजिस्स । एक्ककला पंडिवण्णा किं पव्वं ? को इधी तइया १॥३८५ ॥ जध अभिजिस्स कलाएवं(१ कलेव) अवसेसाणं पि नाउमिच्छेजा। नहम्मि कोति पव्वे सुण करणं एत्थ वोच्छामि ॥३८६॥ इच्छानक्खत्तातो अभिजिमुपादाय संखिवे तु कला । इच्छाकलूणकाले कतम्मि इणमो हवे करणं ॥३८७॥ छेतूण य छेदं तेरसेहिं तेणउइतेहिं संगुणए । अट्ठारसं तीसइते पुणो भजे सेसगं रासिं ॥ ३८८॥
१. इयं गाथा जेटि० खंटि. नास्ति॥ २. एसा तिविधा विमे मए कविका(कधिता)। एत्तो पणटुपव्वं अण्णहि नक्खत्तकरणम्मि ।। जे० खं०॥ ३. अभियस्स हं० पु० वि०॥ ४. पडिपुण्णा जे. खं. हं. पु० मु०वि० ।। ५. को तिही ताहे? जे० खं०। का तिही होइ? हं० पु० मु० म०वि०॥ ६. एतद्गाथानन्तरं जे० खं० आदर्शयोरेबैका गाथाऽधिका दृश्यते-जति कोयी पुच्छेजा सूरे उठेतकम्मि अभियिस्स | अद्धकला पडिपुण्णा किं पव्वं? को तिही ताहे? इति ॥ ७. तागं अभिजिमुपादाण संखिवे कालं। इच्छूणगम्मि काले कयम्मि इणमो भवे करणं जे० खं०॥ ८. चेऊणं। इ° हं० पु० मु०॥ ९. सस्सिएहिं तीसेहिं भइय सेसम्मि॥ हं. पु० मु० वि०॥

Page #149

१०६
पाययटिप्पणगसमेयं एकट्ठीये विभत्ते जे लद्धा तत्थ होति पक्खेवो । पण्णरसभागलद्धा य पव्वगा, अंसगा यतिधी ॥ ३८९॥ जुगभजितं जं सेसं तं अद्धकलाहिं दोहिं नायव्वं । पुवकरणं करेजो कलाय सत्तट्ठिमो भागो ॥ ३९०॥
[ए]तासिं गाधाणं करणविधीय जहागंथ त्यअणुसजिएण कायव्वा-सूरे उद्वितम्मि अभिजिस्स एककला पडिवण्णा [किं] पव्वं को विधी तहिं काले ? त्ति , सा एगा कला तेरसहिं सतेहिं तेणउतेहिं १३९३ गुणिया जाता तत्तिया चेव, पुणो पडिरासेतूण तं रासिं एगट्ठीय ६१ भागो, लद्धा बावीसा २२ तेरससु तिणउतेसु १३९३ पक्खित्ता, पक्खित्तरासिस्स पण्णरसहिं १५ भागो, भागलद्धाणि चउणउतिपव्वाणि ९४ पंचमी य तिधि ति। एत्थ अभिजिस्स एगकला१पडिवण्ण ति। पुणो एतातो पव्वातो तिधीतो चंदकरणेण पडिसमाणेतव्वं-तेरसण्हं सताणं [तेणउताणं] १३९३ णिप्फत्ती, अट्ठारसहिं सतेहिं [तीसेहिं] १८३० कोट्टितो रूवंसो एगूणं पव्वं अभिजी आदीकाऊणं इच्छियंसगात उपादाय संखेतव्वा अंसगा रूवूणा तेरसहिं सतेहिं तिणउतेहिं १३९३ गुणेतूण पुवकरणेण विधी विधातव्वो । जहा-धणिट्ठाणं पढमंसगं इच्छामि त्ति अभिजितो उवादाय जाव धणिहाणं अंसगो त्ति ताव सव्वे अंसगा संखित्ता, जधा-अभिजिस्स एक्कावीसा २१ समण[स्स] सत्तट्ठी ६७ धणिट्ठाणं च एते(?एगो १) अंसो ति, एते संखित्ता जाता एगूणनउतिं ८९, एत्तो इच्छितंसो धणिट्ठाणं पढमसेण सुद्धो सेसा अट्ठासीती ८८, एतं रासिं तेरससतेहिं तेणउतेहिं १३९३ गुणेतूणं पुव्वकरणं कायव्वं जहासंभवं, अट्ठारसहिं सतेहिं तीसेहिं १८३० छेत्तूण सेसगेण विधाणं कायव्वं ॥ ३८५ तः ३९० ॥
समतिच्छितेसु वासेसु कोयि पुच्छेन्ज जम्मणक्खत्तं । जातस्स वरिससंखं पव्वाणि तिधिं च थावेजो ॥३९१॥
१. सट्ठीय विभत्तेणं जं लद्धं ते तु होति पक्खेवा। जे० ख०॥ २. दाते य होंति पक्खेवा हं० पु० मु० म०॥ ३. द्धा नायब्वा अंसगो य जेटि० खंटि० जे० ख०॥ ४. गंधस्थ खंटि०॥५. जाइस्प हं० पु० वि०॥ ६. ठावेजा पु० मु०॥

Page #150

जोइसकरंडगं
छेत्तूण वरिससंखं पंचसु सेसाणि कुणसु पव्वाणि ।
तत्तोय वट्टमाणं सोहेजो पव्व - तिधिरासी ॥ ३९२ ॥
अवसेसं सोहिंतो संपतकालमिव आणये सव्वं ।
जं जं इच्छसि किंची अणागतं वा वि खेवेणं ॥ ३९३ ॥
एत्थ उद्देसे कस्सइ जातस्स नव वासाणि तिण्णि मासा पक्खो पंच य दिवसा, एस जातकालो, एत्थं किं चंदनक्खत्तं ? [किं वा सूरनक्खत्तं ] का य छ भाग जाता दिवसरासि ? त्ति एत्थं थावणा-उवरिं वासाणि णव, तेसिं हेट्ठा तिणि मासा, तेसिं ट्ठा एक्को पक्खो, तस्स हेट्ठा पंचमी तिधी, एसा थावणा-व० ९ मा० ३ ० १ ति० ५ । नवहिंतो पंचहिं जुगेणेगेण छिण्णसेसा चत्तारि ४ वासाणि पव्वाणि काहामो ति एत्थ पुण वासं चउवीसं २४ पव्वाणि, चउवीसाए चत्तारि गुणिया छण्णउई ९६, मासा तिण्णि, एत्थ छ प्पक्खित्ता, अधिगमासगस्स य बे पक्खित्ते जातं पंचुत्तरं पव्वसतं १०५, पंचमी य तिधि त्ति एत्तो वट्टमाणपव्वसी तिधीय सोधेतव्वो, एत्तो चुलसीती ८४ पव्वाणि वट्टमाणाणि सुद्धाणि, साणि एक्कवीसं २१ पव्वाणि, पंचमीतो अट्ठमी ण सुज्झति त्ति एकवीस तो २१ रूवं घेत्तूणं पंचसु पण्णरस पक्खित्ता, तत्तो अट्ठ सुद्धा सेसा बारसी १२, एवं वीसाए पव्वेसु गतेसु बारसीय चंदगतं सूरगतं च भागा । जातं वाजं जं इच्छितं एयं वट्टमाणकालं कातूण तं सव्वं आणेतव्वं ति । एवं अणागए वट्टमाणके पव्वरासिम्मि तिधिरासिम्मि य पक्खेत्तूणं दुगपव्वरासी अधिगं च पव्वरासीतो सोधेतूणं सेसं पुव्वोवदेसेणं कायव्वं ति जातकाणयणं ॥ ३९१ ॥ ३९२ ॥ ३९३ ॥

[' पणट्टपव्वं ' ति पाहुडं समत्तं ॥ २२ ॥ [२३. तेवीसइमं 'पोरिसि' पाहुडं]
पव्वे पण रसगुणे तिधिसहिते पोरिसीय आणयणे ।
छलसीतसतविभत्ते जं लद्धं तं वियाणाहि ॥ ३९४॥
१०७
१. सोहेजा पु० मु० ॥ २. कालं व भा° खंटि० ॥ ३. भत्ते लद्धं व हवेज्ज रूवधियं ॥ जेटि० खंटि० ॥

Page #151

१०८
पाययटिप्पणगसमेयं जंति होति विसमलद्धं दक्खिणमयणं हवेज णायव्वं । अध हवइ समं लद्धं नायव्वं उत्तरं अयणं ॥ ३९५ ॥ अयणगते तिधिरासी चउग्गुणे पव्वपायभजितम्मि । जं लद्धमंगुलाणि तु खय-वडी पोरि सीयं तु ॥ ३९६ ॥ दक्खिणबड्डी दुपदाउ अंगुलाणं तु होति कायव्वा । उत्तरअयणे हाणी कायव्वा चउहिं पादाहिं ॥ ३९७॥ सावणबहुलपडिवए दुपदा पुण पोरिसी धुवा होति । चत्तारि अंगुलाई मासेण तु वट्टते तत्तो ॥ ३९८॥ एंगत्तीसतिभागा तिहीए पुण अंगुलस्स चत्तारि । 'दक्खिणअयणे वड़ी जाव तु चत्तारि वि पदाणि ॥ ३९९ ॥
उत्तर अयणे हाणी चउहिं पाएहिं जाव दो पाया। एवं तु पोरिसीए वड्डि-खया होति णायव्वा ॥४०० ॥ वड़ी वा हाणी वा जावतिया पोरिसीय दिट्ठा तु । तत्तो दिवसँगतेण तु जं लद्धं तं खु अयणगतं ॥ ४०१॥
अध पोरिसीगंडियायं करणविधी । सो जहा-[पव्वे] पण्णरससंगुणे तिधिसहितं छडसीतसतविभत्तं १८६ कायव्वं, तत्तो जं लद्धं तस्स रूवं यदि विसमं लद्धं दक्षिणमयणं, अह समं लद्धं तो उत्तरमयणं ॥३९४ ॥ ३९५॥
१. जं होति जेटि० खंटि०॥ २. नाइव्वं हं०॥ ३. उ वि०॥ ४. सीए उ वि०॥ ५. नायव्वा हं० पु० मु०म० वि० सू०॥ ६. धुवं पु० मु० वि०॥ ७. सेणं व मु० सू०। °सेण य व हं० पु०॥ ८. इगतीसइमे भागा पु०॥ ९. पायाहिं पु० मु० वि० सू०॥ १०. °सखएण तु जं जेटि० खंटि० । °सगएणं जं हं० पु० वि० मु० म०॥

Page #152

जोइसकरंडगं
यो छलसीतसत विभत्तो १८६ सेसरासी चउगुणो जुगपव्वपादेण एक्कतीसाए ३१ भजिते जं लद्धं ताणि अंगुलाणि दक्खिणमयणे वडी वोभत्ता (?) अध उत्तरमयणं खये च दुपादातो पोरसीतो गुणकार-भागहाराणं निष्पत्ती - जदि छलसीतेणं सतेणं १८६ चउवीसमंगुलाणि २४ खयवड्डी एगेण तिधिस्स का खयवढि ? त्ति फले संकंते छब्भागेण य ओवट्टिते दिट्ठा चत्तारि एक्कती सतिभागा अंगलस्स तिधिगुणा खय-वड्डी यवे(?) काहामो ति अट्ठ जवा अंगुलं ति चत्तारि अट्ठहिं गुणिताणि बत्तीसाए भागलद्धा जवो एक्कतीसतिभागो य जवस्स, एसा तिधिणो पोरिसीयं खय-वड्डी, एत्थं चउन्हं गुणकाराणं एकत्तीसाए भागहाराणं च निष्पत्ती, एवं एसा पुण वड्डी सावणबहुलपडिवयप्पवत्ता दुपदातो पोरिसीतो, माघबहुल पडिवयपवत्ता हाणी चतुपादातो पोरिसीतो, एसा जुगस्स पढमस्स पढमे संवच्छरे हाणी-वड्डी धुवा। एएसु सावण - माघबहुलपडिवदादीसु छायापक्खेवो खय-वडीआदी । जहा - पढमसंवच्छरे सावण बहुलपडिवयादी वडी, माघ बहुलपडिवयादी खयो १ | बितिए संवच्छरे सावणबहुलसत्तमीआदी वड्डी, माघबहुलस्स सत्तमीआदी खयो २ । ततिए संवच्छरे सावणबहुलतेरसीआदि बड़ी, माघबहुलतेरसीआदि खयो ३ । चउत्थसंवच्छरे सावणबहुलचउत्थी आदि बड्डी, माघजोण्हचउत्थीआदि खयो ४ । पंचमसंवच्छरे सावणजोहदसमीआदि बड्डी, माघजोण्हदसमीआदि खयो त्ति ५ । एते पंचण्हं जुगसंवच्छरा अथणा वुड्डीआदी तिधिणो बे च्छायाखय-वड्डीण आदि त्ति एताणं गाधाणं अत्थो ।
इदाणी करणं - - पंचासीतिमस्स ८५ पव्वस्स पंचमीयं कदिपदा पोरिसि ? त्ति चउरासीतिं ८४ पव्वा थावियाणि, तेसिं हेट्ठा पंचमी, पव्वं पण्णरसगुणं ति गुणे तिधिम्मि य पक्खित्ते जाता बारस सता पण्णट्ठा १२६५, एतस्स छडसीतेण सतेण १८६ भागलद्धा छ सरूवा ६, एवं दसमे दक्खिणमयणे त्ति सेसं सतं गूणपणं १४९, तं चउगुणं जाता पंच सता छण्णउयाण ५९६ एकतीसाए भागो, लद्धा एगूणवीसं १९, बारसंगुला पाद त्ति एगूणवीसाए १९ बारसहिं १२ भागो, लद्धं पदं सत्त य अंगुलाई, पदम्मि ध्रुवरासीपदाणि २ पक्खित्ताणि जाताणि तिण्णि पदाणि सत्त य अंगुलाणि, सेसा सत्त एकतीसतिभागा, एते जवे काम ति अहिं गुणिया, एक्कत्तीसाए य भागलद्धो एक्को यवो पणुवीसं एक्कतीसतिभागा, तेहिंतो पणुवीसभाएहिंतो इच्छा आणेयव्वा ओगाहि (१) त्ति, एवं पंचासीतिमस्स पव्वस्स पंचमीयं जुगादितो सत्तमे अयणे तिण्णि पदाणि सत्त य

१०९

Page #153

११०
पाययटिप्पणगसमेयं अंगुलाणि एको यवो पणुवीसं एकतीसतिभागा जवस्स पोरिसि ति। तं चेव पुवलद्धं सव्वं चतुहिंतो पदेहिंतो सोधेतव्वं, चउहितो तिण्णि सुद्धा सेसं एकं, तं अंगुलगतं बारस अंगुलाणि जाताणि, तत्तो [सत्त अंगुला] सुद्धा सेसा पंच, तत्तो रूवं घेत्तूणं अट्ठ जवा जाता, तत्तो एक्को जवो सुद्धो सेसा सत्त जवा, तत्तो एवं घेत्तूणं एक्कतीसं जवा भागा कया, एकतीसतिभागातो पणुवीसं २५ जवा सुद्धा सेसा छ एक्कतीसतिभागा यवा धुवरासी सेसा ते अगतं बे पदाणि पक्खित्ताणि एवं जातं उत्तरायणस्स एगूणपण्णं दिवससतं बिपदा पोरिसी चत्तारि अंगुलाणि छ च जवा जवस्स य छ एकतीसतिभाग ति । एवं चेव एवं उद्धदक्खिणायणे सव्वं कायव्वं ॥३९६॥ ३९७॥
पच्छिलाय गाधाय अत्थुद्देसो जहा--दक्षिणायणे जा वडी चत्तारि अंगुलाणि पोरुसीए दिट्ठाणि जाणि सा अयणगतं ति एत्थं कायव्वं-जदि चउहिं एक्कतीसभागंगुलेहिं एक्को तिधी लब्मति चउहिं अंगुलेहिं कति तिही लब्भामो ? त्ति फले एगम्मि संकंते छेदे य एक्कतीसगे संकंते चउसु य समेसु अवगतेसु एक्कतीसा गुणिता जाता एत्तिया चेव अगतं दक्षिणायणस्स एकतीसतिमे दिवसे पोरिसीए चउरंगुला वड़ी छाय त्ति । उत्तरायणे अटुंगुलाणि छायाखयो दिट्ठा किं अयणस्स गतं ? ति तह चेव कायब्वं पुव्वोवदेसेण–यदि चउहिं एकतीसतिभागंगुलेहिं एक्को तिही लब्भति अट्टहिं अंगुलेहिं कति तिधी लब्भामो ? त्ति तह चेव फले संकंते छेदे य एकतीसगे संकेते चउभागेण य ओवट्टिते एक्केण य एक्कत्तीसा गुणिता जाता बावट्ठी, एवं उत्तरायणस्स अट्टसु अंगुलेसु खीणस्स बावट्ठी ६२ तिधी दिट्ट ति ॥ ३९८ तः ४०१॥
['पोरिसि' ति पाहुडं समत्तं ॥ २३ ॥]
[उवसंहारो] एसो य चंदपव्वे करणविधी ओहिएण कायव्वो । कालन्नाणुद्देसो तस्स निसिद्धो(१ तुज्झ मि सिट्टो) जधुट्टिो ॥४०२॥
१. इयं हि गाथा केवलं खं. आदर्श एव वर्तते ॥

Page #154

जोइसकरंडगं
एवं सोऊण तु सो समणो 'संजातसमयपत्तट्टो |
इच्छामि त्ति उवगतो वाचकवसभस्सै उवदेसं ॥ ४०३ ॥
कालण्णाणसमासो पुव्वायरिएहिं 'नीणिओ एसो । दिणकरपण्णत्तीतो सिस्सर्जेणहिओ सुखोपायो ॥ ४०४॥ पुव्वायरियर्कंयाणं करणाणं जोतिसम्मि समयम्मि । पालित्तकेण इणमो रइया गाहाहिं परिवाडी ॥ ४०५ ॥
॥ जोइसकरंडगं सम्मत्तं ॥
नमो अरहंताणं ||
कालण्णाणस्सिमो वित्ती णामेण चंद [ ? जोण्ह ] त्ति ।
सिवनं दिवायगेहिं तु रोथिगा (१ रइया) जिदेवगति (? णि) हे तूणं (? हेतुं ) | ॥ ग्रन्थाग्रम् १५८० ॥
जिन - सिद्ध-सूरि-देशक - साधुवरा ( १ नू ) नमत गुणगणोपेतं ( ? तान् ) । पञ्चनमस्कारपदैस्त्रिसन्ध्यमङ्गल [निमित्त ]मिति ॥
[ ॥ जोइसकरंडगटिप्पणगं समत्तं ॥ ]

१११
१. एयं खं० । इयं गाथा पु० मु० म० वि० नास्ति । खं० जेटि० खंटि० आदर्शेषूपलभ्यते ॥ २. संवेगसमयवन्भट्ठो (?) खं० ॥ ३. स्स पादेसु खं० ॥ ४. वणिओ खं० । जाणिओ मु० म० । नीणिभो हैं० । णिणभो पु० ॥ ५. 'जणविबोहणद्वार हं० पु० मु० म० वि० । 'जणहिलो पियो... जेटि० खंटि० ॥ ६. कियायतीविसमसमणं । पालित्तण जेटि० खंटि० ॥ ७. दिवमति खंटि० ॥

Page #155

Page #156

गाहा
अगुणीसं पुण्णा अग्गी य पयावति सोम
अज अजम अभिवृद्धी
अट्ठ सय उगुणवीसा ।
असयमगुणवीसा
अट्ठत्तीसं तु लवा असुसते सूरो
अट्ठारस भागसते तीसे
अट्ठारस भागसते पणतीसे
अट्ठारस य मुहु
अट्ठारस सहसता
अट्ठारसहिं सतेहिं (उत्तरार्द्धम् 'तेरस ' )
(,, ' सत्तावीस ' )
""
"2
अट्ठेकारस चतु छअध दुस्समाए कालो
अधवा सुवण्णमासेहि
अध हवति भागलद्धं विसमं जाणाहि उत्तरं
अध हवति भागलद्धं विसमं
जाणाहि दक्खिणं
अभंतरम्मऽतिगते अभितराहिं तो
अभिजि च्छ च मुहुत्ते
अभिती सवण धणिट्ठा
अभिस्सि चंदजोगो
णव मुहुत्ता
"3
नव
33
"3
अभिवड्ढितो तु मासो
अयणगते तिधिरासी
अयणाणं संवेधे
अवमास पुण्णमासी एवं
अवमासि
पण
जो. ८

पढमं परिसि
जोइसकरंडगगाहाण मणुकमो
गाईको
११६
१४९
३६३
""
३४५
२६०
१६
३१२
१६०
१५९
२६४
६०
३६०
३६९
२१९
९८
२०
२४३
२३९
३२९
२६२
१७३
१४४
१६२
२५७
३४२
६४
३९६
३०९
३८४
११
गाहा
अवसेसं सोहितो
अवसेसा णक्खत्ता पण्णरस वि सूर
हति
33
23
अह भगति एवभणितो
अहवा दुवस्सजायाय
"" ""
सुभगा भिड
आउट्टिकाहि एगणिकाहि
आउट्टीहि तु एगूणियाहि
आदिचाणं च भवे
आदिचेण तु मासेण
सट्ठि
"
33
आदिच्च उडु चंदो
खलु मासो आदिममंडलपरिधीआदी जुगस्स संवच्छरो
बहुपक् आसोय-कत्तियाणं
तीसा ओजगुणा इच्छाउडू बिगुणितो
33
इच्छा तु मग्ग रूवूण
इच्छा नक्खत्तातो
गाईंको
३९३
१७६
१६५
५
१९
३६५

२५६
२५३
१३३
३२८
६५
४०
६२
३१९
५७
२८४
२९६
३००
२८१
२१६
३८७
३७२
३५४
३४८
इच्छावगुणात इच्छापहिं गुणं इच्छापूणिमगुणितो इच्छितविसुवा बिगुणा
इमो य समुद्दि
इंदगी मित्तो विय
उगु पोडवता
(उत्तरार्द्धम् -'तिसु णवणवते पुण १) २५८
२९८
१८५
१५०
(उत्तरार्द्धम् -'तिसु णवणउतेसु हवे') ३४३ उगुवीसा च छत्तीस
२२४

Page #157

"
गाहा
३५
८७
३४
२१
११८
"
"
,
सयं
५२
३५७
३९९
३८२ ३५६
११४
जोइसकरंडगगाहाणमणुक्कमो गाईको गाहा
गाहको उडुसहितं अतिरित्तं
२८३ एयस्स तु परिकम उत्तर अयणे हाणी
४०० एयं धणुप्पमाणं उदगस्त णालिगाए
एयं पुणव्वसुस्स तु
३४१ उसुवग्गं छगुणितं
१९२ एवं छिड्डपमाणं उस्सासो णिस्सासो
एवं णक्खत्ताणं
१४३ एकट्ठीये विभत्ते
३८९ एवं सोऊण तु सो एक च मंडलं मंडलस्स
३५३ एसा तिधिणिप्फत्ती एकम्मि अहोरत्ते
१२२ एसो उ कमो भणितो एकं च सयसहस्सं छ च्चेव २२७ एसो तु असंखेजो
१०० २२६ एसो पण्णवणिजो एकंतरिता मासा
२८५ एसो य चंदपव्वे एका य कोडकोडी
ओगाहणा तु तेसिं एक्कारस य सहस्सा
ओगाहूणं विक्खंभ एक्काहिग-बे हग-तेहिगाण
८९ ओजम्मि तु गुणकारे एगट्टीए छेत्तण १५६ कम्मो णिरंसयाए
१०६ एगत्तीसतिभागा
कलिओगे तेणउती एगं च सयसहस्स
कसिणम्मि होति रूवं एगूगसहिरूवा २७० कंसा चत्तारि पलं
२५ एतमवहाररासिं
कातूण णमोकारं एतं चेव तिगुणितं १५४ कालण्णाणसमासो
४०४ एतं माणुसखेत्तं
कालण्णाणस्सिणमो
पृ० १११५०९ एता आउट्टीओ
२६९ कलण्णाणाभिगमं एताई सोधइत्ता (उत्तरार्द्धम् 'चंदेण') २६१ कालपमाणं माणं
, सोहइत्ता , 'एत्थं) ३४६ कालस्स व हाणी एताणि सोधयित्ता , 'रवि')
२८८
कालेण जेण हायति " " , "सेसा'
१७२ कालो परमणिरुद्धो एते अट्ठातिजा
१२९ किण्हं राहुविमाणं एते कालविभागा णातव्वा
किंचि(कंचि) वायगवालब्भं " , पडिवजंते
१०१ कुमुदंगं तह कुमुदं एते थेव विभागा
गणिमेण य धरिमेण य एतेण तु भजितव्वो
गोसीसावलि कासार एते तु माणवासा
चउवीससयं कातूग पमाणं पजर एतेसिं पल्लाणं
९२ " " , सत्तसहि
३५९ , रिक्खाणं
चउवीसं च मुहुत्ता
३७३ एतेहि तु भजितवो २७४ चतुपण्णं च सहस्सा
६९ एतो आउट्टीओ
२४५ चतुपत्थमाढगं पुण एत्थं च सयसहस्सा ८१ चतुवीसं च मुहुत्ता
१७८
३३८
१०२
4 d"/M220
३६८
१६६

Page #158

गाहको
२२
३१४
१३५ ३३७ ३८८
१२०
२३०
२३४
पढम परिसिटुं
११५ गाहा
गाहको
गाहा चतुहिं भजितम्मि पब्वे ३८१ छत्तीसे भागसते
३१६ चत्वारि उडुसयाई
२८९ छ प्पि उडूपरियट्टा " मधुरगतण
छहिं मासेहिं दिणकरो
२३५ " य दसमागे
छावहिं च सहस्सा चंद उडुस्साऽऽणयणे
२९१ छावट्ठी य मुहुत्ता चंद-उडूमासाणं
छेत्तण य छेदं तेरसेहिं चंदमभिवद्धिताणं
५६ , वरिससंखं चंदविकप्पं एक २१० जइ कोई पुच्छेजा
३८५ चंदस्स अयणकरणे २४१ , पुण्णमासि इच्छसि
३४७ जोयणाई
जति अयणा सुझंती
३५५ जो विसेसो १०३ ,, होति विसमलद्धं
३९५ , व हाणी १०८ जस्थ ण सुज्झति सोमो
२१८ मुहुत्तगणित
जस्थिच्छसि विक्खंभ
१९९ " वि णातव्वा आउट्टीओ २६६ जदि चंदा ततिगुणितो
१३६ " " , परिरय
जध अभिजिस्स कलाएवं(कलेव) ३८६ चंदस्सुतुपरिमाण
२९० जवमज्झा अह हवंति चंदंतरेसु अट्ठसु
२०९ जं जोयणवित्थिणं
८८ चंदा सूरा तारा (उत्तरार्द्धम्-तं ते २०२ जंबुद्दीवपरिरये
३२० "" " " -पंचविहा' १२७ जंबुद्दीवपरिरयो
पृ० ४५५०४ चंदेहिं सिग्घतरा
जंबुद्दीवस्स भवे
१९७ चंदो चंदो अभिवडितो ५४ जंबुद्दीवो लवणोदधी य
१२८ चित्तादि जेट्ठवजाणि ३८० जं हवह भागलद्धं
१६८ चित्ताऽऽस विसाहउग्गी ३६६ " हवति तत्थ सेसं
३५८ चुल्ल-महाहिमवंतो
१८७ " , भागलद्धं
३११ चोताला चतु इगवीसं
२२२ जावतिर परिहायति
११३ चोचीस पंच तेरस
जुगभजितं जं सेसं
३९० चोत्तीससयाभिहतं
जोयणगणणारहिया चोद्दस दिवसा बावीस
जोयणसयं असीयं
२०४ " य मंडलाणी
३५२ डंडं जुगं धणुं णालिगं छक्कऽद्वारस तीसा ३०२ णक्खत्तअद्धमासे
२४२ छक्कं च कत्तियादी ३७८ णक्खत्तचंदजोगे
१८२ छगुणमुसुस्स वग्गं १९४ णक्खत्त-चंद-सूराण
१५७ छ च्चेव कालसमया
णक्खत्तऽहावीस
१३४ "" तु दसभागे
३१३ णक्खत्तपरीमाणं ", सता तीसा १५२ णक्खत्त-सूरजोगो
१८३ छठादी रविसेसं
२१७ णक्खत्त-सूर-ससिणो
२७५ छण्णउतिमूलवाले हिं १८ । णक्खत्ताणं जोगा
१८४
१५८
२२० २९२
१६१
८६

Page #159

गाहा
गाहको
७५
१४७ १३७
५१
२३८
२३६ ३०६
३०७
३०५
३९७
२०८
०१vum
९M
४९ ४८
२६८
१४०
जोइसकरंडगगाहाणमणुक्कमो
गाईको । गाहा णक्खत्तो खलु मासो
"" " तेरस णलिण महाणलिणंग
तेसिं गक्खत्ताणं उद्दिहाणं णव चेव सहस्साई
, संठाण° ,, छ च्छप्पण्णेकं
तेसीतसतविभत्तम्मि णवणउतिजोयणसहस्स
१९८
तेसीतसतविभत्ते णवणउतिं च सहस्सा
२२५ तेसीतं दिवससयं णातुमिह अमावासं
३३६ दक्षिणअयणे लग्गं ततियम्मि ओमरत्तं
दक्षिणमयणे विसुवेसु , तु अतिरित्तं
२८२ , सूरो ततिया णवमी यतिधी
३०३ दक्खिणवड्डी दुपदाउ तत्तो महालताणं
दस चेव मंडलाई , य महाजहं
", सहस्साई अटेव तत्थ पडिमिन्जमाणा
" " " नव तं चेव य अयणे उत्तरम्मि
३३३ , य मुहुत्ते सगले ,, बिगुणमेगसङ्घीय
३३२ ,, सागरोवमाणं तं रयत-कुमुदसरिस
११० दामणि तध मुत्तावलि [तासि पि सतसहस्स
दालिमपुप्फागारा तिग तिग पंचग सय दुग
१४१ दिवसादि अहोरत्ता तिणि अहोरत्तसता चउपण्णा
दिवसिय-रातिय-पक्खिय" छावहा
घणुवग्गातो णियमा " , तेसीति
धरिमस्स य मेजस्स य " , सत्तावीसा
धायइसंडप्पभिति तु पलाणि कुलवो
पढम-बितिया तु चंदा ___य कोसे दीवो पृ० ४५ पं०६ पढमा बहुलपडिवते , सया पंचऽधिगा ।
२८६
" होइ अभियिणा तिण्णेगका बारस (उत्तरार्द्धम्-'जं)
पणतीसलोहपलिया " , (,,-'तिण्णेव') ३७६ पण्णरसभाजितम्मि तु तिण्णेव उत्तराई (,-'एते') । १६४ पण्णरस मंडलाई " , (,,-'वच्चंति')
पण्णरसमुहुत्तदिणो तिण्णेव सतसहस्सा अट्ठारस
पण्णरसेव मुहुत्ते __" " पण्णरस
२०६ परमाणू तसरेणुं तिधिरासी बावट्ठीय
पवं पण्णरसगुणं तिधिसहितं तीसाणि तिणि जोयण
२०५
" , तिधिसखित्तं तुडिय महातुडियंगं
___ (उत्तरार्द्धम् -'तेसीत') ते रयत-कुमुदसरिस
११० पव्वं पण्णरसगुणं तिहिसंखित्तं तेरस य चंदमासा
(उत्तरार्द्धम्-'तिहिं) ", मंडलाई चतुचत्ता
२४० । पव्वा य छडादिका
१९३
३३
३१
१३२
५५ २४७ २४९
१८१
१७५
२०३ २९७ २६७
२०७
११७
१६७
७८
४३
१७७

Page #160

गाहा
पव्वे पण सगुणे पंच दस तेरस द्वारसेव
पंच सापडणा
पंचसु पण्णारसगे
पंचे अगुणपणं
,, उगुणपण्णा
در
33
जोयणसता छन्वीसा
जोयणसया दसुत्तरा
जोयणा इं पाउसवासारतो पाडिवग ओमरते
دو
बितिय ततिया
39
पुण्णम परियट्टा पुण पुव्वतसहस्से पुण
पुव्वरस तु परिमाणं
पुव्वायरियकयाणं
हा वेण्य वसू
बहुलास सत्तमीयं बाताल पंच तेरस
बारस धुवा मुहुत्ता
पण्णरसग वीसगे
"3
बारसि तेरसि चाउद्दसी
बावडभागमेगं
बाम होता
बावहिं पुणरूवा
बावडी अवमासा बावत्तरं सयं फग्गुणीय
बावत्तरीपमाणं
बावीस च मुहुत्ता बाहिरतो क्खिमंते
""
पविसंतो बाहिरपरिस्यरासी तिगुणे
बिगुणे
33
बिगुणेगीय जुतं बे आदिच्चा मासा
अण्णा छ चेत्र (अन्त्यपदम् 'रोहिणिओ' )

पढमं परिसि
गाईंको
३९४
१७१
२५५
३०
३४४
२५९
१९०
२१३
२२८
२८०
१२४
११४
४२
७२
७१
४०५
१४८
२५०
२२३
३२५
२९
११५
१२१
३७४
२७३
३३५
३४०
३१०
३३९
३३०
२६३
३२१
३२२
२७८
२७६
३७५
गाहा
बेचपण्णा छच्चे (अन्त्यपदम्
' रोहिणी जोगो')
बे चंदा इह दीवे
बेचेव घण्णमासबेजोयणाणि सूरस्स
लिया मुहु
भग अज अज्जम सो
भरधं तध हेमवतं
भररवतप्पभिति
मगसिर अद्दा य पुणब्वसू
मंडलपरिरयरासी सट्ठीय
मंडलमज्झत्थमितो
मंडलविभाग मयणं
मंदरपरस्यरासीतिगुणे मंदर परिस्यरासीबिगुणे माणविणा मिगसीस रुधिरबिंदु मूलऽग्गविसेसऽद्धकति
मूलग्गविसेसम्म उ मेस्स्स मज्झकारे
रति अतिति अयणम्मि
रविधुवरासी पुत्रं
रातिंदियप्यमाणं
रातििदिया बिसी
रूवाधिगा य ओजा
रूवूणमंडलगुणं अबाध '
परिधी विवगुणिते रोहिणि वासव सादी
लोगाणुभावणियतं वड्डी वा हाणी वा वासते वासस
33
वाससयस हस्सं पुण
वासा वासधराणि य
विक्खंभ वग्ग दसगुग विक्वं भवडुण उ

११७
गाईंको
१८०
१३१
२३
२११
३६
३६४
१८६
१८९
१४५
१९५
२७२
३०८
१०
३१७
३१८
१०५
१३९
२०१
२००
३१५
३२६
२९४
३३४
१७९
१२६
२२९
२३३
२९९
३०४
१२
४०१
९१
७०
१८८
१९६
२३१

Page #161

जोइसकरंडगगाहाणमणुकमो
गाहा
गाहंको
गाहा
गाईको
१४६
३९८
३४९ २४८ २५१
२८७
३६१
२७७ २१२ २३५ २४६ १०७
साति विसाहा अणुराहसावणबहुलपडिवए दुपदा
" बालव सुण ताव सूरपण्णत्तिसुद्धम्मि य सोहणगे सुद्धस्स चउत्थीयं
, य दसमीए सुसमसुसमा य कालो
" , सुसमा सूरउडुस्साणयणे सूरविकप्पो एको सूरस्स अयणकरणं " उ अयणसमा " गमणकारण" मुहुत्तगती , वि णातव्वा सूरस्सेसा कहा सूरेण जं किर जुगं सेसऽद्ध तीसगुणं सेसाणं अंसाणं चोत्तीसेणं " , बेहि उ " रासीणं सेसातो रासीतो सेसासु चेव काहिति सो चेव धुवो रासी सोलस भाए काऊणं ,, रुप्पियमासा हत्थेश होति पढमा हवति महाअडडंग ,, महापउमं चिय
विक्खंभसीम भणिया वीसं च अहोरत्ते
२६५ सगमंडलेहिं लद्धं
२१५ सज्झाय-झाणजोगस्त सहीए अतीताए
१०४ सतभिसया भरणीओ
१७४ सत्तग दुग दुग पंचग
१४२ सत्तहि अद्धखेते सत्तहि बिसहीणं
(उत्तरार्द्धम्-'तं रिक्खं णातव्वं) सत्तहि बिसहीणं
(उत्तरार्द्धम-तं रिक्खं सूरस्स) ३७० सत्तट्ठीय विभत्ते
२४४ सत्तरस जोयणाणि तु
२३२ " सए पुणे
३५० सत्तावणं मासा सत्तेव य कोडिसया
पृ० ४५ पं १३ सत्येण सुतिक्खेण वि
८३ सप्प धणिहा अजम
३६२ सप्प भग अजमदुकं
३७७ समकरणि अद्धकंसा समतिच्छितेसु वासेसु सयभिस भरणी अद्दा (उत्तरार्द्धम् ‘एते छ' १६३
" " " (, 'पंचुत्तरं') १५३ सवण धणिहा अजदेव
३७९ सव्वग्गेण तुलाए सम्वे कालविसेसा संखेवेण तु कालो संवच्छरो उ बारस सा चेव मुहुत्तगती
३२४ ।
३२३
३६७
२१४
३८३ २९३ २७९
२८
१२५ २९५ १११
२५२
७६

Page #162

विसेसनाम
प्ररण्णवत
एखत
कालोदधि
कुछ हिमवंत
जंबुद्दीव
सिध
बिइयं परिशिष्टं
जोइसकरंडगमूल - टिप्पणगअंतरगयाणं विसेसनामाणमणुकमो
किं ?
गाहंकाइ
कि ?
क्षेत्रम् गा० १८६, पृ० ४१
पं० ९० १४
लवंत
जिणदेव णंदणवण वनम्
णिसभ
नगः

"
समुद्रः
""
गा० १८६, गा० १८८, गा० १८९ पृ० ४१ पं० ९० १२० १२, ४० ८१ पं० १० पं० १२
नगः
गा० १८०, पृ० ४१ पं० १० पं० १३, पृ० ४३ पं० २०, पृ० ४४ पं० १ द्वीपः गा० १२८, गा० १८५, गा० १९७, गा० ३१३१४, गा० ३१६, पृ० २७ पं० ८ पं० १० पं० १२, पृ० ४१ पं० ५ पं० १७, पृ० ४२५०५, पृ० ४५, पं० १ पं० ३-४ पं० १० पं० १९, ०५१५० १६, १०५२०३, पृ० ८२ पं० १, पृ० ८३ पं० ४ पृ० १११ पं० १० पृ० ४६ पं०७
निर्ग्रन्थः - गणी
पृ० ४१ पं० १० गा० १८७, पृ० ४१ पं० १० पं० १६ दिनकरपण्यत्ति जैनागमः सूर्यप्रशतिः गा० ४०४ घायइड द्वीपः गा० १२८, गा० १३१ तः १३३, पृ० २७
33
गा० १२८, पृ० २७
पं० ११
गा० १८७, पृ० ४१ पं. १५
बिसेसनाम
पंडगवण वनम् पंडुकंबला शिला पालिक निर्मन्यः- ज्योतिष्करण्डककार आचार्यः
पोक्खरदीव पोक्खरद्ध
भद्दसालवण वनम्
क्षेत्रम्
भरध
भरइ
}
विदेहवास महाहिमवंत नगः
मंदर
मेय
गाईकाइ
पं० ९० १३
पृ० ४६ ० १०
पं० १९ महाविदेह ) क्षेत्रम् गा० १८६, गा० १८९ विदेह पृ० ४१ पं० ८ पं० १२
पं० १६, पृ० ४५
०१९, ०८१ पं० १० गा० १८७, पृ० ४११०१० पं० १४
""
गा. ४०५
गा० १२८, पृ० २७
पं० १४ पृ० ४६५०५
गा० ९४, गा० १८६,
गा० १८९-९०, पृ० ४१ पं०. १२-१२, पृ० ४२
पं० ५-३ पं० १२, पृ० ४३ ०२, पृ० ८१ पं० ९

नगः गा० १९७, गा० १९९, गा०
२०२, गा० ३१५.
पृ० ४५ पं० १९, पृ० ४६
पं० ९० १५, पृ० ४७ पं० ३ पं० ६ पं० १२, पृ० ८२ पं० १७
रम्मग क्षेत्रम् गा० १८६, पृ० ४१ पं० ९ पं० १५
रुपी नगः गा० १८७, पृ० ४१ पं० १० पं० १५

Page #163

१२०
विसेसनाम
लवण
लवणतोय
जोइस करंड मूल - टिप्पणग अंतरगयाणं विसेसनामाणमणुकमो
कि ?
गाहंकाइ
) समुद्रः गा० १३१ गा० ३०५ गा० ३१५,
पृ० २७ पं० ८ पं० १३ पं० १८,
पृ० ४७ पं० १५
लवणसागर
वद्धमाण तीर्थकरः गा० १
विदेह
विदेहवास क्षेत्रम् दृश्यतां 'महाविदेह'
सयंभुरमण समुद्रः पृ० २७ पं० १६ सिवनंदि निर्ग्रन्थः- वाचकः,
प्रस्तुतग्रन्थटिप्पन ककारः पृ० १११ पं० १०

विसेसनाम
कि ?
गाईकाइ
सिहरी नगः गा० १८७, पृ० ४१ पं० ११ पं० १४
सूरपण्णत्ति जैनागमः गा० ७
सोमणस वनम् पृ० ४६ पं० ८-९ पं० १६ पं० २१
हरिवस्स
हरिवास
हेमवत क्षेत्रम् गा० १८६, पृ० ४१ पं० ८
पं० १४
क्षेत्रम् गा० १८६, पृ० ४१ पं० ८ पं० १५

Page #164