Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajameranivAsI rAyabahAdura seTha saubhAgyamalajI DhaDhAkI taraphase bheTa. PAK Ros mAna: zrInyAyatIrthaprakaraNam / kartA nyAyavizArada-nyAyatIrthamunirAja shriinyaayvijymhaaraajH| - mudraNaM ca muMbaI-nirNayasAgarayantre / vIrasaMvat 2439
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvijayadharmasUrigurubhyo namaH / nyAyavizArada-nyAyatIrthamunirAjazrInyAyavijaya mahArAjaviracitaM 7),930040G3000G30630GX0G30620000G3000000000000000209609009 zrInyAyatIrthaprakaraNam / 0 09009VODA mumbaipuyyoM nirNayasAgaramudraNAlaye mudritam / vIrasaMvat 2439.-sana 1913.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Published by "Seth Sobhagmull Duddha Ajmiar." Printed by R, Y, Shedge at the "N. S, Press" No, 23, Kolbhat Lane, Bombay.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ GFS45504 Rai Bahadur SETH SOBHAG MULL DUDDHA, Banker & Honorary Magistrate, Ajmir.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ // shriiH|| ddhddhaavNshotpttiH| prAcInakAlameM bhaTTAraka zrIdhanezvarasUrIjIne zrIzatrujayarAsa sambata 473 meM kiyAthA unhoMne solaMkhI rAjA goviMdacandako sambata 477 meM pratibodha dekara jAti osavAlayAne zrIpatigotra sthApita kiyA goviMdacandajIse igyAravI pIDhI jhAjaNasIjI hue jihoMne sambata 605 meM saMgha kaDhAkara zrIzacaMjayayAtrA kI / jhAjaNasIjIse bIsavI pIDhI bimalasIjI hue, inhoMne eka lAkha maNa tela saMgraha kiyA aura tilaurA kahalAe bhaTTAraka zrImahendrasUrIjI gacchanAyaka the unhoMne sambata 1001 meM nADola pharaDa phalodhI nAgora vADamera ajamera jinamaMdira karavAkara pratiSThA karavAI / inake vaMsameM seTha bhAMDAjI hue aura dhAtusaMgraha kiyA seTha bhAMDAjIne jaisalamera siddhapura paTTaNa jAlaura bhInamAlameM zAstrasaMgraha karAke pustakabhaMDAra kiyA / inake putra dharmasIjIne zAha pada hAMsila kiyaa| zatrujaya giranAra AbU banArasa Adi prasAda karAyA sonAke kalasa caDhAye caurAsI yAtrA kI saMghahaste peTIbhara mohareMkI bAMTI motiyoMkI mAla sonaharI kalpasUtra die tIna karoDa mohareM kharcakara bhaMDAra sthApita kiye aura bahutase kamaThANe baNAye sambata 1256 meM devI prasanna hokara siddhapura paTTaNameM Ambake vRkSatale khajAnA btlaayaa| dharmasIjIse navamI pIDhI sambata 1505 meM kumArapAlajI hue unhoMne siddhapura paTTaNa choDa siMdhadesameM vAsa kiyaa| sambata 1525 meM bhaTTAraka zrImanoharasUrIjI laMkAgacchanAyakakI padarAvaNI kii| kumArapAlajIse tIsarI pIDhI bADhajI hue / ve DIlameM rAte mAtethe so sambata 1615 meM sindhadesakI bhASAmeM draDhA khlaaye| usavaktase DhaDDA nakha pracalita huvA / bADhAjIke putra aasojii| AsojIke putra bchujii| bachujIke putra jgujii| jagujIke putra
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlajI / aura mUlajIke putra sacyAdAsajI hue| inake putra sAraMgajIse sAraMgANI DhaDDA kahalAye sambata 1695 meM jaisalamerase uThakara phalodhImeM vAsa kiyaa| sAraMgajIke do putra rughanAthamalajI aura netasIjI hue / sAraMgajI gujarAtI laMkAgacchake nAyaka bhAgacandajIke upadezase sambata 1717 meM lUMkAgacchake anuyAyI hue / netasIjIke 6 putra khetasIjI budhamAnajI abhayarAjajI hema jajI khIvaraoNjajI bacharrAjajI huye| (1) khetasIjIke 4 putra ratanaMsIjI tilokasIjI bimalaiMsIjI krmsiijii| (2) tilokasIjIne hulakarako madada dI / aura jo dravya usako lUTameM milA usakA cauthA hissA tilokasIjIko milA / tilokasIjIke cAra putra padamasIjI dharamasIjI amarasIjI TIkamasIjI / (1) padamasIjIke tIna putra rAjasIjI gumAnasIjI jJAnasIjI upanAma tejasIjI / (2) jJAnasIjIke putra sadAsukhajI upanAma naiNasIjI / sadAsukhajIke putra udymljii| udayamalajIke putra rAya bahAdura sobhAgamalajI upanAma cimanasIjI saMbata 1927 me khole Aye jinakA citra isa kitAbameM mojUda hai| sobhAgamalajIke putra kuMvara kalyANamalajI saMbata 1961 meM khole AyA iti / le0 kuMvara kalyANamallajI DhavA.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ arham prstaavnaa| iha ca prasiddhapi vistRte mahati mahIyasi vA bhUyasi jainatarkaprabandhe nyAyavidyAmukhAlokanamAripsUnAM bAlabuddhInAM vyutpattisiddhestebhyo'sambhavAttadanurUpo laghIyAnapi sajhepato'lpetarajainanyAyavArtAparicayAdhAnena ratnAkarayAtrotsavaprabhAvakAvatArikAsamArohaprauDhimAbhyarpaNAt varIyAnekA prabandho'vazyaM yujyate racayitumiti manasikRtya mayA vihitAyAmapyetatpUrva dharmAcAryaracitapramANaparibhASAsUtreSu nyAyAlaGkAranAmyAM TIkAyAM kiJcid vistarataH prameyapratipAdanapaTinA tatra bAlAnAM duSpravezatvAbhisandheH idaM nyAyatIrthanAma prakaraNaM punaH samAraci / atra ca prakaraNe sapta sopAnA niyojitAH santi / tatrAce pramANasAmAnyasvarUpaviSayaphalAdi prAdIdRzam / dvitIye pratyakSaparokSalakSaNapramANabhedadvayaM nirdizya pratyakSapramANaM sAvAntarabhedanirUpaNaM prAcIkaTam / tRtIye cAgamavarja sarvaparokSapramANaprakArAn smaraNAdIn saparIkSAlezaM pratyapIpadam / caturthe AgamapramANaM saptabhaGgI cAcIkatham / paJcame tu pramANatadvizeSAdyAbhAsAnacikIrtam / SaSThe ca nayasvarUpaM nyarurUpam / saptame punarvAdamavIvidam / / evaM ca sopAnasaptakAtmakametattIrthamupAsInena bhAgyavatA___ "saukaryeNa pravezasya nyAyavidyA'mRtAzaye / mohatarSApahAreNA''sAdhate svAsthyasampadA // 1 // " ityatra kaH kimAha ? / etadevAtra nivedanamucitaM jAnAnaH sandarbhaeva mudraNe vA sambhavantImazuddhiM parizodhayituM cArthayamAno viramati.. - grnthkaarH|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ maham / zrIvijayadharma sUriMgu namo. nyAyavizArada-nyAyatIrthamunirAja zrInyAyavijayamahArAjaviracitam / zrInyAyatIrthaprakaraNam / praNipatyArhatIM vAcaM dharmAcAryapadAni ca / zrInyAyatIrtho yatate nyAyatIrthacikIrSayA // 1 // samyagjJAnaM pramANam / atra samyaktvaM yathArthatvam, arthAvyabhicAritvamitiyAvat / etena saMzayAdayaH pramANatvena parihRtA bhavanti / saMzayo hyekatra vastuni viruddhanAnAkoTiparisparzI pratyayaH, tathAhi dUrato 'ndhakArAdidoSavazAt sthANupuruSasAdhAraNordhvatAdidharmadarzane tattadasAdhAraNaskandhakoTarAdiziraHpANyAdidharmAparijJAne bhavati khalu 'sthANurvA puruSo vA' ityevaM bhUyasI saMzayavyavasthA / evamekasmin vastuni viparIta evA'dhyavasAyo viparyayo'nyathAkhyAti-bhramAdyaparaparyAyaH / viparItatvaM cAdhyavasAye sadbhUtaviparItaviSayAvagAhitvena vijJeyam / yathA zuktizakale rajatametat iti dhIH / kimityule khijJAnaM punaranadhyavasAyaH, tathAhi - pathi prayAtaH puMsastu - NasparzAdigocaramanyatrAsaktacetastvAt evaMjAtIyamevanAmakamidaM vastu ityAdivizeSAnullekhi kimapi spRSTamiti kimityullekhena samudbhavat jJAnamanavadhAraNAtmakatvAdanadhyavasAyaH procyate / ayameva ca bauddhaiH pramANatvenAbhimataM nirvikalpajJAnam, tasyApi vizeSollekharAhityAt / ayaM cAnadhyavasAyo nAnA koTya navagAha nyAya 0 1
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyatIrthaprakaraNam / nAt na saMzayaH, navA viparItaikakoTiniSTaGkanarUpatvAbhAvAt viparyaya iti tAbhyAmatiriktaeva / ete ca saMzayAdayaH parokSayogyaviSayA api bhavanti, tathAhi-kutracit vipinapradeze zRGgamAtropadarzanAt 'kiM gaurayaM bhaved gavayo vA' ? iti saMzayajJAnam / evaM hetvAbhAsAdisamudbhavajJAnAni parokSapramANayogyaviSayaviparyayarUpANyeva / anadhyavasAyaH punaH parokSaviSaye kasyacidaparicitagojAtIyasya janasya kacana vanapradeze sAsnAmAtrAvalokanAt piNDamAtramanumAya ko nu khalviha pradeze prANI syAditi / ete ca trayaH saMzayAdayaH samAropasaJjJayA sajJeyAH, atasmin tadadhyavasAyo hi samAropaH proktaH / anadhyavasAyasya ca tallakSaNAsaGgatyA samAropatvaM yadyapi nArhati bhavitum, tathApi aupacArikaM tad veditavyam / tannimittantu yathArthAparicchedakatvaM vijJeyam / evaM ca saMzayAdijJAnaparihArArtha samyakpadanivezaH / jJAnapadenAcetanasyendriyasannikarSAdeH prAmANyavyavacchedaH / nahi sannikarSAdiH pramANam , svArthavyavasitau tasyArthAntarasyeva sAdhakatamatvAbhAvAt / nacAyamasiddho hetuH, sannikarSAderghaTAderivAcetanatvena svanizcaye karaNatvavirahAt / ataevArthanirNayakaraNatvamapi kutaH1, nahi nAma svanizcitAvakaraNasya ghaTAderivArthanigItau sAdhakatamatvamarhati bhavitum, svaprakAze pragalbhasyaiva hi pradIpasyeva paraprakAzanaprabhutopapannacarI / apica pramANaprabhavA pramitirajJAnanivRttirUpA, tadutpAde ca karaNIbhavatA tAvadajJAnavirodhinaiva bhavanIyam, nacAkSasannikarSAdikamajJAnavirodhi, acetanatvAt tasAdajJAnavirodhinazcetanadharmasyaivocitaH karaNatvAbhyupagamaH / lokepi dhvAntasaGghAtavighAtAya tadvirodhibhAvaM dadhrANaM prakAzamevopAsInA bhavanti cetakhinaH, na punarghaTAdi, tadavirodhitvAt / etena khaprakAzatvaM jJAnasya sAmarthyAt niyUdaM bhavati, ghaTamahaM vemi ityAdau kartRkarmavat jJapterapyavabhAsanAt jJAnasya svasaMvedanatvasiddheH, jJAnaM prakAzamAnamevArtha prakAzayati prakAzakatvAt pradIpavat
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH sopaanH| ityAdyanumAnasiddhezca / evaM ca svaparavyavasAyasvabhAvaM jJAnaM pramANamiti nigarvaH / etadeva hi pramANasvarUpaM ytsvprvyvsaaysvbhaavH| khasya vyavasAyaH punaH svAbhimukhyena prakAzanam bAhyasyeva tadAbhimukhyena, ghaTamahamAtmanA veni / kaH khalu jJAnasyAlambanaM bAhyaM pratibhAtamabhimanvAnastadapi tatprakAraM nAbhimanyeta mihirAlokavat iti / ukte ca pramANakharUpe prAmANyaM nAnuktaM bhavati, tathAca prameyAvyabhicAritvarUpaM prAmANyaM svaprameyApekSayA sarvajJAnavRtti bodhyam, svasmin vyabhicArAsambhavAt / bahirarthApekSayA tu kizcit pramANaM kiJcittadAbhAsamiti / prAmANyaviparItaM cAprAmANyam, ime ubhe api utpattau parataH, jJAnakAraNagataguNadoSApekSayotpAduke ityarthaH / nirNaye tu svataH, abhyAsadazAyAm / anyatra parataH, anabhyAsadazAyAM saMvAdakabAdhakajJAnamapekSya tanizcayAt / etena svata evotpattiM jJaptiM ca prAmANyasyAprAmANyasya ca parata evAbhimenAnA jaiminIyA nirastAH / nahi jJAnasAmAnyasAmagrImAtrajanyatvalakSaNaM svatastvamutpattI sambhavati prAmANyasya / saMzayAdAvapi tathAtvena tatsamavatArAt / ayamarthaH-jJAnasAmAnyasAmagrIsAmyepi saMzayAdijJAnamapramANam , itaraca pramANamiti vibhAge kimapi nibandhanamavazyamupAsIta, tato yathA saMzayAdAvaprAmANye doSAdikamabhyupagamyate, tathA prAmANyepi tatpratyanIkaM kAraNaM guNarUpamavazyavaktavyam / itarathA pramANApramANavibhAgAsiddheH / parataH prAmANyamaprAmANyaM tu svata ityevamapi punarviparyayeNa vAdinaM vAdinaM ko rundhIta ? nyAyyaM caitat, nahi paTasAmAnyasAmagrImAnaM raktapaTe hetuH, tadvad jJAnasAmAnyasAmagrImAnaM pramANajJAne kathaM hetubhAvena nyAyyAbhyupagamam ? iti / evaM nirNayo'pi prAmANyasya abhyAsadazAyAM svataeva vijJeyaH / tathAhi abhyaste viSaye jalametaditi jJAnodaye jJAnasvarUpanirNayasamayaeva tadgataM prAmANyamapi nirNItaM bhavati / jJAnasvarUpanirNayazca khenaiveti tadgataprAmANyanirNayopi tataevetyarthaH / aparathottarakSaNe niHzaGkapra
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyatIrthaprakaraNam / tyayogAt / anabhyastaviSaye tu jalajJAne jAte jalajJAnaM mama jAtamiti jJaptAvapi jJAnasvarUpasya tatprAmANyAvadhAraNamanyata eva bhavati, anyathottarakAle sandehAnupapatteH / bhavati ca sandehaH jalajJAnaM mama jAtaM tatki jalamAhosvit marIcikA ? iti / tataH kamalaparimalaziziramandavAyupracAraprabhRtibhiravadhArayati yat prAktanaM jalajJAnaM pramANam kamalaparimalAdyanyathAnupapatteriti / paratra ca svataeva prAmANyAvadhAraNAt nAnavasthAdausthyAvasthA / anumAne tu sarvatrApi sarvathApi nirastasamastavyabhicArAreke svataeva prAmANyanizcayaH, avyabhicAriliGgasamudbhavAta, nahi liGgAkAraM jJAnaM liGgaM vinA, naca liGgaM liGginamRte itidik| asyaca pramANasya viSayaH sAmAnyavizeSAyanekAntAtmakaM vastu, anugataviziSTAkArapratItiviSayatvAt prAcInottarAkAraparityAgopAdAnAvasthAnasvarUpapariNatyArthakriyAsAmarthyaghaTanAcca / etena sAmAnyavizeSAdidharmAn dharmiNaH pRthagbhAvenAbhyupajaganvAMso yaugA apAstAH / kathaJcit vastunaH sAmAnyAdyAtmakatvAt / ekAntabhede vishessyvishessnnbhaavaanupptteH| karabharAsabhayoriva dharmadharmivyapadezAbhAvAnuSaktezca / dharmANAmapi ca pRthakpadArthAntaratvakalpane ekatraivArthe padArthAnantyaprasaGgaH, anantadharmakatvAt vastunaH / atyantAbhedopi dharmadharmiNoranyatarasyAsattvaprasaGgena nirAkRtaeva / evaM ca parasparasApekSasAmAnyavizeSAdyAtmA'rthaH pramANasya viSayo veditvyH| evaM sarvameva vastu vadravyakSetrakAlabhAvaiH sat , paradravyakSetrakAlabhAvaizvAsat veditavyam / sattvamAtrAbhyupagame pararUpeNApi sattvAnuSaGgaH / asattvamAtradarzane ca zUnyavAdApAtaH / evaM nityAnityatvAdayopi sarvavastusvabhAvAH pramANasiddhA jJeyAH / tatra sAmAnyaM dvidhA tiryagUrdhvatAbhedAt / tatra prativyakti samAna: pariNAmastiryaksAmAnyam, zabalazAvaleyAdipiNDeSu gotvaM yathA /
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH sopAnaH / pUrvAparapariNAma sAdhAraNaM dravyamUrdhvatA sAmAnyam, kaTakakaGkaNAdyanugAmikAJcanavat / vizeSopi dvirUpaH guNaH paryAyazca / guNaH sahabhAdharma:, yathAtmani vijJAnavyaktizaktyAdiH / paryAyastu kramabhAvI yathA tatraiva sukhaduHkhAdiriti / sarvapramANAnAM phalamajJAnanivRttiH / pAramparyeNa tu vakSyamANalakSaNasya kevalajJAnarUpapramANasyopekSA sarvatra mAdhyasthyaM phalam / zeSapramANAnAM punaH paramparaM hAnopAdAnopekSAdhIH / tayozca pramANaphalayoH kathaJcidbhedaH kathaJcidabhedazca jJeyaH / anyathA pramANaphalatvAnupapatteH / naca pramANAd bhinnenopAdAnabuddhyAdinA vyavahitaphalenAnekAnta iti vAcyam, upAdAnabuddhyAderekapramAtRtAdAtmyena pramANAt kathaJcanAbhedasyApi siddheH / pramANatvena pariNemuSaeva AtmanaH phalarUpeNa pariNAmapratIteH / yaH pramimIte saevopAdatte jahAtyupekSate ceti sarvasaMvyavahAribhiraskhalitamanubhUte, itarathA ime pramANaphale sauve ete punaH parakIye ityevaM svaparayoH pramANaphalavyavasthAviplavApatteriti nopAdAnabuddhyAdau vyavahitepi phale pramANato'bhedasyApi siddhestena prakRtahetorvyabhicArakalaGkaH / nApyajJAnanivRttisvarUpeNa pramANAdabhinnena sAkSAtphalena vyabhi cAraH, tasyApi tataH kathaJcana bhedopapatteH / sAdhyasAdhanarUpeNa pramANaphalayorvyavasthAnAt / kiJca pramAturapi svaparavyavasitikriyAyAH kathaJcid bhedo draSTavyaH, kartuH kriyAyAzca sAdhyasAdhakarUpeNopalambhAt / karttA hi sAdhakaH svatatratvAt / kriyA ca sAdhyA karttRnirvarttyatvAt / naca kriyA kriyAvataH sakAzAdatyantaM bhinnaivAbhinnaiva vA pratiniyatakriyAkriyAvaMdbhAvabhaGgaprasaGgAditi / iti zrInyAyatIrthaprakaraNe pramANasAmAnyasvarUpopavarNanAtmakaH prathamaH sopAnaH // 1 //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ aham / uktalakSaNaM pramANaM dvividham / pratyakSaparokSabhedAt / tatra spaSTaM pratyakSam / spaSTatvaM punaranumAnAdyAdhikyena vizeSaprakAzanam , pramANAntarAnapekSatvaM vA / tad dvidhA pAramArthikaM saaNvyvhaarikNc| tatrendriyAdinarapekSyeNAtmamAtrApekSotpattikaM pAramArthikaM pratyakSam / tadapi dvibhedam ,vikalaM sakalaMceti / tatrAvadhimanaHparyAyau vikalam , asampUrNaviSayatvAt / sakalalokAlokAvabhAsasvabhAvaM punaH kevalajJAnaM sakalam / etaccAvaraNASTakaprakSayAdudeti / AvaraNaM punaH karmaiva, tasya ca virodhinA samyagdarzanAdinA pradhvaMsAt kevalasiddhiH / sUkSmAntaritadarArthAH kasyacit pratyakSAH prameyatvAt ghaTavat ityanumAnAt ttsiddhiH| apicAkAzAdau parimANAtizayeneva prajJAyA atizayenApyavazyaM kacit bhAvyaM vizrAntimatA / yatra ca niratizayaprajJAsiddhiH, saeva sarvajJaH / yattu sammatiTIkAyAM kevalajJAnasya prakRSTabhAvanAjanyatvoktistadabhyupagamavAdena draSTavyam / saca sarvajJo'rhanneva nirdoSatvAt / nacedamasiddham, pramANAvirodhivAktvena tatsiddheH / nacedamanupapannam, tadabhimatAnekAntatattvasya pramANenAbAdhAt / nacAyamIzvaro jagatsaSTivyavasAyI, kRtakRtyatvAt / niSprayojanapravRtteH prekSANAmanupapatteH / pratikSaNaM vipariNamamAnamapi jagad dravyArthato'nyAyeva / naca kavalabhojinaH kaivalyAnupapattiriti preryam / kavalAhArasya kaivalyenAvirodhAt / audArikazarIravato'vazyaM kSutsambhavAt, niSThitArthasya ca klezaparISahaprayojanAbhAvAt , nirmohatvenaiva gamanAdikriyAvat bhuktikriyAyAH kevalinobhAvAta, aparathA catustriMzadatizayAnupapattestIrthapatInAM durvAratvAcca / itthaM ca satyapi kevalajJAne audArikazarIravato vedanIyAdisAmagrIsambhavakavalAhAre na kazcidvAdhaH / etacca kevalajJAnaM puruSavat striyopi sAmagrIsamavadhAne sambhavat nAsambhavaM jJeyam naca sAmagrIsamadhAnamevAsambhavam , puruSavat tasyA api sambha
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sopaanH| vAt / naca hInabalatvenAmUSAM na tatsambhavaH,hInabalatvAsiddhaH kAzcanaivaMvidhA api hi striyaH zrUyante dRzyante ca, yAH puruSapariSaccetazcamatkAracaJcacAturyasattvAdimahAguNAH / evaM ca sabalapuruSavat sabalastrINAmapi nirbalastrIvat ca nirbalapuruSANAmapyupalambhAt ko'yaM nAma nyAyaH? puruSAeva muktiyogyA na nAryaH iti / avadhijJAnaM svAvaraNakSayopazamasamutthaM rUpidravyagocaraM bhavati / tacca dvidhA bhavapratyayaM guNapratyayaM ca / tatrAcaM suranArakANAm caramaM ca naratirazcAmiti / saMyamavizuddhinibandhanAt nijAvaraNakSayopazamAt samudbhUtaM manodravyaparyAyAlambanaM manaHparyAyajJAnam / RjuvipulamatibhedAca dvadhA / tatra bhedadvaye vizuddhapratipAtAbhyAM vizeSaH / Rjumatito hi vizuddhataraM vipulamatijJAnam / RjumatijJAnaM pratipatatyapi bhUyaH, vipulamatistu na jAtvevam / vizuddhikSetrasvAmiviSayakRtazcAvadhimana:paryAyayorbhedaH iti / armndahud. indriyAnindriyanimittamavagrahahAvAyadhAraNAbhizcaturvidhaM sAMvyavahArikam / idaM ca paramArthataH parokSam, indriyAdinimittatvAt anumAnavat / saMvyavahAratastu pratyakSamabhidhIyate / tatra sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANi pazcendriyANi / mano'ntaHkaraNamanindriyaM noindriyamityanarthAntaram / taca sarvArthagrahaNaM bhavati / paJcAnAM tu krameNa sparzarasagandhavarNazabdA arthaaH| tadgrahaNatvaM teSAM lakSaNam / tatra cakSurmanasI aprApyakAriNI, zeSANi prApyakArINi / tathAhi-cakSustAvad gatvA nArthenAbhisambadhyate, indriyatvAt sparzanAdivat / nApyarthasya taddezAgamanaM vAcyam, pratyakSavirodhAt / tathAcAprApyakAritvameva nyAyasaham / syAdetat nAyanA razmayo nayanAt nirgatyArtha gRhNanti tathAca ko doSaH ?; naivam , razmInAmasiddheH / nanu biDAlAdicakSuSo razmayaH pratyakSataH pratIyante iti cet na, yadi hi nAma tatra pratIyante'nyatra kimAyAtam ?; anyathA heni pItatvapratItau paTAdau suvarNatvasiddhiprasaGgaH, pratyakSabAdhobhayatrApi /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyatIrthaprakaraNam / kizca mArjArAdicakSuSorbhAsurarUpadarzanAdanyatrApi netre taijasatvaprasAdhanAyAM gavAdilocanayoH kAlimnaH naranArInetrayordhavalinazvopalabdheravizeSeNa pArthivatvamApyatvaM vA sAdhyatAm / yadica sparza - nAdau prApyakAritvadarzanAt cakSuSi tatprasAdhyeta tarhi hastAdInAM prAptAnAmevAnyAkarSakatvopalambhAt ayaskAntAdInAmapi tathA lohAkarSakatvaM kina sAdhyeta ? pramANavirodho'nyatrApi / kathaJca prAptArthaprakAzatve cakSuSA sphaTikAdyantaritArthagrahaNam aprApyakAritvepi kuDyAdivyavahitArthopalambhaH kathaM na ? iti cet ? yogyatAvirahAdeveti brUmaH / amumeva copAsituM bhavantopyarhantyeva / anyathA razmayo lokAntaM kuto na gacchanti / itiprazne kimuttaramanveSeran / tathAca cakSuraprAptArthaprakAzakam, atyAsannArthaprakAzakatvAt, yannaivaM tannaivaM yathA zravaNAdIti prayogasiddheH siddhizcakSuSo'prApyakAritayeti / evaM manopyaprApyakAri, viSayakRtAnugrahopaghAtAbhAvAt / vipayayAttu sparzanAdIndriyacatuSTayaM prApyakArIti / atra sparzane - ndriyeNaikendriyAH pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH sthAvarAH, sparzanarasanendriyAH kRmizaGkhazuktikAjalaukaHprabhRtayatrasAH, sparzanarasanaprANaistrIndriyAH pecikAkunthuzatapadIpipIlikApramukhAH, sparzanarasanaghrANanetraizcaturindriyAH bhramaramakSikAdaMzamazakAdayaH, sparzanarasanamrANanetra zrotraiH paJcendriyAH matsyoragapakSicatuSpadAstiryagyonijAH sarve ca nArakamAnuSadevA iti / etAni cendriyANi dvividhAni dravyabhAvabhedAt / tatra dravyendriyaM viziSTabAhyAbhyantarasaMsthAnavizeSazAlinaH pudgalAH / tathAhi zrotrAdiSu yaH karNazaSkulyAdiprabhRtirbAhyaH pudgalAnAM pracayaH, yazcAbhyantaraH kadambagola kAdyAkAraH, sa sarvospradhAnendriyatvAt dravyendriyamucyate / aprAdhAnyaMca vyApAravatyapi tasmin sannihitepi cAlokaprabhRtisahakArinikurambe bhAvendriyavyatirekeNa sparzAdyupalabdherabhAvAt / bhAvendriyamapi dvedhA /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sopaanH| labdhirupayogazca / tatra jJAnAvaraNakarmakSayopazamo labdhiH / sA hyAtmanaH svArthasaMvittau yogyatAmAdadhatI bhAvendriyatAM prApnoti / nahi tatrAyogyasya tadutpattirgaganavaditi svArthasaMvidyogyataiva labdhIndriyam / upayogasvabhAvaM punaH svArthasaMvidi vyApArAtmakam, nahyavyApRta AtmA sparzAdiprakAzakaH, suSuptAdInAmapi prakAzakatvaprasakteriti dvividhametat pradhAnendriyatvAt bhAvendriyamucyate / sAGkhyAstu vacanAdAnaviharaNotsargAnandagrahaNAni vAkpANipAdapAyUpasthalakSaNAnyanyAnyapIndriyANi prAhuH, naitat sAdhu, jJAnahetUnAmevendriyatvenAdhikArAt / ceSTAvizeSanimittatvenendriyatvakalpane ceSTAvizeSANAmaniyatatvenendriyANAM prtiniytsngkhyaavyvsthaanupptteH| ye tu arthAlokAvapi cakSujhene kAraNatvenAhuH / nAmI subhASitAraH / jJAnasAkSAtkAraNIbhavituM tayoranarhatvAt / marumarIcikAdau jalAbhAvepi jalajJAnasya vRSadaMzAdInAmAlokavirahepi ca sUcibhedyatamazcayapradezasthavastubodhasya darzanAt / nAto jnyaansyaarthaalokaapekssaaniymH| aniyataM ca sAdhakatamaM kutaH / naca prakAzanIyAdAdAtmalAbha eva jJAnasya prakAzakatvaM nyAyyam / prakAzanIyAdarthAdAtmAnamalebhAnasyApi pradIpasya prakAzakatvasiddheH / janakasyaiva ca grAhyatvAGgIkAre kutaH smRtiH pramANaM syAt ? tasyA arthajanyatvAbhAvAt / janakAni cendriyANi kathaM grAhyANi na syuH? kutazca khasaMvedanasya grAhakatvamupapAdakaM syAt ? tasya hi svarUpameva grAhyam, naca tena tadutpAdaH, svAtmani kriyAvirodhAt / tasmAt svasAmagrIprabhavayoH ghaTapradIpayorivArthajJAnayoH prakAzyaprakAzakabhAvopapatteH na jJAnakAraNamarthaH / arthAjanyatvepi ca jJAnasya pratiniyatakarmavyavasthA''varaNakSayopazamalakSaNayA yogyatayaiva sUpapAdA / tadutpattAvapi ca yogyatAvazyameSTavyA, anyathA'zeSArthasAnidhyepi kutazcanaivArthAt kasyacideva jJAnasya janmeti kautaskuto vibhAgaH ? / tadAkAratA tu tAvadAkArasaGkrAntyAnupapannA, arthasya nirAkAratvapra nyAya02
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 nyAyatIrthaprakaraNam / saGgAt, jJAnasya sAkAratvApattezca / arthena ca rmUrtenAmUrttasya jJAnasya kIeat sAzItyarthavizeSagrahaNapariNAma eva sopeyeti / atha sAMvyavahArikapratyakSaprakAra bhUtAvagrahAdicatuSke avagrahastAvat indriyArthayoge sattAmAtrAlocanAnantaramavAntarajAtiviziSTArthagrahaNaM draSTavyaH / avagRhItArthavizeSAkAGkSaNamIhA / IhitavizeSanirNayo'vAyaH / sa eva dRDhatamAvasthApanno dhAraNA / saMzayapUrvakatvAt IhAyAH saMzayAdbhedaH / darzanAdInAM kathaJcanAbhedepi pariNAmavizeSAt vyapadezabhedaH / krameNApyutpAdukAnAmamISAM kacit kramAnupalakSaNamAzutpAdAta utpalapatrazatavyatibhedakramavaditi // iti zrInyAyatIrthaprakaraNe pratyakSasvarUpanirUpaNAtmako dvitIyaH sopAnaH // 2 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ aham / uktaM pratyakSam / atha parokSaM vakSyAmaH / aspaSTaM parokSam / uktalakSaNaspaSTatvavirahitaM samyagjJAnaM parokSamityarthaH / tasya pazca prakArAH / smaraNam, pratyabhijJAnam, tarkaH, anumAnam, Agamazceti / tatra vAsanodbodhodbhavamanubhUtArthaviSayaM tadityAkAraM smaraNam / yathA tattIrthakarabimbamiti / nacedamapramANam, aprAmANyaprasAdhakanyAyAbhAvAt / pramANAntarasAdhAraNAvisaMvAditvasyAtrApi cakAsanAt / visaMvAditvenAprAmANye tathAbhUtasyAdhyakSAderapi ttprsnggH| abhUd vRSTiH, udeSyati zakaTam ityAdyatItAnAgataviSayAnumAnadarzanAt anarthajatvamapyaprAmANyahetutayopanyAsAnA bhrAntA eva / aprAmANyaM ca smRterabhimenAnAnAM sakalAnumAnocchedalakSaNo'bhizApo durnivAraH, tayA vyAraviSayIkAre tadutthAnAsambhavAt "liGgagrahaNasambandhasmaraNapUrvakamanumAnam" iti hi sarvapArSadam / anubhUtArthaviSayatvamAtreNAmuSya prAmANyAnabhyupagame tu anumAnAdhigatakRzAnugocarapratyakSamapi kutaH pramANaM syAta, asatyatIte'rthe pravarttamAnatvAttadaprAmANye pratyakSasthApi ttprsnggH| tadarthasyApi tatkAle'sattvAt / nirAkRSmahi cArthajanmAdi jJAnasya prAgeveti / anubhavasaraNasambhUtaM tiryagUrdhvatvasAmAnyAdiviSayaM saMkalanAtmakaM samyagjJAnaM pratyabhijJAnam / yathA sa evAyaM ghaTA, gosadRzo gavayaH, govilakSaNo mahiSaH, idamasAdalpaM mahatdUramAsannaM vetyAdi / sAdRzyaviSayamupamAnaM pramANamAtasthAnA vailakSaNyAdiviSayaM pramANAntaraM kathaM na kakSIkuryuH / evaM ca vilIyeta prmaannniymvyvsthaa| nanu taditi smaraNam, idamiti pratyakSam, iti dve eva jJAne, na tAbhyAmanyat pratyabhijJAnAkhyaM pramANamastIti tana, uktajJAnayugalena pratyabhijJAnaviSayasyAzakyagrahaNatvAt / pUrvoparAkAraikadhurINaM hi dravyaM prtybhijnyaanvissyH| na khalu saraNamevAtIta
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ nyAyatIrthaprakaraNam / vartamAnavivarttavarti dravyamalaM saGkalayitum, tasyAtItavivarttamAtragocaratvAt / nApi darzanam, tasya vartamAnamAtraparyAyaviSayatvAt / tasmAt atItavartamAnakAlasaGkalitaikyasAdRzyAdiviSayAvalambanatvenAnubhautikaM saMvedanaM pratyabhijJAnapadArthovazyameSitavyam / viSayabhede pramANabhedaniyamAt / yattu pratyakSamevedamityAhuH, tanna, pratyakSasya sannihitavArttamAnikArthaviSayatvAt / smaraNasahakRtamindriyaM tadekatvaviSayaM pratyakSamupajanayatItyapyasAdhu, pratyakSasya smRtinirapekSatvAt , itarathA parvate citrabhAnupratyayasyApi vyAptismaraNAdisApekSamanasaivopapannatve'numAnamAtrocchedApatteH / apica sambhavatyapi sahakArisahasrasamavadhAne na sambhavatyaviSaye pravRttiH, aviSayazcendriyANAM pUrvottarAvasthAvyApyekatvAdi, nAtaH smaraNasAhAyyepi tAdRzaM jJAnamutpAdayituM zakyurindriyANi / aJjanAdisAhAyakepi cakSurvyavahitamapi rUpameva gRhNAti natu svAviSayaM gandhAdIti viSayavizeSadvAreNa pramANavizeSavyavasthApanAt uktalakSaNaikatvAdiviSayagrahopayikaM pramANAntaramavazyameSitavyam tadeva ca pratyabhijJAnamiti / vyAptijJAnaM tarkaH / tatra sAdhyasAdhanayorgamyagamakabhAvaprayojako vyabhicAragandhamasAsahiH sambandhavizeSo'vinAbhAvo vyAptiriSyate / etatprabhAvamahimnA ca dhUmadhvajaM gamayitumadhISTe dhUmaH / tasyAzcAnyathAnupapattirUpAyA vyApteH pramitau sAdhakatamaM jJAnaM tarkaH iti Uha iti cocyte| ayaM ca tarkaH sakaladezakAlopasaMhAreNa vyAptiM viSayIkaroti, yathA yAvAn kazcit dhUmaH sa sarvaH satyevAgnau bhavati, tasinnasatyasau na bhavatyeveti / pratyakSaya sannihita eva deze sambandhaprakAzanAt na vyAptigamakatvam, sarvopasaMhAravatI hi vyaaptiH| pratyakSapRSTabhAvivikalpenApyazakya eva vyAptigrahaH, nirvikalpena vyAptehItumazakyatvAt / nirvikalpagRhItArthaviSayo hi vikalpaH / nirvikalpaviSayAnapekSo'rthAntaragocaro vikalpa iti cet ? tIsau pramANam ? omiti cet ? prtykssaanumaanaatiriktprmaannaabhyupgmprsnggH| apa
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sopaanH| mANAttu tato vyAptigrahazraddhA SaNDAttanayadohada eveti / tathA tarkaH pramANaM pramANaviSayaparizodhakatvAt, anumAnAdivat / yastu naivaM nAsAvevam ? yathA mithyAjJAnaM prameyovArthaH / tathA tarkaH pramANaM pramANAnugrAhakatvAt yathA pravacanAnugrAhi pratyakSAdIti siddhastarkaH pramANamiti / vAcyavAcakabhAvAvagamepi takasyaiva prabhutA tasyaiva sakalazabdArthagocaratvAt iti / Ahme - sAdhanAt sAdhyavijJAnamanumAnam / tad dvedhA svArtha parArtha ca / tatra hetugrahaNasambandhasmaraNakAraNakaM sAdhyavijJAnaM svArtham / yathAgRhItadhUmasya smRtapratibandhasya 'parvato vahnimAn' iti jJAnam / atra hetugrahaNasambandhasmaraNayoH samuditayoreva kAraNatvaM jJeyam, aparathA vismRtApratipannapratibandhasyAgRhItasAdhanasya ca kasyacidanumAnodayApatteH / nizcitAnyathAnupapattyekalakSaNaM sAdhanam, natu trilakSaNakaM paJcalakSaNakaM vA / tathAhi-bauddhAstAvat trilakSaNaM sAdhanamAhuH pakSadharmatvam , sapakSe sattvam , vipakSAt vyAvRttiriti, pakSadhamatvAbhAve'siddhatvavyavacchedasya, sapakSa eva sattvAbhAve ca viruddhatvavyudAsasya, vipakSe'sattvaniyamAbhAve cAnaikAntikatvavyAsedhasyAsambhavenAnumitivyavasthAnupapatteriti / tadetadasAram / pakSadharmatvAbhAvapi 'zakaTamudeSyati kRttikodayAt 'upari savitA bhUmerAlokavattvAt' 'asti nabhazcandraH' paathshcndraadityaadynumaanoplbdheH| pakSadharmatvAbhAve prAsAda eSa dhavalaH kAkasya kAlimna ityAderapi gamakatvaprasaGga iti na vaktavyam, avinAbhAvasyaiva gamakatvenAbhipretatvAt / na cAtrAvinAbhAva udbhAsate, nahi dhavalimyeva prAsAdasya zyAmikA kAkIyopapattimatItyasti niyamaH / nacAvinAbhAvI kazcana viruddho vA vyabhicArI vA'siddho vA kApi kadApi dRSTacaraH, tathAcAhetuvyAvRttaM sakalahetvanugataM nirNItAvinAbhAvamevaikaM lakSaNaM sAdhanasya yuktamutpazyAmaH / evamuktarUpatrayI, abAdhitaviSayatvamasatpratipakSatvaM ceti pAzcarUpyamapi naiyAyikAbhimatamapahastitaM
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 nyAyatIrthaprakaraNam / bhavati / sa zyAmaH tatputratvAdityAdAvapi tadarzanAt tathAhitatpadArthagarbhasthamaitraputre hetusadbhAvaH, sapakSeSvapi zyAmatvena saMpratipaneSu dRzyamAneSu paJcasu maitraputreSu maitraputratvasadbhAvaH, azyAmebhyastadanyebhyo maitraputratvavyAvarttanAt vipakSAd vyAvRttirapyasti, viSayabAdhAvirahAt abAdhitaviSayatvamapyasti, pratikUlasamabalapramANAbhAvAt asatpratipakSatvamapyasti, na punarayaM hetubhAvena kasyApyabhyupagamaviSayaH / atha nAtra vipakSAd vyAvRttinizcitA'sti, nahi zyAmatvAsatve tatputratvenAvazyanivarttanIyamityatrAsti pramANamiti cet ? hanta ? tAmmevAnyathAnupapattimupAsIno'bhUH / anaupAdhikasambandhasya vyAptitvamUcivAMso yaugA api prakRte zAkAdyAhArapariNAmarUpopAdhyudbhAvanena tatputratve vipakSAsattvasambhavAbhAvamAvedayantaH paramArthato nizcitAnyathAnupapattimeva pratyapatsata / upAdhizca sAdhyena samavyAptikaH sAdhanAvyApaka ucyate / na cAtrAnaupAdhikasambandhe sati kizcidavaziSyate yadapohAya zeSalakSaNotkIrtanaM kIrtaye syAt / evaM sapakSasattvamapyanaupayikameva, sattvAderapi gamakatvApatteH / kevalAnvayi-kevalavyatireki-anvayavyatireki ceti tridhA sAdhanaM lepivAMsaH kaNabhakSAntiSadaH anvayavyatirekiNyeva pAzcarUpyamupayanti na punaH zeSayoH, kevalAnvayini vipakSAsattvAsattvAt, kevalavyatirekiNi ca sapakSasattvAsambhavAt cAtUrUpyameva / kutazcAtaH sarvahetvanuSaktaM lakSaNaM nirdiSTaM syAt / abAdhitaviSayatvamapi avinAbhAvitvavyApakameva, avinAbhAvisthale bAdhitaviSayatvAnavakAzAt / evamasatpratipakSatvakalpanamapyanucitameva / uktenaiva siddheH| uktaM hi anyathAnupapannatvaM yatra tatra trayeNa kim / nAnyathAnupapannatvaM yatra tatra trayeNa kim // 1 // anyathAnupapannatvaM yatra kiM tatra paJcabhiH / nAnyathAnupapannatvaM yatra kiM tatra paJcabhiH // 2 // iti //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 tRtIyaH sopaanH| tadetat sAdhanaM dvividham / upalabdhyanupalabdhibhyAM bhidyamAnatvAt / tatropalabdhirvidhiniSedhayoH siddhinibandhanam anupalabdhizca / tatra vidhiH sadaMzaH, niSedho'sadaMzaH / sa ca caturdhA prAgabhAvaH, pradhvaMsAbhAvaH, anyonyAbhAvaH, atyantAbhAvazceti / tatra yanivRttAveva kAryasamutpAdaH so'sya prAgabhAvaH, yathA mRtpiNDanivRttAveva samudbhavato ghaTasya mRtpiNDaH / yadutpAde kAryasya niyamena vipAdaH so'sya pradhvaMsAbhAvaH, yathA kapAlakadambakotpAde niyamato vipAdadazAmAyAtaH kumbhasya kapAlakadambakam / svarUpAntarAt svarUpavyavacchedo'nyonyAbhAvaH, yathA paTavabhAvAt ghttsvbhaavvyaavRttiH| kAlatrayApekSiNI tAdAtmyapariNAmanivRttiratyantAbhAvaH, yathA cetanAcetanayoriti / athopalabdhirdvividhA aviruddhopalabdhiviruddhopalabdhizca / tatrAviruddhopalabdhirvidhisiddhau poDhA / sAdhyenAviruddhAnAM vyApyakAryakAraNapUrvottarasahacarANAmupalabdhiH / nanu prasiddhepi kAryakAraNabhAve kAryameva kAraNasya gamakam, tasyaiva tenAvinAbhAvAt na punaH kAraNaM kAryasya,tadabhAvAt iti cena, kAryAvinAbhAvitvena nirNItasyAnumAnakAlaprAptasya chatrAdeviziSkAraNasya chAyAdikAryAnumApakatvena suprasiddheH / na ca pUrvottarakAlavartinostAdAtmyam, tadutpattiA / kAlavyavadhAne tdnuplmbhaat| prayogazca yadyakAle anantaraM vA nAsti, na tasya tena tAdAtmyaM tadutpattivA / yathA bhAvizaGkhacakravartikAle'sato rAvaNAdeH / nAsti ca zakaTodayAdikAle'nantaraM vA kRttikodayAdIti / tAdAtmyaM ca samasamayasyaiva kRtakatvAnityatvAdeH pratipannam / agnidhUmAdezvAnyonyamavyavahitasyaiva tadutpattiH, na punarvyavahitakAlasya, atiprskteH| evaM sahacAriNorapi, parasparasvarUpaparihAreNAvasthAnAt sahotpAdAceti / tatra vyApyo hetuH zabdaH pariNAmI kRtakatvAt / vRkSo'yaM ziMzapAtvAt / svabhAvAheturapyayameva veditavyaH / parvato vahnimAn dhUmAt iti kAryahetuH / kAraNaM yathA-bhAvinI vRSTiH viziSTameghasya
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 nyAyatIrthaprakaraNam / tathaivopapatteH / pUrvacaraM yathA-zakaTamudeSyati kRttikodayAt / uttaracaraM yathA-prAgudagAd bharaNiH kRttikodayAt / sahacaraM yathAmAtuliGgaM rUpavat rasAt iti / pratiSedhyena yad viruddhaM tatsambandhinAM vyApyAdInAmupalabdhiH pratiSedhe sAdhye poDhA / nAstyatra zItasparza auSNyAt iti pratiSedhyaviruddhAnalasvarUpamauSNyaM pratiSedhyaviruddhavyApyahetuH / nAstyatra zItasparzaH dhUmAt , nAsmin zarIriNi sukhaM hRdayazalyAt iti krameNa pratiSedhyaviruddhasyAgneH duHkhasya ca kArya kAraNaM ca hetuH / viruddhapUrvacaraM yathA-nodeSyati muhUrtAnte zakaTam , revatyudayAt , zakaTodayaviruddho hyazvinyudayastatpUrvacaro revatyudayaH / viruddhottaracaraM yathA-nodagAd bharaNirmuhUrtAt pUrvam, puSpodayAta, bharaNyudayaviruddho hi punarvasUdayaH taduttaracaraH puSyodayaH / viruddhasahacaraM yathA-nAstyatra bhittau parabhAgAbhAvaH, arvAgbhAgAta, parabhAgAbhAvena hi viruddhastatsahabhAvaH, tatsahacarovAgbhAga iti / nAstyeva sarvathaikAntaH anekAntasyopalabdheritikhabhAvaviruddhopalabdhitaH punaH saptadhApi viruddhopalabdhirveditavyA / anupalabdhirapi dvidhA, aviruddhAnupalabdhiH, viruddhaanuplbdhishc| tatra pratiSedhyenAviruddhAnAM svabhAvavyApakakAryakAraNapUrvottarasahacarANAmanupalabdhiH pratiSedhe sAdhye saptadhA / tatra svabhAvAnupalabdhiryathAnAstyatra bhUtale ghaTaH, upalabdhilakSaNaprAptasya ttsvbhaavsthaanuplbdheH| vyApakAnupalabdhiyathA-nAstyatra rasAlaH, vRkSAnupalabdheH / kAyoMnupalabdhiryathA-nAstyatrApratihatasAmaoNgniH, dhUmAnupalabdheH / nAstyatra dhUmo'naggeriti kAraNAnupalabdhiH / na bhAvi muhUrtAnte zakaTam kRttikodayAnupalabdheriti pUrvacarAnupalabdhiH / nodagamad bharaNirmuhUrtAprAka, tata evetyuttaracarAnupalabdhiH / nAstyatra samatulAyAmunnAmo nAmAnupalabdheriti sahacarAnupalabdhiriti / vidheyena viruddhAnAM kAryakAraNasvabhAvavyApakasahacarANAmanupalabdhiH vidhipratipattau paJcadhA / tatra viruddhakAryAnupalambho yathA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sopaanH| astyatra dehini vyAdhivizeSaH, nirAmayaceSTAnupalabdheH / atrAmayo vyAdhiH, tena viruddhastadabhAvaH, tatkAryA viziSTaceSTA, tasyA anupalambhaH / viruddhakAraNAnupalambho yathA astyasya prANino duHkhamiSTasaMyogAbhAvAt / atra duHkhavirodhisukhakAraNAbhAvo hetuH / viruddhasvabhAvAnupalabdhiryathA vastujAtamanekAntAtmakamekAntasvabhAvAnupalabdheH / astyatra chAyA auSNyApratIteriti, atra vidheyacchAyAvirodhitApavyApakauSNyAnupalambhaH / astyasya mithyAjJAnaM samyagdarzanAdarzanAt, atra vidheyamithyAjJAnavirodhisamyagjJAnasahacarasamyagdarzanAnupalambho heturiti / __ abAdhitAbhimatAnadhigataM sAdhyam / abAdhitatvena vahiranuSNa ityAdipratyakSAdibAdharahitatvam, abhimatatvena skhasiddhAntaviruddhatvarahitatvam , anadhigatatvenAnizcitatvaM ca labhyate / kathAyAM sandigdhasyaiva sAdhyasya sAdhanaM yuktamiti na samyak, viparyastAvyutpannayorapi parapakSadidRkSAdinA kathAyAmupasarpaNasambhavena saMzayanirAsArthamiva viparyayAnadhyavasAyavyudAsArthamapi prayogasambhavAt / pitrAdinA viparyastAvyutpannaputrAdeH zikSApradAnAcca / na cedevaM jigISukathAyAmanumAnaprayoga eva na syAt , tasya sAbhimAnatvena viparyastatvAt / abAdhitamiti vizeSaNaM vAdiprativAdyubhayApekSayA, dvayoH pramANenAbAdhitasya kathAyAM sAdhyatvAt / abhimataM tu vAdyapekSayaiva, vaktureva svAbhipretArthapratipAdanAyecchAsambhavAt / atra vyAptigrahaNApekSayA sAdhyaM dharma eva, itarathA vyAptyanupapatteH / nahi yatra yatra dhUmastatra tatrAgnerivA'gnimato bhUdharAderanuvRttirasti / AnumAnikapratipattyavasarApekSayA tu pakSAparaparyAyastadviziSTaH prasiddho dharmI / itthaM ca svArthAnumAnasya trINyaGgAni sAdhyaM sAdhanaM dharmI ca / tatra sAdhyaM gamyatvena, sAdhanaM gamakatvena, dharmI punaH sAdhyadharmAdhAratvena, AdhAravizeSaniSThatayA sAdhyasiddheranumAnaprayojanatvAt / dharmamAtrasya tu vyAptinizcayakAla eva siddheH, yatra yatra dhUmastatra tatrAnala iti / athavA pakSo heturityaGgadvayaM tatra, sAdhyadha nyAya03
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyatIrthaprakaraNam / maviziSTadharmiNaH pakSatvAt iti dharmadharmibhedAbhedavivakSayA pakSadvayaM draSTavyam / dharmiNaH prasiddhizca pramANAt vikalpAt ubhayato vA / tatra parvato vahnimAnityatra pramANaprasiddho dharmI prvtH| asti sarvajJaH, nAsti zazaviSANamityAdiSu sarvajJAdi vikalpaprasiddho dharmI / zabdaH pariNAmItyatra zabda ubhayaprasiddho dharmI, sa hi vattemAnaH pratyakSagamyaH, bhUto bhAvI ca vikalpagamyaH / sa sarvopi dharmIti pramANavikalpaprasiddhatvam / tatra ca pramANobhayaprasiddhayoH dharmiNoH sAdhye kaamcaarH| vikalpaprasiddhe tu dharmiNi sattetare sAdhye iti / hetuprayogAt parokSArthasamyanirNayaH parArthamanumAnam / hetustUpacArAt / upacArazcAtra kAraNe kAryasya, pratipAdyagataM yajjJAnaM tasya kAraNaM hetuvacanam / kArye kAraNopacAro vaa| pratipAdakagataM hi yadanumAnaM tasya kAryaM tadvacanam / sAdhyasya pratiniyatadharmisambandhitAprasiddhaye hetorupasaMhAravacanamiva pakSaprayogopyavazyameSitavyaH / trividhaM sAdhanamabhidhAyaiva tatsamarthanaM kurvANaH ko nAma nAGgIkuryAt pakSaprayogam ? / anumAnavat pratyakSamapi parArthaM bhavati / tathAhi pratyakSaparicchannArthAbhidhAyi vacanaM parArtha pratyakSam, parapra. tyakSahetutvAt / yathA pazya pura eSa kalazaH iti / idaM caupacArika pratyakSam / tathA vAkyAdeva tadviSayamudayat pratyakSaM tu tAtvikaM parArtham / ayaM ca heturvidhA / tathopapattyanyathAnupapattibhedAt / yathA parvato vahnimAn dhRmasyAnyathAnupapatteH, dhUmasya tathaivopapaterveti / atra ca tAtparyasAmyAdekatara eva hetuprayogaH prayoktavyaH / evaM ca pakSasAdhanaprayogalakSaNamavayavadvayameva parapratipattyajam, na dRSTAntAdivacanam / yattu sUtram 'pratijJAhetUdAharaNopanayanigamanAnyavayavAH' iti, tatrodAharaNAdInAM na parapratipattiprabhutvam, tatra pakSahetuvacanayoreva vyaapaaroplbdheH| na ca hetoranyathAnupapattinirNItaye, todeva ttsiddheH| niyataikavizeSasvabhAve ca dRSTAnte sAkalyena vyAprayogato vipratipattau tadantarApekSAyAmanavasthAnasa
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 tRtIyaH sopaanH| mavatAro duruddhrH| nApyavinAbhAvasmRtaye, pratipanna pratibandhasya vyutpanamateH pakSahetupradarzanenaiva ttprsiddheH| antarvyAptyA hetoH sAdhyapratyAyane zaktAvazaktau ca bahiyApyudbhAvanaM vyartham / matputro'yaM bahirvakti evaMvarUpasvarAnyathAnupapatteH ityAderbahivyAzyabhAvepi gamakatvasya, sa zyAmastattanayatvAt ityatra tadbhAvepyagamakatvakhopalabdheH / pakSIkRta eva viSaye sAdhanasya sAdhyena vyAptiranta AptiH, anyatra tu bahirvyAptiH / yathAnekAntAtmakaM vastu sattvasya tathaivopapatteH / animAneSa dezaH dhUmAt, ya evaM sa evaM yathA pAkasthAnamiti / nopanayanigamanayorapi parapratipattau sAmarthyam, pakSahetuprayogAdeva tasyAH sadbhAvAt / samarthanameva parapatipatyaGgamAstAm / tadantareNa dRSTAntAdiprayogepi tadasambhavAt / mandamatIMstu vyutpAdayitumudAharaNopanayanigamanAnyapi prayojyAni / pratibandhapratipattipradezo dRSTAntaH / sa dvedhA sAdharmyato vaidhayaMtazca / yatra sAdhanadhamasattAyAmavazyaM sAdhyadharmasattA prakAzyate, sa saadhrmydRssttaantH| yathA yatra yatra dhUmaH tatra tatrAgniH yathA mahAnasaH / yatra ca sAdhyAbhAve sAdhanasyAvazyamabhAvaH prakAzyate, sa vaidhaya'dRSTAnta:, yathA'jyabhAve na bhavatyeva dhUmaH yathA jalAzaye / tathAbhUtadRSTAntanirdeza udAharaNam / dRSTAntadvaividhyAt udAharaNamapi dvidhA dhyeyam / hetoH sAdhyadharmiNyupasaMhAra upanayaH / yathA-dhUmazcAtra pradeze / sAdhyadharmasya punastatropasaMhAro nigamanam / yathA tasAdamiratra / ete pazcApi pratijJAdayaH avayavasaMjJayocyante / tathAhi-pakSaprayogaH pratijJA / sAdhanasa tu hetuH / evamudAharaNAdi prAgvaditi // iti zrInyAyatIrthaprakaraNe smaraNapratyabhijJAtarkAnumAnopadezAtmA tRtIyaH sopAnaH // 3 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ aham / athaagmH| AptavacanAdAvirbhUtamarthasaMvedanamAgamaH / upacArAdAtavacanaM ca / na ca vyAptigrahabalenArthapratipAdakatvAt dhUmavadasyAnumAne'ntarbhAvaH, kUTAkUTakArSApaNanirUpaNapravaNapratyakSavadabhyAsadazAyAM vyAptigrahanairapekSyeNaivAsArthabodhakatvAt / yathAsthitArthaparijJAnapUrvakahitopadezapravaNa AptaH / varNapadavAkyAtmakaM vacanam / varNo'. kArAdiH paugalikA, na punarAkAzaguNaH, pratyakSatvavirodhAt / padaM saGketavat / anyonyApekSANAM padAnAM samudAyo vAkyaM / svAbhAvikasAmarthyasamayAbhyAM cArthabodhaM zabdo vidhatte / tassa cArthAvabodhakatvaM pradIpavat svAbhAvikam / yathArthAyathArthatve punaH purupaguNadUSaNe anusarataH / ayaM ca zabdo vidhipratiSedhAbhyAM svArthamabhidadhAnaH sptbhnggiimnuvrjti| tathaiva paripUrNArthaprApakatvalakSaNatA. vikaprAmANyanirvAhAt / kacidekabhaGgadarzanepi vyutpannadhiyAmitarabhaGgAkSepadhrauvyAt / yatra tu ghaTostItyAdilokavAkye saptabhaGgIsparzazUnyatA, tatrArthaprApakatvamAtreNa lokApekSayA prAmANyepi tattvato na prAmANyamiti / atha saptabhaGgI procyate / ekatra vastuni ekaikadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayoH samastayozca vidhiniSedhayoH kalpanayA syAtkArAGkitaH saptadhA vAkprayogaH saptabhaGgI / iyaM ca saptabhaGgI vastuni pratiparyAyaM saptavidhadharmANAM sambhavAt saptavidhasaMzayotthApitasaptavidhajijJAsAmUlasaptavidhapraznAnurodhAdupapadyate / tatra sthAdastyeva ghaTaH iti prAdhAnyena vidhikalpanayA prathamo bhaGgaH / syAt kathaJcit khadravyakSetrakAlabhAvApekSayeti / evaM sthAnAstyeva ghaTaH iti prAdhAnyena niSedhakalpanayA dvitIyo bhaGgaH / nacAsattvaM kAlpanikam , sattvavattasya khAtavyeNAnubhavAt / anyathA vipakSAsatvasya tAttvikassAbhAvena hetosvarUpyavyAghAtApatteH / sAdastyeva smAnAstyeva ghaTaH iti prAdhAnyena kramikavidhiniSedhakalpanayA
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sopaanH| tRtiiyH| syAdavaktavyameveti yugapatprAdhAnyena vidhiniSedhakalpanayA turIyaH / ekena padenobhayorvaktumazakyatvAt / zatzAnacau sat ityAdau sAGketikapadenApi krameNArthadvayAvabodhanAt / anyataratvAdinA kathazcidubhayabodhanepi prAtikhikarUpeNaikapadAdubhayabodhasya brahmaNApi durupapAdatvAt / sAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhikalpanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca pnycmH| sthAnAstyeva sAdavaktavyameveti niSedhakalpanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca SaSThaH / syAdastyeva sthAnAstyeva syAdavaktavyameveti kramato vidhiniSedhakalpanayA yugapavidhiniSedhakalpanayA ca saptamaH / iti seyaM saptabhaGgI pratibhaGgaM sakalAdezasabhAvA vikalAdezasvabhAvA ca / tatra pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdibhirabhedavRttiprAdhAnyAdabhedopacArAd vA yaugapadyena pratipAdakaM vacaH sklaadeshH| nayagocarIkRtasya vastudharmasya bhedavRttiprAdhAnyAt bhedopacAreNa vA krameNAbhidhAyakaM vAkyaM vikalAdezaH iti // ' iti zrInyAyatIrthaprakaraNe AgamapramANasvarUpapratipAdanAtmA caturthaH sopaanH||4||
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ aham / atha prmaannaabhaasH| yeSAM lakSaNaM nirdiSTaM tallakSaNarahitAstadvadAbhAsamAnAstadAbhAsA veditavyAH / pramANasAmAnyasvarUpahInAH jJAnAtmakasaMzayAdayaH, acetanAH sannikarSAdayazca prmaannaabhaasaaH| evamanAtmaprakAzakaM svamAtrAvabhAsakaM jJAnaM nirvikalpakaM ca pramANAbhAsaM jAnIta / tebhyaH svaparavyavasAyasyAnupapatteH / kevalamana:paryAyayostu viparyayaH kadApi na sambhavati, Ayasa smstaavrnnkssyodbhuuteH| antyasya saMyamavizuddhiprAdurbhUteH / avadhijJAnAbhAsaM vibhaGgAparaparyAyaM bhavatyeva / yathA zivAkhyarAjarSerasaGkhyAtadvIpasamudreSu saptadvIpasamudrajJAnam / ambudhareSu gandharvanagarajJAnam duHkhe sukhajJAnaM ca sAMvyavahArikapratyakSAbhAsam / ananubhUte'rthe taditijJAnaM smRtyAbhAsam / tulye padArthe sa evAyamiti, ekasiMzca tena tulya ityAdijJAnaM pratyabhijJAbhAsam / asatyAmapi vyAptau tadavabhAsastakaumAsaH, yathA-sa zyAmo maitraputratvAt ityatra yAvAn maitraputraH sa sarvaH zyAma iti / pakSAbhAsAdibhavaM jJAnamanumAnAbhAsam / tatra bAdhitAnabhimatAdhigatasAdhyadharmavizeSaNAstrayaH pakSAbhAsAH / tatra bAdhitasAdhyadharmavizeSaNaH pratyakSAnumAnAgamalokakhavacanAdibhiH sAdhyadharmasya bAdhanAd bahuvidhaH / tatrAdyo yathA-vahiranuSNa iti, eSA hi pratijJoSNatvagrAhyadhyakSeNa bAdhitA bhavati / zabdo'pariNAmIti tatpariNAmitvAnumAnena bAdhyate / jainena rajanIbhojanaM bhajanIyamiti cAgamena bAdhyate / naraziraHkapAlaM zuci, prANyaatvAt zaGkhazuktivaditi lokapratItyA bAdhyate / mAtA me vandhyA, nirantaramahaM maunItyAdi svavAcA bAdhyate / evaM saraNAdibAdhopi vijJeyaH / anabhimatasAdhyadharmavizeSaNo yathA syAdvAdinaH zAzvatika eva kalazAdirazAzvatika eva veti vadataH / adhigatasAdhyadharmavizeSaNo yathA AhetAn pratyavadhAraNavarja pareNa prayujya
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyathA paJcamaH sopaanH| mAnaH samasti jIva ityAdiH / asiddhaviruddhAnakAntikA hetvAbhAsAH / tatrApratIyamAnasvarUpo'siddhaH / svarUpApratItizcAjJAnAt sandehAd viparyayAda vA / sa dvidhA / ubhayAsiddho'nyatarAsiddhazca / Adyo yathA-pariNAmI zabdaH cAkSuSatvAt / dvitIyo yathA-acetanAstaravaH vijJAnendriyAyurnirodhalakSaNamaraNarAhityAt / vizeSyAsiddhAdayastu vAdyasiddhatvena vivakSyamANA vAdyasiddhAH prativAdyasiddhatvena vivakSyamANAzca prativAdyasiddhA iti asiddha evAntaHpAtinaH / AzrayAsiddhastu hetvAbhAsa eva na, samasti samastavastustomaM parijJAtA candroparAgAdijJAnAnyathAnupapatteH ityAdergamakatvopalambhAt / atra hyAzrayo dharmI vikalpaprasiddhaH, nAto'siddha AzrayaH / anyathA sarvajJadharmiNo'siddhirapi katham ? tadupapAdane hi vikalpasiddhimavazyamupAsIta / avazyaM ca prAmANikopi SaTatarkIparitarkakarkazazemuSIvizeSasaGkhyAvadvirAjirAjapariSadi kharaviSANamasti nAsti vA? iti sAkSepaM prasapaddodbhurakandhareNa kenApi pratyAhataH kizcidAlapet na punastUSNImeva tadAnIM puSNIyAt, aprakRtaM ca kimapi pralapan sanikAraM nissAryeta, prakRtabhASaNe tu vihAya vikalpasiddhadharmiNaM kA'nyA gatirAste ? iti cintanIyam / aprAmANike vastuni mUkavAvadakayoH kataraH zreyAn iti svayameva vimRzantu bhavanta iti cet ? nanu svoktasyaiva tAvad vivecane'vadadhIta bhavAn, mUkataiva zreyasIti ca pUtkaroti niSpramANake vastunIti vikalpasiddhaM dharmiNaM vidhAya mUkatAdharma ca vidadhAtItyAtmAnaM mA sa visaraH / evaM vyadhikaraNAsiddhopi na, jalacandrakRttikodayAdInAM nabhazcandrazakaTodayAdyanumApakatvadarzanAt / uvAca ca bhaTTopi pitrozca brAhmaNatvena putrabrAhmaNatA'numA / / sarvalokaprasiddhA na pakSadharmamapekSate // 1 // iti / / sAdhyAbhAvavyApyo heturviruddhaH, turaGgo'yaM viSANitvAt ityAdi / iti sAkSepaMlyAvadvirAmAmANikodane hi sAdhya
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyaaytiirthprkrnnm| sapakSasattvAsattve pakSavipakSavyApakAdistatprapaJcaH / anyathApyupapanno'naikAntikaH anyathApyupapannatvasya nirNayaH sandeho vA, ubhayathApyanaikAntikatvam / nirNaye yathA anityaH zabdaH prameyatvAt iti / sandehe yathA na vivAdApannaH puruSaH sarvajJo bhavitumarhati vaktRtvAt, vaktRtvaM hi vipakSe sarvajJe sandehAspadIbhUtam / evaM sa zyAmastatputratvAdityAdyapi / pakSasapakSavipakSavyApakAdistadantaHpAtI / akiJcitkarakAlAtItaprakaraNasamA uktAnatiriktAH / tatra aprayojako heturkishcitkrH| sa dvedhA siddhasAdhanA, baadhitvissyshc| tatrAdyo yathA zabdaH zrAvaNaH zabdatvAditi / atra ca zrAvaNatvaM zabde siddhameva / bAdhitaviSayastvanekadhA sa coktaprAyaH / etau dvAvapi kramato'dhigatasAdhyadharmavizeSaNapakSAbhAse bAdhitasAdhyadharmavizeSaNapakSAbhAse cAntaHpatataH / pratyakSAgamabAdhitadharmadharminirdezAnantaraprayukto hetuzca kAlAtItopi pUrvatrAntarbhUta eva / prakaraNasamastu bhavatyeva na, asiddha eva vAntargamanIya iti / sAdhamryeNa vaidha\Na cASTau dRSTAntAbhAsAH / tatra prathame saadhysaadhnobhyviklsndigdhsaadhysaadhnobhyaaprdrshitvipriitaanvyaaH| tatra sAdhyadharmasAdhanobhayavikalA zabde'pauruSeyatve sAdhye kamAt duHkhaparamANughaTA dRSTAntAH / rAgAdimAnayaM vaktRtvAt caitravaditi sandigdhasAdhyadharmA / maraNadharmAyaM rAgAi~maitravaditi sandigdhasAdhanadharmA / nAyaM sarvajJaH rAgAdermunivizeSavaditi sandigdhobhayadharmA / anityaH zabdaH kRtakatvAt ityapradarzitAnvayaH / tatraiva yadanityaM tatkRtakaM ghaTavaditi viparItAnvayaH / carame'siddhasAdhyasAdhanobhayasandigdhasAdhyasAdhanobhayApradarzitaviparItavyatirekAH / tatrAmUrtatvena zabdanityatve sAdhye paramANukarmAkAzAH krameNAsiddhasAdhyasAdhanobhayavyatirekAH rAgI vacanAdrathyApuruSavaditi sandigdhasAdhyavyatirekaH / maraNadharmAyaM rAgAt rathyApuruSavat iti sandigdhasAdhanavyatirekaH / kizcijjJoyaM rAgAt rathyApuruSavaditi sandigdhobhaya
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 NAmI zabdaH zabda iti kRtakathAmI kumbha iti paJcamaH sopaanH| vyatirekaH / anityaH zabdaH kRtakatvAdAkAzavadityapradarzitavyatirekaH / tatraiva yadakRtakaM tannityaM yathA khamiti viparItavyatireka iti| skhalakSaNAtikrameNopanayanigamanavacane tadAbhAsau / yathA pariNAmI zabdaH kRtakatvAt yaH kRtakaH sa pariNAmI yathA ghaTa ityatra pariNAmI ca zabda iti kRtakazca ghaTa iti ca / tatraiva prayoge tasAt kRtakaH zabda iti tasmAt pariNAmI kumbha iti ca / anAptavacanaprabhavaM jJAnamAgamAbhAsam yathA kUlaGkaSAyAH kUle santi modakarAzayaH dhAvata bAlAH / pratyakSamevaikaM pramANamityAdi saGkhyAnaM pramANasya saGkhyAbhAsam , pramANasaGkhyAbhyupagamazca pareSAm cArvAko hi samakSamekamanumAyuga bauddhavaizeSiko sAGkhyaH zAbdayutaM dvayaM tadupamAyuk cAkSapAdatrayam / sArthApatticatuSTayaM vadati tat mAnaM prabhAkRtpuna bhaTTaH sarvamabhAvayuk jinamate'dhyakSaM parokSaM dvayam // 1 // ityto'vseyH| sAmAnyameva vizeSa eva tad dvayaM vA svatatramityAdiH pramANasya vissyaabhaasH| abhinnameva bhinnameva vA pramANAt phalaM phalAbhAsamiti // iti zrInyAyatIrthaprakaraNe pramANAdyAbhAsakharUpanivedanAtmA paJcamaH sopAnaH // 5 // nyAya. 4
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ aham / uktaM pramANam / atha nayAvasaraH / pramANaparicchinnasyAnantadharmAtmakasya vastuna ekadezagrAhiNastaditarAMzApratikSepiNo'dhyavasAyavizeSA nayAH / pramANaikadezatvAccaiSAM pramANAjhedaH / yathA khalu samudraikadezo na samudraH, nApyasamudraH, tathA nayA api na pramANam, nApyapramANam / te ca dvedhA dravyArthikaparyAyArthikabhedAt / tatra prAdhAnyena dravyamAtragrAhI dravyArthikaH / prAdhAnyena paryAyamAtragrAhI paryAyArthikaH / tatra dravyArthikastredhA naigama-saGgraha-vyavahArabhedAt paryAyArthikazcaturdhA, RjusUtra-zabda-samabhirUlai-vambhUtabhedAt / tatra dharmadharmiNordharmayodharmiNozca pradhAnopasarjanabhAvena yad vivakSaNaM sa naikagamo naigamaH / yathA kSaNamekaM sukhI viSayAsakto jIvaH iti dharmadharmiNoH / scaitnymaatmniitidhrmyoH| vastu paryAyavad dravyamiti ca dhrminnoH| dharmadvayAdInAmaikAntikapArthakyAbhiprAyo naigamAbhAso durbhegamaH ityarthaH / yathA''tmani sattvacaitanye parasparamatyantaM pRthagbhUte ityAdiH / naiyAyika-vaizeSikadarzanaM cedam / sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saGgrahaH / sa ca paro'parazca / tatrAdyo:zeSavizeSeSvaudAsInyaM bhajamAnaH zuddhadravyaM snmaatrmbhimnvaanH| yathA vizvamekaM sadavizeSAt iti / sattAdvaitaM svIkurvANaH sakalavizeSAnnirAcakSANaH parasaGgrahAbhAsaH / yathA sattaiva tattvaM tataH pRthagbhUtAnAM vizeSANAmadarzanAt / etaccAdvaitavAdisAGkhyadarzanam / dravyatvAdInyavAntarasAmAnyAni manyamAnastavizeSeSu gajanimIlikAmavalambamAno'parasaGgrahaH yathA dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvadravyANAmaikyaM dravyatvAvizeSAt ityaadiH| dravyatvAdi pratijAnAnastadvizeSAniDhuvAnastadAbhAsaH yathA dravyatvameva tattvam , tato'rthAntarabhUtAnAM dravyANAmanupalabdherityAdiH / saGgraheNa gocarIkRtArthAnAM vidhipUrvakamavaharaNaM yenAbhisandhinA kriyate sa vyavahAraH / yathA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sopaanH| 27 yat sat tad dravyaM paryAyo vetyAdiH / yaH punarapAramArthikadravyaparyAyapravibhAgamabhipreti sa tadAbhAsaH / yathA cArvAkamatam / Rju vartamAnakSaNasthAyi paryAyamAnaM prAdhAnyataH sUtrayannadhyavasAyaRjumUtraH / yathA sukhavivartaH sampratyastItyAdiH / sarvathA dravyApalApI RjusUtrAbhAsaH / yathA tAthAgatamatam / kAlAdibhedena dhvanerarthabhedaM pratipadyamAnaH shbdH| kAlAdayazcAtra kaal-kaarklingg-sngkhyaa-purusso-psrgaaH| dravyarUpatayA punarabhedamasyopekSate / yathA-kAlabhede babhUva-bhaviSyati-bhavati sumeruriti / karotikriyate kumbha iti kArakabhede / taTastaTItaTamiti liGgabhede / dArA:kalatramiti saGkhyAbhede / ehi manye rathena yAsyasi nahi yAsyasi yAtaste piteti puruSabhede / santiSThate'vatiSThate ityupasargabhede / kAlAdibhedena dhvanerarthabhedameva samarthayamAnaH zabdAbhAsaH / yathA babhUva bhaviSyati bhavati sumerurityAdayo dhvanayo bhinnakAlAH bhinnamevArthamAcakSate bhinnakAlazabdatvAt, tAdRsiddhAnyazabdavadityAdiH paryAyazabdeSu niruktibhedena bhinnamarthaM samabhirohan samabhirUDhaH / zabdanayo hi paryAyabhedepyarthAbhedaM svIkurute, samabhirUDhastu paryAyabhede bhinnAnAnabhimanute abhedaM tvarthagataM paryAyazabdAnAmupekSate / yathA-indanAdindraH, zakanAcchakaH, pUrdAraNAtpurandara ityAdiSu / paryAyadhvanInAmarthanAnAtvamevAGgIkurvANaH smbhiruuddhaabhaasH| yathendraH zakraH purandara ityAdayaH zabdA bhinnArthI eva bhinnazabdatvAt karikuraGgaturaGgazabdavaditi / zabdAnAM svapravRttinimittabhUtakriyAviSTamartha vaacytvenaabhyupgcchnnevmbhuutH| samabhirUDhaH khalu satyAmasatyAM candanAdikriyAyAM vAsavAderathasyendrAdivyapadezamabhisandhatte kriyopalakSitasAmAnyasyaiva pravRttinimittatvAt / pazuvizeSasya gamanakriyAyAM satyAmasatyAM ca govyapadezavat , tathArUDheH sadbhAvAt / evambhUtaH punarindanAdikriyApariNatamevArtha tatkriyAkAle
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 nyAyatIrthaprakaraNam / indraadivypdeshbhaajmnggiikroti| na hi kshcidkriyaashbdo'syaasti| gorazva ityAdijAtizabdAnAmapi kriyAzabdatvAt , gacchatIti gauH, AzugAmitvAdazva iti / zuklo nIla ityAdiguNazabdA api kriyAzabdA eva / zucIbhAvAcchuklaH, nIlanAnnIla iti / devadatto yajJadatta ityAdi yadRcchAzabdA api kriyAzabdA eva / deva enaM deyAt, yajJa enaM deyAditi / saMyogi-samavAyidravyazabdA api kriyAzabdA eva / daNDossAstIti daNDI viSANaM bhavatyasyeti ca viSANItyasti kriyApradhAnatvAt / paJcatayI tu zabdAnAM pravRttiya'vahAramAtrAt iti / tathAcendanamanubhavannindraH zakanakriyApariNataH zakraH pUrdAraNapravRttaH purandara ityucyate / kriyAnAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipastu tadAbhAsaH / yathAviziSTaceSTAvihInaM ghaTavastu na ghaTapadavAcyam, ghaTazabdapravRttinimittabhUtakriyArAhityAt paTavadityAdiH / eSu cAdyAzcatvAro'rthapradhAnAH zeSAstu trayaH zabdapradhAnAH / atra pUrvaH pUrvo nayaH pracuragocaraH, paraH parastu parimitaviSayaH iti / nayavAkyamapi svaviSaye pravartamAnaM vidhipratidhAbhyAM saptabhaGgImanuvrajati / pramANasaptabhaGgIvadetadvicAraH karaNIyaH / nayasaptabhaGgIdhvapi pratibhaGgaM sAtkArasyaivakArasya ca prayogasadbhAvAt / tAsAM vikalAdezatvAdeva sakalAdezAtmikAyAH pramANasaptabhaGgyA vizeSavyavasthApanAt / vikalAdezasvabhAvA hi nayasaptabhaGgI, vastvaMzamAtraprarUpakatvAt / sakalAdezasvabhAvA tu pramANasaptabhaGgI, sampUrNavastukharUpaprajJApakatvAditi / pramANavadasya phalaM vyavasthApyam / pramAtA tu pratyakSAdimasiddhazcaitanyasvarUpaH pariNAmI ko sAkSAdbhoktA svadehaparimANaH pratikSetraM bhinnaH paugalikAdRSTavA~zca jIvaH / atra caitanyapariNAmitvotkIrtanena jaDakharUpaH kUTasthanitya AtmA yaugAbhimato vyapAcakre / kartA sAkSAdbhokteti yugalena kApila
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sopAnaH / 29 mataM parAcakre / svadehaparimANe cAtmani vaibhavAbhimAno yaugAnAmadhacakre / upAntyavizeSaNenAtmAdvaitamataM tirazcakre / carameNa punazcAaat nirAcakre / evambhUtasya jIvasya samyagjJAnakriyAbhyAM ghAtikarmacatuSkaprahANaprabhave kevalajJAne sati bhavopagrAhikarmacatuSkasaMkSayanibandhanaH sarvathA svarUpalAbhaH paramAnando jAgarttIti // iti zrInyAyatIrthaprakaraNe nayasvarUpanirUpaNarUpaH SaSThaH sopAnaH // 6 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ arham / sAmprataM pramANanayatavaM vyavasthApya tatprayogabhUmIbhUto vAdaH prodyate vijigISayA tattvanirNinISayA vA sAdhanadUSaNavadanaM vAdaH / jalpopyatraivAntargataH / vitaNDA tu kathaiva na / ayaM ca vAdaH savijigISuko vAdi-prativAdi - sabhya - sabhApatibhizcaturaGgaH / viparIto yaGgaH / kacit punaruyaGgaH / ayaM bhAvaH - vAdI tAvat vijigISuH tattvanirNinISuceti dvedhA / tatra tattvanirNinIpura pi svasmin paratra ceti dvidhA / paratra tattvanirNinIpurapi kSAyopazami kajJAnavAn kevalI ceti caturvidho vAdI / evameva prativAdyapi caturdhA / tatra prathame prathamatRtIyaturIyANAM caturaGga eva vAdaH, anyatamasyApyaGgasyAbhAve jayaparAjayavyavasthAdidausthyApatteH / dvitIyastu svAtmani tattvanirNinIpurna jigIpuM prati na vA svasmin tavanirNinIpuM prati prativAdI vAdI vA bhavitumarhati tasmAt dvitIye tRtIyasya dvyaGgaH / tatraiva turIyasya ca dvayaGga eva / tRtIye kSAyopazamikajJAnini prathamasya caturaGgaH / tatraiva dvitIyatRtIyayo - GgaH / caturthasya ca vyaGga eva / caturthepi prathamasya caturaGgaH / dvitIyatRtIyayostu vyaGga eva / kevalinostu vAda eva na / kacit dvitIyatRtIyayostRtIyatRtIyayorvA vyaGgopi vAdaH sambhavati, tathAhi-yadA tUttAmyatApi kSAyopazamikajJAninA na kathaJcit paratra - tvanirNayaH pAryate kartum, tadA tannirNayArthamubhAbhyAmapi sabhyAnA - mapekSA kriyate / kalahalAbhAdyabhiprAyAbhAvena sabhApatestu nApekSeti / pramANataH khapakSasthApana - pratipakSapratikSepau vAdiprativAdinoH karma, dvayamapi vidheyamiti bhAvaH / vAdiprativAdisiddhAntatacca nadISNatvadhAraNA - bAhuzrutya pratibhA kSAnti mAdhyasthyairubhayAbhimatAH sabhyAH /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH sopaanH| vAdiprativAdinoryathAyogaM vAdasthAnakakathAvizeSAGgIkAraNA'gravAdottaravAdanirdezaH sAdhakabAdhakoktiguNadoSAvadhAraNaM yathAvasaraM tattvaprakAzanena kathAviramaNaM yathAsambhavaM sabhAyAM kathAphalakathanaM ca sabhyAnAM karmANi / prajJAjJaizvaryakSamAmAdhyasthyasampannaH sabhApatiH / vAdisabhyAbhihitAvadhAraNa-kalahavyapohAdi ca sabhApateH karmeti / "bhakti-kSAnti-virakti-buddhi-ramaNIprANezvara nyAyadhI lipsu zrImunirAjacandravijayA'bhipreraNAd bhUrizaH / alpaM nirmitavAnidaM prakaraNaM zrInyAyatIrthAbhidhaM ___ dharmAcAryapadAmbuje paricaran zrInyAyatIrtho muniH" // 1 // iti zrInyAyavijayamuniviracite zrInyAyatIrthaprakaraNe vAdAtmakaH saptamaH sopAnaH // 7 // samAptaM cedaM prakaraNam AVARANAND
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ p ' paaknnneengkym S WU
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11101 FAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAY ||nimmlpbhaavto, bhuvaNuvayArappavINakaraNA je|| tavagaNagagaNe sUrA, jayaMtu te nemisUrIMdA // 1 // YYYYXXX ||jaintttvpriikssaa.|| prathamo vargaH
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sareekerkakkertenerkonkerkertented * // nimmalapabhAvavaMto, bhuvaNuvayArappavINakaraNA je|| tavagaNagagaNe sUrA, jayaMtu te nemisUrIdA // 1 // sarvatantrasvatantracAturvidhavizAradazrImattapogacchAcAryabhaTTArakazrIvijayanemisUrIzvaravineya siddhAntavAcaspati-nyAyavizArada-anuyogAcArya o hI zrI mahopAdhyAyazrIudayavijayagaNinA vinirmitaa|| ||jaintttvpriikssaa.|| Sstrokendrenkertendentertakertenderkanderkelendentenderkelenkertenderko tasyAcAyaM - prathamo vrgH|| rAjanagara (amadAvAda) sthanAgajIbhUdharAkhyarathyAnivAsi-ghevarIyAzAkhIya-hIrAcandratanujanujamanA dAsadravigasAhAyyena mudrayitvA jainagranthaprakAzakasabhAyAH kAryavAhakazA. vADIlAla-bApulAla-ityanena prAkAzyaM niitH|| prata 500. saM. 1983. sane 1917. mUlya 0-4-0. t
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzake chapAvavA vigerenAsarva hakka svAdhIna rAkhyA che. OM amadAvAda-zrI jaina eDavokeTa prInTIMga presamA zA. cImanalAla gokaLadAse chApyuM.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ * // grnthopodghaatH|| ||nndntunmaa praNatitatayo viitraagprmgurupdsrojyoH|| iha khalu vizvavalaye tAvadviditametadvijJAnakalAkalApavato vidvadvargasya pIvarabhAgadheyasya yadutAvidyAsantamasaikArNavIbhUte mohamahAzai ThUSavazanAnAnarttanavidhinartitabhUtasamudaye ruciratattvArucipApAnuparatikrodhamadanikRtiprabhRtisamparAyavargAntaHkaraNazaktyAdipAratantryAmarthaparamparAprAbalye. kalayatyapi kAle kalAvAkhaNDalAspadamakhaNDe medinIkhaNDe sattarkavikalpamaNDanasuzAstranipuNamedhAvimaNDalacamatkAra kAritayA hitAhitAlokalocanatayA pravidite bhavavAridhinimajjajantujAtayAnapAtre kanaka iva nikaSacchedatApakoTitritayasuparIkSite zrutimAtreNApi dveSijanajAtasyApi mukhamAvahati svataHpratiSThitatattvanikurambe kutIrthikopandhastakuhetuvrAtAzakyavAdhasvarUpe mudrAGkitarUpyaka iva syAnmudrAmudritatvena satyasvarUpe'smiJjinapraNItapravacane nAstyeva parIkSAhatvam / api ca na catasyAH parIkSAyA yadyapi paratIthikoparacitakuMyuktigirivibhedanavajreSu sammatitakAnekAntajayapatAkAsyAdvAdaranAkaratadavatArikApramANamImAMsAsyAdvAdamaJjarI nyAyAlokakhaNDakhAyAdikeSu pramANatarkagrantheSu tattvapratiSThitau kimapi kSuNNatvam / tathA'pyavAcInakuyuktivimalambhavipalabdhamanasAM manasvinAmupakArakAritayA nAsyA niSprayojanavArekAkaNopi // kizcAnekagranthasamayasamavAyasArasandoharUpatvenAdhyetRNAmanAyAsatastattadviSayakavyaktabodhavidhAyitayA saphalakhamevAsyA iti dik // ' praNayane cAsyAH siddhAntopaniSadvicArapArAvArapArINAnAM prauDhaparavAdivAraNavArAkAntaikAntavAdavAdamadamathanapazcAnanAnAM vividhaviSa
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ maviSayAzIviSaviSaviluptabhAvajIvanajantujAtajAGgalImantrAyanANAnAmanavayavidyAvidyAdharIlIlAvilAsasaphalIkRtajanInAmapArAsArasaMsArA. raNyavinirjigamiSunirupasargasanmArgamArgaNAbhiratabhavyajanabAtazaraNyAnA parahitakaraNaikArpitakaraNAnAM paropakArakarmakarmaThaziromaNInAM ba.thAbhyantarAnavaratasadAcaraNa caraNakaraNasaptatiyogayogakaraNatrikavizuddhitripathagApagApravAha nirghAtAntarakaluSakalmaSANAmakhilapakcanamAtRsamitiguptilatotkarapuSpAkarANAmanalpAbhISTakAntikAtyantikaphalapradAnakalpadrumANAmAtmahitAhitavivekayAthAtmyAvabodhapratipanthimohasantamasavidhvaMsataraNInAmazeSasattvArNavollAsenduvadanAnAM bharatabhUImabhUSaNAnAmameyaguNamaNimakarAkarAyamANAnAM sarvatantrasvatantrANAM pracaNDoiNDasaMsArArNavanimajjanakanivandhanamanovRttivazIkAramahAmantranikhilazrutaranArAdhanopacArasadAptAmamAveditAGgopAGgAdiyogaviyopavidyAdipIThapaJcakAyanuSThAnasamAcaraNagaNabhRdAdimahApuruSasamArAdhitazrImarimatrasamArAdhanAvAptagaNabhR padavIvibhUSitAnAmakhaNDamadinIviditajJAnopadezAdiprabhAvAtizayasaMsmAritAtItayugapradhAnAnAmanekapatyamAtyakoTIzvarebhyavargAdiparSadupAsitapAdAravindAnAM svapAdapAvanIkRtAvanivalayAnAM pratapatsAmrAjyAnAM sakalamUripurandarabhaTTArakazrItapogacchAcAryazrImadavijayanamisUripAdAnAM prasattireva paramakAraNaM mandamatemIdazasya // ito'valokyamAne viSayavibhAge pUrva tAvadetasyA vargassmin parIkSApAtanikAyAM bhavasvarUpopadarzanapUrvakamasArasaMsArApArapAradarzanataraNDasya tatvAvabodhasthAdeyatA smmuuci| tatazca parIkSAlakSaNamupavarNya pramitilakSagapratipAdanamiSeNa tatsvarUpavisaMvAdinAM nirAcikIrSitAnAM yogasAGkhyAdvaitavAdivauddhAdInAM lakSagagatavizeSaNapAtrattividhayA sammatapramANaduSTAMza mAnirUpaNam , pramANabhedakIrtanam, anekadarzanapatipatramANavibhAgagaNanApatipAdakapadyAni, sadAgRhItaramANa
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) nirAkaraNadizA sAmavyavahArikapratyakSavibhAgopavarNanam, idriyANAMpApyakArikhAprApyakArikhadarzanam, bauddhAbhimatazravaNAmApyakArivanirasanayukti kadambakam , zretrasya zabdakRtAnugrahadarzane bhagavantastIrthakarA eva nidarzanaviSayIkRtA Agamavacanena, vyaJjanAvagrahopapannatAdvAraNa zretramApyakAritAsiddhiH,sAmAnyAvabodhAtmakadarzanAntargatacakSurdarzanAdivibhAgamukhenApi tasiddhayupavarNanam / karNaprApyakAritAsiddhinigamanaM ratramabhamUripAdapradarzitena padyena // naiyAyikasammatazabdaguNavakhaNDanopakramaH / / upapattipUrva zravaNapathanirUpaNam, zabdadravyatvasiddhiyuktikadambakam , antarAntarAnekAntavAdasiddhissamavAyAdikhaNDanazca, ucchRGkhalanaiyAyikaparikalpitazabdavAyuguNatvApAkRtiH, zabdaguNaphatvenaiva nabhasa upapannatetarathA tannopapadyatetyabhimAnavatAMnaiyAyikAnAM sayuktikamAkAzasya svataHpatiSThitatattvatvakhyApanena nirAkaraNam , tadantaHpAtinyA ekasminnapi nabhaHpradeze'nantaparamANuyAvadrvyavyavasthiteHsopapatti sanidarzanaM copavarNanam , nAmamAtrega dhamodidravyANAMprajJApanam, etena ye kecanAnAghrAya jainadarza gandhamapi jJAnalavadurvidagdhatamA avikalaphevalAlokabalAvalokitalokAlokapratiSThitArthasAthohedvadanavinirgatasadpatakvAnyanAkalayyAnAsvAya tadvyAkhyAnasusvAdusudhAsyandaMdIpAyAM padIpakalikAyAM zalabhAyamAnA jainAbhimatatayA padArthavyAkhyA vidadhatojai-jAtAnabhipretaM vipanaviSAhArodgArakalpamasatyatamamunmattA ivolupantyadhamAdhvanyAtmAnaMnipAtayanAste tadrUpAeva saMsUcitAHsammAbhilApukANAM purH|| AkAzasya dravyataiva nAstIti nAstikAnukArinavyanaiyAyikamataparAsanam, paudgalikatve'pi zabdasya pudgalaprakSepAticArAcchabdANupAtAticArasyAtiriktatAsiddhiH, bauddhaparikalpitazabdAyatananirAsaH, anekAgamagranthapa ThanotpattipUrvakaM zabdapaudgalikatvopadarzanamiSeNAnekattattvopavarNanam, sanidarzanaMvargaNAkalpanamayojanam, yantrAhatatve
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6.) nopapayamAnA parakalpitakuyuktinirAkaraNapUrvakaM dhvanidravyatvasiddhiH / zabdadravyatva siddhinigamanam // kramaza etAn viSayAnya rUpamahametasmin varge // atha paraguNaparamANumapyunnata girIndramivAlokayantaH parakIyaM doSaparikaramapi gacchataH skhalanaM kApItyAdinyAyAvalambanena samAdadhato mAtsaryA medhyAMzenApyana va digdhamAnasAH santi vidvAMsaH katipaye tavAtaMtra vivekapariniSThitAskhalatsvaparatantrapracArabuddhivibhavA yeSAmavalokanena zabdato'rthatazvAzuddhiM parityajan sandarbhazuddhiM cAnusaranaidamparyArtha - prAdhAnyenopajIvaMstattatpakSANAM pUrvAparIbhAvahetumAsAdayan paraguNAsahamAnabhAvAnabhijJajanotmaikSita dUSaNagaNamagaNayannayaM grantha AsAdayiSyatyApuSpadantodayaM svasthitimityAzAste zramaNaguNamakarandadvirephaH sUrikramakamalopAsako granthakAraH //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ // shriiH|| * sujJa bandhuo. . A granthanI racanA karanAra paramapUjya paramopakArI paramakRpAlu prAtaHsmaraNIya pUjyapAda vihitabhagavatIyeogAdvahanAdipravacanoktazuddhakriyAkalApa vidyApIThAdiprasthAnapaMcakArAdhaka samArAdhitazrIsUrimantra ameyamahimAnidhAna bhAratamedinImArtaNDa jagadvibhUSaNa bhaTTAraka zrImattapogacchAcArya zrImAn vijayanemisUrIzvarajImahArAjanA ziSyaratna siddhAntavAcaspati nyAyavizArada anuyogAcArya o hI zrI mahopAdhyAyajI zrImAn udyavijayajIgaNijI mahArAja che. granthakartAmahArAjazrIne tathA nyAyavAcaspati zAstravizArada anuyogAcArya ohrI zrI mahopAdhyAya zrIdarzanavijayajI gaNijIne, tathA anuyogAcArya pannyAsajI zrIpratApavijayajIgaNijIne saMvata 1969 mAM kapaDavaMjamA bhaTTAraka sUrIzvarajImahArAjazrIe bhagavatIjInA yogodvahana karAvI zrIsaMghanA vizAla harSa sAthe gaNipada panyAsapada anuyogAcAryapada ApyA hatA te suviditaja che. .. hAlanA cAlU varSa 1973 nA mAgazara vadI 3 ne divase zrIsAdarI-zaheramAM bhaTTAraka sUrIzvarajImahArAjasAhebe zrImAn nyAyavAcaspati zAstravizArada anuyogAcArya ohI zrI mahopAdhyAyajIzrI darzana vijayajIgaNijImahArAjane tathA granyakartA mahAzaya zrImAn siddhAntavAcaspatinyAyavizArada anuyogAcArya o hI zrI mahopAdhyAyajI zrIudayavijayajIgaNijIne-nyAyavAcaspati zAstravizArada tathA siddhAntavAcaspati nyAyavizArada
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) birudo sAthe upAdhyAyapada. zrIsaMghanA apAra harSa sAthe ApavAmAM AvyuM che-A zubhaprasaMge-golavADa vigere prAntanA hajAro mANaso tathA-amadAvAda-khaMbhAta-bhAvanagara-boTAda vigere sthalonA zeTha mANekalAlabhAi manasukhabhAi-zeTha pratApasiMhabhAi moholAlabhAi tathA tattvavivecaka sabhAnA sabhAsado tathA zeTha amaracaMda jasarAja-zeTha popaTabhAi amaracaMda-zeTha chaganabhAi amaracaMda vigere aneka gRhastho padhAryA hatA. A zubha prasaMge-sAdarInA-nathamalajI mUlacaMdavAlA tathA mUrajI pUnamacaMda vigere grahasthoe samavasaraNanI racanA-navakArazIo vigere zAsanonnati kAryamA puSkala dravyano vyaya karyo hato temaja zeTha manasukhabhAinA putraratna zeTha mANekalAlabhAi manasukhabhAie paNa A zubhaprasaMge-judA judA gAmonA dhArmikakAryomAM puSkala sakhAvato karI vItarAga dharmanI anumodanA karAvI che-temaja amadAvAdanI zrI tattvavivecaka sabhAnA membaro tathA bhAvanagaranA zeTha amaracaMda jasarAja tathA khaMbhAtanA zeTha popaTabhAi amaracaMda tathA zeTha chaganabhAi amaracaMda vigere grahasthoe paNa zAsanonnatinA satkAryomAM dravyavyaya kayoM che. A prasaMge panyAsajIzrI premavijayajIgaNIjI tathA panyAsajI zrIsumativijayajIgaNijIne paNa upAdhyAyapadaM ApavAmAM AvyuM che. AvIrIte je mahAtmAnA upAdhyAyapadanA mahotsava prasaMge zAsanonnatinA zubhakAryo thayAtemaja jemanA vidvattA vigere sadguNo suprasiddhaja che teja mahAtmA siddhAntavAcaspati nyAyavizArada anuyogAcArya ohI zrImahopAdhyAyajIzrIudayavijayajIgaNijIAgranthanA kartA che A grantha uparAMta teozrIe bIjA paNa aneka granthonI racanA karI che ame AzA rAkhIye chIye ke halave halave te grantho
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4 ) paNa janasamAjamAM prasiddha karavA amo bhAgyazALI banIzuM, A granthakartA mahAtmAnI janmabhUmi zrIstaMbhattIrtha ( khaMbhAta ) che. teozrIno zrIzrImALa (vizAzrImAli ) jJAtinA zA. choTAlAla pAnAcaMdanA kuladIpaka putrarUpe ratnakukSiNI mAtA bAi parasananI kukSiye saMvat 1944 mAM janma karyo hato, ane laghuvayamAMja teo sAhebajI dIkSA lai AvA suzobhitapado meLavAvA tathA grantho banAvavA bhAgyazALI nIvaDyA che. dhAraNa prasaMgopAta amAre kahevuM joiye ke- bhaTTArakazrI' sUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratnopaikI nyAyavAcaspati zAstra vizArada anuyogAcArya o hI zrI mahopAdhyAyajI darzanavijajIgaNijI mahArAje paNa " syAdvAdabindu" vigere nyAyanA apUrvagrantho banAvelA che te paNa ame AzA rAkhIye choye ke jainaprajAnI sanmukha prasiddhimAM mUkavA bhAgyazALI banIzuM temaja bIjA ziSyaratna anuyogAcAryapanyAsajIzrIpratApavijayajIgaNijI mahArAje paNa "nUtanastotra saMgraha" tathA "prAkRtarUpAvalI" grantho banAvyA che je prasiddha thayelA che temaja teozrIe banAvelA vIjA paNa grantho che temaja marhama ziSyaratna pravartaka zrIyazovijayajI mahArAja paNa eka nAmIcA vaiyAkaraNa tathA zIghrakavi tarIke prasiddha hatA ane teono banAvelo-"stutikalpalatA" nAmano grantha prasiddhimAM mUkAyelo che. zrImAn ziSya padmavijayajI mahArAjanI banAvelI "jinastavanacovIzI" paNa prasiddhimA mUkAyelI che temaja bhaTTArakazrImAnanA praziSya ane granthakartA mahArAjanA ziSya zrImAn nandanavijayajImahArAz2ano banAvelo "stotra bhAnu" nAmano grantha
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasiddhimAM mUkAyelo che... granthakartA temaja uparyukta granthakartAo ke jeoe jainaprajAne jJAnadAna karI upakAra karyo che teono antaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnIye choye, ane AvA ziSyaratnone vidvAn banAvamAra bhaTTArakazrImAn sUrIzvarajImahArAjano paNa amo vAraMvAra antaH karaNapUrvaka AbhAra mAnIye chIye, temaja uparyukta mahAtmAo tathA bIjA ziSyone jJAnamAM madada karanAra zeTha manasukhabhAi bhagubhAi tathA temanA putraratna zeTha mANekalAlabhAine dhanyavAda ApavApUrvaka teozrInI dharmakAryanI amo anumodanA karIye chIye. _A grantha chapAvavAmAM dravyanI sahAya AphnAra-mAMDavInI polanA rahIza-dhebarIyA jamanAdAsa hIrAcaMdano paNa amo AbhAra mAnIye chIye-chevaTe upayukta mahAtmAo jainakomanA hitane mATe aneka granthonI racanA kare temaja anya munisahArAjAo paNa AvIja rote jainakomanA hitane mATe anyonI racanA karI upakAra kare keTalaM kahI ame A prastAvanA saMpUrNa karIye chIye. - A graMthamA mudraNadopathI yA dRSTidoSathI mUla rahI gai hoya to sudhArI sujJo vAMcaze. liH zrIzramaNasaMgha caraNakamalopAsaka pAzIlAlApulAla zAha.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham // . // aidaMyugInazrIsaMghazaraNyakramakajebhyo nikhilaguNaratnarohaNa- giribhyo bhaTTArakazrItapogacchAcAryazrImad vijayanemisUrIzvarebhyo namo nmH|| . // tadantevAsivineyasiddhAntavAcaspati-nyAyavizArada. anuyogAcArya-o hI zrI mahopAdhyAya-zrImad udayavijayagaNinA vinirmitaa|| ||jaintttvpriikssaa.|| surAsuranataM naumi, vIraM vizvArthavedinam / sarvakarmavinirmuktaM, vAgIzaM zivasaukhyadam // 1 // namaskRtya tamopohaM, syAtkArakiraNAnvitam / tIrthakRtsUktamArtaNDa, bhavyapAthojabodhakam // 2 // aidaMyugInasaGghasyA-dhipaM natvA muhurgurum / nemisUriM mudA vakSye, jainatattvaparIkSaNam // 3 // ___ iha hyanAdimahAmohamataGgajamAlinyanavarataduHkhAvartaparamparAparigate janmajarAmaraNaharSAmarSarogohegazokAdhivyAdhyupAdhyupadravasaGkaTamakarazatasahasropanipAtasaGkule sabhedaprabhedanArakatiryagnarAmaragaticatuSkadikcakravAla iSTAniSTaviyogasamprayogavIcI
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2). mAlAkarambite'nantAnubandhyAdikaSAyapAtAlakalazAvagADhamUle rAgadveSAvasAyavADavAnaladandahyamAnAnantajantumAlAkule vicitrakarmapariNatyagAdhasalile bhIme bhavArNave nimajatAM taduttitoSUNAM jantUnAM taduttaraNatantraM tattvAvabodhataraNDa eva sukSamaH // yadabhyadhAyi, "vinA jJAnaM ca cAritraM, karmaNAM na vimocanam / na samyaktvaM vinA te tu, tacca tttvaavbodhtH||1|| tatazca karmanirmukte-rbhavenmuktipurI prati / gamanaM bhavyajantUnA, paramAnandadAyakam // 2 // sA dRSTiDhividhA proktA, naisargI copdeshjaa| keSAzcinmuktiyogyAnAM, sA nisargAbudhairmatA // 3 // keSAzcidupadezAt so, mataivaM tattvakovidaiH // tattvajJaptyupamastasmA-dupadezo bhavAntadaH // 4 // " sa eva yathAvasthitatattvAvabodhaH paramatanirAkaraNapUvakasvamatavyavasthApanarUpaparIkSayaiva smbhvti|| vibudhajanamAnyA sA parIkSA ca jJAnaparokSajJaptivAdibhATTAnAM svasamAnAdhikaraNasvAnantarasamayasamutpadiSNumAnasena jJAnajJAnavidAM yaugAnAmacetanajJAnavAdisAGkhyAnAJca lokAlokavarttidravyaparyAyAtmakAnekapadArthasArthavilopakabrahmAdvaitavAdinAMzUnyavAdisaugatAnAJca nirvikalpakapratyakSapramANatvavAdinAMtAthAgatAnAM svalakSaNAvagAhitvA
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) nirvikalpakasyaiva pramANatvamiti manyamAnAnAM cArvAkANAJca kadAgrahagrahaM nigrahItuM saMzayaviparyayAnadhyavasAyAnAM svasamayaprasiddhadarzanasya ca prAmANyamapAka gRhItasvaparavyavasAyivizeSaNajJAnarUpapramANAdbhavati ||atstdevaadii niruupyte| tatpramANaM dvividham, pratyakSa prokssnyceti| tatrAdima dvividham , saaNvyvhaarikpaarmaarthikbhedaat| udIcInaJca smaraNapratyabhijJAnatarvAnumAnAgamabhedAt pnycdheti| nanupratyakSamekameva pramANamiti cArvAkairabhihitatvAt tadevAnumAnasahitaM dvividhameveti bauddhavaizeSikasammatatvAdetadvividhamapyAgamena saha trividhameveti. kapiloktasvAdetatritayamapyupamAnena sahitaM caturvidhamityakSapAdoktestadetaccatuSkamapyarthApattyA saha paJcadheti prabhAkarapratipAdanAta pazcApi tAnyanupalabdhyA saha SaDeveti bhaTTaH vedAntinoruktezcaivaM sambhavaitihyapratibhAdisvabhAvAnAM prabhUtAnAmapi sattvAt, tathA cAbhyadhiSmahi"pratyakSa mAnamekantu, caarvaakairbhidhiiyte| anumAnena yuktantad, dvidhA bauddhairvivecitam // 1 // tadevaM dvividhaM proktam , kaNabhakSAnuyAyibhiH / AgamenAnvitaM tattu, tridhA kapilasammatam // 2 // tritayantUpamAnenA-nvitaM mAnaM cturvidhm| akSapAdena tatproktam, svamatAlambinaHprati // 3 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4 ) arthApattyA sahaitacca paJcadhA''ha prabhAkaraH / paJcApyanupalabdhyA SaT, tAnyAhurbhaTTa sUnavaH // 4 // SaDvai vedAntino'pyAhuH, sambhavAdyAni cApare / prabhUtAnAmapIttham, pratipattiranekadhA // 5 // " iti / tatkathamevaM saGgacchate yadvividhaM pramANamitIti cet, tanna, anumAnasya parokSarUpapramANatvasamarthanena pratyabhijJAdInAM pramANatvasattvenopamAnAdInAM pratyabhijJAdiSvantarbhAvena ca cArvAkAdyabhihitAnAmunmatapralapitaprAyatvAt / nanu pratyakSasyendriyajanyatvAvizeSe kathaM dvibheda iti cet, spaSTatAjIvAtukasya tasyendrayamAtrajanyatvasyAsiddheH, sAMvyavahArikapratyakSasya bAhyasApekSatvAt pAramArthikasya cAtmasApekSatvAditi / sAMvyavahArikamapIndriyanibandhanamanindriyanibandhanaM ceti dvibhedam / indriyANyeva sparzanAdIni paJca karaNAni vastu prApyAprApya ca yajjJAnaM janayanti tadindriyanibandhanam / manaevasAdhAraNaM kAraNaM yasmiMstadanindriyanibandhanam / na ca sarveSvapi pratyakSeSu mano vyApriyata eveti kathaM tadvividhamiti vAcyam / karaNabhedena tadbhedAt, tathAhi yadasAdhAraNaM kAraNaM tadeva karaNamiti niyamAt svapnA - vasthAyAM vAhyendriyavyApAravigamAdvAhyapratyakSAbhAvena bAhyapratyakSa indriyANyevAsAdhAraNAni kAraNAnIti tA
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyeva karaNAni na mana iti| kiJcAsaMjJipratyakSe vyabhicAreNa sarvapratyakSeSu manaso vyApriyamANatvasyAsiddhaH / nanu vastuprApyAprApyeti katham, sarveSAmapyakSANAM sambaddhavastugrAhitvena prApyakAritvAt yadavAdi "sambaddhaM vartamAnaM hi gRhyate cakSurAdinA" iti cet, nasparzanarasanaghrANazrotrANAM yathAyathaM vaddhaspRSTAdivastugrAhakatvena prApyakAritvAt cakSurmanasostadviparItatvenAprApyakAritvAditi / atrAhubauddhAH-zrotrasyApyaprApyakAritvAccaturNAM praapykaaritvmsiddhm| tathA hi-yadyadigdezavyapadezakAri tattadaprApyakAri,yathA locnm| apraapykaaritvvyaapydigdeshvypdeshkaaritvvcchrotrm|ynn digdezavyapadezakAri tannAprApyakAri, yathA rsnaa| digdezavyapadezakAri cedm| ityanvayavyatirekAbhyAmudAharaNopanayAbhyAmavayavAbhyAmaprApyakAritvaM zrotrasya / na ca digdezavyapadezakAritvasyAsiddhiH, prAcyAdidisthitapuruSoccAritazabde prAcyAdita Agato'yamiti pratItaH / iti cenmaivam / gandhasparzayorapi tthaaprtiittvaadmaannsprshnyorpypraapykaaritvprsktH| na ca tattadgandhasparzAdInAmanumAnataH kAraNAnyavagamya tathApratItiH, zabde'pyevaM vaktuM shkytvaat| kiJca zrotrasya digdezaviSayakatvamapi na yuktiyuktam, zabdasyaiva zrotraviSayatvAt, "zrotraviSayAH zabdAH" iti vacanAt,
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyathA teSAmapi shbdtvprsnggH| kiJcendriyANAM rUpidravyagrAhakatvAt digdezasya cAkAzabhAgarUpasyArUpitvena nendriyagrAhyatvamiti zrotreNa tdgrhnnaayogH| zabdasya tu yathA rUpidravyatvaM tathA samanantarameva vakSyate vistrenn| nanu yathAsparzanAdInAM prApyakAritvena candanAgnikRtAvanugrahopaghAtau bhavataH, tathA zrotrasyApi zabdakRto to syAtAmiti cet, satyam,bhavata evAnugrahopaghAtA pATavavAdhiryalakSaNau shrotrsyaapi| taduktaM malayagiripUjyarAvazyakato nandIvRttau ca, "dRzyate hi sadyojAtabAlakAnAM karNadezAbhyaNa gADhAsphAlitajhallarIjhAtkArazravaNasphoTaH" ityAdi, ata eva bhagavatastIrthakarasya janmamahotsavAvasare dikkumArikA etyAyojanaM saMvartakena medinozuddhiprabhRtikaM candanarakSApoTTalikAparyavasAnaM sarvaM svakRtyaM kRtvA bhagavataH karNapATavanimittaM pASANadvayaM gRhItvA vAdayanti, tathA coktamAvazyakaTIkAyAM bhavavirahasUribhiH, "bhagavato titthagarassa kaNNamUlaMsi duve pAhANavaTTate TiMTiyAvaMti" iti / yadi ca zrotrasyAprApyakAritvameva, tadAnukUlavAyuke zabde kiM dUrato'pi buddhiranyathA nikaTe 'pi sA n| na ca paTughaTitadvAre kathaM zabdabuddhistataH zabdasyAnAgateriti vaacym| yathA gandhabuddhistava tathA ta1 bhagavatastIrthakarasya karNamUle dvau pASANagolako vAdayanti / ...
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ syA api siddheH||vstutstu dravyazabdasya jIvaparigRhItabhASAyogyapudgalasamUhatvena bhAvazabdasya ca bahinigaMtanirgacchadbhASApariNAmapariNatabhASAvargaNAparamANusamUhatvena sUkSmatvAt kapATAdinA'pratibaddhasya bahirAgamanata eva buddhiH| tathaiva prajJaptyAkhyapaJcamAGge dvitIyazatakaSaSThoddezake prajJApanAyAM caikAdazabhASApade AvazyakasUtrasparzikaniyuktiTIkAyAM ca prtipaaditm| evaJca zrotrasya siddhaM prApyakAritvam / pratipAditA ca zrotrasya prApyakAritArthAntaravyAjena prajJaptyAkhyapaJcamAge pazca. mazate cturthoddeshke| "chaumatthe NaM maNUse AuDijjamANAI sadAiM suNei taM jahA saMkhasadANi vA jAva jhusirANi vA tAI bhaMte kiM puTThAiM suNei apuTThAiM suNei / goyamA / puTTAI suNei no apuTAI" ityAdi // tathA ca bhagavatyAM dvitIyazatakacaturthodezake prajJApanAyAzca paJcadazendriyapadaprathamoddezake'pi "puThapaviThThattI"tyAdinA zrotrAdIni cakSurahitAni spRSTamarthaM praviSTazca gRhNantItyAdi nigditm| ata eva ca "zabdo'pi svapariNAmamajahad dvAdazayojanapramitAt pradezAdAgataH zrotreNa prApyakAriNotkarSAd gRhyate" ityAdyAvazyakaTIkAyAM 1 chadmastho manuSya AkuTayamAnAn zabdAn zRNoti tadyathA zaGkhazabdAnvA zuSirANi vA tAni bhadanta kiM spRSTAni zaNoti aspRSTAni zRNoti / gautm| spRSTAni zRNoti no aspRssttaani|
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ haribhadrasUribhiH proktaM sgcchte|| itthaJca zrotrasya prApyakAritvena tasya vyaJjanAvagraho na cakSurmanasorityapyupapadyate / tathA coktaM catuzcatvAriMzaduttaracaturdazazatagranthasUtraNasUtradhAraiH zrImaddharibhadrasUribhiH ziSyahitAkhyAyA. mAvazyakaTIkAyAM "zabdAdipariNatadravyANAM vyaJjanAnAmavagraho vyaJjanAvagraha iti ayazca nayanamanovarjendriyANAmavaseya iti, na tu nayanamanasoH aprAptakAritvAditi ||eten zrI zramaNasaGghasamudrotkarSendubhiHzrImadyazovijayavAcakapuGgavairapi vyaJjanena zabdAdipariNatadravyanikurumbeNa vyaJjanasya zrotrendriyAderavagrahaHsambandhovya janAvagraha ityAdijJAnabindrAkhyaprakaraNe vyaJjanAvagrahavyutpattiyAM pratipAditA saa'pisuuppaadaa|vyktiikRtshcaisso'rthH dravyalokaprakAzetRtIyasargezrIvinayavijayopAdhyAyaiH, "prApyArthAvacchedakatvAt, zravaNAdIni jaante| . aGgulAsaGkhyeyabhAgA-dapi zabdAdimAgatam // 1 // caturNAmata evaiSAM, vyaJjanAvagraho bhvet| dRSTAntAnavyamRtpAtra-zayitodbodhanAtmakAt // 2 // yathA zarAvakaM navyaM, naivaikenodabindunA // kliyate kintu bhUyobhiH, patadbhistairnirantaram // 3 // evaM supto'pi naikena, zabdena pratibuddhyate // kintu taiH paJcaSaiH karNe,zabdadravya te sti||4||ityaadi
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9) ata eva casAmAnyAvabodhAtmakasya darzanasya cakSudarzanAcakSurdarzane iti bhedo snggcchte|tthaa hi bAhyendriyasya cakSuSa evaapraaptkaaritvaattdrshnmnynnaanysy| nanu sAmAnyata indriyAnindriyajanyaM sAmAnyAvabodhAtmakaM vyAvahArikamekameva darzanaM syAt kiM cakSurdarzanamacakSurdazanamiti vibhAgeneti cet, na,avAntaravizeSadyotanena ziSyamativyutpattiphalatvAt / na caivaM satIndriyadarzanamanindriyadarzanamityeva vAcyam, na tu cakSurdarzanamacakSudarzanamiti, anyathAnyendriyajAnyapi tAni cakSudarzanamiva bhedamApadyeranniti vaacym| vastUnAM sAmAnyavizeSobhayAtmakatvAt tatkIrtanamapi sAmAnyavizeSobhayarUpeNaivetiziSTasamayaparipAlanAya cakSurdarzanamiti vizeSeNAcakSurdarzanamiti ca sAmAnyena darzananirdezAt / tathA coktaM navAGgoTIkAkartRbhiH pUjyapAdazrImadabhayadevasUribhiH prajJaptyAkhyapaJcamAGgasya prathamazatakatRtIyoddezakaTIkAyAm, " sAmAnyavizeSAsmakatvAvastunaH kvacidvizeSatastannirdezaHkvacicca sAmAnyataH,tatracakSurdarzanamiti vizeSato'cakSurdarzanamiti ca sAmAnyataH" ityAdi / nanu zrotradazanamazrotradanimityAdinA prakArAntareNApi sAmAnyavizeSAbhyAM tannirdezasambhava iti cet, stym| tathApi cakSuSo
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) prApyakAritvapratipattaye cakSurdarzanamiti vizeSatastanirdezAdaraH / anyeSAnvaprApyakAritvAvizeSeNAcakSudarzanamiti sAmAnyato nirdeshH| manasastvaprApyakAritve'pi tadapekSiNaH prApyakArIndriyasya prabhUtatvAttaddazanasyAcakSurdarzana evAntarbhAva ityataH siddhaM zrotrasya praapykaaritvm|| tathA cAvazyakaniryuktAvapyuktaM pUjyaH "puThaM suNei saI" ityaadi| bhaNitaM ca bhASyakAreNa jinapravacanapradIpena jinabhadragaNikSamAzramaNena sayuktikam , "pAMvaMti saddagandhA, tAiM gaMtuM sayaM na ginnhnti|" - ityAdi // saMvAditazcAyamartho ratnAkarAvatArikAyAM ratnaprabhasUribhiH " evaJca prApya evaiSa, zabdaH zrotreNa gRhyte| zrotrasyApi tataH siddhA, nirbAdhA praapykaaritaa||1||" * atheha yogAH saGgirante, suSThu zrotrasya prApyakAritvaM, kintu yaduditaM zabdasya bhASAvagaNAparamANusamUhatveneti, tanna sahAmahe // tathA hi zabdo 1 spRSTaM zRNoti zabdam , 2 prApnutaH ( anyata Agatya ) zabdagandhau te, gatvA svayaM (te zabdagandhadezaM zabdagandhau) na gRhaNItaH // vize0 gA0 206 //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11) guNazcakSurgrahaNAyogyabahirindriyagrAhyajAtimattvAt, yo yazcakSurgrahaNAyogyabahirindriyagrAhyajAtimAn sa sa gupaH, yathA sparzaH, cakSurgrahaNAyogyabahirindriyagrAhyajAtimAMzcAyam, cakSurgrahaNAyogyabahirindriyagrAhyajAtimattvAdguNaH, iti nyAyena zabdasya guNatvasiddheriti cet, na, aprayojakatvAt / anythaa''kaashaadivdruupitvenaa''tmno'pycetntvaapttiH| na ca zabdasya paramANusamUhatve ghaTAdevi cAkSuSaspArzanApattiriti vaacym| tasya sUkSmapariNAmapariNatatvena ckssuHsprshnaayogytvaat| na caivaM zrAvaNamapi mAbhUditi vaacym| anyendriyagaNAcchrotrasya prAyaH paTutaratvena bhASApariNatAnAM sUkSmANAmapi teSAM tadgrahaNayogyatvAt / tathoktaM bhavavirahasUribhiH ziSyahitAyAmAvazyakavRttA " tasya (zabdasya) sUkSmatvAdbhAvukatvAt pracuradravyarUpatvAt zrotrasya cAnyendriyagaNAt prAyaH paTutaratvAt spaSTamAtrameva zabdadravyanivahaM gRhnnaatiityaadi"|| bhaNitamidamarthataH zabdagrahaNaprakriyApradarzanadvArA lokaprakAze vinayavijayopAdhyAyairapi, " sparzAdidravyasaGghAtA-pekSayA drvysNhtiH| bahvI sUkSmAsannazabda-yogyadravyAbhivAsikA // 1 //
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) tannivRtIndriyasyAnta-rgatvopakaraNendriyam // spRSTvApi sadyaH kurute-bhivyakti sA svgaacraam||2|| anyendriyApekSayA ca, zravaNaM paTuzaktikam // tataH spRSTAneva zabdAn, gRhNAtItyucitaM jguH||3||" na ca zrotrendriyaM dravyAgrAhakaM rUpaspazAgrAhakabahirindriyatvAdrasanAvadityanenArthataH zabdasya dravyatve pratikSipte kriyAtvAderasambhavena guNatvasiddhiriti saamprtm|shbdo dravyaM kriyAvattvAt ityanumAnena dravyatvasiddheH zrotrasaMyogenaiva tadgrahAt pUrvoktAnumAnasyAprayojakatvAt, na ca zabda kriyAvattvAsiddhiH, saMharaNavAyuvahanAdinA tatsiddheH / tathA coktaM tattvArthaTIkAyAM siddhsengnnibhiH| "sa cAyAti zrotradezamAzu pudgalamayatve sati sakriyatvAt, sakriyatvaM vAyunohahyamAnatvAd dhUmasyeva, gRhAdiSu piNDIbhavanAt, vizeSatazca dvArAnuvidhAnAt toyavat,pratighAtAcca nitambAdiSu vAyuvat " ityAdi, Aha ca bhASyasudhAmbhonidhibhagavAJjinabhadragaNikSamAzramaNo gandhazabdayorghANazravaNadezaprAptyA hetutvapratipAdanamiSeNa tayoH pudglmytvsaadhnprsngge|
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13) "ja' te poggalamaiyA, sakkiriyA vaayuvhnnaao| dhUmo vva saMharaNao, dArANuvihANao viseseNaM // toyaM va NitaMbAisu, paDighAyAo a vaauvvtti||1||" uktazcAyamoM vinayavijayopAdhyAyairapi, "gandhAdidravyavahAtA-nukUlyena prasarpaNAt" ityaadi| tathA ca zabdaH kriyAvAn saMharaNAdimattvAt ityAdyanumAnataHpratyakSato'pi cAgato'yaM zabda ityAdinA kriyAvattvasiddheH / na ca tatprayojakavAyusaMharaNAnnoktaprakriyA saGgacchata iti vAcyam, mRdaGgadhvanyAdiSu vAyoranupalambhAttatpratidhvaneranupapatteH, strIpuMnapuMsakoccaritazabdapratidhvaniSu vaijAtyAnupapattezcetyAdika bahutaramUDnIyam tattu vakSyata uttaratra ihaiva / na ca vAyavaupAdhikyeva zabde gatiranubhUyamAneti vAcyam / AgateyamindranIlaprabhetyAdivattasyA aupAdhikotvAsambhavAt / kiJca zabde kriyAnabhyupagame tasya zrAvaNamapyanupapannaM zabdasya tatrAnAgateHzrotrasya ca zabdadeze'gamanAt / tathA coktaM mahAmahopAdhyAyanyAyavizAradanyAyAcAryabhagavadyazovijayavAcakaissvakRtanyAyAloke prathamaprakAza AtmavibhutvakhaNDane " anyathA 1 yattau ( gandhazabdo) pudAlamayo, sakriyau vAyuvahanAt // dhUmavatsaMharaNataH (gRhAdiSu piNDIbhavanAt) dvArAnuvidhAnato vizepaNa // toyavat nitambAdiH (giriguhAdiSu) pratighAtAt vAyuvaditi // viza0 gA0 206, 207 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ (zabdakriyAbhAve) zrotreNa zabdagrahaNaM na syAt tasya zabdadeze'gamanAt gamane vA'vAntarAlavartizabdAnAmapi grahaNaprasaGgAt anuvAtaprativAtatiryagvAteSu ca pratipattyapratipattISatpratipattibhedAbhAvaprasaGgAcca tasya ttkRtopkaaraadyyogaat| na ca bheAdyavacchedena janitenAdyazabdena nimittapavanatAratamyAtAratamye kadambagokalakavIcItaraGganyAyena janiteSvanuparipATItaH kapradezaprApteSu zabdeSu nAnupapattiH zrAvaNasyeti sAmpratam / cApamuktabANasamAnajAtIyaiH pratikSaNaprabhavairanyaireva lakSyaprAptiriti bruvataH zAkyasyApi praamaanniktvaaptteH| etena "Adyazabdena bahirdazadigavacchinno'nyaH zabdastenaiva zabdena janyate tena cAparaH evaM krameNa zrotrotpanno gRhyate ityAdi" tathA"vIcItaraGganyAyena, tadutpattistu kIrtitA // kadambagolakanyAyA-dutpattiH kasyacinmate // 1 // " iti vizvanAthapaJcAnanavaco "bheyAdidezamArabhya dvitIyAdizabdAH zabdajA" iti tarkasaGgrahadIpikAkAravacanamapi vyudastam // vastutastu zabdasya dravyatve zrotrasaMyogenaiva tadgrahotpattAbuktagauravAGgIkAre pramANAbhAvAna ca sa evAyaM boNa ityAdi pratyabhijJAnAd bANAdAvekatvasiddhiH, sa evAyaM ka ityAdirUpA
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ (15) zabde'pi sA nirAvAdhaiva / tathA ca suSThaktaM zrImadyazovijayavAcakaiH "sa evAyaM zabdo yamudacIcaraccaitra ityatrApi hi pratyabhijJAnamabAdhitameveti / " etena "so'yaM ka iti buddhistu, sAjAtyamavalambate" iti muktaavliikaarvco'pypaastm| na ca tIvramandAdibhedena zabdabheda iti vktvym| ekasyaiva zabdasya nikaTadUradaratare tiivrmndmndtrprinnte| tathA coktaM lokaprakAze, "zabdAdInAM pudgalA ye, parataH syuH smaagtaaH| tathAmandaparIgAmA-ste jAyante svabhAvataH // 1 // " itiAnanu tIvratvamandatvayovirUddhayorekatra nivezo'nupapanna iti cet / na / viruddhayo raktanIlarUpayoghaMTa ivopptteH| na ca tatra bhinnakAlAvacchedena tayorvartanAnna virodhaH, prakRte'pi tathaiveti kiM naabhyupgmyte|| kiJcaikasminnapi puruSe pitrapekSayA putratvasya putrApekSayA pitRtvasya ca darzanAdanekAntavAde vastUnAmanantadharmAtmakatvAdekakAlAvacchedenApi mandatItrazabdApekSayA tIvasvamandatvavRttiraviruddhaiva // vastutastu yacchabde noktabhedastacchabdasyaikyena zrotraprApterabhAvAcchrAvaNatvAbhAvaprasaGgaH // na ca zrotraM cakSurAdyatiriktamindriyam indriyAntarA
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) grAhyaguNagrAhakatvAditi zabde guNatvasiddhiH, heto guNapadapravezasyAprayojakatvAdgauravakaravAca, zabdo'paudgalikaHatinibiDapradezapravezanirgamayorapratighAtAd gandhavat, ityapodgalikatvasiddhiH ityapyatituccham, zrotraprApyakAritvasthApanAyAM vastutasvityAdinA samAhitatvAt, AzrayaM vinA guNAnAM gaterazakyatvena dRSTAntAsiddheH, sAzrayANAM gamane vA tadAzrayeNaiva vyabhicArAcca / tathAhi-vaya'mAnajAtyakastUrikAdigandhadravyaM hi pihitadvArApavarakasyAntarvizati bahizca niyati na cApodgalikaH, na cApavarakAdau sUkSmarandhrasambhavAnnAtiniviDapradezatvamato gandhadravyapravezaniSkramau, kathamanyathodghATitadvArAvasthAyAmiva na tadekArNavatvaM savathA nIrandhre'pavarakAdau tu na pravezanirgamayoH sambhava iti sAmpratam / zabde'pi tulyayogakSematvAt / na cAkAzAdivat pUrva pazcAccAvayavAnupalabdherapaugalikasvasiddhiriti vAcyam, yadyapi sUkSmapariNAmapariNatAnAM teSAzcamaMcakSuSAmavayavopalabdherabhAvastathApyatizAyijJAnavatAM tatsambhavena sAdhanAsiddheH prmaannvaadinolkaadinaaunaikaantiktvaacc| na cApodgalikatvasya pudgalasamavAyikAraNakatvAbhAvavattvamityarthe kathaM paramANA vyabhicAraH, chyaNukAdA tadApatteH / na ca yogyatvanive
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) ze so'pi katham, tathA sati trasareNaiau tu sa nirvAdha eva / kiJcAvayavAnupalabdherityasya svAvayavAnupalabdheriti paryavasitatvenAkAzasyAvayavAbhAvena tadupalabdhyaprasiddhayA tadabhAvasyApi sutraamsiddherdRssttaantaasiddhiH| nanu vyatirekadRSTAntena sAdhane kathaM seti cet, na, aprayojakatvAt / nanu nirupAdhikatvameva prayojaka mastviti cet, na, amUrttatvasyaiva tattvAt, tathA hi sAdhyavyApakatve sati sAdhanAvyApakatvamupAdhiH, sa ca prakRte'pi apaugalikeSu AtmAdiSu sattvAt sAdhanavatsu zabdolkAdiSu cAsatvAnnirAbAdha eva / sUkSmamUtIntarAprerakatvAcchabdasya gandhAdivadapaudgalikatvasi - ddhirityapyasAmpratam, aprayojakatvAddhUmasUkSmarajogandhadravyAdibhirvyabhicArAcca / nahi gandhadravyAdikamapi nAsAyAM nivizamAnaM tadvivaradvAradezo dbhinnasmathuprerakaM dRzyate / zabdasya gaganaguNatvAt tatsiddhiriti cet, na, guNatvAsiddhyA zabdo na gaganaguNaH asmadAdipratyakSatvAdrUpavadityAdyanumAnena ca svarUpAsiddheraprayojakavAcca / etena " AkAzasya tu vijJeyaH, zabdo vaizeSiko guNaH iti vizvanAthabhaTTAcAryavaco'pyapAstam / sparzazUnyAzrayatvena tatsiddhiriti tu mandam, zabdAzrayabhU ""
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ (18) tAyA bhASAvargaNAyassparzavattvena svarUpAsiddheranukUlatarkAbhAvAcca / tathA ca syAdvAdamaJjarITIkAkAraimalliSeNasUribhirapyuktam- "zabdaparyAyasyAzrayo bhA. SAvargaNA na punarAkAzaM, tatra ca sparzo nirNIyata eva, yathA, zabdAzrayaH sparzavAnanuvAtaprativAtayorviprakRSTanikaTazarIriNopalabhyamAnAnupalabhyamAnendriyArthatvAt tathAvidhagandhadravyAdhAradravyaparamANuvat" ityaadi| na casparzavatve tatsparzasya spArzanApattiH, siMhAvalokananyAyena vilokyatAM tAvattadAzrayasya sUkSmapariNAmapariNatatvAt trasareNoriva sparzanAyogyatvAt tatsparzasyApyayogyatvena tdupptteH| anumayA tu sparzavattvaM zabdasya siddhmev| tthaahi|shbdH sparzavAn svasambaddhArthAntarAbhighAtahetutvAdaNDAdivat / jharullAdidhvanivizeSAbhisambandhena zrotrAbhighAtaH pratIta eva tjnyvaadhiryaadyuplmbhen| sparzazUnyatve ca zabdasya kaalaakaashaabhismbndhvcchbdaabhismbndhepinaasaavuplbhyet| zabdasahacaritena pavanenaivAbhighAta iti tu n|anvyvytirekaabhyaaN zabdAbhisambandhasyaiva tddhetutvsiddheH| ato pi tasya drvytvsiddhiH| zabdasya sparzavattve tadAzrayasya tadvattvaM sutarAM sthitameva // kiJca kimidamAzrayatvaM saMyogena tAdAtmyena vA, Aye gaganasaMyuktaghaTAdau vybhicaarH|
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ (19) nanu vRttyaniyAmakasambandhenAzrayatvasyAsvIkArAt kathaM vyabhicAra iti cet, tathA sati hetvasiddhireva / antye ca bhedAbhedAGgIkAre syaahaadaapttiH|n ca samavAyeneti kathaM tadApattiH, bhinnAbhinnetyAdivikalpatastadanupapattestadaGgIkAre pramANAbhAvAt / kiJca gaganAzrayasvena zabdasya guNatve sarvasya sarvazabdagrahaNApattissanikarSAvizeSAt, na ca karNazaSkulyavacchedenotpanno gRhyate iti sAmpratam, avacchedyasyA''kAzatvenAvizeSAt, tadanyatve zabdasya tatrAsamavAyAdanAyAsAdeva dravyatvasiddhiH / na ca tattatpuruSIyAdighaTitabhinnabhinasannikarSAbhyupagamena na sA''pattiriti sAmpratam , dravyatve saMyogenaivopapattau tAdRzamahAgauravAGgIkAre pramANAbhAvAt / etena "zabdapratyakSe zrotrAvacchinnasamavAyaH kAraNam" itivaco'pyavagaNitam / nanu zabdo vibhudravyaM mUrta vA, Adhe sarveSAmapi grahaNApattiH, mUtadravyatve ca mUrttadravyapratyakSaM pratyudbhUtarUpasya kAraNatvAnna tacchrAvaNamiti cet, na, mUrttadravyapratyakSa prati yogyatAvizeSasyaiva hetutvaat| tathA coktambhavyajanamanomayUravAridaiH shriimdyshovijyvaackaiH|| "dravyapratyakSatvAvacchinnaM prati yogyatAvizeSasyaiva hetutvAt / sa ca vyAvRttivizeSaH zaktivizeSo vA"
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) ityAdi / ata eva " tasmAdayaH zabdo yaM prati yogyaH sa tena gRhyate nAnya" iti tatvacintAmaNivaco'pi saGgacchate // kiJca mahattvAtpatvaparimANavattvAcchabdasya dravyatvam / na ca zabdeyattAyA apratyakSatvena tatparamANAsiddhiH, vAyAviva zabde tasyAprayojakatvAt / vastutastu tasya sUkSmapariNAmapariNatatvenAsmadAdInAM pratyakSAsambhave'pi vizvavedinAM tatsiddheH / na ca tIvratvamandatvAbhyAM tadupapattiH, zabdaguNatvAsiddhayA tayoguNagatajAtitvAsiddheH, tItratvamandatvAbhyAM mahattvAlpavapratyaye ca tIvravAhinyA girisarito mahattvasya mandavAhinyA gaGgAyAzcAlpatvasya prasakteH / na ca kAraNagatamahattvAtpatvapratyayaH, tathA sati bhavanmate tatsamavAyikAraNasyAkAzasya paramamahattvena sarveSAmapi tathAdhIprasaGgaH, mUrttakAraNagatAlpatva mahattvapratyaye'pyanyatra tathApattizca / kiJca ekatvAdisaGkhyAvattvAdapi zabdasya dravyatvam / na ca gaganagatasaGkhyopacAraH, niyamAdekatvaprasakteH / vAyvAdikAraNagatasaGkhyAsambandhitvamapi na yuktiyuktam, bahutvasyaiva sarvadA bhAnaprasaGgAt, yathA yathAsaGkhyApratItistathA tathA kAraNagatasaGkhyopacA ra ityapi na yuktam, zabdasya dravyatvena svayaM saGkhyAva - ttvAt tathopacAre mAnAbhAvAdanyatrApi tathApattezca /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ (21) atrAhurucchraGkhalanaiyAyikAH, zabdasya gaganAzrayatve savayAvirodhAdidoSAhAyuguNa eva shbdH|| tathAhi zabdo vAyuguNaH tannAzAdeva tannAzAt vAyusparzavaditi cet, maivaM, pUrvoktayuktyA guNatvAsiddhayA vAyuguNatvasyApi sutarAmasiddheH, vAyoH sattve'pyanupalabhyamAnatvena svarUpAsiddheH, ejanAdinA'naikAntikatvAcca / api ca pavanaguNatve tatsparzasyeva spaarshnprsnggH| nanu rasarUpAdInAmiva zabdasya spArzanapratibandhakatvamiti cet, mAnAbhAvAt, kalpanAgauravAcca, guNacAkSuSajanakatAvacchedakajAtyA saha sAGkaryAt guNaspArzanajanakatAvacchedakajAterapyasiddhiH, tathA coktaM bhavikapadmavibodhanabhAskaraiAyavizAradairyazovijayavAcakapuGgavaiH,"zabde guNaspArzanajanakatAvacchedakajAtyabhAvAnna doSa iti cet, na, tAdRzajAterasiddherguNacAkSuSajanakatAvacchedikayA sAGkaryAditi dig" ityaadi| tathA ca na vAyoguNaH shbdH| tathaivoktaM muktAvalIkAreNa vizvanAthapazcAnanenApi " na ca sUkSmazabdakrameNa vAyau kAraNaguNapUrvakaH zabda utpadyatAmiti vAcyam / ayAvadravyabhAvitvena vAyuvizeSaguNatvAbhAvAt" ityAdi // kizca mUrtatvAdeva nAkAzaguNaH zabdaH, yo hi yadguNaH sa tatsamAnadharmA, yathA jJAnamAtmanaH, tathAhya
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ (22) mUrta AtmA tatastadguNo jJAnamapyamUrtameveti, evaM zabdo'pi yadyAkAzaguNastarhi tasyAmUrtatvAcchabdasyApi tadguNatvenAmUrtatAprasaGgaH, tathA ca bhaNitaM zIlAgAcAryapAdaiH sUtrakRtAkhyadvitIyAGavRttau "zabdazcAkAzasya guNa eva na bhavati tasya paugalikatvAdAkAzasya cAmUrtatvAt" ityaadi| na cedaM nItisaGgatam ,amUtatvalakSaNAyogAt / tathAhi mUrtiviraho hyamUrttatA / nanvabhISTameva tasyAmUrtatvamiti cet, na, tatra zabde sparzavatvena mUrtatAyAssiddhatvAt / tathAhi sparzavantaH zabdAH tatsamparke upaghAtadarzanAlloSThuvat, na cAtrAsiddhidoSaduSTo hetuH, yatastatkAlajanmino bAlasya karNasthAnasannidhau gADhAsphAlitajhallAdidhvanibhiH zrovasphoTo dRzyate, tathA coktamAvazyakavRttau malayagiripUjyaiH "dRzyate hi sadyojAtabAlakAnAM karNadezAbhyarNa gADhAsphAlitajhallarIjhaNatkArazravaNataH zravagrasphoTaH" ityAdi, na cetthaM zravaNasphoTAdirUpopaghAtakRttvamasparzavatve sati sambhavati yathA nabhasaH, tato vipakSAvRttitvAt na vyabhicAritvamapi hetoH| evaJcAbhighAtAdinApi sparzavatvaM zabdasya / tathA hi, zabdAH sparzavantaH abhighAte girigahvarAdiSu zabdotthAnAt upalakhaNDavat, vAdiprativAdinorubhayorapi siddho'yaM
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ (23) hetuH, tathA hi atiprayAsazabditazabdAbhighAtAdinA girigahvarAdiSu pratidizaM prasarantaHzabdAHsaJjAyamAnAH zRNumo vayam, tataH sparzavattvAnmUrtI eveti siddham , "rUpasparzAdisannivezo mUrtiH, iti vcnaat|| rUpaspazAdisannivezo yupapattitaH vkssyaamynntrmihaiv|| kiJcAkAzamekamane vA, yadyAdyaH pakSaH, tArha lakSayojanato'pi zabdazravaNaM syAt, AkAzasyaikatvAcchabdasya ca tadguNatvAnnikaTadarAdibhedAbhAvAt // yadodIcIno vikalpaH, tadA tu vadanadezasthitazabdasyAnyanabhovartinaH zrotuH kathaM zravaNaM, vadanadezAkAzaguNatayAzabdasya zrotRgatazrotrendriyAkAzasambandhAbhAvAt, ato'pi na yuktimacchabdasyAmbaraguNatvam // nanvAkAzaguNatvAnabhyupagame zabdasya sthitireva nopapadyate, padArthamAtreNa cAvazyameva sthitimatA bhavitavyam, tatra rUparasagandhasparzAnAM pRthivyAdibhUtacatuSTayamevAzrayaH, zabdasya tu tadAzrayatvAnupapattyA AkAzAzrayatvaM sichyati, tatazcAmbaraguNaH zabda iti / tadapyacAru, evaMsati pRthivyaptejovAyvAdisarvadravyANAmapyAkAzAzrayatvena tadguNatvaprasaGgaH / tathA ca sati AkAzadravyAdvaitavAdaH samajani nvyH| nacAzrayaNamAtraM na tadguNatvaprayojakaM kintu samavAyaH sa cAsti dhvanerambare
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ (24) sambandho na tu kSityAdInAM tathA / nanu ko'yaM samavAyaH / parasparamekIbhAvenAvasthAnaM yathA pRthvIjalAdibhiH saha rUparasAdInAmiti cet, na, zabdasyAmbaraguNatvAsiddhyA tena saha dhvanerlolIbhAvenAvasthAnApratIteH / kizca samavAyasya sambandhatvamapyanupapannamityAdi siMhAvalokanena vilokyatAm / athAkAza u. palabhyamAnatvAttadguNatA zabdasyetyapyaparipezalam / evaM sati arkatulakAdInAmambara upalabhyamAnatvAt tdgunntvaasktiH| athArkatUlakAdInAM paramArthato bhU. myAdisthAnamAkAze tUpalambho vAyunA saJcAryamANatvAt, yadyevaM tarhi zabdasyApi paramArthata: sthAnaM zrotrAdi yatpunarAkAze'vasthAnopalambhastadvAyunA saJcAyamANatvAt, tathAhi yato yato vAyu:saJcarati tatastataH zabdo'pi gacchati // uktazca prjnyaakrgupten|| yathA ca preryate tUla-mAkAze mAtarizvanA // tathA zabdo'pi kiM vAyoH, pratIpaM ko'pi shbdvit||1|| na ca tathApi zrotragrAhyatvena tadAzritatvAcchabdasya zrotrasya cAkAzarUpatvAt tadguNaH zabda iti saamprtm| zrotrasya gaganAtmakatve gaganasya srvtraavishessaadvaadhiryaadybhaavprsnggaat| etena "AkAza ekaeva sannapi upAdheH karNazaSkulIbhedAdbhinnaM zrotrAtmakaM
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ (25) bhavati" iti siddhAntamuktAvalIkRdvacaHkarNazaSkulovivarAvacchinnezvarasyaiva zrotratvam" iti ziromaNikRnmataM cApahastitam / na cAkAzasyAnyathAnupapattyA tadguNatvakalpanaM, tathAhi zabdo dravyasamaveto guNatvAt saMyogavat, iti dravyasamavetatve siddhe zabdo nasparzavadravyasamavetaH, na dikAlamanaHsamavetaH, nAtmasamavetaH,agnisaMyogAsamavAyikAraNakatvAbhAve satyakAraNaguNapUrvakapratyakSatvAt sukhavata, vizeSaguNatvAdrapavata, bahirindriyagrAhyatvAt sparzavaditi ananyasamavetatvAcchabdasya gaganasamavetatvaM parizeSAnumAnena kalpyata iti vAcyam / prathamatRtIyayorguNatvAsiGkhyA svarUpAsiddhedvitIyaturyayozcAprayojakatvAt / etena zabdAdhikaraNaM navamaM dravyaM gagananAmakaM siddhayatIti vacazzabdaguNakamAkAzamiti vacazcApyapAstam / nanu tarhi AkAze pratyakSatvaprayojakodbhUtarUpAbhAvAt pratyakSatvAsambhavena kiM mAnamiti cet, anumAnameva, tathAhi dravyANi sAzrayANi dravyatvavattvAdityAdi, na ca bhUtalAdInAM ghaTAdyAdhAratvenaivopapattA, umanyagaveSaNayeti vAcyam / adRzyamAnaparamANvAdyAdhAratayekasyaiva tasya siddheH / tathA coktaM prazatipaJcamAle prayodazazatakacatuthoMdezake " AgAsathikAeNaM bhaMte jIvANaM ajIvANa ya
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ (26) ki pavataMti, goyamA, AgAsasthikAeNaM jIbadavvANa ya ajIvadavvANa ya bhAyaNabhUe, egeNa vi se puNNe, dohiM vi puNNe, sayaM pi mAejjA, koDisaeNaM vi puNNe, koDisahassaM pi mAejjA, avagAhaNAlakkhaNeNaM AgAsatthikAe" ityAdi, ayamasyAlApakasyArthaH, bhagavAn gautamasvAmI zrutakevalI caturdazapUrvaviddvAdazAGgapraNetA sarvAkSarasannipAtI tIrthakarabhASita. mAtRkApadazravaNamAtrAvAptaprakRSTazrutajJAnAvaraNakSayopazamo vivakSitArthaparijJAnasamanvito'pi svavacasi ziSyapratyAyanArtha gaNadharapraznatIrthakaranirvacanarUpatvAt sUtrasyeti sUtraNArtha, nahi nAmAnAbhoga-zchadmasthasyeha kasyacinnAsti // jJAnAvaraNIyaM hi, jJAnAvaraNaprakRtikarma // 1 // iti nyAyAcchadmasthasyApi svasyAnAbhogasambhavAdA bhagavate zrImate mahAvIrasvAmine kAzyapAya jJAtasU. nave kevalAlokabalAvalokitalokAlokArthabhAvAya paramarSaye papraccha, AkAzAstikAyaH AGiti maryAdayA svasvabhAvAparityAgarUpatayA kAzante svarUpeNAvabhAsante yasmin vyavasthitA: padArthAH tadAkAzaM, yadA tva. bhividhAvAG, tadA AGiti sarvabhAvAbhivyAptyAkAzate ityAkAzam , astayaH pradezAH, teSAM kAya: saGghAtaH .. " gaNakAe ya nikAye khaMdhe vagge taheva rAsIya " 1 gaNaH kAyazca nikAyaH skandho vargastathaiva rAzizca /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ (27 ( iti vacanAt astikAyaH pradezasaGghAta ityarthaH, AkAzazca tadastikAyazcAkAzAstikAyastenAkAzAstikAyena, bhadanta iti paramagurvAmantraNaM,jIvanti prANAndhArayantIti jIvAsteSAM jIvAnAM, jIvAzcetanAvantastaviparItA ajIvAsteSAmajIvAnAM, caHsamuccaye, kimiti svasamabhivyAhRtapadArthatAvacchedakadharmeNa dhamijJAnaviSayiNIcchA kimo'rthaH, pravarttate,bhagavAnAha'goyamA' iti komalAmantraNe gautama, AkAzAstikAyaH jIvadravyANAM cAjIvadravyANAM ca bhAjanabhUtaH, anena idamuktaM bhavati satyasmijIvAdInAmavagAhaH pravartate etasyaiva pranitatvAditi, bhAjanabhAvamevAsya darzayannAha-egeNa vi' ityAdi, ekena paramANvAdinA, 'setti'asau AkAzAstikAyapradeza iti gamyate, pUrNo bhRtaH, tathA dvAbhyAmapi tAbhyAmasau pUrNaH,zatamapi mAyAdekasminpradeze, koTizatenApi pUrNo'sAvasti, evaM koTizatasahasnamapi mAyAt / nanu kathametaducyate yatra eko'NurmAti tatra dvau zataM sahasrANyapi mAyAditi cet, na, pudgalAnAM pariNAmasya vicitratvAt, yathA'pavarakAkAzamekapradIpaprabhApaTalenApi pUryate dvitIyamapi prabhApaTalaM tatra mAti yAvacchatamapi teSAM tatra mAti / nanu mUrtayoH samAnadezaviruddhatvamiti nyAyAt ekatra
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ (28) pradeze dvayoraNvovRttireva viruddhayate, tathA ca kathamekaH dvAbhyAM pUrNa ityAdIti cet, na, vihitottaratvAt, ata eva ca tannyAyasyAprAmANyaM, kathamanyathA tatprA. mANyamaGgIkurvatAM yaugAnAmavayavini pAkaH / na cAvayavinA'vaSTabdheSu avayaveSu pAko na sambhavati, kintu vahnisaMyogenAvayaveSu vinaSTeSu svatantreSu paramANuSu pAkaH, punazca pakvaparamANusaMyogAdvayaNukAdikrameNa mahAvayaviparyantamutpattiH, tejasAmatizayitavegavazAt pUrvavyahanAzo jhaTitivyahAntarotpattizceti ataHsambhAvyate paramANAveva pAka iti vAcyam,avayavinAM sacchidratvAdaH sUkSmAvayavairantaHpraviSTairavayaveSvavaSTabdheSvapi pAkasyAviruddhatvAt, na ca mUrtayoH samAnadezatAvirodha iti vAcyam, anantAvayavitannAzakalpane gauravAtso'yaM ghaTa iti pratyabhijJApratItezca nyaaysyaapraamaanniktvaat| vastutastu AkAzasyAvagAhasvabhAvatvAnna kizcidapi viruddhayate, yathaikasyApi paropakAriNa upakAryakasadbhAve ekasyaivopakArakatvaM hayasattve dvayorapi zatasatve zatasya sahasrasattve sahasrasyApi, yathA vA ekasmin pAradakarSake maNimantrauSadhyAdInAmacintyaH prabhAva iti nyAyAt auSadhivizeSaprabhAvataH zatamapi svarNakarSakANi mAyAt na punarmAnAvagAhanayovRddhiH
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ (29) pratipakSauSadhisadbhAve viparyayo'pi syAdato na kazcidoSaH, vizeSArthinA bhgvtiivRttirvlokniiyaa| pratipAditazcAkAzAstikAyaH pUrvasUribhirapi zyAmAcAryaH prajJApanAprathamapade " se kiM taM arUbIajIvapannavaNA, arUvIajIvapannavaNA dasavihA pannattA, taM jahA-dhammasthikAe 1 dhammatthikAyassa dese 2 dhammatthikAyassa padesA 3 evaM adhammatthikAe 1 adhammatthikAyassa dese 2 adhammatthikAyassa padesA 3 evaM AgAsathikAe 1 AgAsasthikAyassa dese 2 AgAsatthikAyassa padesA 3 addhAsamae y"| tathA "jIvAnAM pudgalAnAJca, dharmAdharmAstikAyayoH / bAdarANAM ghaTo yaha-dAkAzamavakAzadam // 1 // dharmAdInAM vRtti-dravyANAM yatra bhavati ttkssetrm| taidravyaiH saha loka-staviparItaM hyalokAkhyam // 2 // ityAdIni pUrvarSivacanAnyapi ttsiddhiprtipaadkaani| vastutastvasmadAdInAM yogyatAvizeSAbhAvAt ta 1 atha kA sA aruupyjiivprjnyaapnaa| arUpyajIvaprajJApanA dazavidhA prajJaptA, tdythaa| dharmAstikAyaH1 dharmAstikAyasya dezaH 2 dharmAstikAyasya pradezAH3 adharmAstikAyaH4 adharmAstikAyasya dezaH 5 adharmAstikAyasya pradezAH 6 AkAzAstikAyaH 7 AkAzAstikAyasya dezaH 8 AkAzAstikAyasya pradezAH 9 addhAsamayazca 10.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ (30) pratyakSAbhAve'pi sakalarUpyarUpidravyaparyAyavedinAM pratyakSAdeva tatsiddhiH / itthaM cAkAzaM dravyameva nAstItyabhidadhatAM navyanaiyAyikAnAM vaco'pyapAstam / nanu zabdasya paramANusamUhatve tatra rUpAdInAM ghaTa ivApattiriti cet, na, iSTApatteH, Azrayasya ca sUkSmatvAttadagrahaH, tathA coktaM bhagavatyAM trayodazazatakasaptamoddezake "ruvIbhaMte bhAsAarUvIbhAsA,goyamA, rUvIbhAsAno arUbIbhAsatti" uktaJca vargaNAnAM varNAdicintAdhikAre karmaprakRtivRtyormalayagiriyazovijayavAcakAbhyAmapi " taijasaprAyogyAdyAzca vargaNAH paJcavarNAH paJcarasA dvigandhAzca jJAtavyAH, sparzacintAyAntu catuHsparzAH" ityaadi| nanu zabdasya dravyatve zrotrasya prApyakArIndriyatvena candanAgnyAdikRtau tvaco'nugrahopaghAtAvivAnugrahopaghAtau zrotrasya zabdakRtau syAtAmiti cet, dRzyata eva zrotrasya zabdakRtau pATavavAdhiryalakSaNAvanugrahopaghAtAvityAdi vistareNa zrotraprApyakAritvavyavasthApanAvasare prAgeva pratipAditaM, taca maNDUkaplutyA kuzAgrIyayA dhiyA'vadhAryatAm / nanu zabdasya dravyasa- 1 rUpiNI bhadanta bhASA arUpiNI bhASA / gautama / rUpiNI bhASA no arUpiNI bhASeti /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUhatva AvazyakasUtrapratyAkhyAnAdhyayane * desAvagAsiyassa samaNovAsaeNaM ime paMcAiyArA jANiyavvA Na samAyariyavvA taM jahA ANavaNappaome pesakA Nappaoge sadANuvvAtetyAdi" ANavaNe pesavaNe sadde rUve ya puggalakhkeveM / desAvagAsiyaMmi bIe sikhkAvae niMde // 1 // " ityAdi zrAvakapratikramaNasUtre vaMdittunAmni ca zrAvakasya dvitIyadezAvakAzikanAmazikSAvratAticArapaJcake sAmAnyAt pudgalaprakSepAticArAt zabdANupAtA. ticArasya pRthagupAdAnamayuktam, kiJca-leSThvAdiprakSe. pANAmapi pRthakpRthagnAmagrahaNenAticArabAhulyaprasaGga iti cet, satyam, tathApi zabdAnAM pudgalasamUhavattvasya leSThvAdInAmiva cAkSuSaspArzanapratyakSAbhAvena mAbhUnmugdhajanAnAM tadanaticAratvAreketi tadatiriktagrahaNam / vastutastu padArthAnAM sAmAnyavizeSobhayAtmakatvAt kvacitsAmAnyataH kvacicca vizeSatastanni 2 dezAvakAzikasya zramaNopAsakena ime pazcAticArA jJAtavyA na samAcaritavyAH / tadyathA / AnayanapayogaH 1 preSaNapayogaH 3 zabdANupAta ityaadi| AnayanaM preSaNaM zabdAn rUpANi ca pudgalakSepAn dezAvakAzike dvitIye zikSAvate nindAmi // 1 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ (32) deza iti ziSTasamayAt sAmAnyagrahaNe satyapi prAdhAnyakhyApanArtha bhedenopanyAsaH iti nyAyAcca, yathA brAhmaNA AyAtA vaziSTho'pyAyAtaH, tathA pudgalaprakSepa iti sAmAnyataH zabdANapAta iti ca vizeSato nirdeza ityasyAduSTatvaM sAmAnyato vizeSato nirdezanIyamiti vivecitamasmAbhiH shrotrpraapykaaritvsthaapnaayaam| api caudArikavargaNApudgalaprakSepe pudgalaprakSepAticAraH bhASAvargaNApudgalANupAte ca zabdANupAtAticAra ityanayorbhedaH, iti siddhaM zabdasya dravyasamudbhutatvam / tathA ca pUrvAcAryoktamanumAnamapi zabdapaudgalikatvasiddhau pramANam, tathA hi zabdaH paugalika indriyaarthtvaadruupaadivdityaadi|| tathA coktaM sthAnAGgasya jIvAbhigamAkhyopAr3e bhgvdbhiH| "se nUNaM bhaMte subbhisahapoggalAI dubbhisadattAe pariNamaMti haMtA goyamA" ityAdinA, itthaM ca zabdasya siddhe paudgalikatve yaudvaiAdazAyatananirUpaNAvasare zabdAyatanAkhyamAyatanamupakalpitaM tadapi nirastam, tasyAjIvatattvaprabhedarUpasya pRthakkalpanAnucitatvAt / yathA ca tatparikalpitAni dvAdazAyatanAni tannirAsaprakArazca dvayamapita 1 sa nUnaM bhadanta surabhizabdapudgalA durgandhizabdatayA pariNamanti / inta gautama /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 33 ) sprasaGge nirUpayiSyAma iti / varNitazcAjIvatatratve'ntarbhAvaH sUtrakRtAkhyadvitIyAGgaTIkAyAM zIlAGkAcAryairapi dvAdaze samavasaraNAkhyAdhyayane bauddhanirAsAvasare "zabdAyatanaM ca paudgalikatvAcchabdasyAjIvagrahaNena grahaem" ityAdi, evaM ca bhASAsvarUpamAmUlaM "bhASyata iti bhASA tadyogyatayA pariNAmitanissRSTanissRjyamAnadravyasaMhatiH " ityAdi bhagavatIdvitIyazatakaSaSThoddezakaTIkAyAmabhayadevasUribhiH / tathA "vAgyeogaprayatnanissRSTo'nantAnantaprAdezika pudgalaskandhaprativiziSTapariNAmaH zabdaH pudgaladravyasaGghAtabhedajanmA " ityAdi tattvArthavRttau dvitIyAdhyAye siddhasenamaNibhirapi suSThu vivecitam // ata eva ca rUpidravyAvagAhinovadhijJAnasya jaghanyaviSayatvaM taijasabhASAntarAladravyANAM sambhavati, tathoktamAvazyakaniryuktau taTTIkAyAJca, " 'teyAbhAsAdavvANa aMtare ittha lahai paTThavaotti" itthaJca dravyabhAvavAglakSaNamAvazyakabRhadvRttyuktam 1 dravyayogalakSaNaM cAvazyaka sUtra sparzikaniryuktitaTTokoktamapi 2 upapadyate / tathAhi " vac bhASaNe vacanamucyate'nayeti vAk, sApi caturvidhaiva nAmAdibhiH, tatra dravyavAk zabdapariNAmayogyAH pudgalA jIvapa1 tejobhASAdravyANAmantaram atra labhate masthApaka iti //
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ (34) rigRhItAH, bhAvavAkpunasta eva pudgalAH zabdapariNAmamApannAH" ityAdi 1 // "davve maNavaikAe joggadavvatti"manovAkAyayogyAni dravyANi dravyayogaH, e. taduktaM bhavati jIvenAgRhItAni gRhItAni vA svavyApArApravRttAni dravyayoga" ityAdi 2 // ata eva ca vAgyogalakSaNamapi sUtroktaM saGgacchate // tathAhi " audArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgadravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro yaH sa vAgyoga ityAdi" viSamakalikAlakAlimakalmaSakardamakalaGkaprakSAlanajalanidhipravAhavAkpravAhA vAdivaitAlAH zAntisUripAdA uttarAdhyayanIyacatustriMzalezyAdhyayanaTIkAyAM jaguH / tathA ca " yayA bhASAprAyogyAn pudgalAnAdAya bhASAtvena pariNamayyAvalambya muJcati sA bhASAparyAptiH" iti malayagiribhirbhASAparyApterlakSaNaM SaDvidhaparyAptisvarUpopavarNanaprasaGge prajJApanATIkoktamapi saGgacchate / tathA ca paJcAstikAyaTIkAkRdAzAvasanavacanamapi "tata eva amUrttatvAdeva cAzabda dharma " ityAdi, "evamayamuktaguNavRttiH paramANuH zabdaskandhapariNatizaktisvabhAvAcchabdakAraNam" ityAdi cazabdasya nabhodharmatvAbhAvaHparamANujanyatvaJca prtipaadyti| evaJca bhASAyAH
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ (35) paJcamadravyavargaNAtvamapi yuktamAbhAti, tathoktamAvazyakaniyuktau caturdazapUrvavidbhiHzrutakevalibhirbhadrabAhupAdaiH orAlaviuThvAhArateyabhAsANupANamaNakamme // aha davyavaggaNANaM kamotti // tathaiva samvAditaM karmaprakRtau bhavyajanamanaHkumudendubhiH zrImacchivazarmasUribhiH, jogehiM tayaNurUvaM, pariNamai giNhiUNa paMcataNU / pAugge cAlaMbai, bhAsANumaNattaNe khaMdhe // 1 // pratipAditaJca devendrapUjyairdevendrasUribhiH zatakAkhyapa shcmkrmgrnthe| " iMgadugaNugAi jA abhavaNaMtaguNiANU / khaMdhA uralociavaggaNAo taha agahaNaM tariyA // 1 // emeva viuvvaahaarteabhaasaannupaannmnnkmme| 1 audArikavaikriyAhArakatejobhApAnapAnamanaHkarmasu // atha dravyavargaNAnAM krana iti // 2 yogaistadanurUpaM pariNamayati gRhItvA paJcatanUni ||praayogyaathaalmbte bhASa.NubhanomayAn skandhAn // 1 // 3 ekadvikANukAdaye yaavdbhvyaanntgunnitaannvH| skandhA audArikocitavargaNA stthaagrhnnaantritaaH||1|| evameva vaikriyAhArakatejobhASAnapAnamanaHkarmasu / sUkSmAH kramAdavagAhaH UnonAmulAsaGkhyeyAMzaH // 2 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ (36) suhumA kamAvagAho UNUNaMgulaasaMkhaMso // 2 // uktaJca "tata utkRSTAgrahaNavargaNAta ekaparamANvadhikaskandharUpA jaghanyA bhASAprAyogyAvargaNA yatpudgalAn gRhItvA jantavaH satyAdibhASArUpatayA pariNamayyAlambya ca visRjanti, tata ekaikaparamANvadhikaskandharUpAbhASAprAyogyAvargaNastAvahAcyAyAvadutkRSTa" ityAdi krmprkRtivivrnnyormlygiriyshovijyopaadhyaaypunggvaabhyaam|nnukimrthmetaa audArikavaikriyAhArakataijasa bhASAdidravyavargaNAHprarUpyantetIrthakRdbhiriticet,ucyate pratipattihetoH,yathAkazcidgopapati!pavyAmohanirAsArthaM raktazuklAdibhedena gavAM vargaNA: kalpitavAMstathA vineyavyAmohanirAsArtha pudgalavargaNAH paramANvAdibhedena nirUpitavAJjagatpatistIrthakaraH, tathA hi iha bharatakSetre magadhajanapade prabhUtagomaNDalasvAmI kuciko nAma dhanapatirabhUt, sa ca tAsAM gavAmatibAhulyAt sahasrAdisaGkhyAmitAnAM pRthakpRthaganupAlanArtha prabhUtAn gopAn nyayukta, te'pi ca gopAH parasparasaMmilitAsu goSvAtmIyAH samyagajAnAnAH santaH vivadante sma, tAMzca parasparato vivadamAnAnupalabhyAsau kucikarNastepAmavyAmohArthamadhikaraNavyavacchittaye ca raktazuklaR
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 37 ) ornrburAdibhedabhinnAnAM gavAM pratigopaM vibhinnA vargaNAH khalvavasthApitavAnityeSa dRSTAntaH, ayamatropanayaH / iha papatikucikarNakalpastIrthakRt gopakalpebhyaH ziSyebhyo'vyAmohArthaM gomaNDalasadRzaM pudgalAstikAyamekadvitrisaGkhyAtA saGkhyAtAnantAdiparamA vaudArikavaikriyAhAra kataijasabhASAdivargaNAvibhAgena prarUpitavAn ityAdItyalamatiprasaGgenAprastutatvAd vizeSajijJAsunA caavshykkrmprkRtikrmgrnthaadivRttibhyo'vseym| zabdazAstravidbhirapi varNAnAM sthAnanirUpaNaprasaGge sthAnapadavyAkhyAmiSeNazabdotpattipratipAdanadvArAtatpaugalikatvamAkhyAyi / yaducurhemasUripAdAH svakRta siddha hema zabdAnuzAsane / 'yatra pudgalaskandhasya varNabhAvApattistatsthAnam ' // kiJcAGgalabhUmijairapi prajJAzAlibhiHzabdasyapaudgalikatvaM niracAyi, tathAhi zabda: paudgalika eva phonogrAphnAmakayantreNa saMhriyamANatvAd badhirakAcAdinA ca nirudhyamAnatvAdityAdi / nanu zabdanimittAnAM koSTa vAyUnAmeva yantravizeSato'vaSTabhyAbhidhAraNaM natu zabdAnAM yatasteSAmabhidhAraNe'bhyupagamyamAne nAnAdigvyavasthita puruSazrotrAbhimukhAnAM vaktRsAmmukhInayantrAbhidhAraevadviruddha digvyavasthitayantrAbhidhAra
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ (38) Namapi syAnna caivaM, tadvAyUnAM tattve teSAM sammukhadigmAtraprasAriNAM sAmmukhInenaiva grahaNaM dezAntarINazabdotpattistu zabdAdeva tajanyAt kadambagolakanyAyAt vIcitaraGganyAyAhA, kiJca zabdAbhidhAraNe pratyakSasvabhAvAnAM teSAM tadyatrAtisannihitakaNarupalambho'pi bhavet anadhyakSasvabhAvAnAM teSAM tathAtve na kadAcidapi tadupalambha iti, na ca vAyavabhidhAraNe punastAdRzazabdopalambhaH kathaM, pUrvotpannAnAM teSAM cira vinaSTatvAditi vAcyam, kaNThAdisthAne kAdyakSaraprayojako yAdRzaparamANupracayasamudbhUto'vayavI tAdRzaparamANupracayasamudbhUtAvayavivizeSasya yantre'pi svIkArAttena sA bhedhRtavAyusaMghaTanatastatrApi tAdRzazabdotpattestambhavAt, na ca ghakArottarAkArottaraTakArottarAvarUpasya ghaTazabdagatAnupUrvIvizeSasyAvacchinnaM prati tattacchabdagateSTasAdhanatvAdijJAnacikIrSAdijanyaprayatnavizeSa eva kAraNamiti tadabhAvAttAdRzAnupUrvI vizeSAvacchinnazabdodbhavaH kathamiti vAcyam, prayatnAdInAM tattacchabdanimittavAyuvizeSapreraNa evopakSINazaktestatpreritAstu vAyuvizeSA eva kaNThatAlvAdisthAneta saMyuktAsta eva kaNThatAlvAdisthAnasajAtIyavyairatrApi
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ (39) saMyujyanta iti tAdRzazabdotpatteH sambhavAditi cet, na, adRSTacaraitAdRzakalpanApekSayA paudgalikazabdAbhidhAraNakalpanAyAM lAghavAt, tathAhi strIpuMnapuMsakoccaritazabdeSu vaijAtyantAvadanubhUyamAnaM nApahotuM zakyate, nA. pi tanna kasyacidapi kAryatAvacchedakamityabhidhAtuMyuktaM, tathA sati kAryamAtravRttijAtitvaM tasya na syAt, svaJca tattadvaijAtyAvacchinnaM prati vilakSaNatattajjAtIyakaNThatAvAditattadvAyusaMyoga eva kAraNaM tAvadbhavadbhirabhyupagantavyaM, natu prayatnAdikam , yatassamAneSvapi prayatnAdiSu kasyacitpuMsaH strIzabdasadRzazabdadarzanAt, tattatstrIpunapuMsakakaNThatAlvAdigataparasparaviruddhanAnAvaijAtyayogi ca naikaM vastu bhavitumarhati, sAGkaryasya jAtibAdhakatAyA bhavadbhirevAbhyupagamAt, kAraNe jAtisAGkarye kArye'pi tattatkAryavaijAtyasAGkarye citrarUpavallaukikazabdavilakSaNa eva zabdo yatnataH prAduHSyAnna caivam, kiJca na strIpuMnapuMsakAnAmeva parasparaM bhedAttattajAtIyoktazabdabhedaH, kintu strINAM puMsAM napuMsakAnAmapi pratyekazo mithazzabdavaijAtyadarzanAditi strItvAditatajjAtyavAntaravaijAtyayogitattadvayaktIyakaNThatAlvAdigatanAnAvaijAtyayogyapi tadvastvabhyupagantavyaM yatsaMyu
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ (40) to yantrAvaSTabdhavAyustAdRzazabdajanako'bhyupagata iti, tAvatApi ca nopalabhyamAnazabdaprAdurbhAvopapAdanaM su. SThu bhavet, pratyuta pUrvayuktyAtivicitrasya laukikavilakSaNasya zabdasyaiva prAdurbhAvastasmAdbhaveditIdRzakumRSTikalpanApekSayA yathopalabhyamAnazabdAbhidhAraNameva nyAyyaM lAghavAt // kiJca vAdyavAdanotthazabdAnAmapi yantrAbhidhAraNaM dRzyate tatra ca vAyoranupalambhAhAyvabhidhAraNaM na klpnaahm| na ca vAdyavAdanotthAH zabdA eva norarIkriyanta iti vAcyaM, tatra tatra bhavadbhirevAr3IkArAt, tathAhi "vINAprabhavazabdagraha iti vINAyAM zabda:,""karNena vINAzabdaMzRNomi iti vINAdau zabda" iti cintAmaNisannikarSavAdarahasye gaGgezopAdhyAyaH, " zabdo dhvanizca varNazca mRdaGgAdibhavo dhvaniH" iti kArikAvalyAM vizvanAthapaJcAnanaH, " zabdaM zRNomItya nubhavasiddhazabdatvajAtimAn zabdaH sa dvidhA dhvanirvarNazca tatra dhvaniH saGgItazAstrasiddhAnekabhedavAMstatkaraNaM mukhavINAdi" iti kauNDabhaTTaviracitAyAM padArthadIpikAyAmiti / zabdasyAbhidhAraNAkhyasaMyogavizeSasiddhau tena kriyAvattvamanumIyate, kriyAvattvAt saMyogavizeSavattvAcca dravyatvamiti prAgeva vyAsato vicaaritm|| tathA
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ (41) ca siddhaH zabdavargaNAjanyaH zabda iti|| uktaJca-vinayavijayopAdhyAyaiH lokaprakAze ekAdazasarge // "gandhadravyAdivaDhAtA-nukUlyena prasarpaNAt // tAdRzadravyavacchotro-paghAtakatayApi ca // 1 // dhvane; podgalikatvaM syA-dyauktikaM yattu kecana // manyante vyomaguNatAM, tasya tannopayujyate // 2 // asya vyomaguNatve tu, duuraasnnsthshbdyoH|| zravaNe na vizeSaH syAt, sarvagaM khalu yannabhaH // 3 // ||iti siddhaM zabdasya dravyatvam // labdhvA gurUpadeza, matamadhigamya ca jinezvarasya tthaa| jinatattvaparIkSAyA-mAdyo vargo nyagAdi mayA // 1 // viracayyAdimavarge, samarjitaM yanmayA sukRtigamyam // puNyaM tena labhantAM, bhavyAH sadbodhivararatnam // 2 // __zrItapogaNanabhodinamaNInAM sakalaziSTasamayasamAcAravicArocitavacovistaramarIcividalitanikhilajanatAmithyAtvatimirANAM zrImadbhagavadahabadanAravindavinirgatAgamagranthAdivistIrNazrutaratnapArAvArapAragatAnAM suvizadasadAptAgamAbAdhitaguruparamparopAttodAttAgamaidamparyANAM durantaikAntavAdamadamaSImalinaparavAdivAtavibhedanaikapramANanayanikSepAnuyogAnupamavAgvyatikarodgatakesarakesarINAM saiddhA
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ . (42) .. ntikatArkikacakracakravartinAM zAbdikasAhityAdivinnivahacUDAmaNInAM bhImabhavabhramaNaikanibandhanamanovRttikzIkAramahAmantranikhilazrutaratnArAdhanopacArasadAptAgamAvaditayogavidyAdipIThapaJcakAdhanuSThAnasamAcaraNagaNadharAdimahApuruSasamArAdhitazrIsUrimantrAsadhanAvAptagaNabhRtpadvIvibhUSitAnAM pazcAcAracArucAritrasamyaktvajJAnAdyatizayamabhAvasaMsmAritapUrvayugapradhAnAnAM niHzeSasattvArNavollAsotsavAnandacandrAnanAnAM vidvadRndavRndArakavanditakramasaroruhANAMsavatantrasvatantrANAM bahumAnAvanatAnekarAjendrAmAtyakoTidhvajazreSTivargAdimahAsaMsalaMsevitapAdendIvarANAM sakalasUripurandarANAM bhadhArakazrIvijayanemisUrIzvarANAM kramakamalamakarandaprasyandAsvAdalolacaJcarIkeNa mandamatinA vineyANunA udayavijayena viziSTajJAnodayAthai viracitAyAM janatattvapa, rIkSAyAM zrotraprApyakAritvazabdadravyatvavyavasthApakaH prathamo vargaH smaaptH|| . yugarasanandendumite, varSe mAse nbhsyshitpksse| paJcamyAM bhAvapure, vargo'yaM pUrNatAmApa // 1 // // iti zam //