Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya kundakunde kRta mAthAsamayasAra ( gadyapadyAnuvAda - DaoN. hukamacanda bhArilla )
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadbhagavatkundakundAcAryadevaviracita gAthA samayasAra (padyAnuvAda va arthasahita) padyAnuvAda va gAthArtha lekhana DaoN. hukamacanda bhArilla prakAzaka paNDita ToDaramala smAraka TrasTa e-4, bApUnagara, jayapura-15 (rAja.) phona : 2707458, E-mail : ptstjaipur@yahoo.com .
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama saMskaraNa : ( 26 janavarI 2009) 3 hajAra - mUlya : 10 rupaye TAipasaiTiMga : trimUrti kampyUTarsa e-4, bApUnagara, jayapura viSaya-sUcI kra. viSaya 1. pUrvaraMga 2. jIvAjIvAdhikAra 3. kartAkarmAdhikAra 4. puNyapApAdhikAra 5. AsravAdhikAra 6. saMvarAdhikAra 7. nirjarAdhikAra 8. baMdhAdhikAra 9. mokSAdhikAra ( 10. sarvavizuddhajJAnAdhikAra mudraka : prinTa 'o' laiNDa bAIsa godAma, jayapura
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya AcArya kundakundadeva viracita 'gAthA samayasAra' (padyAnuvAda va artha sahita) prakAzita karate hue hameM vizeSa Ananda ho rahA hai| isa laghu kRti meM mAtra mUla gAthAe~, unakA harigIta chanda meM DaoN. hukamacandajI bhArilla kRta padyAnuvAda va gAthArtha hI diyA gayA hai| zrI ToDaramala di. jaina siddhAnta mahAvidyAlaya ke zAstrI dvitIya-tRtIya' varSa ke pAThyakrama meM prAraMbha kI 144 gAthAyeM TIkA sahita nirdhArita haiN| sAtha hI anya vidyAlayoM evaM zrI ToDaramala mukta vidyApITha ke siddhAnta vizArada parIkSA ke pAThyakrama meM bhI samAhita haiN| isake adhyetA chAtra mUla gAthAe~va padyAnuvAda kaNThastha bhI karate haiN| kaNThapATha yojanA ke aMtargata bhI aneka chAtra sampUrNa grantha kaNThastha karate haiN| san 2008-09 ke zaikSaNika satra meM zrI ToDaramala di. jaina siddhAMta mahAvidyAlaya ke 4 chAtroM ne sampUrNa graMtha kaNThastha bhI kiyaahai| - TIkA sahita prakAzita bar3e grantha ko hAtha meM lekara kaNThastha karane meM atyanta asuvidhA hotI hai; ata: unake lie yaha kRti atyanta upayogI siddha hogii| sAtha hI sampUrNa deza meM aneka sthAnoM para samayasAra kA sAmUhika pATha hotA hai, vahA~ bhI pAThakoM ko mUla gAthA athavA padyAnuvAda kA pATha karane meM suvidhA hogI tathA jo pAThaka AcArya kundakundadeva ke mUla abhiprAya ko saMkSepa meM jAnanA va paDhanA cAhate haiM, unake lie bhI yaha kRti atyanta upayogI siddha hogii| ___ samayasAra jaisA viSaya vividha rUpoM meM samAja ke sAmane Ave to lAbha hI lAbha hai| inhIM uddezyoM se isa laghu kRti kA pRthak prakAzana kiyA jA rahA hai| isa kRti kI kImata kama karane vAle dAtAroM tathA AkarSaka rUpa meM TAipaseTiMga karanevAle zrI dinezajI zAstrI evaM sundara rUpa meM prakAzita karanevAle zrI akhilajI baMsala ko bhI anekazaH dhanyavAda / -bra. yazapAla jaina, ema.e. prakAzana maMtrI, paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, jayapura
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ . AcArya kundakundadeva jina-adhyAtma ke pratiSThApaka AcArya kundakunda kA sthAna digambara jina-AcArya paramparA meM sarvopari hai| do hajAra varSa se Aja taka lagAtAra digambara sAdhu apane Apako kundakundAcArya kI paramparA kA kahalAne meM gaurava kA anubhava karate rahe haiN| zAstrasabhA meM gaddI para baiThakara pravacana karate samaya grantha aura granthakAra ke nAma ke sAtha-sAtha yaha ullekha bhI Avazyaka mAnA jAtA hai ki yaha grantha AcArya kundakunda kI AmnAya meM racA gayA hai| pravacana ke prArambha meM bolI jAnevAlI ve paMktiyA~ isaprakAra haiM "asya mUlagranthakartAraH zrIsarvajJadevAstaduttaragranthakartAraH zrIgaNadharadevAH pratigaNadharadevAsteSAM vacanAnusAramAsAdya zrIkundakundAmnAye.. ....viracitam / zrotAraH sAvadhAnatayA shRnnvntu|" ukta paMktiyoM ke uparAnta maMgalAcaraNasvarUpa jo chanda bolA jAtA hai, usameM bhI bhagavAna mahAvIra aura gautama gaNadhara ke sAtha ekamAtra AcArya kundakunda kA hI nAmollekhapUrvaka smaraNa kiyA jAtA hai, zeSa sabhI ko 'Adi' zabda se hI grahaNa kara liyA jAtA hai| isaprakAra hama dekhate haiM ki jisaprakAra hAthI ke paira meM sabhI ke paira samAhita ho jAte haiM; usIprakAra AcAryakundakunda meM samagra AcAryaparamparA samAhita ho jAtI hai| digambara paramparA ke pravacanakAroM dvArA pravacana ke Arambha meM maMgalAcaraNasvarUpa bolA jAnevAlA chanda isaprakAra hai maMgalaM bhagavAn vIro maMgalaM gautamo gnnii| maMgalaM kundakundAryo jainadharmo'stu maMgalam / / digambara jinamandiroM meM virAjamAna lagabhaga pratyeka jinabimba (jinapratimA yA jinamUrti) para 'kunda-kundAnvaya' ullekha pAyA jAtA hai| paravartI granthakAroM ne Apako jisa zraddhA ke sAtha smaraNa kiyA hai, usase bhI yaha patA calatA hai ki digambara paramparA meM ApakA sthAna bejor3a hai| - samayasAra : jJAyakabhAvaprabodhinI TIkA kI prastAvanA se sAbhAra
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamoM kA bhI Agama bhagavAna AtmA ke svarUpa kA pratipAdaka granthAdhirAja samayasAra jinAgama kA ajor3a ratna hai, sampUrNa jinAgama kA siramaura hai| ___ AcArya amRtacandra ise jagata kA advitIya akSaya cakSu kahate haiM aura kahate haiM ki jagata meM isase mahAna aura kucha bhI nahIM hai| 'idamekaM jagaccakSurakSayam', 'na khalu samayasArAduttaraM kiMcidasti" - AcArya amRtacandra kI ukta sUktiyA~ samayasAra kI mahimA batAne ke lie paryApta haiN| samayasAra kA samApana karate hue AcArya kundakunda svayaM likhate haiM ki jo AtmA isa samayasAra nAmaka zAstra ko par3hakara, isameM pratipAdita Atmavastu ko arthava tattva se jAnakara usa Atmavastu meM sthita hotA hai, apane ko sthApita karatA hai; vaha AtmA uttama sukha ko prApta karatA hai arthAt ananta atIndriya Ananda ko prApta karatA hai| yaha granthAdhirAja atyanta krAntikArI mahAzAstra hai| isane lAkhoM logoM ke jIvana ko adhyAtmamaya banAyA hai, mata-parivartana ke lie bAdhya kiyA hai| kavivara paNDita banArasIdAsajI, zrImadrAyacandrajI evaM AdhyAtmikasatpuruSa zrIkAnajIsvAmIko isanehI Andolita kiyaathaa|ukt mahApuruSoM ke jIvana ko AmUlacUla parivartita karanevAlA yahI grantharAja hai| isake saMdarbha meM zrI kAnajI svAmI kahate haiM ki yaha samayasAra zAstra AgamoM kA bhI Agama hai, lAkhoM zAstroM kA sAra isameM hai / yaha jainazAsana kA stambha hai, sAdhakoM kI kAmadhenu hai, kalpavRkSa hai| isakI hara gAthA chaTaveMsAtaveM guNasthAna meM jhUlate hue mahAmuni ke AtmAnubhava meM se nikalI huI hai| __isa granthAdhirAja kA mUla pratipAdya navatattvoM ke nirUpaNa ke mAdhyama se navatattvoM meM chipI huI paramazuddhanizcayanaya kI viSayabhUta vaha Atmajyoti hai, jisake Azraya se nizcaya samyagdarzana-jJAna-cAritra kI prApti hotI hai| 1. AtmakhyAti TIkA, kalaza 245 2. AtmakhyAti TIkA, kalaza 244 --samayasAra anuzIlana bhAga 1 se sAbhAra
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgalAcaraNa (dohA) samayasAra ko sAdhakara, bane siddha bhgvaan| anaMta catuSTaya ke dhanI, zrI arihaMta mahAna / / 1 / / AcAraja pAThaka munI, pramatta aura aprmtt| guNa meM nita vicaraNa kareM, namana karU~ maiM nity||2|| jJAyakabhAva prakAzinI, bhASI zrI bhgvnt| paramatattva pratipAdinI, jinavANI jayavaMta / / 3 / / (aDilla chnd)| sAdhakagaNakAekamAtra hai sAdhya jo| maktimArga kA ekamAtra ArAdhya jo|| usameM hI mana rame nirntrraat-din| paramasatya ziva sundara jJAyakabhAva jo||4|| (rolA chanda) kevala jJAyakabhAva jo baddhAbaddha nahIM hai| jo pramatta-apramatta na zuddhAzuddha nahIM hai| naya-pramANa ke jisameM bheda-prabheda nahIM haiN| jisameM darzana-jJAna-carita ke bheda nahIM haiM / / 5 / / jisameM apanApana hI darzana-jJAna kahA hai| samyakcAritra jisakA nizcaladhyAna kahA hai| vaha ekatva-vibhakta zuddha Atama prmaatm| ajaanAdimadhyAnta rahita jnyaaykshuddhtm||6|| guNa bhedoM se bhinna sAra hai samayasAra kaa| paryAyoM se pAra sAra hai samayasAra kaa| muktivadhU kA pyAra sAra hai samayasAra kaa| ekamAtra AdhAra sAra hai samayasAra kA ||7|| zuddhabhAva se bali-bali jAU~ samayasAra pr| jIvana kA sarvasva samarpaNa samayasAra pr| samayasAra kI viSayavastu meM nitya rame mn| samayasAra ke jJAna-dhyAna meM bIte jIvana ||8|| ( samayasAra kI jJAyakabhAva prabodhinI TIkA se )
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra (padyAnuvAdava arthasahita) pUrvaraMga (1) vaMdittu savvasiddhe dhuvamacalamaNovamaM gadiM ptte| vocchAmi samayapAhuDamiNamo sudkevliibhnnidN| dhruva acala anupama siddha kI kara vaMdanA maiM sva-para hit| yaha samayaprAbhRta kaha rahA zrutakevalI dvArA kthit|| maiM dhruva, acala aura anupama gati ko prApta hue sabhI siddhoM ko namaskAra kara zrutakevaliyoM dvArA kahe gaye isa samayasAra nAmaka prAbhRta ko khuuNgaa| (2) jIvo carittadaMsaNaNANaTTido taM hi sasamayaM jaann| poggalakammapadesaTThidaM ca taM jANa parasamayaM / / sadjJAnadarzanacarita pariNata jIva hI haiM svasamaya | jo karmapudgala ke pradezoM meM raheM ve parasamaya // jo jIva darzana, jJAna evaM cAritra meM sthita haiM; unheM svasamaya jAno aura jo jIva pudgalakarma ke pradezoM meM sthita haiM; unheM parasamaya jaano| (3) eyattaNicchayagado samao savvattha sundaro loe| baMdhakahA eyatte teNa visaMvAdiNI hodi||
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra ekatvanizcayagata samaya sarvatra sundara loka meM / visaMvAda hai para baMdha kI yaha kathA hI ekatva meM | ekatvanizcaya ko prApta jo samaya hai, vaha loka meM sarvatra hI sundara hai / isalie ekatva meM dUsare ke sAtha baMdha kI kathA visaMvAda paidA karanevAlI hai| 2 ( 4 ) sudaparicidANubhUdA savvassa vi kAmabhogabaMdhakahA / eyattassuvalaMbho Navari Na sulaho vihattassa / / sabakI sunI anubhUta paricita bhoga baMdhana kI kathA / para se pRthak ekatva kI upalabdhi kevala sulabha nA // kAma, bhoga aura baMdha kI kathA to sampUrNa loka ne khUba sunI hai, usakA paricaya bhI prApta kiyA hai aura unakA anubhava bhI kiyA hai; ataH vaha to sarvasulabha hI hai; parantu para se bhinna aura apane se abhinna bhagavAna AtmA kI kathA na kabhI sunI hai, na usakA kabhI paricaya prApta kiyA hai aura na kabhI usakA anubhava hI kiyA hai; ataH vaha sulabha nahIM hai| (5) taM eyattavihattaM dAehaM appaNo savihaveNa / jadi dAejja pamANaM cukkejja chalaM Na ghettavvaM // nija vibhava se ekatva hI dikhalA rahA karanA manana / para nahIM karanA chala grahaNa yadi ho kahIM kucha skhalana // maiM usa ekatva-vibhakta bhagavAna AtmA ko nija vaibhava se dikhAtA hU~ / yadi maiM dikhAU~ to pramANa karanA, svIkAra karanA aura yadi cUka jAU~ to chala grahaNa nahIM karanA / ( 6 ) Na vi hodi appamatto Na pamatto jANago du jo bhAvo / evaM bhaNati suddhaM NAdo jo so du so ceva / /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga na apramatta hai na pramatta hai basa eka jJAyakabhAva hai| isa bhA~ti kahate zuddha para jo jJAta vaha to vahI hai| jo eka jJAyakabhAva hai, vaha apramatta bhI nahIM hai aura pramatta bhI nahIM hai; isaprakAra use zuddha kahate haiM aura jo jJAyakarUpa se jJAta huA, vaha to vahI hai; anya koI nhiiN| vavahAreNuvadissadi NANissa caritta daMsaNaM NANaM / Na vi NANaM Na carittaM Na dasaNaM jANago suddho| haga jJAna cArita jIva ke haiM - yaha kahA vyavahAra se| nA jJAna darzana caraNa jJAyaka zuddha hai paramArtha se|| jJAnI (AtmA) ke jJAna, darzana aura cAritra-ye tIna bhAva vyavahAra se kahe jAte haiM; nizcaya se jJAna bhI nahIM hai, darzana bhI nahIM hai aura cAritra bhI nahIM hai; jJAnI (AtmA) to eka zuddha jJAyaka hI hai| jahaNa vi sakkamaNajjo annjjbhaasNvinnaadugaahehuuN| taha vavahAreNa viNA prmtthuvdesnnmskkN|| anArya bhASA ke binA samajhA sake na anArya ko| basa tyoMhi samajhA sake nA vyavahAra bina paramArtha ko|| jisaprakAra anArya (mleccha) bhASA ke binA anArya (mleccha) jana ko kucha bhI samajhAnA saMbhava nahIM hai; usIprakAra vyavahAra ke binA paramArtha (nizcaya) kA kathana azakya hai| (9-10) jo hi sudeNahigacchadi appANamiNaM tu kevalaM suddhaM / taM sudakevalimisiNo bhaNaMti loyppdiivyraa||
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 gAthA samayasAra jo sudaNANaM savvaM jANadi sudakevaliM tamAhu jiNA / NANaM appA savvaM jamhA sudakevalI tamhA // zrutajJAna se jo jAnate haiM zuddha kevala AtamA / zrutakevalI unako kaheM RSigaNa prakAzaka loka ke // jo sarvazruta ko jAnate unako kaheM zrutakevalI | saba jJAna hI hai ArtamA basa isalie zrutakevalI // jo jIva zrutajJAna ke dvArA kevala eka zuddhAtmA ko jAnate haiM, use loka ke jJAtA RSigaNa nizcayazrutakevalI kahate haiM / jo sarvazrutajJAna ko jAnate haiM, unheM jinadeva vyavahArazrutakevalI kahate haiM; kyoMki saba jJAna AtmA hI to hai / ( 11 ) vavahAro bhUdattho bhUdattho desido du suddhaNao / bhUdatthamassido khalu sammAdiTThI habadi jIvo // zuddhanaya bhUtArtha hai abhUtArtha hai vyavahAranaya / bhUtArtha kI hI zaraNa gaha yaha AtamA samyak lahe // 'vyavahAranaya abhUtArtha hai, zuddhanaya bhUtArtha hai ' - aisA kahA gayA hai / jo bhUtArtha kA Azraya letA hai, vaha jIva nizcaya se samyagdRSTi hotA hai / ( 12 ) suddho suddhAdeso NAdavvo paramabhAvadarisIhiM / vavahAradesidA puNa je du aparame TThidA bhAve / / paramabhAva ko jo prApta haiM ve zuddhanaya jJAtavya haiN| jo raheM aparamabhAva meM vyavahAra se upadiSTa haiM / / jo zuddhaya taka pahu~cakara zraddhAvAna hue tathA pUrNa jJAna - cAritravAna ho gaye haiM, unheM zuddhAtmA kA upadeza karanevAlA zuddhanaya jAnaneyogya hai aura jo jIva aparamabhAva meM sthita haiM, zraddhA - jJAna -cAritra ke pUrNabhAva
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga ko nahIM pahu~ca sake haiM, sAdhaka-avasthA meM hI sthita haiM, ve vyavahAranaya dvArA upadeza karane yogya haiN| (13) bhUdattheNAbhigadA jIvAjIvA ya puNNapAvaM ca / AsavasaMvaraNijjara baMdho mokkho ya sammattaM / / cidacidAsrava pApa-puNya ziva baMdha saMvara nirjarA / tattvArtha ye bhUtArtha se jAne hue samyaktva haiN| bhUtArtha se jAne hue jIva, ajIva, puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, baMdha aura mokSa - ye navatattva hI samyagdarzana haiM / ( 14 ) jo passadi appANaM abaddhapuTThe aNaNNayaM NiyadaM / avisesamasaMjuttaM taM suddhaNayaM viyANIhi / / abaddhapuTu ananya niyata avizeSa jAne Atma ko / saMyoga virahita bhI kahe jo zuddhanaya usako kaheM // satta AtmA ko bandharahita aura para ke sparza se rahita, anyatvarahita, calAcalatArahita, vizeSarahita evaM anya ke saMyoga se rahita dekhatA hai, jAnatA hai; he ziSya ! tU use zuddhanaya jAna / (15) jo passadi appANaM abaddhapuTThe aNaNNamavisesaM / apadesasaMtamajjhaM passadi jiNasAsaNaM savvaM // abaddhapuTTha ananya aru avizeSa jAne Atma ko / dravya evaM bhAvazrutamaya sakala jinazAsana lahe // jo puruSa AtmA ko abaddhaspRSTa, ananya, avizeSa (tathA upalakSaNa se niyata aura asaMyukta) dekhatA hai; vaha sampUrNa jinazAsana ko dekhatA hai| vaha jinazAsana bAhya dravyazruta aura abhyantara jJAnarUpa bhAvazrutavAlA hai /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra ( 16 ) daMsaNaNANacarittANi sevidavvANi sAhuNA NiccaM / tANi puNa jANa tiNNi vi appANaM ceva Nicchayado / / cAritra darzana jJAna ko saba sAdhujana seveM sadA / ye tIna hI haiM AtamA basa kahe nizcayanaya sadA // sAdhupuruSa ko darzana - jJAna - cAritra kA sadA sevana karanA cAhie aura una tInoM ko nizcaya se eka AtmA hI jAno / ( 17 - 18 ) jaha NAma ko vi puriso rAyANaM jANiUNa saddahadi / to taM aNucaradi puNo atthatthIo payatteNa / / evaM hi jIvarAyA NAdavvo taha ya saddahedavvo / aNucaridavvo ya puNo so ceva du mokkhakAmeNa / / 'yaha nRpati hai' - yaha jAnakara arthArthijana zraddhA kreN| anucaraNa usakA hI kareM ati prIti se sevA kareM // yadi mokSa kI hai kAmanA to jIvanRpa ko jAnie / ati prIti se anucaraNa karie prIti se pahicAnie || jisaprakAra koI dhana kA arthI puruSa rAjA ko jAnakara usakI zraddhA karatA hai aura phira usakA prayatnapUrvaka anucaraNa karatA hai, usakI lagana se sevA karatA hai| usIprakAra mokSa ke icchuka puruSoM ko jIvarUpI rAjA ko jAnanA cAhie aura phira usakA zraddhAna karanA cAhie, usake bAda usI kA anucaraNa karanA cAhie; arthAt anubhava ke dvArA usameM tanmaya ho jAnA cAhie / ( 19 ) kamme Nokammamhi ya ahamidi ahakaM ca kamma NokammaM 1 jA esA khalu buddhI appaDibuddho havadi tAva / /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga maiM karma hU~ nokarma hU~ yA haiM hamAre ye sbhii| yaha mAnyatA jabataka rahe ajJAni haiM tabataka sbhii|| jabataka yaha AtmA jJAnAvaraNa Adi dravyakarmoM, moha-rAga-dveSAdi bhAvakoM evaM zarIrAdi nokarmoM meM ahaMbuddhi rakhatA hai, mamatvabuddhi rakhatA hai; yaha mAnatA rahatA hai ki ye sabhI maiM hU~ aura mujhameM ye sabhI karma-nokarma haiM' - tabataka apratibuddha rahatA hai, ajJAnI rahatA hai| (20 se 22) ahamedaM edamahaM ahamedassa mhi asthi mama evN| aNNaM jaM paradavvaM saccittAcittamissaM vaa| Asi mama puvvamedaM edassa ahaM pi Asi puvvaM hi / hohidi puNo mamedaM edassa ahaM pi hossAmi / / eyaM tu asabbhUdaM AdaviyappaM karedi saMmUDho / bhUdatthaM jANaMto Na karedi du taM asNmuuddho|| sacitta aura acitta evaM mizra saba paradravya ye| haiM mere ye maiM inakA hU~ ye maiM hU~ yA maiM hU~ ve hii|| hama the sabhI ke yA hamAre the sabhI gatakAla meN| hama hoMyeMge unake hamAre ve anAgata kAla meM| aisI asambhava kalpanAe~ mUDhajana nita hI kreN| bhUtArtha jAnanahAra jana aise vikalpa nahIM kreN| jo puruSa apane se bhinna paradravyoM meM - sacitta strI-putrAdika meM, acitta dhana-dhAnyAdika meM, mizra grAma-nagarAdika meM aisA vikalpa karatA hai, mAnatA hai ki maiM ye hU~, ye saba dravya maiM hU~; maiM inakA hU~, ye mere haiM; ye mere pahale the, inakA maiM pahale thA; tathA ye saba bhaviSya meM mere hoMge, maiM bhI bhaviSya meM inakA hoU~gA-vaha vyakti mUr3ha hai, ajJAnI hai; kintu jo puruSa vastu kA vAstavika svarUpa jAnatA huA aise jhUThe vikalpa nahIM karatA hai, vaha jJAnI hai|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra - (23 se 25) aNNANamohidamadI majjhamiNaM bhaNadi poggalaMdavvaM / baddhamabaddhaM ca tahA jIvo bhubhaavsNjutto|| savvaNhuNANadiTTho jIvo uvaogalakkhaNo NiccaM / kaha so poggaladavvIbhUdo jaM bhaNasi majjhamiNaM / / jadi so poggaladavvIbhUdo jIvattamAgadaM idrN| to sakko vattuM je majjhamiNaM poggalaM davvaM / / ajJAna-mohita-matI bahuvidha bhAva se saMyukta jiy| abaddha evaM baddha pudgala dravya ko apanA khe|| sarvajJa ne dekhA sadA upayoga lakSaNa jIva yh| pudgalamayI ho kisataraha kisataraha tU apanA kahe ?|| jIvamaya pudgala tathA pudgalamayI ho jIva jb| 'ye mere pudgala dravya haiM - yaha kahA jA sakatA hai taba // jisakI mati ajJAna se mohita hai aura jo moha-rAga-dveSa Adi aneka bhAvoM se yukta hai; aisA jIva kahatA hai ki ye zarIrAdi baddha aura dhana-dhAnyAdi abaddha pudgaladravya mere haiN| ___ use samajhAte hue AcAryadeva kahate haiM ki sarvajJa ke jJAna dvArA dekhA gayA jo sadA upayogalakSaNavAlA jIva hai, vaha pudgaladravyarUpa kaise ho sakatA hai ki jisase tU kahatA hai ki yaha pudgaladravya merA hai| yadi jIvadravya pudgaladravyarUpa ho jAye aura pudgaladravya jIvatva ko prApta kare to tU kaha sakatA hai ki yaha pudgaladravya merA hai| (26) jadi jIvo Na sarIraM titthayarAyariyasaMdhudI ceva / savvA vi havadi micchA teNa du AdA havadi deho| yadi deha nA ho jIva to tIrthaMkaroM kA stvn| saba asat hogA isalie basa deha hI hai AtamA / /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga ajJAnI jIva kahatA hai ki yadi jIva zarIra nahIM hai to tIrthaMkaroM aura AcAryoM kI jinAgama meM jo stuti kI gaI hai; vaha sabhI mithyA hai| isalie hama samajhate haiM ki deha hI AtmA hai / ( 27 ) vavahAraNao bhAsadi jIvo deho ya havadi khalu ekko / Na du Nicchayassa jIvo deho ya kadA vi ekkaTTho // - 'deha - cetana eka haiM' * yaha vacana hai vyavahAra kA / 'ye eka ho sakate nahIM - yaha kathana hai paramArtha kA // vyavahAranaya to yaha kahatA hai ki jIva aura zarIra eka hI hai; kintu nizcayanaya ke abhiprAya se jIva aura zarIra kabhI bhI eka padArtha nahIM haiN| ( 28 ) iNamaNNaM jIvAdo dehaM poggalamayaM thuNittu muNI / maNNadi hu saMdhudo vaMdido mae kevalI bhayavaM // isa AtamA se bhinna pudgala racita tana kA stavana / kara mAnanA ki ho gayA hai kevalI kA stavana // jIva se bhinna isa pudgalamaya deha kI stuti karake sAdhu aisA mAnate haiM ki maiMne kevalI bhagavAna kI stuti kI aura vandanA kI / ( 29 ) taM NicchayeNa jujjadi Na sarIraguNA hi hoMti kevaliNo / kevaliguNo thuNadi jo so taccaM kevaliM thuNadi / / paramArtha se satyArtha nA vaha kevalI kA stavana / kevali - guNoM kA stavana hI kevalI kA stavana // kintu vaha stavana nizcayanaya se yogya nahIM hai; kyoMki zarIra ke guNa kevalI ke guNa nahIM hote| jo kevalI ke guNoM kI stuti karatA hai, vaha paramArtha se kevalI kI stuti karatA hai|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra ____ (30).. NayarambhivaNNidejahaNa viraNNovaNNaNAkadA hodi| dehaguNe thuvvaMte Na kevaliguNA dhudA hoMti / / varNana nahIM hai nagarapati kA nagara-varNana jistrh| kevalI-vandana nahIM hai deha-vandana ustrh| - jisaprakAra nagara kA varNana karane para bhI, vaha varNana rAjA kA varNana nahIM ho jAtA; usIprakAra zarIra ke guNoM kA stavana karane para kevalI ke guNoM kA stavana nahIM ho jaataa| (31) jo indiye jiNittA NANasahAvAdhiyaM muNadi aadN| taM khalu jidiMdiyaM te bhaNaMti je NicchidA sAhU // jo indriyoM ko jIta jAne jJAnamaya nija AtamA / ve haiM jitendriya jina kaheM paramArtha sAdhaka aatmaa|| jo iMdriyoM ko jItakara AtmAko anya dravyoM se adhika (bhinna) jAnate haiM; ve vastuta: jitendriya haiM - aisA nizcayanaya meM sthita sAdhujana kahate haiN| (32) jo mohaM tu jiNittA NANasahAvAdhiyaM muNadi aadN| taM jidamohaM sAhaM paramaTTaviyANayA beMti / / moha ko jo jIta jAne jJAnamaya nija AtamA / jitamoha jina unako kaheM paramArtha jJAyaka aatmaa|| jo muni moha ko jItakara apane AtmA ko jJAnasvabhAva ke dvArA anya dravyabhAvoM se adhika jAnatA hai, bhinna jAnatA hai; usa muni ko paramArtha ke jAnanevAle jitamoha kahate haiN| (33) jidamohassa du jaiyA khINo moho havijja saahuss| taiyA hu khINamoho bhaNNadi so NicchayavidUhiM / /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga saba moha kSaya ho jAya jaba jitamoha samyaktramaNa kaa| taba kSINamohI jina kaheM paramArtha jJAyaka aatmaa|| jisane moha ko jIta liyA hai, aise sAdhu ke jaba moha kSINa hokara sattA meM se naSTa ho; taba usa sAdhu ko nizcayanaya ke jAnakAra kSINamoha kahate haiN| (34-35) savve bhAve jamhA paccakkhAI pare tti nnaaduunnN| tamhA paccakkhANaM NANaM NiyamA muNedavvaM / / jaha NAma kovi purisoparadavvamiNaMti jaanniduNcydi| taha savve parabhAve NAUNa vimuJcade nnaannii|| parabhAva ko para jAnakara parityAga unakA jaba kre| taba tyAga ho basa isalie hI jJAna pratyAkhyAna hai| jisataraha koI puruSa para jAnakara para prityje| basa usataraha para jAnakara parabhAva jJAnI prityje|| jisakAraNa yaha AtmA apane AtmA se bhinna samasta para-padArthoM kA 've para haiM' - aisA jAnakara pratyAkhyAna karatA hai, tyAga karatA hai; usI kAraNa pratyAkhyAna jJAna hI hai| - aisA niyama se jAnanA caahie| tAtparya yaha hai ki apane jJAna meM tyAgarUpa avasthA honA hI pratyAkhyAna hai, tyAga hai; anya kucha nhiiN| jisaprakAra loka meM koI puruSa paravastu ko yaha paravastu hai' - aisA jAnakara paravastu kA tyAga karatA hai; usIprakAra jJAnI puruSa samasta paradravyoM ke bhAvoM ko 'ye parabhAva haiM' - aisA jAnakara chor3a dete haiN| (36)....... Natthi mama ko vi moho bujjhadi uvaoga eva ahmekko| taM mohaNimmamattaM samayassa viyANayA beNti||
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 gAthA samayasAra mohAdi mere kucha nahIM maiM eka hU~ upayogamaya / hai moha-nirmamatA yahI ve kaheM jo jAneM samaya // sva- para aura siddhAnta ke jAnakAra AcAryadeva aisA kahate haiM ki 'moha merA kucha bhI nahIM hai, maiM to eka upayogamaya hI hU~' - aisA jo jAnatA - hai, vaha moha se nirmama hai / ( 37 ) Natthi mama dhamma AdI bujjhadi uvaoga eva ahamekko / taM dhammaNimmamattaM samayassa viyANayA beMti / / dharmAdi mere kucha nahIM maiM eka hU~ upayogamaya / hai dharma-nirmamatA yahI ve kaheM jo jAneM samaya // sva- para aura siddhAnta ke jAnakAra AcAryadeva aisA kahate haiM ki ye dharma Adi dravya mere kucha bhI nahIM haiM; maiM to eka upayogamaya hI hU~ - aisA jo jAnatA hai, vaha dharma Adi dravyoM se nirmama hai / ( 38 ) ahamekko khalu suddho daMsaNaNANamaiyo sadAruvI / Na vi atthi majjha kiMci vi aNNaM paramANumettaM pi / / maiM eka darzana - jJAnamaya nita zuddha hU~ rUpI nahIM / ye anya saba paradravya kiMcit mAtra bhI mere nahIM | darzana - jJAna - cAritra pariNata AtmA yaha jAnatA hai ki nizcaya se maiM sadA hI eka hU~, zuddha hU~, darzana - jJAnamaya hU~, arUpI hU~ aura anya dravya kiMcitmAtra bhI mere nahIM haiM, paramANumAtra bhI mere nahIM haiM / ( harigIta ) sukha zAntarasa se labAlaba yaha jJAnasAgara vibharama kI cAdara haTA sarvAMga paragaTa he bhavyajana ! isa loka ke saba eka sAtha ara ise hI apanAiye isameM magana ho AtamA / AtamA // nahAiye / jAiye ||32|| - samayasAra kalaza padyAnuvAda
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIvAdhikAra (39 se 43) appANamayANaMtA mUDhA du parappavAdiNo keii| jIvaM ajjhavasANaM kammaM ca tahA parUveMti / / avare ajjhavasANesu tivvamaMdANubhAgagaM jIvaM / maNNaMti tahA avare NokammaM cAvi jIvo tti| kammassudayaM jIvaM avare kammANubhAgamicchati / tivvattaNamaMdattaNaguNehiM jo so havadi jiivo|| jIvo kammaM uhayaM doNNi vi khalu kei jIvamicchati / avare saMjogeNa du kammANaM jIvamicchati / / evaMvihA bahuvihA paramappANaM vadaMti dummehA / te Na paramaTThavAdI NicchayavAdIhiM nnihitttthaa| parAtmavAdI mUDhajana nija AtamA jAne nhiiN| adhyavasAna ko Atama kaheM yA karma ko Atama kheN| adhyavasAnagata jo tIvratA yA mandatA vaha jIva hai| para anya koI yaha kahe nokarma hI basa jIva hai| manda athavA tIvratama jo karma kA anubhAga hai| vaha jIva hai yA karma kA jo udaya hai vaha jIva hai| drava karma kA ara jIva kA sammilana hI basa jIva hai| athavA kahe koi karama kA saMyoga hI basa jIva hai| basa isataraha durbuddhijana paravastu ko Atama kheN| paramArthavAdI ve nahIM paramArthavAdI yaha kheN| AtmA ko nahIM jAnanevAle para ko hI AtmA mAnanevAle kaI mUr3ha loga to adhyavasAna ko aura karma ko jIva kahate haiN| bm
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 ....gAthA samayasAra ___ anya koI loga tIvra-manda anubhAgagata adhyavasAnoM ko jIva mAnate haiM; dUsare koI nokarma ko jIva mAnate haiN| ___ anya koI karma ke udaya ko jIva mAnate haiM aura koI tIvra-maMdatArUpa guNoM se bheda ko prApta karma ke anubhAga ko jIva icchate haiM, mAnate haiN| __ anya koI jIva aura karma - donoM ke mile rUpa ko jIva mAnate haiM aura koI anya karma ke saMyoga ko hI jIva mAnate haiN| isaprakAra ke tathA anya bhI anekaprakAra ke durbuddhi, mithyAdRSTi jIva para ko AtmA kahate haiN| ve sabhI paramArthavAdI, satyArthavAdI, satya bolanevAle nahIM haiM - aisA nizcayavAdiyoM ne, satyArthavAdiyoM ne, satya bolanevAloM ne kahA hai| (44) ede 'savve bhAvA poggldvvprinnaamnnippnnnnaa| kevalijiNehiM bhaNiyA kaha te jIvo tti vuccaMti / / ye bhAva saba pudgala darava pariNAma se niSpanna haiN| yaha kahA hai jinadeva ne 'ye jIva haiM - kaise kheN| ye pUrvakathita adhyavasAna Adi sabhI bhAva pudgaladravya ke pariNAma se utpanna hue haiM - aisA kevalI bhagavAna ne kahA hai; ata: unheM jIva kaise kahA jA sakatA hai ? (45) aTThavihaM pi ya kammaM savvaM poggalamayaM jiNA beMti / jassa phalaM taM vuccadi dukkhaM ti vipccmaannss|| aSTavidha saba karma pudgalamaya kahe jinadeva ne| saba karma kA pariNAma duHkhamaya yaha kahA jinadeva ne|| jinendra bhagavAna kahate haiM ki AThoM prakAra ke sabhI karma pudgalamaya haiM aura unake pakane para udaya meM AnevAle karmoM kA phala duHkha kahA gayA hai|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIvAdhikAra ( 46 ) vavahArassa darIsaNamuvaeso vaNNido jiNavarehiM / jIvA ede savve ajjhavasANAdao bhAvA / / ye bhAva saba haiM jIva ke jo yaha kahA jinadeva ne / vyavahAranaya kA pakSa yaha prastuta kiyA jinadeva ne || 'ye saba adhyavasAnAdibhAva jIva haiM' - isaprakAra jo jinendradeva ne upadeza diyA hai, vaha vyavahAranaya dikhAyA hai / ( 47-48 ) rAyA hu Niggado ti ya eso balasamudayasya Adeso / vavahAreNa du uccadi tatthekko Niggado rAyA // emeva ya vavahAro ajjhavasANAdi aNNabhAvANaM / jIvo tti kado sutte tatthekko Nicchido jIvo / / senA sahita narapatI nikale nRpa calA jyoM jana kheN| yaha kathana hai vyavahAra kA para nRpati unameM eka hai | basa usataraha hI sUtra meM vyavahAra se ina sabhI ko / jIva kahate kintu inameM jIva to basa eka hai / senA sahita rAjA ke nikalane para jo yaha kahA jAtA hai ki 'yaha rAjA nikalA', vaha vyavahAra se hI kahA jAtA hai; kyoMki usa senA meM vastutaH rAjA to eka hI hotA hai / isIprakAra adhyavasAnAdi anya bhAvoM ko 'ye jIva haiM' - isaprakAra jo sUtra (Agama) meM kahA gayA hai, vaha vyavahAra se hI kahA gayA hai| yadi nizcaya se vicAra kiyA jAye to unameM jIva to eka hI hai| arasamarUvamagaMdhaM jANa ( 49 ) avvattaM 15 aliMgaggrahaNaM cedaNAguNamasaddaM / jIvamaNiddiTThasaMThANaM / /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... --gAthA samayasAra caitanya guNamaya AtamA avyakta arasa arUpa hai| jAno aliMgagrahaNa ise yaha anirdiSTa azabda hai| he bhavya ! tuma jIva ko arasa, arUpa, agandha, avyakta, azabda, anirdiSTasaMsthAna, aliMgagrahaNa aura cetanA guNavAlA jaano| (50) jIvassa Natthi vaNNo Na vigaMdhoNa virasoNa viyphaaso| Na vi rUvaM Na sarIraM Na vi saMThANaM Na saMhaNaNaM / / zudha jIva ke rasa gandha nA ara varNa nA sparza naa| yaha deha nA jarUpa nA saMsthAna nA saMhanana naa|| jIva ke varNa nahIM hai, gandha bhI nahIM hai, rasa aura sparza bhI nahIM hai; rUpa bhI nahIM hai, zarIra bhI nahIM hai, saMsthAna aura saMhanana bhI nahIM hai| jIvassa Natthi rAgoNa vi dosoNeva vijjade moho| No paccayA Na kammaM NokammaM cAvi se nntthi||| nA rAga hai nA dveSa hai nA moha hai isa jIva ke| pratyaya nahIM hai karma nA nokarma nA isa jIva ke || jIva ke rAga nahIM hai, dveSa nahIM hai aura moha bhI vidyamAna nahIM hai; pratyaya nahIM hai, karma bhI nahIM hai aura nokarma bhI nahIM hai| (52) jIvassa Natthi vaggo Na vaggaNA va phaDDhayA keii| No ajjhappaTThANA Neva ya aNubhAgaThANANi / / nA varga hai nA vargaNA ara koI spardhaka nhiiN| ara nahIM hai anubhAga ke adhyAtma ke sthAna bhii|| jIva ke varga nahIM hai, vargaNA nahIM hai aura koI spardhaka bhI nahIM hai; adhyAtmasthAna aura anubhAgasthAna bhI nahIM hai|
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIvAdhikAra / jA (53) . jIvassa Natthi keI joyaTThANA Na baMdhaThANA vaa| Neva ya udayaTThANA Na maggaNaTThANayA keii| yoga ke sthAna nahiM ara baMdha ke sthAna naa| udaya ke sthAna nahiM ara mArgaNAsthAna naa|| - jIva ke koI yogasthAna nahIM hai, baMdhasthAna nahIM hai, udayasthAna nahIM hai aura koI mArgaNAsthAna bhI nahIM hai| (54) _No ThidibaMdhaTThANA jIvassa Na saMkilesaThANA vaa| Neva visohiTThANA No saMjamaladdhiThANA vaa|| thitibaMdha ke sthAna nahiM saMkleza ke sthAna naa| saMyamalabdhi ke sthAna nA suvizuddhi ke sthAna nA|| jIva ke sthitibaMdhasthAna nahIM hai, saMklezasthAna bhI nahIM hai, vizuddhisthAna bhI nahIM hai aura saMyamalabdhisthAna bhI nahIM hai| (55) Neva ya jIvaTThANA Na guNaTThANA ya asthi jiivss| jeNa du ede savve poggaladavvassa pariNAmA / jIva ke sthAna nahiM guNathAna ke sthAna naa| kyoMki ye saba bhAva pudgala dravya ke pariNAma haiN| jIva ke jIvasthAna nahIM hai aura guNasthAna bhI nahIM hai, kyoMki ye sabhI pudgaladravya ke pariNAma haiN| (56) vavahAreNa du ede jIvassa havaMti vnnnnmaadiiyaa| guNaThANaMtA bhAvA Na du keI nnicchynnyss|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra varNAdi ko vyavahAra se hI kahA jAtA jIva ke / paramArtha se ye bhAva bhI hote nahIM hai jIva ke // ye varNAdi se lekara guNasthAna paryanta jo bhAva kahe haiM, ve vyavahAranaya seto jIva ke haiM; kintu nizcayanaya se unameM se koI bhI jIva ke nahIM haiM / (57) edehiM ya sambandho jaheva khIrodayaM muNedavvo / Naya hoMti tassa tANi du uvaogaguNAdhigo jamhA / / 18 dUdha - pAnI kI taraha sambandha inakA upayogamaya isa jIva ke paramArtha se ye jAnanA / haiM nahIM || yadyapi ina varNAdika bhAvoM ke sAtha jIva kA dUdha aura pAnI kI taraha eka kSetrAvagAharUpa saMyoga sambandha hai; tathApi ve jIva ke nahIM haiM; kyoMki jIva unase upayoga guNa se adhika hai - aisA jAnanA caahie| (58-59 ) paMthe mussaMtaM passidUNa logA bhaNaMti vavahArI / mussadi eso paMtho Na ya paMtho mussade koI || taha jIve kammANaM NokammANaM ca passiduM vaNNaM / jIvassa esa vaNNo jiNehiM vavahArado utto / / pathika luTate dekhakara patha luTa rahA jaga jana kheN| para patha to luTatA hai nahIM basa pathika hI luTate raheM / usa hI taraha raMga dekhakara jar3akarma ara nokarma kA / jinavara kaheM vyavahAra se yaha varNa hai isa jIva kA || jisaprakAra mArga meM jAte hue vyakti ko luTatA huA dekhakara vyavahArIjana aisA kahate haiM ki yaha mArga luTatA hai; kintu paramArtha se vicAra kiyA jAye to koI mArga to luTatA nahIM hai, apitu mArga meM calatA huA pathika hI luTatA hai|
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIvAdhikAra 19 isIprakAra jIva meM karmoM aura nokarmoM kA varNa dekhakara jinendra bhagavAna vyavahAra se aisA kahate haiM ki yaha varNa jIva kA hai / ( 60 ) gaMdharasaphAsarUvA deho saMThANamAiyA je ya / savve vavahArassa ya NicchayadaNhU vavadisaMti / / isa hI taraha rasa gandha tana saMsthAna Adika jIva ke / vyavahAra se haiM- kaheM ve jo jAnate paramArtha ko // jisaprakAra varNa ke bAre meM kahA gayA hai; usIprakAra gandha, rasa, sparza, rUpa, deha, saMsthAna Adi ke bAre meM bhI samajhanA cAhie ki ye saba bhAva bhI vyavahAra se hI jIva ke haiM - aisA nizcayanaya ke dekhanevAle yA nizcayanaya ke jAnakAra kahate haiM / ( 61 se 64 ) tattha bhave jIvANaM saMsAratthANa hoMti vaNNAdI / saMsArapamukkANaM Natthi hu vaNNAdao keI // jIvo ceva hi ede savve bhAva tti maNNase jadi hi / jIvassAjIvassa ya Natthi viseso du de koI / / aha saMsAratthANaM jIvANaM tujjha hoMti vaNNAdI / tamhA saMsAratthA jIvA rUvittamAvaNNA / / evaM poggaladavvaM jIvo tahalakkhaNeNa mUDhamadI / NivvANamuvagado vi ya jIvattaM poggalo patto // jo jIva hai saMsAra meM varNAdi unake hI khe| jo mukta haiM saMsAra se varNAdi unake haiM nahIM // varNAdimaya hI jIva haiM tuma yadI mAno isataraha / taba jIva aura ajIva meM antara karoge kisataraha ? || mAno unheM varNAdimaya jo jIva haiM saMsAra meN| taba jIva saMsArI sabhI varNAdimaya ho jAyeMge //
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 gAthA samayasAra yadi lakSaNoM kI ekatA se jIva hoM pudgala sbhii| basa isataraha to siddha hoMge siddha bhI pudglmyii|| varNAdibhAva saMsArI jIvoM ke hI hote haiM, mukta jIvoM ke nhiiN| yadi tuma aisA mAnoge ki ye varNAdibhAva jIva hI haiM to tumhAre mata meM jIva aura ajIva meM koI antara hI nahIM rhegaa| ___ yadi tuma aisA mAno ki saMsArI jIva ke hI varNAdika hote haiM; isakAraNa saMsArI jIva to rUpI ho hI gaye, kintu rUpitva lakSaNa to pudgaladravya kA hai| ataH he mUr3hamati ! pudgaladravya hI jIva khlaayaa| akele saMsArAvasthA meM hI nahIM, apitu nirvANa prApta hone para bhI pudgala hI jIvatva ko prApta huaa| (65-66) ekkaMca doNNi tiNNiya cattAriya paMca indiyaajiivaa| bAdarapajjattidarA payaDIo NAmakammassa / / edAhi ya NivvattA jIvaTThANA u krnnbhuudaahiN| payaDIhiM poggalamaihiM tAhiM kaha bhaNNade jiivo| ekendriyAdika prakRti haiM jo nAma nAmaka karma kii| paryAptaketara Adi evaM sUkSma-bAdara Adi saba // inakI apekSA kahe jAte jIva ke sthAna jo| kaise kaheM - 've jIva haiM - jaba prakRtiyA~ pudglmyii|| ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya, bAdara, sUkSma, paryApta aura aparyApta - ye nAmakarma kI prakRtiyA~ haiN| ina pudgalamayI nAmakarma kI prakRtiyoM ke kAraNarUpa hokara racita jIvasthAnoM ko jIva kaise kahA jA sakatA hai ? (67) pajjattApajjattA je suhamA bAdarA ya je ceva / dehassa jIvasaNNA sutte vavahArado uttaa||
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIvAdhikAra paryAptaketara Adi evaM sUkSma-bAdara Adi sb| jar3a deha kI hai jIva saMjJA sUtra meM vyavahAra se|| zAstroM meM deha ke paryAptaka, aparyAptaka, sUkSma, bAdara Adi jitane bhI nAma jIvarUpa meM diye gaye haiM; ve sabhI vyavahAranaya se hI diye gaye haiN| ... (68) mohaNakammassudayA du vaNNiyA je ime gunntttthaannaa| te kaha havaMti jIvA je NiccamacedaNA uttaa|| mohana-karama ke udaya se guNathAna jo jinavara khe| ve jIva kaise ho sakeM jo nita acetana hI kahe|| mohakarma ke udaya se honevAle guNasthAna sadA hI acetana haiM - aisA jinendradeva ne kahA hai; ata: ve jIva kaise ho sakate haiM ? (mAlinI ) virama kimapareNAkAryakolAhalena svayamapi nibhRtaH san pazya ssnnmaasmekm| hRdayasarasi puMsaH pudgalAdbhinnadhAmno nanu kimanupalabdhirbhAti kiNcoplbdhiH|| (harigIta ) he bhavyajana ! kyA lAbha hai isa vyartha ke bakavAda se| aba to ruko nija ko lakho adhyAtma ke abhyAsa se|| yadi anavarata chahamAsa ho nija AtamA kI saadhnaa| to AtamA kI prApti ho sandeha isameM raMca nA||34|| he bhavya ! he bhAI !! anya vyartha ke kolAhala karane se kyA lAbha hai? ata: he bhAI! tU isa akArya kolAhala se virAma le, ise banda kara de aura jagata se nivRtta hokara eka caitanya-mAtra vastu ko nizcala hokara dekha ! aisA chahamAsa taka karake to dekha! tujhe apane hI hRdaya-sarovara meM pudgala se bhinna, tejavanta, prakAzapuMja bhagavAna AtmA kI prApti hotI hai yA nahIM ? tAtparya yaha hai ki aisA karane se tujhe bhagavAna AtmA kI prApti avazya hogii| -samayasAra kalaza padyAnuvAda
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarmAdhikAra (69-70) jAva Na vedi visesaMtaraM tu AdAsavANa dohNpi| aNNANI tAva du so kohAdisu vaTTade jiivo|| kohAdisu vaTuMtassa tassa kammassa saMcao hodii| jIvassevaM baMdho bhaNido khalu svvdrisiihiN|| AtamA ara AsavoM meM bheda jaba jAne nhiiN| haiM ajJa tabataka jIva saba krodhAdi meM vartana kreN| krodhAdi meM vartana kareM taba karma kA saMcaya kreN| ho karmabaMdhana isataraha isa jIva ko jinavara kheN| jabataka yaha jIva AtmA aura AsravoM - ina donoM ke bheda aura antara ko nahIM jAnatA hai, tabataka ajJAnI rahatA huA krodhAdi AsravoM meM pravartatA hai| krodhAdi meM pravartamAna usa jIva ke karma kA saMcaya hotA hai| jIva ke karmoM kA baMdha vAstava meM isaprakAra hotA hai - aisA sarvadarzI bhagavAnoM ne kahA hai| (71) jaiyA imeNa jIveNa appaNo AsavANa ya taheva / NAdaM hodi visesaMtaraM tu taiyA Na baMdho se| AtamA ara AsavoM meM bheda jAne jIva jaba | jinadeva ne aisA kahA ki nahIM hove baMdha taba || jaba yaha jIva AtmA aura AsravoM kA antara aura bheda jAnatA hai, taba use baMdha nahIM hotaa|
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarmAdhikAra ( 72 ) NAdUNa AsavANaM asucittaM ca vivarIyabhAvaM ca / dukkhassa kAraNaM ti ya tado NiyattiM kuNadi jIvo // ina AsravoM kI azucitA viparItatA ko jAnakara / Atama kareM unase nivartana duHkha kAraNa mAnakara // AsravoM kI azucitA evaM viparItatA jAnakara aura ve duHkha ke kAraNa haiM - aisA jAnakara jIva unase nivRtti karatA hai / (73) ahamekko khalu suddho Nimmamao NANadaMsaNasamaggo / tamhi Thido taccitto savve ede khayaM Nemi / / 23 maiM eka hU~ maiM zuddha nirmama jJAna-darzana pUrNa huuN| thita lIna nija meM hI rahU~ saba AsravoM kA kSaya karU~ | jJAnI vicAratA hai ki maiM nizcaya se eka hU~, zuddha hU~, nirmama hU~ aura jJAnadarzana se pUrNa hU~ / isaprakAra ke AtmasvabhAva meM sthita rahatA huA, usI meM lIna hotA huA maiM ina sabhI krodhAdi AsravabhAvoM kA kSaya karatA hU~ / ( 74 ) jIvaNibaddhA ede adhruva aNiccA tahA asaraNA ya / dukkhA dukkhaphala tti ya NAdUNa Nivattade tehiM / ye sabhI jIvanibaddha adhruva zaraNahIna anitya haiN| duHkharUpa duHkhaphala jAnakara inase nivartana budha kreN| ye AsravabhAva jIva ke sAtha nibaddha haiM, adhruva haiM, anitya haiM, azaraNa haiM, duHkharUpa haiM aura duHkha ke rUpa meM phalate haiM, duHkha ke kAraNa haiM - aisA jAnakara jJAnI unase nivRtta hotA hai / (75) kammassa ya pariNAmaM Nokammassa ya taheva pariNAmaM / Na karei eyamAdA jo jANadi so havadi NANI / / -
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra karama ke pariNAma ko nokarama ke pariNAma ko| jo nA kare basa mAtra jAne prApta ho sadjJAna ko| jo AtmA isa karma ke pariNAma ko tathA nokarma ke pariNAma ko karatA nahIM hai, mAtra jAnatA hI hai; vaha jJAnI hai| (76 se 79) Na vipariNamadiNagiNhadi uppajjadiNa paradavva pjjaae| NANI jANaMto vi hu poggalakammaM aNeyavihaM / / Na vipariNamadiNa giNhadi uppajjadiNa prdvvpjjaae| NANI jANato vi hu sagapariNAmaM aNeyavihaM / / Na vipariNamadiNa giNhadiuppajjadiNa prdvvpjjaae| NANI jANaMto vi hu poggalakammapphalamaNaMtaM / / Na vipariNamadiNa giNhadi uppajjadiNa prdvvpjjaae| poggaladavvaM pi tahA pariNamadi saehiM bhaavhiN|| paradravya kI paryAya meM upaje grahe nA prinnmeN| bahubhA~ti pudgala karma ko jJAnI puruSa jAnA kreN| paradravya kI paryAya meM upaje grahe nA prinnmeN| bahubhA~ti nija pariNAma saba jJAnI puruSa jAnA kreN| paradravya kI paryAya meM upaje grahe nA prinnmeN| pudgala karama kA naMtaphala jJAnI puruSa jAnA kreN| paradravya kI paryAya meM upaje grahe nA prinnmeN| isa hI taraha pudgala darava nijabhAva se hI pariNameM jJAnI anekaprakAra ke pudgala karma ko jAnatA huA bhI nizcaya se paradravya kI paryAyarUpa pariNamita nahIM hotA, use grahaNa nahIM karatA aura usarUpa utpanna nahIM hotaa| jJAnI anekaprakAra ke apane pariNAmoM ko jAnatA huA bhI nizcaya se
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarmAdhikAra paradravya kI paryAyarUpa pariNamita nahIM hotA; use grahaNa nahIM karatA aura usarUpa utpanna nahIM hotaa| - jJAnI pudgala karma ke anantaphala ko jAnate hue bhI paramArtha se paradravya kI paryAyarUpa pariNamita nahIM hotA, use grahaNa nahIM karatA aura usarUpa utpanna nahIM hotaa| isIprakAra pudgala dravya bhI paradravya kI paryAyarUpa pariNamita nahIM hotA, use grahaNa nahIM karatA aura usarUpa utpanna nahIM hotA; kyoMki vaha bhI apane hI bhAvoM se pariNamita hotA hai| (80 se 82) jIvapariNAmahe, kammattaM poggalA prinnmNti| poggalakammaNimittaM taheva jIvo vi prinnmdi|| Na vi kuvvadi kammaguNe jIvo kammaM taheva jiivgunne| aNNoNNaNimitteNa du pariNAma jANa doNhaM pi|| edeNa kAraNeNa du kattA AdA saeNa bhaavenn| poggalakammakadANaM Na du kattA savvabhAvANaM / / jIva ke pariNAma se jar3akarma pudgala prinnmeN| pudgala karama ke nimitta se yaha AtamA bhI pariNameM // Atama kare nA karmaguNa nA karma AtamaguNa kre| para paraspara pariNamana meM donoM paraspara nimitta haiN| basa isalie yaha AtamA nijabhAva kA kartA khaa| anya saba pudgalakaramakRta bhAva kA kartA nhiiN| jIva ke pariNAmoM kA nimitta pAkara pudgala (kArmANa vargaNAe~) karmarUpa pariNamita hote haiM tathA jIva bhI paudgalikakarmoM ke nimitta se pariNamana karatA hai| yadyapi jIva karma ke guNoM ko nahIM karatA aura karma jIva ke guNoM ko
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra nahIM karatA; tathApi paraspara nimitta se donoM ke pariNAma hote haiM - aisA jaano| isakAraNa AtmA apane bhAvoM kA kartA hai, parantu paudgalikakarmoM ke dvArA kiye gaye samasta bhAvoM kA kartA nahIM hai| ___ (83) NicchayaNayassa evaM AdA appANameva hi kredi| vedayadi puNo taM ceva jANa attA du attANaM / / he bhavyajana ! tuma jAna lo paramArtha se yaha AtamA / nijabhAva ko karatA tathA nijabhAva ko hI bhogtaa| nizcayanaya kA aisA kahanA hai ki yaha AtmA apane ko hI karatA hai aura apane ko hI bhogatA hai - he ziSya ! aisA tU jaan| (84-85) .. vavahArassa du AdA poggalakammaM karedi NeyavihaM / taM ceva puNo veyai poggalakammaM aNeyavihaM / / jadipoggalakammamiNaM kuvvaditaM ceva vedayadi aadaa| dokiriyAvadiritto pasajjade so jinnaavmdN| aneka vidha pudgala karama ko kare bhoge aatmaa| vyavahAranaya kA kathana hai yaha jAna lo bhavyAtamA / / pudgala karama ko kare bhoge jagata meM yadi aatmaa| dvikriyA avyatirikta ho sammata na jo jinadharma meM / / vyavahAranaya kA yaha mata hai ki AtmA anekaprakAra ke pudgalakarmoM ko karatA hai aura unhIM anekaprakAra ke pudgalakarmoM ko bhogatA hai| yadi AtmA pudgalakarma ko kare aura usI ko bhoge to vaha AtmA apanI aura pudgalakarma kI do kriyAoM se abhinna Thahare; jo ki jinadeva ko sammata nahIM hai|
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarmAdhikAra jamhA du attabhAvaM poggalabhAvaM ca do vi kuvvNti| teNa du micchAdiTThI dokiriyAvAdiNo huMti / / yadi AtamA jar3abhAva cetanabhAva donoM ko kre| to AtamA dvikriyAvAdI mithyAdRSTi avtre|| kyoMki ve aisA mAnate haiM ki AtmA ke bhAva aura pudgala ke bhAva - donoM ko AtmA karatA hai; isIlie ve dvikriyAvAdI mithyAdRSTi haiN| . (87-88) micchattaM puNa duvihaM jIvamajIvaM taheva annnnaannN| aviradi jogo moho kohAdIyA ime bhaavaa|| poggalakammaM micchaM jogo aviradi annaannmjjiivN| uvaogo aNNANaM aviradi micchaM ca jIvo du|| mithyAtva-avirati-joga-mohAjJAna aura kaSAya haiN| ye sabhI jIvAjIva haiM ye sabhI dvividhaprakAra haiN| mithyAtva Adi ajIva jo ve sabhI pudgala karma haiN| mithyAtva Adi jIva haiM jo ve sabhI upayoga haiN| jIvamithyAtva aura ajIvamithyAtva ke bheda se mithyAtva do prakAra kA hai| isIprakAra ajJAna, avirati, yoga, moha aura krodhAdi bhI jIva aura ajIva ke bheda se do-do prakAra ke hote haiN| __jo mithyAtva, yoga, avirati aura ajJAna ajIva haiM; veto paudgalika karma haiM aura jo ajJAna, avirati aura mithyAtva jIva haiM, ve upayoga haiN| (89) uvaogassa aNAI pariNAmA tiNNi mohajuttassa / micchattaM aNNANaM aviradibhAvo ya nnaadvvo|| mohayuta upayoga ke pariNAma tIna anAdi se| .jAno unheM mithyAtva aviratabhAva ara ajJAna ye //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra mohayukta upayoga ke mithyAtva, ajJAna aura aviratibhAva-ye tIna pariNAma anAdi se hI jAnanA caahie| (90-91) edesu ya uvaogo tiviho suddho NiraMjaNo bhaavo| jaM so karedi bhAvaM uvaogo tassa so kttaa| jaM kuNadi bhAvamAdA kattA so hodi tassa bhaavss| kammattaM pariNamade tamhi sayaM poggalaM davvaM / / yadyapI upayoga to nita hI niraMjana zuddha hai| jisarUpa pariNata ho trividha vaha usI kA kartA bane| Atama kare jisa bhAva ko usa bhAva kA kartA bne| basa svayaM hI usa samaya pudgala karmabhAve pariName / / yadyapi AtmA kA upayoga zuddha aura niraMjana bhAva hai; tathApi tIna prakAra kA hotA huA vaha upayoga jisa bhAva ko svayaM karatA hai, usa bhAva kA vaha kartA hotA hai| ___ AtmA jisa bhAva ko karatA hai, usakA vaha kartA hotA hai| usake kartA hone para pudgaladravya apane Apa karmarUpa pariNamita hotA hai| (92-93) paramappANaM kuvvaM appANaM pi ya paraM karito so| aNNANamao jIvo kammANaM kArago hodi|| paramappANamakuvvaM appANaM pi ya paraM akuvvNto| so NANamao jIvo kammANamakArago hodi| para ko kare nijarUpa jo pararUpa jo nija ko kre| ajJAnamaya vaha AtamA para karama kA kartA bne| pararUpa nA nija ko kare para ko kare nijarUpa naa| akartA rahe para karama kA sadjJAnamaya vaha AtamA ||
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarmAdhikAra jo para ko apanerUpa karatA hai, apane ko bhI pararUpa karatA hai; vaha ajJAnI jIva karmoM kA kartA hotA hai| jo para ko apanerUpa nahIM karatA aura apane ko bhI pararUpa nahIM karatA, vaha jJAnI jIva karmoM kA kartA nahIM hotA, akartA hI rahatA hai| (94-95) tiviho esuvaogo appaviyappaM karedi koho'hN| kattA tassuvaogassa hodi so attbhaavss| tiviho esuvaogo appaviyappaM karedi dhmmaadii| kattA tassuvaogassa hodi so attbhaavss| trividha yaha upayoga jaba 'maiM krodha hU~' ima prinnmeN| taba jIva usa upayogamaya pariNAma kA kartA bane / trividha yaha upayoga jaba 'maiM dharma hU~ ima prinnmeN| taba jIva usa upayogamaya pariNAma kA kartA bane / - yaha tIna prakAra kA upayoga jaba krodhAdi meM 'maiM krodha ha~' - isaprakAra kA Atma-vikalpa karatA hai, apanepana kA vikalpa karatA hai, taba AtmA usa upayogarUpa apane bhAva kA kartA hotA hai| isIprakAra yaha tInaprakAra kA upayoga jaba dharmAstikAya Adi meM 'maiM . dharmAstikAya hU~ - isaprakAra kA Atmavikalpa karatA hai, apanepana kA vikalpakaratA haitaba AtmA usa upayogarUpa apane bhAva kA kartA hotA hai| evaM parANi davvANi appayaM kuNadi mNdbuddhiio| appANaM avi ya paraM karedi aNNANabhAveNa / / isataraha yaha maMdabuddhi svayaM ke ajJAna se| nija dravya ko para kare aru paradravya ko apanA kre|| isaprakAra ajJAnI jIva ajJAnabhAva se paradravyoM ko apanerUpa aura svayaM ko pararUpa karatA hai|
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 gAthA samayasAra --(97) - - edeNa du so kattA AdA NicchayavidUhi prikhido| evaM khalu jo jANadi so muJcadi savvakattitaM / / basa isataraha kartA kaheM paramArtha jJAyaka aatmaa| jo jAnate yaha tathya ve chor3eM sakala krtaapnaa|| isakAraNa nizcayanaya ke vizeSajJa jJAniyoM ne ukta AtmA ko kartA kahA hai-nizcayanaya se jo aisA jAnatA hai, vaha sarva kartRtva ko chor3a detA hai| (98 se 100) . vavahAreNa du AdA karedi ghaDapaDaradhANi dvvaanni| karaNANi ya kammANi ya NokammANIha vivihANi / / jadiso paradavvANiya karejja NiyameNa tmmohojj| jamhA Na tammao teNa so Na tesiM havadi kttaa| jIvo Na karedi ghaDaM va paDaM Neva sesage davve / joguvaogA uppAdagA ya tesiM havadi kttaa| vyavahAra se yaha AtamA ghaTapaTarathAdika dravya kaa| indriyoM kA karma kA nokarma kA kartA khaa| paradravyamaya ho jAya yadi para dravya meM kucha bhI kre| paradravyamaya hotA nahIM basa isalie kartA nhiiN| nA ghaTa kare nA paTa kare nA anya dravyoM ko kre| kartA kahA tatrUpapariNata yoga ara upayoga kaa|| vyavahAra se AtmA ghaTa-paTa-ratha ityAdi vastuoM ko, indriyoM ko, aneka prakAra ke krodhAdi dravyakarmoM ko aura zarIrAdi nokarmoM ko karatA hai| yadi AtmA nizcaya se bhI paradravyoM ko kare to vaha niyama se tanmaya (paradravyamaya) ho jAye, kintu vaha tanmaya (paradravyamaya) nahIM hai; isalie vaha unakA kartA bhI nahIM hai| AtmA ghaTa ko nahIM karatA, paTa ko nahIM karatA aura zeSa anya dravyoM
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarmAdhikAra ko bhI nahIM karatA; kintu jIva ghaTa-paTa ko karane ke vikalpavAle apane yoga aura upayoga kA kartA avazya hotA hai| (101) je poggaladavvANaM pariNAmA hoMti nnaannaavrnnaa| Na karedi tANi AdA jo jANadi so hvdinnaannii|| jJAnAvaraNa Adika ju pudgala dravya ke pariNAma haiN| unako kare nA AtamA jo jAnate ve jJAni haiN|| jJAnAvaraNAdika pudgala dravyoM ke jo pariNAma haiM, unheM jo AtmA karatA nahIM hai, parantu jAnatA hai; vaha AtmA jJAnI hai| . (102) jaM bhAvaM suhamasuhaM karedi AdA sa tassa khalu kttaa| taM tassa hodi kammaM so tassa du vedago appaa| nijakRta zubhAzubhabhAva kA kartA kahA hai aatmaa| ve bhAva usake karma haiM vedaka hai unakA aatmaa|| AtmA jisa zubha yA azubha bhAva ko karatA hai, usa bhAva kA vaha vAstava meM kartA hotA hai aura vaha bhAva usakA karma hotA hai tathA vaha AtmA usa bhAva kA bhoktA bhI hotA hai| (103-104) / jojamhi guNe davve so aNNamhi duNa saMkamadi davve / so aNNamasaMkaMto kaha taM pariNAmae davvaM / / davvaguNassaya AdANa kuNadipoggalamayamhi kammamhi / taM ubhayamakuvvaMto tamhi kahaM tassa so kttaa| jaba saMkramaNa nA kare koI dravya para-guNa-dravya meN| taba kare kaise pariNamana ika dravya para-guNa-dravya meM| kucha bhI kare nA jIva pudgala karma ke guNa-dravya meN| jaba ubhaya kA kartA nahIM taba kisataraha kartA kaheM?||
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 gAthA samayasAra jo vastu jisa dravya meM aura jisa guNa meM vartatI hai, vaha anya dravya meM yA anya guNa meM saMkramaNa ko prApta nahIM hotii| anyarUpa se saMkramaNa ko prApta na hotI huI vaha vastu anya vastu ko kaise pariNamana karA sakatI hai ? AtmA pudgalamaya karma ke dravya va guNa ko nahIM karatA / una donoM ko na karatA huA vaha AtmA unakA kartA kaise ho sakatA hai ? (105-106) jIvamhi hedubhUde baMdhassa du passidUNa prinnaam| jIveNa kadaM kammaM bhaNNadi uvayArametteNa // jodhehiM kade juddhe rAeNa kadaM ti jaMpade logo| vavahAreNa taha kadaM NANAvaraNAdi jIveNa / / baMdha kA jo hetu usa pariNAma ko lakha jIva meN| karama kIne jIva ne basa kaha diyA upacAra se|| raNa meM lar3e bhaTa para kahe jaga yuddha rAjA ne kiyaa| basa usataraha dravakarma Atama ne kiye vyavahAra se|| jIva ke nimittabhUta hone para karmabaMdha kA pariNAma hotA huA dekhakara 'jIva ne karma kiyA' - isaprakAra mAtra upacAra se kaha diyA jAtA hai| jisaprakAra yoddhAoM ke dvArA yuddha kiye jAne para rAjA ne yuddha kiyA' - isaprakAra loga kahate haiM; usIprakAra jJAnAvaraNAdi karma jIva ne kiyAaisA vyavahAra se kahA jAtA hai| - (107-108) uppAdedi karedi ya baMdhadi pariNAmaedi giNhadi y| AdA poggaladavvaM vavahAraNayassa vattavvaM / / jaha rAyA vavahArA dosaguNuppAdago tti aalvido| taha jIvo vavahArA davvaguNuppAdago bhnnido|| grahe . bA~dha pariNamAve kare yA paidA kre| pudgala darava ko AtamA vyavahAranaya kA kathana hai|
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarmAdhikAra guNa-doSa utpAdaka kahA jyoM bhUpa ko vyavahAra se / tyoM jIva pudgala dravya kA kartA kahA vyavahAra se // AtmA pudgala dravya ko utpanna karatA hai, karatA hai, bA~dhatA hai, pariNamana karAtA hai aura grahaNa karatA hai - yaha vyavahAranaya kA kathana hai / 33 jisaprakAra rAjA ko prajA ke doSa aura guNoM ko utpanna karanevAlA kahA jAtA hai; usIprakAra yahA~ jIva ko pudgala dravya ke dravya-guNoM ko utpanna karanevAlA kahA gayA hai| ( 109 se 112 ) sAmaNNapaccayA khalu cauro bhaNNaMti baMdhakattAro / micchattaM aviramaNaM kasAyajogA ya boddhavvA / / siM puNo vi ya imo bhaNido bhedo du terasaviyappo / micchAdiTThI AdI jAva sajogissa caramaMtaM // ede acedaNA khalu poggalakammudayasaMbhavA jamhA / te jadi kareMti kammaM Na vi tesiM vedago AdA / / guNasaNNidA du ede kammaM kuvvaMti paccayA jamhA / tamhA jIvo'kattA guNA ya kuvvaMti kammANi / / mithyAtva aru aviramaNa yoga kaSAya ke pariNAma haiN| sAmAnya se ye cAra pratyaya karma ke kartA kahe // mithyAtva Adi sayogi-jina taka jo kahe guNathAna haiN| basa ye trayodaza bheda pratyaya ke kahe jinasUtra meM | pudgala karama ke udaya se utpanna ye saba acetana / karama ke kartA haiM ye vedaka nahIM hai AtamA / / guNa nAma ke ye sabhI pratyaya karma ke kartA kahe / kartA rahA nA jIva ye guNathAna hI kartA rahe / cAra sAmAnya pratyaya baMdha ke kartA kahe jAte haiN| unheM mithyAtva. avirati, kaSAya aura yoga ke rUpa meM jAnanA cAhie /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 gAthA samayasAra ina cAra pratyayoM ke mithyAdRSTi guNasthAna se lekara sayogakevalI guNasthAna paryanta teraha bheda kahe gaye haiN| . - __ ye sabhI acetana haiM, kyoMki pudgalakarma ke udaya se utpanna hote haiN| yadi ye cAra pratyaya yA teraha guNasthAna rUpa pratyaya karmoM ko karate haiM to bhale kareM / AtmA ina karmoM kA bhoktA bhI nahIM hai| ___ cU~ki ye guNa nAmaka pratyaya arthAt guNasthAna karma karate haiM, isalie jIva to ina karmoM kA akartA hI rahA aura guNa hI karmoM ko karate haiN| (113 se 115) jaha jiivssannnnnnuvogokohovithjdiannnnnno| jIvassAjIvassa ya evamaNaNNattamAvaNNaM / / evamiha jo dujIvo so ceva duNiyamado thaa'jiivo| ayameyatte doso paccayaNokammakammANaM / / aha de aNNo koho aNNuvaogappago havadi cedaa| jaha koho taha paccaya kammaM Nokammamavi aNNaM / upayoga jIva ananya jyoM yadi tyoM hi krodha ananya ho| to jIva aura ajIva donoM eka hI ho jAyeMge| yadi jIva aura ajIva donoM eka hoM to istrh| kA doSa pratyaya karma ara nokarma meM bhI aaygaa|| krodhAnya hai ara anya hai upayogamaya yaha aatmaa| to karma aru nokarma pratyaya anya hoMge kyoM nahIM ?| jisaprakAra jIva se upayoga ananya hai; usIprakAra yadi krodha bhI jIva se ananya ho to jIva aura ajIva meM ananyatva ho jAyegA, ekatva ho jaayegaa| aisA hone para isa jagata meM jo jIva hai, vahI niyama se ajIva ThaharegA aura isIprakAra kA doSa pratyaya, karma aura nokarma ke sAtha bhI aayegaa| yadi isa bhaya se tU yaha kahe ki krodha anya hai aura upayogasvarUpI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarmAdhikAra jIva anya hai to jisaprakAra krodha jIva se anya hogA; usIprakAra pratyaya, karma aura nokarma bhI jIva se anya siddha hoNge| ( 116 se 120 ) jIveNa sayaM baddhaM Na sayaM pariNamadi kammabhAveNa / jai poggaladavvamiNaM appariNAmI tadA hodi / / kammaiyavaggaNAsu ya apariNamaMtIsu kammabhAveNa / saMsArassa abhAvo pasajjade saMkhasamao vA // jIvo pariNAmayade poggaladavvANi kammabhAveNa / te sayamapariNamaMte kahaM Nu pariNAmayadi cedA / / aha sayameva hi pariNamadi kammabhAveNa poggalaM davvaM / jIvo pariNAmayade kammaM kammattamidi micchA / / NiyamA kammapariNadaM kammaM ciya hodi poggalaM davvaM / taha taM NANAvaraNAipariNadaM muNasu tacceva // yadi svayaM hI karmabhAva se pariNata na ho nA ba~dhe hI / to apariNAmI siddha hogA karmamaya pudgala darava // karmatva meM yadi vargaNAe~ pariNamita hoMgI nahIM / to siddha hogA sAMkhyamata saMsAra kI ho nAsti // yadi pariNamAve jIva pudgala darava ko karmatva meM / para pariNamAve kisataraha vaha apariNAmI vastu ko // yadi svayaM hI pariNameM ve pudgala darava karmatva meM / mithyA rahI yaha bAta unako pariNamAveM AtamA // jar3akarma pariNata jisataraha pudgala darava hI karma hai| jar3ajJAna - AvaraNAdi pariNata jJAna-AvaraNAdi haiM / / 35 'yaha pudgaladravya jIva meM svayaM nahIM ba~dhA aura karmabhAva se svayaM pariNamita nahIM huA' - yadi aisA mAnA jAye to vaha pudgaladravya apariNAmI siddha hotA hai aura kArmaNavargaNAe~ karmabhAva se pariNamita
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra nahIM hone se saMsAra kA abhAva siddha hotA hai athavA sAMkhyamata kA prasaMga AtA hai| yadi aisA mAnA jAye ki jIva pudgaladravyoM ko karmabhAva se pariNamAtA hai to yaha prazna upasthita hotA hai ki svayaM nahIM pariNamatI huI una kArmaNavargaNAoM ko cetana AtmA kaise pariNamana karA sakatA hai ? yadi aisA mAnA jAye ki pudgala dravya apane Apa hI karmabhAva se pariNamana karatA hai to jIvakarma (pudgaladravya) ko karmarUpa pariNamana karAtA hai - yaha kathana mithyA siddha hotA hai| ata: aisA jAno ki jisaprakAra niyama se karmarUpa (kartA ke kAryarUpa) pariNamita pudgaladravya karma hI hai; usIprakAra jJAnAvaraNAdirUpa pariNata pudgaladravya jJAnAvaraNAdi hI hai| (121 se 125) Na sayaM baddho kamme Na sayaM pariNamadi kohmaadiihiN| jai esa tujjha jIvo appariNAmI tadA hodi|| apariNamaMtamhi sayaM jIve kohAdiehiM bhaavhiN| saMsArassa abhAvo pasajjade saMkhasamao vaa|| poggalakammaM koho jIvaM pariNAmaedi kohattaM / taM sayamapariNamaMtaM kahaM Nu pariNAmayadi koho|| aha sayamappA pariNamadi kohabhAveNa esa de buddhii| koho pariNAmayade jIvaM kohattamidi micchaa|| kohuvajutto koho mANavajutto ya maannmevaadaa| mAuvajutto mAyA lohuvajutto havadi loho|| yadi svayaM hI nA ba~dhe ara krodhAdimaya pariNata na ho| to apariNAmI siddha hogA jIva tere mata visse|| svayaM hI krodhAdi meM yadi jIva nA ho pariNamita / to siddha hogA sAMkhyamata saMsAra kI ho naasti| yadi pariNamAve karma jar3a krodhAdi meM isa jIva ko| para pariNamAve kisataraha vaha apariNAmI vastu ko||
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarmAdhikAra yadi svayaM hI krodhAdi meM pariNamita ho yaha aatmaa| mithyA rahI yaha bAta usako pariNamAve karma jdd'|| krodhopayogI krodha hai mAnopayogI mAna hai| mAyopayogI mAyA hai lobhopayogI lobha hai| 'yaha jIva karma meM svayaM nahIM ba~dhatA aura krodhAdibhAva meM svayameva nahIM pariNamatA' - yadi aisA terA mata hai to yaha jIva dravya apariNAmI siddha hogaa| jIva dravya svayaM krodhAdibhAvarUpa pariNamita nahIM hone se saMsAra kA abhAva siddha hotA hai athavA sAMkhyamata kA prasaMga AtA hai| yadi aisA mAnA jAye ki krodharUpa pudgalakarma jIva ko krodharUpa pariNamana karAtA hai to yaha prazna upasthita hotA hai ki svayaM nahIM pariNamate hue jIva ko krodhakarma, krodharUpa kaise pariNamA sakatA hai ? ___ tathA yadi aisA mAnA jAye ki AtmA svayaM hI krodhabhAvarUpa se pariNamatA hai to phira - krodhakarma jIva ko krodharUpa pariNamAtA hai - yaha kathana mithyA siddha hotA hai| ata: yaha mAnanA hI ThIka hai ki krodha meM upayukta AtmA krodha hI hai, mAna meM upayukta AtmA mAna hI hai aura mAyA meM upayukta AtmA mAyA hI hai aura lobha meM upayukta AtmA lobha hI hai| (126-127) jaM kuNadi bhAvamAdA kattA so hodi tassa kmmss| NANissa saNANamao aNNANamao aNANissa / / aNNANamao bhAvoaNANiNo kuNaditeNa kammANi / NANamao NANissa duNa kuNadi tamhA dukammANi // jo bhAva Atama kare vaha usa karma kA kartA bane / jJAniyoM ke jJAnamaya ajJAni ke ajJAnamaya / / ajJAnamaya haiM bhAva isase ajJa kartA karma kaa| basa jJAnamaya haiM isalie nA, vijJa kartA karma kA //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 gAthA samayasAra AtmA jisa bhAva ko karatA hai, vaha usa bhAvarUpa karma kA kartA hotA hai / ajJAnI ke ve bhAva ajJAnamaya hote haiM aura jJAnI ke jJAnamaya / ajJAnI ke bhAva ajJAnamaya hone se ajJAnI karmoM ko karatA hai aura jJAnI ke bhAva jJAnamaya hone se jJAnI karmoM ko nahIM karatA / ( 128 - 129 ) NANamayA bhAvAo NANamao ceva jAyade bhAvo / jamhA tamhA NANissa savve bhAvA hu NANamayA / / aNNANamayA bhAvA aNNANo ceva jAyade bhAvo / jamhA tamhA bhAvA aNNANamayA aNANissa / / jJAnamaya pariNAma se pariNAma hoM saba jJAnamaya / basa isalie sadjJAniyoM ke bhAva hoM sadjJAnamaya || ajJAnamaya pariNAma se pariNAma hoM ajJAnamaya / basa isalie ajJAniyoM ke bhAva hoM ajJAnamaya // kyoMki jJAnamaya bhAva meM se jJAnamaya bhAva hI utpanna hote haiM; isalie jJAniyoM ke samasta bhAva jJAnamaya hI hote haiN| kyoMki ajJAnamaya bhAva meM se ajJAnamaya bhAva hI utpanna hote haiM; isalie ajJAniyoM ke sabhI bhAva ajJAnamaya hI hote haiN| ( 130 - 131 ) kaNayamayA bhAvAdo jAyaMte kuNDalAdao bhAvA / ayamayayA bhAvAdo jaha jAyaMte du kaDayAdI / / aNNANamayA bhAvA aNANiNo bahuvihA vi jAyaMte / NANissa du NANamayA savve bhAvA tahA hoMti / / svarNanirmita kuNDalAdi svarNamaya hI hoM lohanirmita kaTaka Adi lohamaya hI hoM sadA / / isa hI taraha ajJAniyoM ke bhAva hoM ajJAnamaya / isa hI taraha saba bhAva hoM sadjJAniyoM ke jJAnamaya // sadA /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarmAdhikAra jisaprakAra svarNamayabhAva meM se svarNamaya kuNDala Adi banate haiM aura lohamaya bhAva meM se lohamaya kar3A Adi banate haiN| usIprakAra ajJAniyoM ke anekaprakAra ke ajJAnamaya bhAva hote haiM aura jJAniyoM ke sabhI bhAva jJAnamaya hote haiN| (132 se 136) aNNANassa sa udao jA jIvANaM atccuvlddhii| micchattassa du udao jIvassa asadahANattaM / / udao asaMjamassa du jaM jIvANaM havei aviramaNaM / jo du kalusovaogo jIvANaM so ksaaudo|| taM jANa joga udayaM jo jIvANaM tu citttthucchaaho| sohaNamasohaNa vA kAyavvo viradibhAvo vaa|| edesu hedubhUdesu kammaiyavaggaNAgadaM jaM tu| pariNamade aTTavihaM nnaannaavrnnaadibhaavhiN|| taM khalu jIvaNibaddhaM kammaiyavaggaNAgadaM jaiyA / taiyA du hodi hedU jIvo pariNAmabhAvANaM / / nijatattva kA ajJAna hI basa udaya hai ajJAna kaa| nijatattva kA azraddhAna hI basa udaya hai mithyAtva kaa|| aviramaNa kA sadbhAva hI basa asaMyama kA udaya hai| upayoga kI yaha kaluSitA hI kaSAyoM kA udaya hai| zubha azubha ceSTA meM tathA nivRtti meM yA pravRtti meN| jo citta kA utsAha hai vaha hI udaya hai yoga kA || inake nimitta ke yoga se jar3a vargaNAe~ karma kii| pariNamita hoM jJAna-AvaraNAdi vasuvidha karma meM| isa taraha vasuvidha karma se Abaddha jiya jaba ho tbhii| ajJAnamaya nijabhAva kA ho hetu jiya jinavara khii| jIvoM ke jo atattva kI upalabdhi hai, tattva saMbaMdhI ajJAna hai, vaha
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra ajJAna kA udaya hai; jo tattva kA azraddhAna hai, vaha mithyAtva kA udaya hai; jo aviramaNa hai, atyAga kA bhAva hai, vaha asaMyama kA udaya hai; jo malina upayoga hai, vaha kaSAya kA udaya hai| jo zubha yA azubha, pravRttirUpa yA nivRttirUpa ceSTA kA utsAha hai, use yoga kA udaya jAno / ina udayoM ke hetubhUta hone para jo kArmANavargaNAgata pudgaladravya jJAnAvaraNAdi bhAvarUpa se ATha prakAra pariNamatA hai. vaha kArmANavargaNAgata pudgaladravya jaba jIva se ba~dhatA hai; taba jIva apane ajJAnamaya pariNAma bhAvoM kA hetu hotA hai / 40 ( 137 se 140 ) jIvassa du kammeNa ya saha pariNAmA hu hoMti rAgAdI / evaM jIvo kammaM ca do vi rAgAdimAvaNNA / / ekassa du pariNAmo jAyadi jIvassa rAgamAdIhiM / tA kammodayahedUhiM viNA jIvassa pariNAmo / jar3a jIveNa saha cciya poggaladavvassa kammapariNAmo / evaM poggalajIvA hu do vi kammattamAvaNNA / / ekassa du pariNAmo poggaladavvassa kammabhAveNa / tA jIvabhAvahedUhiM viNA kammassa pariNAmo / / isa jIva ke rAgAdi pudgalakarma meM bhI hoM yadI | to jIvavat jar3akarma bhI rAgAdimaya ho jAyeMge // kintu jaba jar3akarma bina hI jIva ke rAgAdi hoN| taba karmajar3a pudgalamayI rAgAdimaya kaise baneM // yadi karmamaya pariNAma pudgala dravya kA jiya sAtha ho / to jIva bhI jar3akarmavat karmatva ko hI prApta ho || kintu jaba jiyabhAva bina hI eka pudgala dravya kA / yaha karmamaya pariNAma hai to jIva jar3amaya kyoM bane ? || jIva ko karma ke sAtha hI rAgAdi pariNAma hote haiM arthAt karma aura
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarmAdhikAra jIva donoM milakara rAgAdirUpa pariNamita hote haiM' - yadi aisA mAnA jAye to jIva aura karma donoM hI rAgAdibhAvapane ko prApta ho jAyeM; parantu rAgAdibhAvarUpato eka jIva hI pariNamita hotA hai| isakAraNa karmodayarUpa hetu ke binA hI rAgAdibhAva jIva ke pariNAma haiN| ___ isIprakAra 'pudgaladravya kA jIva ke sAtha hI karmarUpa pariNAma hotA hai arthAt jIva aura pudgala donoM milakara karmarUpa pariNamita hote haiM' - yadi aisA mAnA jAye to pudgala aura jIva donoM hI karmatva ko prApta ho jAyeM; parantu karmarUpa pariNamita to eka pudgaladravya hI hotA hai, isakAraNa jIvabhAva ke hetu binA hI karma pudgala kA pariNAma hai| (141) jIve kammaM baddhaM puDhe cedi vvhaarnnybhnnidN| suddhaNayassa du jIve abaddhapuDhe havadi kammaM / / karma se Abaddha jiya yaha kathana hai vyavahAra kaa| para karma se nA baddha jiya yaha kathana hai paramArtha kaa|| jIva meM karma ba~dhA huA hai aura sparzita hai-aisA vyavahAranaya kA kathana hai aura jIva meM karma abaddha aura asparzita hai-yaha zuddhanaya kA kathana hai / (142) kammaM baddhamabaddhaM jIve evaM tu jANa nnypkkhN| pakkhAdikkaMto puNa bhaNNadi jo so smysaaro|| - abaddha hai yA baddha hai jiya yaha sabhI nayapakSa haiN| nayapakSa se atikrAnta jo vaha hI samaya kA sAra hai| jIva meM karma baddha yA abaddha haiM - isaprakAra to naya pakSa jAno; kintu jo pakSAtikrAnta kahalAtA hai, samayasAra to vaha hai, zuddhAtmA to vaha hai| (143) doNha viNayANa bhaNidaMjANadiNavaraMtu smypddibddho| Na duNayapakkhaM giNhadi kiMci vinnypkkhprihiinno|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 gAthA samayasAra donoM nayoM ko jAnate para nA-grahe nayapakSa ko| nayapakSa se parihIna para nija samaya se pratibaddha ve|| nayapakSa se rahita jIva samaya se pratibaddha hotA huA, citsvarUpa AtmA kA anubhava karatA huA donoM hI nayoM ke kathanoM ko mAtra jAnatA hI hai, kintu nayapakSa ko kiMcitmAtra bhI grahaNa nahIM krtaa| (144) sammaiMsaNaNANaM eso lahadi tti Navari vvdesN| savvaNayapakkharahido bhaNido jo so smysaaro| virahita sabhI nayapakSa se jo vaha samaya kA sAra hai| hai vahI samyagjJAna evaM vahI samakita sAra hai|| jo sarvanayapakSoM se rahita kahA gayA hai, vaha samayasAra hai| isI samayasAra ko hI kevala samyagdarzana aura samyagjJAna - aisI saMjJA (nAma) milatI hai| tAtparya yaha hai ki nAmoM se bhinna hone para bhI vastu eka hI hai| (harigIta ) saba pudgaloM meM hai svabhAvika pariNamana kI zakti jaba / aura unake pariNamana meM hai na koI vighna jaba / / kyoM na ho taba svayaM kartA svayaM ke pariNamana kaa| sahaja hI yaha niyama jAno vastu ke pariNamana kA ||64|| AtamA meM hai svabhAvika pariNamana kI zakti jb| aura usake pariNamana meM hai na koI vighna jaba / / kyoM na ho taba svayaM kartA svayaM ke pariNamana kaa| sahaja hI yaha niyama jAno vastu ke pariNamana kA ||65|| isaprakAra pudgaladravya kI svabhAvabhUta pariNAmazakti nirvighna siddha huI aura usake siddha hone para pudgaladravya apane jisa bhAva ko karatA hai, usakA vaha pudgaladravya hI kartA hai| isaprakAra jIva kI svabhAvabhUta pariNamanazakti nirvighna siddha hone para jIva apane jisa bhAva ko karatA hai, usa bhAva kA kartA hotA hai| -samayasAra kalaza padyAnuvAda )
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNya-pApAdhikAra (145) kammamasuhaM kusIlaM suhakammaM cAvi jANaha susiilN| kaha taM hodi susIlaM jaM saMsAraM pvesedi|| suzIla haiM zubha karma aura azubha karama kuzIla haiN| saMsAra ke haiM hetu ve kaise kaheM ki suzIla haiM ?|| azubha karma kuzIla haiM aura zubhakarma suzIla haiM- aisA tuma jAnate ho; kintu jo jIvoM ko saMsAra meM praveza karAyeM, ve suzIla kaise ho sakate haiM ? (146 se 149) sovaNNiyaM piNiyalaMbaMdhadikAlAyasaMpijaha purisN| baMdhadi evaM jIvaM suhamasuhaM vA kadaM kammaM / / tamhA du kusIlehi ya rAgaM mA kuNaha mA va saMsaggaM / sAhINo hi viNAso kusIlasaMsaggarAyeNa / / jaha NAma kovi puriso kucchiyasIlaMjaNaM viyaannittaa| vajjedi teNa samayaM saMsaggaM rAgakaraNaM ca / / emeva kammapayaDIsIlasahAvaM ca kucchidaM nnaaduuN| vajaMti pariharaMti ya tassaMsaggaM sahAvaradA / / jyoM loha ber3I bA~dhatI tyoM svarNa kI bhI baaNdhtii| isa bhA~ti hI zubha-azubha donoM karma ber3I baaNdhtii|| duHzIla ke saMsarga se svAdhInatA kA nAza ho| duHzIla se saMsarga evaM rAga ko tuma mata kro|| jagatajana jisataraha kutsitazIla jana ko jaankr| usa puruSa se saMsarga evaM rAga karanA tyaagte||
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 -gAthA samayasAra basa usataraha hI karma kutsita zIla haiM - yaha jAnakara / nijabhAvarata jana karma se saMsarga ko haiM tyAgate // jisaprakAra lohe kI ber3I ke samAna hI sone kI ber3I bhI puruSa ko bA~dhatI hai; usIprakAra azubhakarma ke samAna hI zubhakarma bhI jIva ko bA~dhatA hai / isalie ina donoM kuzIloM ke sAtha rAga aura saMsarga mata karo; kyoMki kuzIla ke sAtha rAga aura saMsarga karane se svAdhInatA kA nAza hotA hai / jisaprakAra koI puruSa kuzIla puruSa ko jAnakara usake sAtha rAga karanA aura saMsarga karanA chor3a detA hai; usIprakAra svabhAva meM rata puruSa karma prakRti ke kutsitazIla (kuzala) ko jAnakara saMsarga karanA chor3a dete haiN| ( 150 ) ratto baMdhadi kammaM muccadi jIvo virAgasaMpatto / eso jiNovadeso tamhA kammesu mA rajja // virakta zivaramaNI vareM anurakta bA~dheM karma ko / jinadeva kA upadeza yaha mata karma meM anurakta ho // rAgI jIva karma bA~dhatA hai aura vairAgya ko prApta jIva karmoM se chUTatA hai; yaha jinendra bhagavAna kA upadeza hai, isalie karmoM (zubhAzubha karmoM) se rAga mata kro| ( 151 ) paramaTTho khalu samao suddho jo kevalI muNI NANI / tamhi TThidA sahAve muNiNo pAvaMti NivvANaM // paramArtha hai hai jJAnamaya hai samaya zudha muni kevalI / isameM raheM thira acala jo nirvANa pAveM ve munI // jo nizcaya se paramArtha (parama padArtha) hai, samaya hai, zuddha hai, kevalI hai, muni hai, jJAnI hai; usa svabhAva meM sthita munijana nirvANa ko prApta hote haiN|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ x puNya-pApAdhikAra (152-153) paramaTThamhi du aThido jo kuNadi tavaM vadaM ca dhaaredi| taM savvaM bAlatavaM bAlavadaM beMti savvaNha / vadaNiyamANi dharaMtA sIlANi tahA tavaM ca kuvvNtaa| paramaTThabAhirA je NivvANaM te Na vidNti|| paramArtha se hoM dUra para tapa kareM vrata dhAraNa kreN| saba bAlatapa haiM bAlavrata vRSabhAdi saba jinavara kheN|| vrata niyama saba dhAraNa kareM tapa zIla bhI pAlana kreN| para dUra hoM paramArtha se nA mukti kI prApti kreN| paramArtha meM asthita jo jIva tapa karatA hai aura vrata dhAraNa karatA hai; usake una sabhI tapa aura vratoM ko sarvajJadeva bAlatapa aura bAlavrata kahate haiN| jo paramArtha se bAhya haiM; ve vrata aura niyamoM ko dhAraNa karate hue bhI, zIla aura tapa ko karate hue bhI nirvANa ko prApta nahIM krte| (154) paramaTTabAhirA je te aNNANeNa puNNamicchati / saMsAragamaNahe, pi mokkhahe, ajaannNtaa|| paramArtha se haiM bAhya ve jo mokSamaga nahIM jaante| ajJAna se bhavagamana-kAraNa puNya ko haiM cAhate // jo jIva paramArtha se bAhya haiM, ve mokSa ke vAstavika hetu ko na jAnate hue ajJAna se saMsAra gamana kA hetu hone para bhI mokSa kA hetu samajhakara puNya ko cAhate haiN| (155) jIvAdIsadahaNaM sammattaM tesimadhigamo nnaannN| rAgAdIpariharaNaM caraNaM eso du mokkhpho|| jIvAdi kA zraddhAna samyak jJAna samyagjJAna hai| rAgAdi kA parihAra cArita - yahI muktimArga hai|
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra jIvAdi padArthoM kA zraddhAna samyaktva hai, unhIM jIvAdi padArthoM kA adhigama (jAnanA) jJAna hai aura rAgAdi kA tyAga cAritra hai - yahI mokSa kA mArga hai| (156) mottUNa NicchayaTuM vavahAreNa vidusA pavaTuMti / paramaTThamassidANa du jadINa kammakkhao vihio| vidvAnagaNa bhUtArtha taja vartana kareM vyavahAra meN| para karmakSaya to kahA hai paramArtha-Azrita saMta ke|| vidvAna loga nizcayanaya ke viSayabhUta nija bhagavAna AtmArUpa paramaartha ko chor3akara vyavahAra meM pravartate haiM; kintu karmoM kA nAza to nija bhagavAna AtmArUpa parama-arthakA Azraya lenevAle yatIzvaroM (munirAjoM) ke hI kahA gayA hai| (157 se 159) vatthassa sedabhAvo jaha NAsedi mlmelnnaastto| micchattamalocchaNNaM taha sammattaM khu NAdavvaM / / vatthassa sedabhAvo jaha NAsedi mlmelnnaastto| aNNANamalocchaNNaM taha NANaM hodi NAdavvaM // vatthassa sedabhAvo jaha NAsedi mlmelnnaastto| kasAyamalocchaNNaM taha cArittaM pi NAdavvaM / / jyoM zvetapana ho naSTa paTa kA maila ke saMyoga se| samyaktva bhI tyoM naSTa ho mithyAtva mala ke lepa se || jyoM zvetapana ho naSTa paTa kA maila ke saMyoga se| sadjJAna bhI tyoM naSTa ho ajJAnamala ke lepa se / / jyoM zvetapana ho naSTa paTa kA maila ke saMyoga se| cAritra bhI tyoM naSTa hoya kaSAyamala ke lepa se ||
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNya-pApAdhikAra jisaprakAra kapar3e kI saphedI maila ke milane se naSTa ho jAtI hai, tirobhUta ho jAtI hai; usIprakAra mithyAtvarUpI maila se lipta hone para samyaktva tirohita ho jAtA hai - aisA jAnanA caahie| jisaprakAra kapar3e kI saphedI maila ke milane se naSTa ho jAtI hai, tirobhUta ho jAtI hai, usI prakAra ajJAnarUpI maila se lipta hone para jJAna tirobhUta ho jAtA hai - aisA jAnanA caahie| jisaprakAra kapar3e kI saphedI maila ke milane se naSTa ho jAtI hai, tirobhUta ho jAtI hai, usI prakAra kaSAyarUpI maila se lipta hone para cAritra tirobhUta ho jAtA hai - aisA jAnanA caahie| . (160) so savvaNANadarisI kammaraeNa nniyennaavcchnnnno| saMsArasamAvaNNo Na. vijANadi savvado savvaM / / sarvadarzI sarvajJAnI karmaraja Achanna ho| saMsAra ko samprApta kara sabako na jAne srvtH| - yadyapi vaha AtmA sabako dekhane-jAnane ke svabhAvavAlA hai; tathApi apane karmamala se lipta hotA huA, saMsAra ko prApta hotA huA; sarvaprakAra se sabako nahIM jaantaa| (161 se 163) sammattapaDiNibaddhaM micchattaM jiNavarehi parikahiyaM / tassodayeNa jIvo micchAdiTTi tti nnaadvvo| NANassa paDiNibaddhaM aNNANaM jiNavarehi parikahiyaM / tassodayeNa jIvo aNNANI hodi nnaadvvo| cArittapaDiNibaddhaM kasAyaM jiNavarehi parikahiyaM / tassodayeNa jIvo acaritto hodi nnaadvvo|| samyaktva pratibaMdhaka karama mithyAtva jinavara ne khaa| usake udaya se jIva mithyAdRSTi hotA hai sadA / /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 -gAthA samayasAra M sadjJAna pratibaMdhaka karama ajJAna jinavara ne kahA / usake udaya se jIva ajJAnI bane yaha jAnanA || cAritra pratibaMdhaka karama jina ne kaSAyoM ko khaa| usake udaya se jIva cAritrahIna ho yaha jAnanA || - samyaktva kA pratibaMdhaka mithyAtva hai - aisA jinavaroM ne kahA hai / usake udaya se jIva mithyAdRSTi hotA hai; aisA jAnanA cAhie / jJAna kA pratibaMdhaka ajJAna hai - aisA jinavaroM ne kahA hai| usake udaya se jIva ajJAnI hotA hai; aisA jAnanA cahie / cAritra kI pratibaMdhaka kaSAya hai - aisA jinavaroM ne kahA hai / usake udaya se jIva acAritravAna hotA hai; aisA jAnanA cAhie / ( zArdUlavikrIDita ) saMnyastavyamidaM samastamapi tatkarmaiva mokSArthinA saMnyaste sati tatra kA kila kathA puNyasya pApasya vA / samyaktvAdinijasvabhAvabhavanAnmokSasya heturbhavan naiSkarmyapratibaddhamuddhatarasaM jJAnaM svayaM dhAvati / / 109 / / ( harigIta ) tyAjya hI haiM jaba mumukSu ke lie saba karma ye / taba puNya evaM pApa kI yaha bAta karanI kisalie // nija AtamA ke lakSya se jaba pariNamana ho jAyagA / niSkarma meM hI rasa jage taba jJAna daur3A AyagA / / 109 / / mokSArthiyoM ke lie samasta hI karma tyAga karane yogya haiM / jaba yaha sunizcita hai, taba phira puNya aura pApa karmoM kI carcA hI kyA karanA; kyoMki sabhI karma tyAjya hone se puNya bhalA aura pApa burA - yaha bAta hI kahA~ raha jAtI hai ? aisI sthiti hone para samyaktvAdi nijasvabhAva ke pariNamana se mokSa kI kAraNabhUta niSkarma avasthA kA rasika jJAna svayaM hI daur3A calA AtA hai / - samayasAra kalaza padyAnuvAda
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsravAdhikAra (164-165) micchattaM aviramaNaM kasAyajogA ya saNasaNNA du| bahuvihabheyA jIve tasseva annnnnnprinnaamaa| NANAvaraNAdIyassa te du kammassa kAraNaM hoti / tesiM pi hodi jIvo ya raagdosaadibhaavkro| mithyAtva avirati yoga aura kaSAya cetn-acetn| citarUpa jo haiM ve sabhI caitanya ke pariNAma haiN| jJAnAvaraNa Adika acetana karma ke kAraNa bne| unakA bhI to kAraNa bane rAgAdi kAraka jIva yaha|| mithyAtva, avirati, kaSAya aura yoga - ye cAra AsravabhAva saMjJa arthAt cetana ke vikArarUpa bhI haiM aura asaMjJa arthAt pudgala ke vikArarUpa bhI haiM / jIva meM utpanna aura aneka bhedoMvAle saMjJa Asrava arthAt bhAvAsrava jIva ke hI ananya pariNAma haiN| ___ asaMjJa Asrava arthAt mithyAtvAdi dravyAsrava jJAnAvaraNAdi karmoM ke baMdhana meM kAraNa (nimitta) hote haiM aura una mithyAtvAdi bhAvoM ke hone meM rAga-dveSa karanevAlA jIva kAraNa (nimitta) hotA hai| (166) Natthi du AsavabaMdho sammAdiTThissa aasvnniroho| saMte puvvaNibaddha jANadi so te abNdhNto|| hai nahIM Asrava baMdha kyoMki AsavoM kA rodha hai| sadRSTi unako jAnatA jo karma pUrvanibaddha haiN|
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra samyagdRSTi ke Asrava jisakA nimitta hai - aisA baMdha nahIM hotA; kyoMki usake AsravoM kA nirodha hai| navIna karmoM ko nahIM bA~dhatA huA vaha samyagdRSTi sattA meM rahe hue pUrvakarmoM ko mAtra jAnatA hai| ( 167 ) bhAvo rAgAdijudo jIveNa kado du baMdhago bhaNido / rAgAdivippamukko abaMdhago jANago Navari / / 50 jIvakRta rAgAdi hI baMdhaka kahe haiM sUtra meM / rAgAdi se jo rahita vaha jJAyaka abaMdhaka jAnanA || jIvakRta rAgAdi bhAva hI navIna karmoM kA baMdha karanevAle kahe gaye haiM, rAgAdi se rahita bhAva baMdhaka nahIM haiM; kyoMki ve to mAtra jJAyaka hI haiN| ( 168 ) pakke phalamhi paDie jaha Na phalaM bajjhae puNo viMTe | jIvassa kammabhAve paDie Na puNodayamuvedi / pakvaphala jisataraha girakara nahIM jur3atA vRkSa se / basa usataraha hI karma khirakara nahIM jur3ate jIva se // jisaprakAra pake hue phala ke gira jAne para, vaha phala phira usI DaMThala para nahIM ba~dhatA, usIprakAra jIva ke karmabhAva ke jhar3a jAne para phira vaha udaya ko prApta nahIM hotA / ( 169 ) puDhavI piMDasamANA puvvaNibaddhA du paccayA tassa / kammasarIreNa du te baddhA savve vi NANissa / / jo ba~dhe the bhUta meM ve karma pRthvIpiNDa sama / ve sabhI karma zarIra se haiM baddha samyagjJAni ke || usa jJAnI ke pUrvabaddha samasta pratyaya pRthvI (miTTI) ke Dhele ke samAna haiM aura ve mAtra kArmaNazarIra ke sAtha ba~dhe hue haiN|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsravAdhikAra (170-171) cauviha aNeyabheyaM baMdhate nnaanndNsnngunnehiN| samae samae jamhA teNa abaMdho ti NANI du|| jamhA dujahaNNAdoNANaguNAdo puNo vi prinnmdi| aNNattaM NANaguNo teNa du so baMdhago bhnnido|| pratisamaya vidha-vidha karma ko saba jJAna-darzana guNoM se| bA~dhe caturvidha pratyaya hI jJAnI abaMdhaka islie| jJAnaguNa kA pariNamana jaba ho jaghanyahi rUpa meN| anyatva meM pariName taba isalie hI baMdhaka khaa| cAra prakAra ke dravyAsrava (dravyapratyaya) jJAnadarzana guNoM ke dvArA samayasamaya para aneka prakAra ke karmoM ko bA~dhate haiM, isakAraNa jJAnI to abaMdha hI hai; kyoMki jJAnaguNa jaghanya jJAnaguNa ke kAraNa phira bhI anyarUpa se pariNamana karatA hai; isalie vaha jJAnaguNa karmoM kA baMdhaka kahA gayA hai| (172) daMsaNaNANacarittaM jaM pariNamade jahaNNabhAveNa / NANI teNa du bajjhadi poggalakammeNa viviheNa / / jJAna-darzana-carita guNa jaba jaghanabhAva se pariName / taba vividha pudgala karma se isaloka meM jJAnI ba~dhe / kyoMki ukta jJAnI ke darzana, jJAna aura cAritra jaghanyabhAva se pariNamita hote haiM; isalie jJAnI aneka prakAra ke pudgalakarma se ba~dhatA hai| (173 se 176) savve puvvaNibaddhA du paccayA atthi smmditttthiss| uvaogappAogaM baMdhate kammabhAveNa / / hodUNa NiruvabhojjA taha baMdhadijaha havaMti uvbhojjaa| sattaTThavihA bhUdA .....NANAvaraNAdibhAvehiM / /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ -----gAthA samayasAra saMtA duNiruvabhojjA bAlA itthI jaheha purisss| baMdhadi te uvabhojje taruNI itthI jaha nnrss|| edeNa kAraNeNa du sammAdiTThI abaMdhago bhnnido| AsavabhAvAbhAve Na paccayA baMdhagA bhnnidaa|| pahale ba~dhe sadRSTioM ke karmapratyaya satva meN| upayoga ke anusAra ve hI karma kA baMdhana kreN| anabhogya ho upabhogya hoM ve sabhI pratyaya jistrh| jJAna-AvaraNAdi vasuvidha karma bA~dhe ustrh| bAlavanitA kI taraha ve sattva meM anabhogya haiN| para taruNavanitA kI taraha upabhogya hokara baaNdhte|| basa isalie sadRSTiyoM ko abaMdhaka jina ne khaa| kyoMki AsavabhAva bina pratyaya na baMdhana kara ske| samyagdRSTijIva ke pUrvabaddha samasta pratyaya (dravyAsava) sattArUpa meM vidyamAna haiN| ve upayoga ke prayogAnusAra karmabhAva (rAgAdi) ke dvArA navIna baMdha karate haiN| nirupabhogya hokara bhI ve pratyaya jisaprakAra upabhogya hote haiM; usIprakAra sAta-ATha prakAra ke jJAnAvaraNAdi karmoM ko bA~dhate haiN| jisaprakAra jagata meM bAla strI puruSa ke lie nirupabhogya hai aura taruNa strI (yuvatI) puruSa ko bA~dha letI hai; usIprakAra sattA meM par3e hue ve karma nirupabhogya haiM aura upabhogya hone para, udaya meM Ane para baMdhana karate haiN| __ isakAraNa se samyagdRSTi ko abaMdhaka kahA hai; kyoMki AsravabhAva ke abhAva meM pratyayoM ko baMdhaka nahIM kahA hai| (177-178) rAgo doso moho ya AsavA Natthi smmditttthiss| tamhA AsavabhAveNa viNA hedU Na paccayA hoMti / /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsravAdhikAra hedU caduvviyappo aTThaviyappassa kAraNaM bhnnidN| tesiM pi ya rAgAdI tesimabhAve Na bajhaMti / / rAgAdi AsavabhAva jo sadRSTiyoM ke ve nhiiN| isalie AsavabhAva bina pratyaya na hetu baMdha ke|| aSTavidha karmoM ke kAraNa cAra pratyaya hI khe| rAgAdi unake hetu haiM unake binA baMdhana nhiiN|| rAga-dveSa-moharUpa AmravabhAva samyagdRSTiyoM ke nahIM hote; isalie unheM AsravabhAva ke binA dravyapratyaya karmabaMdha ke kAraNa nahIM hote| mithyAtvAdi cAra prakAra ke hetu ATha prakAra ke karmoM ke baMdha ke kAraNa kahe gaye haiM aura unake bhI kAraNa jIva ke rAgAdi bhAva haiN| (179-180) jaha puriseNAhAro gahido pariNamadi so anneyvihN| maMsavasAruhirAdI bhAve . udrggisNjutto|| taha NANissa du puvvaM je baddhA paccayA bahuviyappaM / bajhaMte kammaM te NayaparihINA du te jiivaa|| jagajana grasita AhAra jyoM jaTharAgni ke saMyoga se| pariNamita hotA vasA meM majjA rudhira mAMsAdi meM || zuddhanaya parihIna jJAnI ke ba~dha jo pUrva meN| ve karma pratyaya hI jagata meM bA~dhate haiM karma ko|| jisaprakAra puruSa ke dvArA grahaNa kiyA huA AhAra jaTharAgni ke saMyoga se anekaprakAra mAMsa, carbI, rudhira Adi rUpa pariNamita hotA hai; usIprakAra zuddhanaya se cyuta jJAnI jIvoM ke pUrvabaddha dravyAsrava aneka prakAra ke karma bA~dhate haiN| (dohA) rAga-dveSa ara moha hI, kevala bNdhkbhaav| jJAnI ke ye haiM nahIM, tAteM baMdha abhaav||119|| -samayasAra kalaza padyAnuvAda
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvarAdhikAra ( 181 se 183 ) uvaoge uvaogo kohAdisu Natthi ko vi uvaogo / koho kohe ceva hi uvaoge Natthi khalu koho / aTThaviyappe kamme Nokamme cAvi Natthi uvaogo / uvaogamhi ya kammaM NokammaM cAvi No atthi / / edaM du avivarIdaM NANaM jar3ayA du hodi jIvassa / taiyA Na kiMci kuvvadi bhAvaM uvaogasuddhappA // / upayoga meM upayoga hai krodhAdi meM upayoga nA / basa krodha meM hai krodha para upayoga meM hai krodha nA || aSTavidha dravakarma meM nokarma meM upayoga nA / isa hI taraha upayoga meM bhI karma nA nokarma nA || viparItatA se rahita isa vidhi jIva ko jaba jJAna ho / upayoga ke atirikta kucha bhI nA kare taba AtamA || upayoga meM upayoga hai, krodhAdi meM upayoga nahIM hai aura krodha krodha meM hI hai, upayoga meM krodha nahIM hai| isIprakAra ATha prakAra ke karmoM meM aura nokarma meM bhI upayoga nahIM hai aura upayoga meM karma va nokarma nahIM haiN| jaba jIva ko isaprakAra kA aviparIta jJAna hotA hai, taba yaha upayogasvarUpa zuddhAtmA upayoga ke atirikta anya kisI bhI bhAva ko nahIM karatA / ( 184 - 185 ) jaha kaNayamaggitaviyaM pi kaNayabhAvaM Na taM pariccayadi / taha kammodayatavido Na jahadi NANI du NANittaM / /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvarAdhikAra evaM jANadi NANI aNNANI muNadi raagmevaadN| aNNANatamocchaNNo AdasahAvaM ayaannNto|| jyoM agni se saMtapta sonA svarNabhAva nahIM tje| tyoM karma se saMtapta jJAnI jJAnabhAva nahIM tje|| jAnatA yaha jJAni para ajJAnatama Achanna jo| ve AtamA jAne na mAne rAga ko hI aatmaa|| __ jisaprakAra suvarNa agni se tapta hotA huA bhI apane suvarNatva ko nahIM chor3atA; usIprakAra jJAnI karmodaya se tapta hotA huA bhI jJAnIpane ko nahIM chor3atA - jJAnI aisA jAnatA hai aura ajJAnI ajJAnAndhakAra se AcchAdita hone se AtmA ke svabhAva ko na jAnatA huA rAga ko hI AtmA mAnatA hai| (186) suddhaM tu viyANaMto suddhaM cevappayaM lahadi jiivo| jANaMto du asuddhaM asuddhamevappayaM lhdi| jo jAnatA maiM zuddha hU~ vaha zuddhatA ko prApta ho| jo jAnatA avizuddha vaha avizuddhatA ko prApta ho| zuddhAtmA ko jAnatA huA, anubhava karatA huA jIva zuddhAtmA ko hI prApta karatA hai aura azuddhAtmA ko jAnatA huA, anubhava karatA huA jIva azuddhAtmA ko hI prApta karatA hai| (187 se 189) appANamappaNA rudhiUNa - dopunnnnpaavjogesu| daMsaNaNANamhi Thido icchAvirado ya aNNamhi / / jo savvasaMgamukko jhAyadi appANamappaNo appaa| Na vi kammaM NokammaM cedA ciMtedi eyattaM / / appANaM jhAyaMto dasaNaNANamao annnnnnmo| lahadi acireNa appANameva so kammapavimukkaM / /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 ------mAthA samayasAra puNya evaM pApa se nija AtamA ko rokkr| anya AzA se virata ho jJAna-darzana meM rheN| virahita karama nokarama se nija Atma ke ekatva ko| nija AtamA ko svayaM dhyAveM sarva saMga vimukta ho| jJAna-darzana maya nijAtama ko sadA jo dhyaavte| atyalpakAla svakAla meM ve sarva karma vimukta hoN| AtmA ko AtmA ke hI dvArA puNya-pApa ina donoM yogoM se rokakara darzana-jJAna meM sthita hotA huA aura anya vastuoM kI icchA se virata hotA huA, jo AtmA sarvasaMga se rahita hotA huA, apane AtmA ko AtmA ke dvArA dhyAtA hai aura karma tathA nokarma ko nahIM dhyAtA evaM svayaM cetayitApana hone se ekatva kA cintavana karatA hai, anubhava karatA hai; vaha AtmA, AtmA ko dhyAtA huA, darzana-jJAnamaya aura Anandamaya hotA huA alpakAla meM hI karmoM se rahita AtmA ko prApta karatA hai| (190 se 192) tesiM hedU bhaNidA ajjhavasANANi svvdrisiihiN| micchattaM aNNANaM avirayabhAvo ya jogo y|| heduabhAve NiyamA jAyadiNANissa aasvnniroho| AsavabhAveNa viNA jAyadi kammassa vi nniroho|| kammassAbhAveNa ya NokammANaM pi jAyadi nniroho| NokammaNiroheNa ya saMsAraNirohaNaM hodi| baMdha ke kAraNa kahe haiM bhAva adhyavasAna hii| mithyAtva ara ajJAna avirata-bhAva evaM yoga bhii|| inake binA hai AsavoM kA rodha samyagjJAni ke| ara AsravoM ke rodha se hI karma kA bhI rodha hai| karma ke avarodha se nokarma kA avarodha ho| nokarma ke avarodha se saMsAra kA avarodha ho||
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvarAdhikAra 57 pUrvakathita moha-rAga-dveSa rUpa AmravabhAvoM ke hetu mithyAtva, ajJAna, aviratabhAva aura yoga-ye cAra adhyavasAna haiM - aisA sarvadarzI bhagavAnoM ne kahA hai| hetuoM kA abhAva hone se jJAniyoM ke niyama se AsravabhAvoM kA nirodha hotA hai aura AsravabhAvoM ke abhAva se karmoM kA bhI nirodha hotA hai| karma ke nirodha se nokarmoM kA nirodha hotA hai aura nokarmoM ke nirodha se saMsAra kA nirodha hotA hai| . (rolA) abataka jo bhI hue siddha yA Age hoNge| mahimA jAno ekamAtra saba bhedajJAna kii|| aura jIva jo bhaTaka rahe haiM bhavasAgara meN| bhedajJAna ke hI abhAva se bhaTaka rahe haiN||131|| bhedajJAna se zuddhatattva kI upalabdhi ho| zuddhatattva kI upalabdhi se rAganAza ho| rAganAza se karmanAza ara karmanAza se| jJAna jJAna meM thira hokara zAzvata ho jaave||132|| Ajataka jo koI bhI siddha hue haiM; ve saba bhedavijJAna se hI siddha hue haiM aura jo koI ba~dhe haiM; ve saba usa bhedavijJAna ke abhAva se hI ba~dhe haiN| bhedavijJAna pragaTa karane ke abhyAsa se zuddhatattva kI upalabdhi huI; zuddhatattva kI upalabdhi se rAgasamUha kA pralaya huA, rAgasamUha ke vilaya karane se karmoM kA saMvara huA aura karmoM kA saMvara hone se jJAna meM hI nizcala huAjJAna udaya ko prApta huaa| nirmala prakAza aura zAzvata udyota vAlA vaha eka amlAna jJAna paramasantoSa ko dhAraNa karatA hai| __... -samayasAra kalaza padyAnuvAda
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6 nirjarAdhikAra ( 193 ) uvabhogamiMdiyehiM davvANamacedaNANamidarANaM / jaM kuNadi sammadiTThI taM savvaM NijjaraNimittaM / / cetana acetana dravya kA upabhoga samyagdRSTi jana / jo indriyoM se kareM vaha saba nirjarA kA hetu hai / samyagdRSTi jIva indriyoM ke dvArA cetana-acetana dravyoM kA jo bhI upabhoga karatA hai, vaha sabhI nirjarA kA nimitta hai / ( 194 ) davve uvabhuMjaMte NiyamA jAyadi suhaM va dukkhaM vA / taM sudukkhamudiNaM vedadi adha NijjaraM jAdi / / sukha-dukha niyama se hoM sadA paradravya ke upabhoga se / ara bhogane ke bAda sukha-dukha nirjarA ko prApta hoM / / paradravya kA upabhoga hone para sukha athavA duHkha niyama se utpanna hotA hai| udaya ko prApta una sukha-duHkhoM kA anubhava hone ke bAda ve sukhaduHkha nirjarA ko prApta ho jAte haiN| ( 195-196 ) jaha visamuvabhuMjaMto vejjo puriso Na maraNamuvayAdi / poggalakammassudayaM taha bhaMjudi Neva bajjhade NANI / / jaha majjaM pibamANo aradIbhAveNa majjadi Na puriso / davvavabhoge arado NANI vi Na bajjhadi taheva / / jyoM vaidyajana marate nahIM haiM jahara ke upabhoga se / tyoM jJAnijana ba~dhate nahIM haiM karma ke upabhoga se ||
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarAdhikAra jyoM arucipUrvaka madya pIkara matta jana hote nahIM / tyoM aruci se upabhoga karate jJAnijana ba~dhate nahIM || jisaprakAra vaidyapuruSa viSa ko bhogatA arthAt khAtA huA bhI maraNa ko prApta nahIM hotA; usIprakAra jJAnI puruSa pudgalakarma ke udaya ko bhogatA huA bhI ba~dhatA nahIM hai / 59 jisaprakAra koI puruSa madirA ko aratibhAva (aprIti) se pItA huA matavAlA nahIM hotA; usIprakAra jJAnI bhI dravya ke upabhoga ke prati arata vartatA huA baMdha ko prApta nahIM hotA / ( 197 ) sevato vi Na sevadi asevamANo vi sevago koI / pagaraNaceTThA kassa vi Na ya pAyaraNo tti so hodi / / jyoM prakaraNagata ceSTA kareM para prAkaraNika nahIM baneM / tyoM jJAnijana sevana kareM para viSaya sevaka nahIM baneM // jisaprakAra kisI vyakti ke kisI prakaraNa kI ceSTA hone para bhI vaha prAkaraNika nahIM hotA aura ceSTA se rahita vyakti prAkaraNika hotA hai; usIprakAra koI vyakti viSayoM kA sevana karatA huA bhI sevaka nahIM hotA hai aura koI vyakti sevana nahIM karatA huA bhI sevaka hotA hai / ( 198 se 200 ) udayavivAgo viviho kammANaM vaNNido jiNavarehiM / Na du te majjha sahAvA jANagabhAvo du ahamekko / / poggalakammaM rAgo tassa vivAgodao havadi eso / Na du esa majja bhAvo jANagabhAvo ha ahamekko / hu evaM sammAddiTThI appANaM muNadi jANagasahAvaM / udayaM kammavivAgaM ca muyadi taccaM viyANaMto / / udaya karmoM ke vividha-vidha sUtra meM jinavara kheN| kintu ve mere nahIM maiM eka jJAyakabhAva hU~ /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ ......~~-gAthA samayasAra pudgala karama hai rAga usake udaya ye pariNAma haiN| kintu ye mere nahIM maiM eka jJAyakabhAva huuN|| isataraha jJAnI jAnate jJAyakasvabhAvI AtamA / karmodayoM ko chor3ate nijatattva ko pahicAna kr|| jinendra bhagavAna ne karmoM ke udaya kA vipAka (phala) anekaprakAra kA kahA hai; kintu ve mere svabhAva nahIM haiM; maiM to eka jJAyakabhAva hI huuN| __rAga pudgalakarma hai, usakA vipAkarUpa udaya merA nahIM hai; kyoMki maiM to eka jJAyakabhAva hI huuN| ___ isaprakAra samyagdRSTi apane AtmA ko jJAyakasvabhAva jAnatA hai aura tattva (vastu ke vAstavika svarUpa) ko jAnatA huA karma ke vipAkarUpa udaya ko chor3atA hai| (201-202) paramANumittayaM pi hu rAgAdINaM tu vijjade jss| Na vi so jANadi appANayaM tu savvAgamadharo vi|| appANamayANaMto aNappayaM cAvi so ayaannNto| kaha hodi sammadiTThI jIvAjIve ayaannNto|| aNumAtra bhI rAgAdi kA sadbhAva hai jisa jIva ke| vaha bhale hI ho sarva Agamadhara na jAne jIva ko|| jo na jAne jIva ko ve ajIva bhI jAneM nhiiN| kaise kaheM sadRSTi jIvAjIva jaba jAneM nahIM? // jina jIvoM ke paramANumAtra (lezamAtra) bhI rAgAdi vartate haiM, ve jIva samasta Agama ke pAThI hokara bhI AtmA ko nahIM jaante| AtmA ko nahIM jAnanevAle ve loga anAtmA ko bhI nahIM jaante| isaprakAra jo jIva aura ajIva (AtmA aura anAtmA) donoM ko hI nahIM jAnate; ve samyagdRSTi kaise ho sakate haiM ?
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarAdhikAra (203) Adamhi davvabhAve apade mottUNa giNha taha nniydN| thiramegamimaM bhAvaM uvalabbhaMtaM sahAveNa / / svAnubhUtigamya hai jo niyata thira nijabhAva hii| apada pada saba chor3a graha vaha eka nityasvabhAva hii| he bhavyajIvo! AtmA meM apadabhUta dravya-bhAvoM ko chor3akara nizcita, sthira evaM ekarUpa tathA svabhAvarUpa se upalabdha pratyakSa anubhavagocara isa jJAnabhAva ko jaisA kA taisA grahaNa karo; kyoMki yahI tumhArA pada hai| (204) AbhiNisudodhimaNakevalaM ca taM hodi ekkameva pdN| so aiso paramaTTo jaM lahiduM NivvudiM jaadi| matizrutAvadhimanaHparyaya aura kevalajJAna bhii| saba eka pada paramArtha hai pA ise jana zivapada lheN| matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryayajJAna aura kevalajJAna - yaha eka hI pada hai; kyoMki jJAna ke samasta bheda jJAna hI haiN| isaprakAra yaha sAmAnya jJAnapada hI paramArtha hai, jise prApta karake AtmA nirvANa ko prApta hotA hai| (205) NANaguNeNa vihINA evaM tu padaM bahu vi Na lahaMte / taM giNha NiyadamedaM jadi icchasi kammaparimokkhaM / / isa jJAnaguNa ke binA jana prApti na zivapada kI kreN| yadi cAhate ho mukta honA jJAna kA Azraya kro|| jJAnaguNa (AtmAnubhava) se rahita bahuta se loga anekaprakAra ke kriyAkANDa karate hue bhI isa jJAnasvarUpa pada (AtmA) ko prApta nahIM kara pAte; isalie he bhavyajIvo ! yadi tuma karma se pUrNa mukti cAhate ho to isa niyata jJAna ko grahaNa kro|
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 gAthA samayasAra ( 206 ) edamhi rado NiccaM saMtuTTho hohi Niccamedamhi / edeNa hohi titto hohadi tuha uttamaM sokkhaM / / isa jJAna meM hI rata raho santuSTa nita isameM raho / basa tRpta bhI isameM raho to paramasukha ko prApta ho / he bhavyaprANI ! tU isa jJAnapada ko prApta karake isameM hI lIna ho jA, isameM hI nirantara santuSTa raha aura isameM hI pUrNata: tRpta ho jA; isase hI tujhe uttama sukha (atIndriya-sukha ) kI prApti hogI / ( 207 ) koNAma bhaNijja buho paradavvaM mama imaM havadi davvaM / appANamappaNo parigahaM tu NiyadaM viyANaMto / / AtamA hI AtamA kA parigraha yaha jAnakara / 'para dravya merA hai'- batAo kauna budha aisA kahe ? | - apane AtmA ko hI niyama se apanA parigraha jAnatA huA kauna-sA jJAnI yaha kahegA ki yaha paradravya merA dravya hai ? ( 208 - 209 ) majjhaM pariggaho jadi tado ahamajIvadaM tu gacchejja / NAdeva ahaM jamhA tamhA Na pariggaho majjha // chijjaduvA bhijjaduvA NijjaduvA ahava jAdu vippalayaM / jamhA tamhA gacchadu taha vi hu Na pariggaho majjha / / yadi parigraha merA bane to maiM ajIva banU~ are / para maiM to jJAyakabhAva hU~ isalie para mere nahIM / chida jAya yA le jAya koI athavA pralaya ko prApta ho / jAve calA cAhe jahA~ para parigraha merA nahIM // yadi paradravyarUpa parigraha merA ho to maiM ajIvatva ko prApta ho jAU~ / cU~ki maiM to jJAtA hI hU~; isalie paradravyarUpa parigraha merA nahIM hai|
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarAdhikAra yaha paradravyarUpa parigraha chida jAye, bhida jAye, koI ise le jAye athavA naSTa ho jAye, pralaya ko prApta ho jAye; adhika kyA kaheM - cAhe jahA~ calA jAye; - isase mujhe kyA ? kyoMki yaha parigraha vAstava meM merA hai hI nhiiN| (210 se 214) apariggaho aNiccho bhaNido NANI ya Necchade dhmm| apariggaho du dhammassa jANago teNa so hodi| apariggaho aNiccho bhaNidoNANI ya Necchadi adhmm| apariggaho adhammassa jANago teNa so hodi| apariggaho aNiccho bhaNido NANI ya Necchade asnnN| apariggaho du asaNassa jANago teNa so hodi|| apariggaho aNiccho bhaNido NANI ya Necchade paannN| apariggaho du pANassa jANago teNa so hodi|| emAdie du vivihe savve bhAve ya Necchade nnaannii| jANagabhAvo Niyado NIrAlaMbo du savvattha / / hai anicchuka aparigrahI jJAnI na cAhe dharma ko| hai parigraha nA dharma kA vaha dharma kA jJAyaka rhe| hai anicchuka aparigrahI jJAnI na cAhe adharma ko| hai parigraha nA adharma kA vaha adharma kA jJAyaka rhe| hai anicchuka aparigrahI jJAnI na cAhe asana ko| hai parigraha nA asana kA vaha asana kA jJAyaka rhe| hai anicchuka aparigrahI jJAnI na cAhe peya ko| hai parigraha nA peya kA vaha peya kA jJAyaka rhe| ityAdi vidha-vidha bhAva jo jJAnI na cAhe sabhI ko| sarvatra hI vaha nirAlambI niyata jJAyakabhAva hai| anicchuka ko aparigrahI kahA hai aura jJAnI puNyarUpa dharma ko nahIM
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 .......... --~-gAthA samayasAra cAhatA; isalie vaha puNyarUpa dharma kA parigrahI nahIM hai; kintu usakA jJAyaka hI hai| anicchuka ko aparigrahI kahA hai aura jJAnI pAparUpa adharma ko nahIM cAhatA; isalie vaha pAparUpa adharma kA parigrahI nahIM hai; kintu usakA jJAyaka hI hai| anicchuka ko aparigrahI kahA hai aura jJAnI bhojana ko nahIM cAhatA hai; isalie vaha bhojana kA parigrahI nahIM hai; kintu usakA jJAyaka hI hai| ___ anicchuka ko aparigrahI kahA hai aura jJAnI peya ko nahIM cAhatA; isalie vaha peya kA parigrahI nahIM hai, kintu usakA jJAyaka hI hai| isIprakAra aura bhI anekaprakAra ke sabhI bhAvoM ko jJAnI nahIM cAhatA; kyoMki vaha to sabhI bhAvoM se nirAlamba evaM nizcita jJAyakabhAva hI hai| (215) uppaNNodaya bhogo viyogabuddhIe tassa so NiccaM / kaMkhAmaNAgadassa ya udayassa Na kuvvade nnaannii|| udayagata jo bhoga haiM unameM viyogIbuddhi hai| ara anAgata bhoga kI sadajJAni ke kAMkSA nhiiN| jo vartamAna meM utpanna udaya kA bhoga hai, vaha jJAnI ke sadA hI viyogabuddhipUrvaka hotA hai aura jJAnI AgAmI udaya kI vAMchA nahIM krtaa| (216) jo vedadi vedijjadi samae samae viNassade ubhyN| taM jANago du NANI ubhayaM pi Na kaMkhadi kyaavi|| vedya-vedaka bhAva donoM naSTa hote prtismy| jJAnI rahe jJAyaka sadA nA ubhaya kI kAMkSA kre|| vedana karanevAlA bhAva aura vedana meM AnevAlA bhAva - donoM hI samaya-samaya para naSTa ho jAte haiM / isaprakAra jAnanevAlA jJAnI una donoM bhAvoM ko kabhI bhI nahIM caahtaa|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarAdhikAra (217) baMdhuvabhogaNimitte ajjhavasANodaesu nnaanniss| saMsAradehavisaesu Neva uppajjade raago| baMdha-bhoga-nimitta meM ara deha meM saMsAra meN| sadjJAniyoM ko rAga hotA nahIM adhyavasAna meM| baMdha aura upabhoga ke nimittabhUta saMsArasaMbaMdhI aura dehasaMbaMdhI adhyavasAna ke udayoM meM jJAnI ko rAga utpanna nahIM hotaa| (218-219) NANI rAgappajaho savvadavvesu kmmmjjhgdo| No lippadi rajaeNa du kaddamamajjhe jahA kaNayaM / / aNNANI puNa ratto savvadavvesu kmmmjjhgdo| lippadi kammaraeNa du kaddamamajjhe jahA lohaM / / paMkagata jyoM kanaka nirmala karmagata tyoM jnyaanijn| rAga virahita karmaraja se lipta hote haiM nhiiN| paMkagata jyoM loha tyoM hI karmagata ajnyaanijn| rakta hoM paradravya meM ara karmaraja se lipta hoN| jisaprakAra kIcar3a meM par3A huA bhI sonA kIcar3a se lipta nahIM hotA; usIprakAra sarva dravyoM ke prati rAga chor3anevAlA jJAnI karmoM ke madhya meM rahA huA bhI karmaraja se lipta nahIM hotaa| jisaprakAra kIcar3a meM par3A huA lohA kIcar3a se lipta ho jAtA hai; usIprakAra sarvadravyoM ke prati rAgI aura karmaraja ke madhya sthita ajJAnI karmaraja se lipta ho jAtA hai| (220 se 223) bhuMjaMtassa vi vivihe saccittAcittamissie davve / saMkhassa sedabhAvo Na vi sakkadi kiNhago kAdaM / /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 -gAthA samayasAra taha NANissa vi vivihe saccittAcittamissie davve / bhuMjaMtassa vi NANaM Na sakkamaNNANadaM NeduM / / jar3ayA sa eva saMkho sedasahAvaM tayaM pajahidUNa / gacchejja kiNhabhAvaM tajhyA sukkattaNaM pajahe / / taha NANI vi hu jar3ayA NANasahAvaM tayaM pajahidUNa / aNNANeNa pariNado taiyA aNNANadaM gacche || jyoM acitta aura sacitta evaM mizra vastu bhogate / bhI zaMkha ke zuklatva ko nA kRSNa koI kara sake | tyoM acitta aura sacitta evaM mizra vastu bhogate / bhI jJAni ke nA jJAna ko ajJAna koI kara sake | jaba svayaM zuklatva taja vaha kRSNa hokara pariName / taba svayaM hI ho kRSNa evaM zukla bhAva parityaje // isa hI taraha jaba jJAnijana nijabhAva ko parityAga kara / ajJAnamaya hoM pariNamita taba svayaM ajJAnI baneM // jisaprakAra aneka prakAra ke sacitta, acitta aura mizra dravyoM ko bhogate hue, khAte hue bhI zaMkha kA zvetabhAva kRSNabhAva ko prApta nahIM hotA, zaMkha kI saphedI ko koI kAlepana meM nahIM badala sakatA; usIprakAra jJAnI bhI aneka prakAra ke sacitta, acitta aura mizra dravyoM ko bhoge to bhI usake jJAna ko ajJAnarUpa nahIM kiyA jA sakatA / jisaprakAra jaba vahI zaMkha svayaM usa zveta svabhAva ko chor3akara kRSNabhAva ( kAlepana) ko prApta hotA hai; taba kAlA ho jAtA hai; usIprakAra jJAnI bhI jaba svayaM jJAnasvabhAva ko chor3akara ajJAnarUpa pariNamita hotA hai, taba ajJAnatA ko prApta ho jAtA hai / ( 224 se 227 ) puriso jaha ko vi ihaM vittiNimittaM tu sevade rAyaM / to so vi dedi rAyA vivihe bhoge suhuppAe / /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarAdhikAra emeva jIvapuriso kammarayaM sevade suhaNimittaM / to so vi dedi kammo vivihe bhoge suhuppaae| jaha puNa socciya puriso vittiNimittaMNa sevaderAyaM / to so Na dedi rAyA vivihe bhoge suhppaae| emeva sammadiTThI visayatthaM sevade Na kammarayaM / to so Na dedi kammo vivihe bhoge suhuppaae| AjIvikA ke hetu nara jyoM nRpati kI sevA kre| to narapatI bhI sabataraha usake lie suvidhA kre| isa hI taraha jaba jIva sukha ke hetu seve krmrj| to karmaraja bhI sabataraha usake lie suvidhA kre|| AjIvikA ke hetu jaba nara nRpati sevA nA kre| taba nRpati bhI usake lie usataraha suvidhA nA kre| tyoM karmaraja seve nahIM jaba jIva sukha ke hetu se| to karmaraja usake lie usataraha suvidhA nA kre| jisaprakAra isa jagata meM koI bhI puruSa AjIvikA ke lie rAjA kI sevA karatA hai to vaha rAjA bhI use aneka prakAra kI sukhotpAdaka bhogasAmagrI detA hai; usIprakAra jIvarUpI puruSa sukha ke lie karmaraja kA sevana karatA hai to vaha karma bhI use aneka prakAra kI sukhotpAdaka bhogasAmagrI detA hai| jisaprakAra vahI puruSa AjIvikA ke lie rAjA kI sevA nahIM karatA to vaha rAjA bhI use aneka prakAra kI sukhotpAdaka bhogasAmagrI nahIM detA hai; usIprakAra samyagdRSTi viSayabhogoM ke lie karmaraja kA sevana nahIM karatA to vaha karma bhI use aneka prakAra kI sukhotpAdaka bhoga-sAmagrI nahIM detaa| (228) sammAddiTTI jIvA missaMkA hoMti NinbhayA teNa / sattabhayavippamukkA jamhA tamhA du nnissNkaa||
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 -gAthA samayasAra niHzaMka hoM sadRSTi basa isalie hI nirbhaya rheN| ve sapta bhaya se mukta haiM isalie hI niHzaMka haiN| samyagdRSTi jIva ni:zaMka hote haiM, isIkAraNa nirbhaya bhI hote haiM / cU~ki ve sapta bhayoM se rahita hote haiM; isalie niHzaMka hote haiN| (229) jo cattAri vi pAe chiMdadi te kmmbNdhmohkre| so NissaMko cedA sammAdiTThI munnedvvo| jo karmabaMdhana moha kartA cAra pAye chedte| ve AtamA niHzaMka samyagdRSTi haiM - yaha jAnanA / / jo AtmA karmabaMdha saMbaMdhI moha karanevAle mithyAtvAdi bhAvarUpa cAroM pAdoM kochedatA hai; usako ni:zaMka aMga kA dhArI samyagdRSTi jAnanA caahie| (230) joduNa karedi kaMkhaM kammaphalesutaha svvdhmmsu| so NikkaMkho cedA sammAdiTTI munnedvvo| saba dharma evaM karmaphala kI nA kareM aakaaNkssaa| ve AtamA ni:kAMkSa samyagdRSTi haiM - yaha jAnanA / / jocetayitAAtmA karmoM ke phaloM ke prati aura sarvadharmoM ke pratikAMkSA nahIM karatA; usako ni:kAMkSita aMga kA dhArI samyagdRSTi jAnanA caahie| (231-232) jo Na karedi duguMchaM cedA savvesimeva dhammANaM / so khalu Nivvidigiccho sammAdiTThI munnedvvo| jo havadi asammUDho cedA saddiTThi savvabhAvesu / so khalu amUDhadiTThI sammAdiTThI munnedvvo| jo nahIM karate jugupsA saba vastudharmoM ke prti| ve AtamA hI nirjugupsaka samakitI haiM jAnanA / /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarAdhikAra sarva bhAvoM ke prati saddRSTi haiM asaMmUr3ha haiN| amUDhadRSTi samakitI ve AtamA hI jaannaa| jo cetayitA AtmA sabhI dharmoM ke prati jugupsA (glAni) nahIM karatA; usako nirvicikitsA aMga kA dhArI samyagdRSTi jAnanA caahie| jo cetayitA AtmA samasta bhAvoM meM amUr3ha hai, yathArtha dRSTivAlA hai; usako nizcaya se amUDhadRSTi aMga kA dhArI samyagdRSTi jAnanA caahie| (233-234) jo siddhabhattijutto uvagRhaNago du svvdhmmaannN| so uvagRhaNakArI sammAdiTThI munnedvvo|| ummaggaM gacchataM sagaM pi magge Thavedi jo cedaa| so ThidikaraNAjutto sammAdiTThI munnedvvo|| jo siddhabhakti yukta haiM saba dharma kA gopana kreN| ve AtamA gopanakarI saddRSTi haiM yaha jAnanA / / - unmArgagata nijabhAva ko lAveM svayaM sanmArga meN| ve AtamA thitikaraNa samyagdRSTi haiM yaha jaannaa|| jo cetayitA siddhoM kI bhakti se yukta haiM aura paravastuoM ke sabhI dharmoM ko gopanevAlA hai; usako upagUhana aMga kA dhArI samyagdRSTi jAnanA caahie| jo cetayitA unmArga meM jAte hue apane AtmA ko sanmArga meM sthApita karatA hai, vaha sthitikaraNa aMga kA dhArI samyagdRSTi jAnanA caahie| (235-236) jo kuNadi vacchalattaM tiNhaM sAhUNa mokkhamaggamhi / so vacchalabhAvajudo sammAdiTThI munnedvvo| vijjArahamArUDho maNorahapahesu bhamai jo cedaa| so jiNaNANapahAvI sammAdiTThI munnedvvo||
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 ---mAthA samayasAra muktimagagata sAdhutraya prati rakheM vatsala bhAva jo| ve AtamA vatsalI samyagdRSTi haiM yaha jAnanA // sadjJAnaratha ArUr3ha ho jo bhrame manaratha mArga meN| ve prabhAvaka jinamArga ke saddRSTi unako jAnanA / / jo cetayitA mokSamArga meM sthita nizcaya se samyagdarzana, jJAna va cAritra- ina sAdhanoM ke prati athavA vyavahAra se AcArya, upAdhyAya aura sAdhu - ina sAdhuoM ke prati vAtsalya karatA hai; vaha vAtsalya aMga kA dhArI samyagdRSTi jAnanA caahie| jo cetayitA vidyArUpI ratha para ArUr3ha huA, manarUpI ratha ke patha meM bhramaNa karatA hai; vaha jinendra bhagavAna ke jJAna kI prabhAvanA karanevAlA arthAt prabhAvanA aMga kA dhArI samyagdRSTi jAnanA caahie| . (drutavilaMbita ) padamidaM nanu karmadurAsadaM sahajabodhakalAsulabhaM kil| tata idaM nijabodhakalAbalAt kalayituMyatatAMsatataM jagat // 143 // (dohA) kriyAkANDa se nA mile, yaha Atama abhiraam| jJAnakalA se sahaja hI, sulabha aatmaaraam|| ataH jagata ke prANiyo ! chor3a jagata kI aash| jJAnakalA kA hI are ! karo nitya abhyAsa // 143 / / isa jJAnasvarUpa padako karmoM (kriyAkANDoM) se prApta karanA durAsada hai, saMbhava nahIM hai; yaha to sahaja jJAnakalA se hI sulabha hai / isalie he jagata ke prANiyo ! tuma isa jJAnapada ko nijAtmajJAna kI kalA ke bala se prApta karane kA nirantara prayAsa karo, abhyAsa kro| -samayasAra kalaza padyAnuvAda
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdhAdhikAra ( 237 se 241 ) jaha NAma ko vi puriso habbhatto du reNubahulammi / ThANammi ThAidUNa ya karedi satthehiM vAyAmaM / / chiMdati bhiMdadi ya tahA tAlItalakayalivaMsapiMDIo / saccittAcittANaM karedi davvANamuvaghAdaM / / uvaghAdaM kuvvaMtassa tassa NANAvihehiM karaNehiM / Nicchayado ciMtejja hu kiM paccayago du rayabaMdho / / jo so du NehabhAvo tamhi Nare teNa tassa rayabaMdho / Nicchayado viNNeyaM Na kAyaceTThAhiM sesAhiM / / evaM micchAdiTThI vaTTaMto bahuvihAsu ciTThAsu / rAgAdI uvaoge kuvvaMto lippadi raeNa / / jyoM tela mardana kara puruSa reNu bahula sthAna meM / vyAyAma karatA zastra se bahuvidha bahuta utsAha se | taru tAr3a kadalI bA~sa Adika vanaspati chedana kare / sacitta aura acitta dravyoM kA bahuta bhedana kare // bahuvidha bahuta upakaraNa se upaghAta karate puruSa ko / paramArtha se cintana karo rajabaMdha kisa kAraNa huA / cikanAI hI rajabaMdha kA kAraNa kahA jinarAja ne / para kAyaceSTAdika nahIM yaha jAna lo paramArtha se || bahubhA~ti ceSTArata tathA rAgAdi ko karate hue / saba karmara se lipta hote haiM jagata meM ajJajana || jisaprakAra koI puruSa apane zarIra meM tela Adi cikane padArtha lagAkara
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 ..............---- gAthA samayasAra bahuta dhUlavAle sthAna meM rahakara zastroM ke dvArA vyAyAma karatA hai tathA tAr3a, tamAla, kelA, bA~sa, azoka Adi vRkSoM ko chedatA hai, bhedatA hai; sacitta va acitta dravyoM kA upaghAta (nAza) karatA hai| isaprakAra nAnAprakAra ke sAdhanoM dvArA upaghAta karate hue usa puruSa ke dhUli kA baMdha kisakAraNa se hotA hai ? - nizcaya se isa bAta kA vicAra kro| usa puruSa ke jo telAdi kI cikanAhaTa hai; usase hI use dhUli kA baMdha hotA hai, zeSa zArIrika ceSTAoM se nahIM; aisA nizcaya se jAnanA caahie| isaprakAra bahuta prakAra kI ceSTAoM meM vartatA huA mithyAdRSTi jIva apane upayoga meM rAgAdibhAvoM ko karatA huA karmarUpI raja se lipta hotA hai, ba~dhatA hai| (242 se 246) jaha puNa so ceva Naro he savvamhi avaNide sNte| reNubahulammi ThANe karedi satthehiM vaayaam|| chiMdadi bhiMdadi ya tahA taaliitlkylivNspiNddiio| saccittAcittANaM karedi dvvaannmuvghaadN| uvaghAdaM kuvvaMtassa tassa NANAvihehiM krnnehiN| Nicchayado ciMtejja hu kiM paccayago Na rybNdho| jo so duNehabhAvo tamhi Nare teNa tassa rybNdho| Nicchayado viNNeyaM Na kAyaceTTAhiM sesaahiN| evaM sammAdiTThI vaDhto bahuvihesu jogesu / akaraMto uvaoge rAgAdI Na lippadi renn|| jyoM tela mardana rahita jana reNU bahula sthAna meN| vyAyAma karatA zastra se bahuvidha bahuta utsAha se // taru tAla kadalI bA~sa Adika vanaspati chedana kre| sacitta aura acitta dravyoM kA bahuta bhedana kre|
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdhAdhikAra 73 bahuvidha bahuta upakaraNa se upaghAta karate puruSa ko| paramArtha se cintana karo rajabaMdha kyoM kara nA huA ?| cikanAI hI rajabaMdha kA kAraNa kahA jinarAja ne| para kAyaceSTAdika nahIM yaha jAna lo paramArtha se / / bahubhA~ti ceSTArata tathA rAgAdi nA karate hue| basa karmaraja se lipta hote nahIM jaga meM vijJajana // jisaprakAra vahI puruSa sabhIprakAra ke tela Adi snigdha padArthoM ke dUra kiye jAne para bahuta dhUlivAle sthAna meM zastroM ke dvArA vyAyAma karatA hai aura tAla, tamAla, kelA, bA~sa aura azoka Adi vRkSoM ko chedatA hai, bhedatA hai; sacitta-acitta dravyoM kA upaghAta karatA hai| isaprakAra nAnAprakAra ke karaNoM dvArA upaghAta karate hue usa puruSa ko dhUli kA baMdha vastuta: kisakAraNa se nahIM hotA - yaha nizcaya se vicAra kro| nizcaya se yaha bAta jAnanA cAhie ki usake jo baMdha hotA thA, vaha tela Adi cikanAI ke kAraNa hotA thA, anya kAyaceSTAdi kAraNoM se nhiiN| isaprakAra bahutaprakAra ke yogoM meM vartatA huA samyagdRSTi upayoga meM rAgAdi ko na karatA huA karmaraja se lipta nahIM hotaa| (247 se 252) jo maNNadi hiMsAmi ya hiMsijjAmi ya parehiM sattehiM / so mUDho aNNANI NANI etto du vivriido| AukkhayeNa maraNaM jIvANaM jiNavarehiM paNNattaM / AuM Na haresi tumaM kaha te maraNaM kadaM tesiM / / AukkhayeNa maraNaM jIvANaM jiNavarehiM paNNattaM / AuM Na haraMti tuhaM kaha te maraNaM kadaM tehiN|| jo maNNadi jIvemi ya jIvijjAmi ya parehiM sttehiN| so mUDho aNNANI NANI etto du vivriido||
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAthA samayasAra AUdayeNa jIvadi jIvo evaM bhaNaMti savvaNhU / AuM ca Na desi tumaM kaha tae jIvidaM kadaM tesiN| AUdayeNa jIvadi jIvo evaM bhaNaMti savvaNha / AuM ca Na diti tuhaM kahaM Nu te jIvidaM kadaM tehiN| maiM mAratA hU~ anya ko yA mujhe mAreM anyjn| yaha mAnyatA ajJAna hai jinavara kaheM he bhavyajana / / nija AyukSaya se maraNa ho yaha bAta jinavara ne khii| tuma mAra kaise sakoge jaba Ayu hara sakate nhiiN| nija AyukSaya se maraNa ho yaha bAta jinavara ne khii| ve maraNa kaise kareM taba jaba Ayu hara sakate nhiiN| maiM hU~ bacAtA anya ko mujhako bacAve anyjn| yaha mAnyatA ajJAna hai jinavara kaheM he bhavyajana|| saba Ayu se jIvita raheM - yaha bAta jinavara ne khii| jIvita rakhoge kisataraha jaba Ayu de sakate nhiiN| saba Ayu se jIvita raheM yaha bAta jinavara ne khii| kaise bacAveM ve tujhe jaba Ayu de sakate nhiiN|| jo yaha mAnatA hai ki maiM para jIvoM ko mAratA hU~ aura para jIva mujhe mArate haiM; vaha mUr3ha hai, ajJAnI hai aura jo isase viparIta hai arthAt aisA nahIM mAnatA hai; vaha jJAnI hai| jIvoM kA maraNa Ayukarma ke kSaya se hotA hai - aisA jinavaradeva ne kahA hai| tU parajIvoM ke Ayukarma ko to haratA nahIM hai; phira tUne unakA maraNa kaise kiyA ? jIvoM kA maraNa Ayukarma ke kSaya se hotA hai - aisA jinavaradeva ne kahA hai / para jIva tere Ayukarma ko to harate nahIM haiM; phira unhoMne terA maraNa kaise kiyA ? jo jIva yaha mAnatA hai ki maiM parajIvoM ko jilAtA hU~ aura parajIva
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdhAdhikAra mujhe jilAte haiM; vaha mUr3ha hai; ajJAnI hai aura jo isase viparIta hai arthAt aisA nahIM mAnatA; vaha jJAnI hai| jIva Ayukarma ke udaya se jItA hai - aisA sarvajJadeva kahate haiN| tU parajIvoM ko Ayukarma to detA nahIM hai; phira tUne unakA jIvana kaise kiyA? jIva Ayukarma ke udaya se jItA hai - aisA sarvajJadeva kahate haiN| parajIva tujhe Ayukarma to dete nahIM hai; phira unhoMne terA jIvana kaise kiyA? (253 se 256) jo appaNA dumaNNadidukkhidasuhide karemi sttetti| so mUDho aNNANI NANI etto du vivriido| kammodaeNa jIvA dukkhidasuhidA havaMti jadi svve| kammaM ca Na desi tumaM dukkhidasuhidA kaha kayA te|| kammodaeNa jIvA dukkhidasuhidA havaMti jadi savve / kammaM ca Na diti tuhaM kadosi kahaM dukkhido tehiM / / kammodaeNa jIvA dukkhidasuhidA havaMti jadi savve / kammaM ca Na diti tuhaM kaha taM suhido kado tehiN| maiM surakhI karatA duHkhI karatA hU~ jagata meM anya ko| yaha mAnyatA ajJAna hai kyoM jJAniyoM ko mAnya ho?|| haiM sukhI hote duHkhI hote karma se saba jIva jaba / tU karma de sakatA na jaba sukha-duHkha de kisa bhA~ti tb|| haiM sukhI hote duHkhI hote karma se saba jIva jaba | duSkarma de sakate na jaba duHkha-darda deM kisa bhA~ti taba // haiM sukhI hote du:khI hote karma se saba jIva jaba / satkarma de sakate na jaba sukha-zAMti deM kisa bhA~ti taba || jo yaha mAnatA hai ki maiM svayaM parajIvoM ko sukhI-du:khI karatA hU~; vaha mUr3ha hai, ajJAnI hai aura jo isase viparIta hai; vaha jJAnI hai|
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra yadi sabhI jIva karma ke udaya se sukhI-duHkhI hote haiM aura tU unheM karma to detA nahIM hai; to tUne unheM sukhI-du:khI kaise kiyA ? ___ yadi sabhI jIva karma ke udaya se sukhI-duHkhI hote haiM aura ve tujhe karma to dete nahIM haiM, to phira unhoMne tujhe duHkhI kaise kiyA ? ___ yadi sabhI jIva karma ke udaya se sukhI-du:khI hote haiM aura ve tujhe karma to dete nahIM haiM; to phira unhoMne tujhe sukhI kaise kiyA ? (257-258) jo maradi joya duhido jAyadi kammodaeNa so svvo| tamhA du mArido de duhAvido cedi Na hu micchaa| joNa maradiNa ya duhidoso viya kammodaeNa ceva khlu| tamhA Na mArido No duhAvido cedi Na hu micchA / / jo mare yA jo duHkhI hoM ve saba karama ke udaya se| 'maiM duHkhI karatA-mAratA' - yaha bAta kyoM mithyA na ho? | jo nA mare yA duHkhI nA ho saba karama ke udaya se| 'nA duHkhI karatA mAratA' - yaha bAta kyoM mithyA na ho| * jo maratA hai aura jo du:khI hotA hai, vaha saba karmodaya se hotA hai; isalie maiMne mArA, maiMne duHkhI kiyA' - aisA terA abhiprAya kyA vAstava meM mithyA nahIM hai ? jo maratA nahIM hai aura duHkhI nahIM hotA hai, vaha saba bhI karmodayAnusAra hI hotA hai; isalie maiMne nahIM mArA, maiMne duHkhI nahIM kiyA' - aisA terA abhiprAya kyA vAstava meM mithyA nahIM hai ? (259 se 261) esA dujA madI de dukkhidasuhide karemi satte tti / esA de mUDhamadI suhAsuhaM baMdhade kammaM / / dukkhidasuhide satte karemi jaM evamajjhavasidaM te| taM pAvabaMdhagaM vA puNNassa va baMdhagaM hodi||
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdhAdhikAra 77 mArimi jIvAvemi ya satte jaM evamajjhavasidaM te / taM pAvabaMdhagaM vA puNNassa va baMdhagaM hodi| maiM sukhI karatA duHkhI karatA hU~ jagata meM anya ko| yaha mAnyatA hI mUdamati zubha-azubha kA baMdhana kre|| 'maiM sukhI karatA duHkhI karatA' yahI adhyavasAna sb| puNya evaM pApa ke baMdhaka kahe haiM sUtra meN| 'maiM mAratA maiM bacAtA hU~ yahI adhyavasAna saba | pApa evaM puNya ke baMdhaka kahe haiM sUtra meN| ___ maiM jIvoM ko sukhI-duHkhI karatA hU~ - yaha jo terI buddhi hai, yahI mUDhabuddhi zubhAzubhakarma ko bA~dhatI hai|| maiM jIvoM ko sukhI-du:khI karatA hU~ - aisA jo terA adhyavasAna hai, vahI puNya-pApa kA baMdhaka hai| ___ maiM jIvoM ko mAratA hU~ aura jilAtA hU~-aisA jo terA adhyavasAna hai, vahI pApa-puNya kA baMdhaka hai| (262) ajjhavasideNa baMdho satte mAreu mA va maareu| eso baMdhasamAso jIvANaM nnicchynnyss| mAro na mAro jIva ko ho baMdha adhyavasAna se| yaha baMdha kA saMkSepa hai tuma jAna lo paramArtha se| jIvoM ko mAro athavA na mAro; karmabaMdha to adhyavasAna se hI hotA hai - yaha nizcaya se jIvoM ke baMdha kA saMkSepa hai| (263-264) evamalie adatte abaMbhacere pariggahe ceva / kIradi ajjhavasANaM jaM teNa du bajjhade pAvaM / / taha vi ya sacce datte baMbhe apariggahattaNe cev| kIradi ajjhavasANaM jaM teNa du bajjhade puNNaM / /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 ......- gAthA samayasAra isa hI taraha corI asatya kuzIla evaM graMtha meN| jo hue adhyavasAna hoM ve pApa kA baMdhana kreN| isa hI taraha acaurya satya suzIla aura agraMtha meN| jo hue adhyavasAna hoM ve puNya kA baMdhana kreN| . jisaprakAra hiMsA-ahiMsA ke saMdarbha meM kahA gayA hai; usIprakAra asatya, corI, abrahmacarya aura parigraha ke saMdarbha meM jo adhyavasAna kiye jAte haiM; unase pApa kA baMdha hotA hai aura satya, acaurya, brahmacarya aura aparigraha ke saMdarbha meM jo adhyavasAna kiye jAte haiM; unase puNya kA baMdha hotA hai| (265) vatthu paDucca jaM puNa ajjhavasANaM tu hodi jiivaannN| Na ya vatthudo du baMdho ajjhavasANeNa bNdhotthi| ye bhAva adhyavasAna hote vastu ke avalamba se| para vastu se nA baMdha ho ho baMdha adhyavasAna se| jIvoM ke jo adhyavasAna hote haiM; ve vastu ke avalambanapUrvaka hI hote haiM; tathApi vastu se baMdha nahIM hotA, adhyavasAna se hI baMdha hotA hai| (266-267) dukkhidasuhide jIve karemi baMdhemi taha vimocemi / jA esA mUDhamadI NiratthayA sA hu de micchaa|| ajjhavasANaNimittaM jIvA bajhaMti kammaNA jadi hi / muccaMti mokkhamagge ThidA ya tA kiM karesi tumaM / / maiM surakhI karatA duHkhI karatA bA~dhatA yA chodd'taa| yaha mAnyatA he mUr3hamati mithyA nirarthaka jAnanA / / jiya ba~dhe adhyavasAna se zivapatha-gamana se chuuttte| gaharAI se soco jarA para meM tumhArA kyA cale ? |
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdhAdhikAra 79 maiM jIvoM ko duHkhI-sukhI karatA hU~, bA~dhatA hU~, chur3AtA hU~ - aisI jo terI mUDhamati hai; vaha nirarthaka hone se vAstava meM mithyA hai| yadi vAstava meM adhyavasAna ke nimitta se jIva baMdhana ko prApta hote haiM aura mokSamArga meM sthita jIva mukti ko prApta karate haiM to tU kyA karatA hai ? tAtparya yaha hai ki terA bA~dhane - chor3ane kA abhiprAya galata hI siddha huA na, vyartha hI siddha huA na ? ( 268 - 269 ) savve karedi jIvo ajjhavasANeNa tiriyaNeraie / devamaNue ya savve puNNaM pAvaM ca NeyavihaM / / dhammAdhammaM ca tahA jIvAjIve alogalogaM ca / savve karedi jIvo ajjhavasANeNa appANaM / / yaha jIva adhyavasAna se tiryaMca nAraka deva nara / ara puNya evaM pApa saba paryAyamaya nija ko kare / vaha jIva aura ajIva evaM dharma aura adharmamaya / loka aura aloka ina sabamaya svayaM nija ko kare | yaha jIva adhyavasAna se tiryaMca, nAraka, deva, manuSya - ina saba paryAyoM aura anekaprakAra ke puNya-pApa bhAvoM rUpa svayaM ko karatA hai / isIprakAra yaha jIva adhyavasAna se dharma-adharma, jIva- ajIva aura loka- aloka - ina sabarUpa bhI svayaM ko karatA hai / ( 270 ) dANi Natthi jesiM ajjhavasANANi evamAdINi / te asuheNa suheNa va kammeNa muNI Na lippaMti / / ye aura inase anya adhyavasAna jinake haiM nahIM / ve munIjana zubha - azubha karmoM se na kabahU~ lipta hoM / ye adhyavasAnabhAva va isaprakAra ke anya adhyavasAnabhAva jinake nahIM haiM; ve munirAja azubha yA zubha karmoM se lipta nahIM hote /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..gAthA samayasAra (271) buddhI vavasAo viya ajjhavasANaMmadIya viNNANaM / ekkaTThameva savvaM cittaM bhAvo ya prinnaamo|| vyavasAya buddhI matI adhyavasAna ara vijJAna bhii| ekArthavAcaka haiM sabhI ye bhAva cita pariNAma bhii|| buddhi, vyavasAya, adhyavasAna, mati, vijJAna, citta, bhAva aura pariNAma - ye saba ekArthavAcI hI haiM, paryAyavAcI hI haiN| (272) evaM vavahAraNao paDisiddho jANa nnicchynnenn| NicchayaNayAsidA puNa muNiNo pAvaMti NivvANaM / / isa taraha hI paramArtha se kara nAsti isa vyavahAra kii| nizcayanayAzrita zramaNajana prAptI kareM nirvANa kii|| isaprakAra vyavahAranaya nizcayanaya ke dvArA niSiddha jAno tathA nizcaya naya ke Azrita munirAja nirvANa ko prApta hote haiN| (273 se 275) vadasamidIguttIo sIlatava jiNavarehi paNNattaM / kuvvaMto vi abhavvo aNNANI micchadiTThI du|| . mokkhaM asaddahaMto abhaviyasatto du jo adhiiejj| pATho Na karedi guNaM asaddatassa NANaM tu / / saddahadi ya pattedi ya rocedi ya taha puNo ya phaasedi| dhamma bhogaNimittaM Na du so kammakkhayaNimittaM // vrata-samiti-guptI-zIla-tapa Adika sabhI jinvrkthit| karate hue bhI abhavyajana ajJAni mithyAdRSTi haiN| mokSa ke zraddhAna bina saba zAstra par3hakara bhI abhavi / ko pATha guNa karatA nahIM hai jJAna ke zraddhAna bina ||
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdhAdhikAra abhavyajana zraddhA kareM ruci dhareM ara raca-paca rheN| jo dharma bhoga nimitta haiM na karmakSaya meM nimitta jo|| jinavaradeva ke dvArA kahe gaye vrata, samiti, gupti, zIla aura tapa karate hue bhI abhavyajIva ajJAnI aura mithyAdRSTi hai / mokSa kI zraddhA se rahita vaha abhavyajIva yadyapi zAstroM ko par3hatA hai; tathApi jJAna kI zraddhA se rahita usako zAstrapaThana guNa nahIM krtaa| tAtparya yaha hai ki zAstrapaThana se use asalI lAbha prApta nahIM hotaa| vaha abhavyajIva bhoga ke nimittarUpa dharma kI hI zraddhA karatA hai, usakI hI pratIti karatA hai, usI kI ruci karatA hai aura usI kA sparza karatA hai; kintu karmakSaya ke nimitta rUpa dharma kI vaha na to zraddhA karatA hai, naruci karatA hai, na pratIti karatA hai aura na vaha usakA sparza hI karatA hai| (276-277) AyArAdI NANaM jIvAdI daMsaNaM ca viNNeyaM / chajjIvaNikaM ca tahA bhaNadi carittaM tu vyvhaaro|| AdA khu majjha NANaM AdA me daMsaNaM carittaM ca / AdA paccakkhANaM AdA me saMvaro jogo|| jIvAdi kA zraddhAna darzana zAstra adhyayana jJAna hai| cAritra hai SaTkAya rakSA - yaha kathana vyavahAra hai| nija AtamA hI jJAna hai darzana carita bhI AtamA / ara yoga saMvara aura pratyAkhyAna bhI hai aatmaa|| AcArAMgAdizAstrajJAna hai, jIvAditattva darzana hai aura chaha jIvanikAya cAritra hai - aisA vyavahAranaya kahatA hai| nizcaya se merA AtmA hI jJAna hai, merA AtmA hI darzana hai, merA AtmA hI cAritra hai, merA AtmA hI pratyAkhyAna hai aura merA AtmA hI saMvara va yoga hai|
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 gAthA samayasAra (278-279) jaha phalihamaNI suddho Na sayaM prinnmdiraagaamaadiihiN| raMgijjadi aNNehiM du so rattAdIhiM dvvehiN|| evaM NANI suddho Na sayaM pariNamadi raagmaadiihiN| rAijjadi aNNehiM du so rAgAdIhiM dosehiN|| jyoM lAlimAmaya svayaM pariNata nahIM hotA phttikmnni| para lAlimAyuta dravya ke saMyoga se ho lAla vaha / / tyoM jJAnijana rAgAdimaya pariNata na hote svayaM hii| rAgAdi ke hI udaya se ve kiye jAte rAgamaya // jisaprakAra sphaTikamaNi zuddha hone se rAgAdirUpa se, lAlimArUpa se apane Apa pariNamita nahIM hotA; parantu anya lAlimAdi yukta dravyoM se vaha lAla kiyA jAtA hai| usIprakAra jJAnI arthAt AtmA zuddha hone se apane Apa rAgAdi rUpa nahIM pariNamatA; parantu anya rAgAdi doSoM se vaha rAgAdi rUpa kiyA jAtA hai| (280) Na ya rAgadosamohaM kuvvadi NANI kasAyabhAvaM vaa| sayamappaNo Na so teNa kArago tesiM bhAvANaM / nA svayaM karatA moha evaM rAga-dveSa-kaSAya ko| isalie jJAnI jIva kartA nahIM hai rAgAdi kaa|| jJAnI rAga-dveSa-moha athavA kaSAyabhAvoM meM apanApana nahIM karatA; isakAraNa vaha una bhAvoM kA kAraka nahIM hai arthAt kartA nahIM hai| (281-282) rAgamhi ya dosamhi ya kasAyakammesu ceva je bhaavaa| tehiM du pariNamaMto rAgAdi baMdhadi puNo vi||
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdhAdhikAra 83 rAgamhi ya dosamhi ya kasAyakammesu ceva je bhAvA / tehiM du pariNamaMto rAgAdI baMdhade cedA // rAga-dveSa- kaSAya karmoM ke udaya meM bhAva jo / unarUpa pariNata jIva phira rAgAdi kA baMdhana kare / rAga-dveSa- kaSAya karmoM ke udaya meM bhAva jo / unarUpa pariNata AtamA rAgAdi kA baMdhana kare // rAga-dveSa aura kaSAya karmoM ke hone para arthAt unake udaya hone para jo bhAva hote haiM; unarUpa pariNamita hotA huA ajJAnI rAgAdi ko punaH punaH bA~dhatA hai| rAga-dveSa aura kaSAya karmoM ke hone para arthAt unake udaya hone para jo bhAva hote haiM; unarUpa pariNamita huA AtmA rAgAdi ko bA~dhatA hai / ( 283 se 285 ) appaDikamaNaM duvihaM apaccakhANaM taheva viSNeyaM / edeNuvadeseNa ya akArago vaNNido cedA || appaDikamaNaM duvihaM davve bhAve apaccakhANaM pi / edeNuvadeseNa ya akArago vaNNido cedA || jAvaM appaDikamaNaM apaccakhANaM ca davvabhAvANaM / kuvvadi AdA tAvaM kattA so hodi NAdavvo / / hai dvividha apratikramaNa evaM dvividha hai atyAga bhI / isalie jinadeva ne akAraka kahA hai AtamA // atyAga apratikramaNa donoM dvividha haiM dravabhAva se / isalie jinadeva ne akAraka kahA hai AtamA // dravabhAva se atyAga apratikramaNa hoveM jabatalaka | tabatalaka yaha AtamA kartA rahe yaha jAnanA || -
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 884 - gAthA samayasAra apratikramaNa do prakAra kA hai| isIprakAra apratyAkhyAna bhI do prakAra kA jAnanA caahie| isa upadeza se AtmA akAraka kahA gayA hai| apratikramaNa do prakAra kA hai - dravyasaMbaMdhI apratikramaNa aura bhAvasaMbaMdhI apratikramaNa / isIprakAra apratyAkhyAna bhI do prakAra kA hai -dravyasaMbaMdhI apratyAkhyAna aura bhAvasaMbaMdhI apratyAkhyAna / isa upadeza se AtmA akAraka kahA gayA hai| .. jabataka AtmA dravya kA aura bhAva kA apratikramaNa aura apratyAkhyAna karatA hai; tabataka vaha kartA hotA hai - aisA jAnanA caahie| (286-287) AdhAkammAdIyA poggaladavvassa je ime dosaa| kaha te kuvvadi NANI paradavvaguNA duje NiccaM / / AdhAkammaM uddesiyaM ca poggalamayaM imaM davvaM / kaha taM mama hodi kayaM jaM NiccamacedaNaM vuttaM / / adha:karmaka Adi jo pudgala daraba ke doSa haiN| paradravya ke guNarUpa unako jJAnijana kaise kareM ?|| uddezika adhaHkarma jo pudgala darabamaya acetn| kahe jAte ve sadA mere kiye kisa bhA~ti hoN?|| adha:karmAdi jo pudgala dravya ke doSa haiM; unheM jJAnI (AtmA) kaise kare ? kyoMki ve to sadA hI paradravya ke guNa haiN| pudgaladravyamaya adha:karma aura uddezika mere kiye kaise ho sakate haiM? kyoMki ve sadA acetana kahe gaye haiN| (soraThA) agnirUpa na hoya, sUryakAntamaNi sUrya bin| rAgarUpa na hoya, yaha Atama parasaMga bina ||175|| -samayasAra kalaza padyAnuvAda
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSAdhikAra ( 288 se 290 ) jAnatA // jaha NAma ko vi puriso baMdhaNayamhi cirakAlapaDibaddho / tivvaM maMdasahAvaM kAlaM ca viyANade tassa / / jar3a Na vi kuNadicchedaM Na muccade teNa baMdhaNavaso saM / kAle u bahugeNa vi Na so Naro pAvadi vimokkhaM / / iya kammabaMdhaNANaM padesaThi payaDimevamaNubhAgaM / jANato vi Na muccadi muccadi so ceva jadi suddho // koI puruSa cirakAla se Abaddha hokara baMdha ke / tIvra - mandasvabhAva evaM kAla ko ho kintu yadi vaha baMdha kA chedana na kara chUTe to vaha puruSa cirakAla taka nija mukti ko pAtA isa hI taraha prakRti pradeza sthiti ara anubhAga jAnakara bhI nahIM chUTe zuddha ho taba chUTatA // jisaprakAra bahuta kAla se baMdhana meM ba~dhA huA koI puruSa usa baMdhana ke tIvramaMdasvabhAva ko, usakI kAlAvadhi ko to jAnatA hai; kintu usa baMdhana ko kATatA nahIM hai to vaha usase mukta nahIM hotA tathA baMdhana meM rahatA huA vaha puruSa bahuta kAla meM bhI baMdhana se chUTanerUpa mukti ko prApta nahIM karatA / nahIM / nahIM / ko / usIprakAra yaha AtmA karmabaMdhanoM ke prakRti, pradeza, sthiti aura anubhAga ko jAnatA huA bhI karmabaMdhana se nahIM chUTatA; kintu yadi rAgAdi ko dUra kara vaha svayaM zuddha hotA hai to karmabaMdhana se chUTa jAtA hai /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 gAthA samayasA ( 291 se 293 ) jaha baMdhe ciMtaMto baMdhaNabaddho Na pAvadi vimokkhaM / taha baMdhe ciMtaMto jIvo vi Na pAvadi vimokkhaM / / jaha baMdhe chettUNa ya baMdhaNabaddho du pAvadi vimokkhaM / taha baMdhe chettUNa ya jIvo saMpAvadi vimokkhaM // baMdhANaM ca sahAvaM viyANidaM appaNo sahAvaM ca / baMdhe jo virajjadi so kammavimokkhaNaM kuNadi / / cintavana se baMdha ke jyoM ba~dhe jana nA mukta hoN| tyoM cintavana se baMdha ke saba ba~dhe jIva na mukta hoM / chedakara saba baMdhanoM ko baddhajana jyoM mukta hoM / tyoM chedakara saba baMdhanoM ko baddhajiya saba mukta hoM // jo jAnakara nijabhAva nija meM aura baMdhasvabhAva ko / virakta hoM jo baMdha se ve jIva karmavimukta hoM // jisaprakAra baMdhanoM se ba~dhA huA puruSa baMdhoM kA vicAra karane se baMdhoM se mukta nahIM hotA; usIprakAra jIva bhI baMdhoM ke vicAra karane se mukti ko prApta nahIM karatA / jisaprakAra baMdhanabaddhapuruSa baMdhoM ko chedakara mukta hotA hai; usIprakAra jIva bhI baMdhoM ko chedakara mukti ko prApta karatA hai / baMdhoM ke svabhAva ko aura AtmA ke svabhAva ko jAnakara jo jIva baMdhoM ke prati virakta hotA hai; vaha karmoM se mukta hotA hai| ( 294 ) jIvo baMdho ya tahA chijjaMti salakkhaNehiM NiyaehiM / paNNAchedaNaeNa du chiNNA NANattamAvaNNA / / jIva evaM baMdha nija-nija lakSaNoM se bhinna hoN| donoM pRthak ho jAyeM prajJAchaini se jaba chinna hoM //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSAdhikAra jIva tathA baMdha niyata svalakSaNoM se chede jAte haiN| prajJArUpI chainI se chede jAne para ve nAnAtva (bhinnapane) ko prApta hote haiN| (295-296) jIvo baMdho ya tahA chijjaMti salakkhaNehiM nniyehiN| baMdho chedadavvo suddhA appA ya ghettvvo| kaha so ghippadi appA paNNAe so du ghippade appaa| jaha paNNAi vibhatto taha paNNAeva ghettvvo| jIva evaM baMdha nija-nija lakSaNoM se bhinna hoN| baMdha ko hai chedanA ara grahaNa karanA AtamA|| jisa bhA~ti prajJAchainI se para se vibhakta kiyA ise| usa bhA~ti prajJAchainI se hI are grahaNa karo ise / / isaprakAra jIva aura baMdha apane nizcita svalakSaNoM dvArA chede jAte haiN| aisA karake baMdha ko chor3a denA cAhie aura AtmA ko grahaNa karanA caahie| __ vaha AtmA kaise grahaNa kiyA jAye ? aisA prazna hone para kahate haiM ki use prajJA se hI grahaNa kiyA jAtA hai| jisaprakAra prajJA se bhinna kiyA; usIprakAra prajJA se grahaNa karanA caahie| (297 se 299) paNNAe ghittavvo jo cedA so ahaM tu nnicchydo| avasesA je bhAvA te majjha pare tti NAyavvA / / paNNAe cittavvo jo daTThA so ahaM tu nnicchydo| avasesA je bhAvA te majjha pare tti NAdavvA / / paNNAe cittavvo jo NAdA so ahaM tu nnicchydo| avasesA je bhAvA te majjha pare tti NAdavvA / isa bhA~ti prajJA grahe ki maiM hU~ vahI jo cettaa| avazeSa jo haiM bhAva ve mere nahIM yaha jaannaa||
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 gAthA samayasAra dekhatA / jAnanA // isa bhA~ti prajJA grahe ki maiM hU~ vahI jo avazeSa jo haiM bhAva ve mere nahIM yaha isa bhA~ti prajJA grahe ki maiM hU~ vahI jo jAnatA / avazeSa jo haiM bhAva ve mere nahIM yaha jAnanA // prajJA ke dvArA isaprakAra grahaNa karanA cAhie ki jo cetanevAlA hai, vaha nizcaya se maiM hI huuN| zeSa sabhI bhAva mere se bhinna hI haiN| prajJA ke dvArA isaprakAra grahaNa karanA cAhie ki jo dekhanevAlA hai, vaha nizcaya se maiM hI hU~; zeSa jo bhAva haiM, ve mujhase para haiM - aisA jAnanA cAhie / prajJA ke dvArA isaprakAra grahaNa karanA cAhie ki jo jAnanevAlA hai, vaha nizcaya se maiM hI hU~; zeSa jo bhAva haiM, ve mujhase para haiM - aisA jAnanA cAhie / ( 300 ) ko NAma bhaNijja buho NAduM savve parAie bhAve / majjhamiNaM ti ya vayaNaM jANaMto appayaM suddhaM // nija AtamA ko zuddha ara pararUpa para ko jAnatA / hai kauna budha jo jagata meM paradravya ko apanA kahe // apane zuddha AtmA ko jAnanevAlA aura sarva parabhAvoM ko para jAnane vAlA kauna jJAnI aisA hogA ki jo yaha kahegA ki ye parapadArtha mere haiM ? tAtparya yaha hai ki koI bhI samajhadAra vyakti yaha nahIM kahatA ki parapadArtha mere haiM to phira AtmajJAnI vyakti aisI bAta kaise kaha sakatA hai ? (301 se 303 ) theyAdI avarAhe jo kuvvadi so u saMkido bhamai / mA bajjhejjaM keNa vi corI tti jaNamhi viyaraMto / / jo kudi avarAha so NissaMko du jaNavadi bhamadi / Na vi tassa bajjhituM je ciMtA uppajjadi kayAi //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ - mokSAdhikAra evamhi sAvarAho bajjhAmi ahaM tu saMkido cedaa| jai puNa NirAvarAho NissaMkohaM Na bajjhAmi / / aparAdha cauryAdika kareM jo puruSa ve zaMkita rheN| ki cora hai yaha jAnakara koI mujhe nA bA~dha le|| aparAdha jo karatA nahIM ni:zaMka janapada meM rhe| ba~dha jAU~gA aisI kabhI cintA na usake cita rhe| aparAdhi jiya 'maiM baMdhUMgA' isataraha nita zaMkita rhe| para niraparAdhI AtamA bhayarahita hai ni:zaMka hai| jo puruSa corI Adi aparAdha karatA hai, vaha koI mujhe cora samajhakara pakar3a na le' - isaprakAra zaMkita hotA huA loka meM ghUmatA hai| jo puruSa aparAdha nahIM karatA hai, vaha loka meM niHzaMka ghUmatA hai; kyoMki use ba~dhane kI cintA kabhI bhI utpanna nahIM hotii| isIprakAra aparAdhI AtmA 'maiM aparAdhI haiM, isalie maiM baMdhUMgA' - isaprakArazaMkita hotA hai aura yadi vaha niraparAdha ho to 'maiM nahIM ba~dhUMgA' - isaprakAra niHzaMka hotA hai| (304-305) saMsiddhirAdhasiddhaM sAdhiyamArAdhiya ca eyttuN| avagadarAdho jo khalu cedA so hodi avraadho|| jo puNa NirAvarAdho cedA NissaMkio u so hoi| ArAhaNAi NiccaM vaTTei ahaM ti jaannNto|| sAdhita arAdhita rAdha ara saMsiddhi siddhi eka hai| basa rAdha se jo rahita hai vaha AtamA aparAdha hai| niraparAdha hai jo AtamA vaha AtamA ni:zaMka hai| 'maiM zuddha hU~' - yaha jAnatA ArAdhanA meM rata rhe| saMsiddhi, rAdha, siddha, sAdhita aura ArAdhita -ye zabda ekArthavAcI . . . .. .. - . -
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ ........- gAthA samayasAra haiM / jo AtmA apagatarAdha hai arthAt rAdha se rahita hai; vaha AtmA apraadhhai| aura jo AtmA niraparAdha hai, vaha niHzaMka hotA hai / aisA AtmA hI maiM hU~ - aisA jAnatA huA AtmA sadA ArAdhanA meM vartatA hai| (306-307) paDikamaNaM paDisaraNaM parihAro dhAraNA NiyattI ya / jiMdA garahA sohI aTThaviho hodi viskuNbho| appaDikamaNappaDisaraNaM apparihAro adhAraNA ceva / aNiyattI ya aNiMdAgarahAsohI amykuNbho|| pratikramaNa ara pratisaraNa parihAra nivRtti dhaarnnaa| nindA garahA aura zuddhi aSTavidha viSakuMbha haiN| apratikramaNa apratisaraNa ara aparihAra adhaarnnaa| anindA anivRttyazuddhi agardA amRtakuMbha haiN| pratikramaNa, pratisaraNa, parihAra, dhAraNA, nivRtti, nindA, gardA aura zuddhi- ye ATha prakAra ke viSakuMbha haiM; kyoMki inameM kartRtvabuddhi saMbhavita hai| ___ apratikramaNa, apratisaraNa, aparihAra, adhAraNA, anivRtti, anindA, agardA aura azuddhi - ye ATha prakAra ke amRtakuMbha haiM; kyoMki inameM kartRtvabuddhi kA niSedha hai| (rolA) baMdha-cheda se mukta huA yaha zuddha AtamA, nijarasa se gaMbhIra dhIra paripUrNa jnyaanmy| udita huA hai apanI mahimA meM mahimAmaya, acala anAkula aja akhaNDa yaha jnyaandivaakr||192|| nitya udyotavAlI sahaja avasthA se sphurAyamAna, sampUrNata: zuddha aura ekAkAra nijarasa kI atizayatA se atyanta dhIra-gaMbhIra pUrNajJAna karmabaMdha ke cheda se atula akSaya mokSa kA anubhava karatA huA sahaja hI prakAzita ho uThA aura svayaM kI acala mahimA meM lIna ho gyaa| -samayasAra kalaza padyAnuvAda
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavizuddhajJAnAdhikAra (308 se 311) daviyaM jaM uppajjai guNehiM taM tehiM jANasu aNaNNaM / jaha kaDayAdIhiM du pajjaehiM kaNayaM aNaNNamiha / / jIvassAjIvassa du je pariNAmA du desidA sutte / taM jIvamajIvaM vA tehimaNaNNaM viyANAhi / / Na kudoci vi uppaNNojamhA kajjaMNa teNa so aadaa| uppAdedi Na kiMci vi kAraNamavi teNa Na sa hodi| kammaM paDucca kattA kattAraM taha paDucca kammANi / uppajjati ya NiyamA siddhI du Na dIsade annnnaa|| hai jagata meM kaTakAdi gahanoM se suvarNa ananya jyoN| jina guNoM meM jo dravya upaje unase jAna ananya tyoN| jIva aura ajIva ke pariNAma jo jinavara khe| ve jIva aura ajIva jAno ananya una pariNAma se|| nA kare paidA kisI ko basa isalie kAraNa nhiiN| kisI se nA ho ata: yaha AtamA kAraja nhiiN| karma Azraya hoya kartA kartA Azraya karma bhii| - yaha niyama anyaprakAra se siddhi na kartA-karma kii|| jisaprakAra jagata meM kar3A Adi paryAyoM se sonA ananya hai; usIprakAra jo dravya jina guNoM se utpanna hotA hai, use una guNoM se ananya jaano| ___ jIva aura ajIva ke jo pariNAma sUtra meM batAye gaye haiM; una pariNAmoM se jIva yA ajIva ko ananya jaano| ..... yaha AtmA kisI se utpanna nahIM huA; isakAraNa kisI kA kArya
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 gAthA samayasAra nahIM hai aura kisI ko utpanna nahIM karatA; isakAraNa kisI kA kAraNa bhI nahIM hai| karma ke Azraya se kartA hotA hai aura kartA ke Azraya se karma utpanna hote haiM; anya kisI bhI prakAra se kartA-karma kI siddhi nahIM dekhI jaatii| (312-313) cedA du payaDIaTTha uppajjai vinnssi| payaDI vi ceyayaTuM uppajjai vinnssi| evaM baMdho u doNhaM pi aNNoNNappaccayA hve| appaNo payaDIe ya saMsAro teNa jaayde| utpanna hotA naSTa hotA jIva prakRti nimitta se| utpanna hotI naSTa hotI prakRti jIva nimitta se|| yoM paraspara nimitta se ho baMdha jIva ru karma kaa| basa isataraha hI ubhaya se saMsAra kI utpatti ho| cetana AtmA prakRti ke nimitta se utpanna hotA hai aura naSTa hotA hai| isIprakAra prakRti bhI cetana AtmA ke nimitta se utpanna hotI hai aura naSTa hotI hai| isaprakAra paraspara nimitta se AtmA aura prakRti donoM kA baMdha hotA hai aura usase saMsAra hotA hai| (314-315) jA esa -payaDIaTuM cedA va vimunyce| ayANao have tAva micchAdiTThI asNjo| jadA vimuJcae cedA kammaphalamaNaMtayaM / tadA vimutto havadi jANao pAsao munnii|| jabataka na chor3e AtamA prakRti nimittaka prinnmn| tabataka rahe ajJAni mithyAdRSTi evaM asaMyata // jaba anantA karma kA phala chor3a de yaha aatmaa| taba mukta hotA baMdha se sadRSTi jJAnI sNymii||
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavizuddhajJAnAdhikAra jabataka yaha AtmA prakRti ke nimitta se upajanA-vinazanA nahIM chor3atA; tabataka vaha ajJAnI hai, mithyAdRSTi hai, asaMyata hai| jaba yaha AtmA anaMta karmaphala chor3atA hai; taba vaha jJAyaka hai, jJAnI hai, darzaka hai, muni hai aura vimukta hai arthAt baMdha se rahita hai| (316) aNNANI kammaphalaM payaDisahAvaTThido du vededi| NANI puNa kammaphalaM jANadi udidaM Na vededi| prakRtisvabhAvasthita ajJajana hI nitya bhogeM krmphl| para nahIM bhogeM vijJajana ve jAnate haiM karmaphala|| ajJAnI prakRti ke svabhAva meM sthita rahatA huA karmaphala ko vedatA hai, bhogatA hai aura jJAnI to udaya meM Aye hue karmaphala ko mAtra jAnatA hai, bhogatA nhiiN| . (317-318) Namuyadi payaDimabhavvo suThTha vi ajjhAidUNa stthaanni| guDaduddhaM pi pibaMtA Na paNNayA NivvisA hoti / NivveyasamAvaNNo NANI kammapphalaM viyaannedi| mahuraM kaDuyaM bahuvihamaveyao teNa so hoi| gur3a-dUdha pItA huA bhI nirviSa na hotA sarpa jyoN| tyoM bhalIbhA~ti zAstra par3hakara abhavi prakRti na tje|| nirveda se sampanna jJAnI madhura-kar3ave neka vidh| ve jAnate haiM karmaphala ko haiM avedaka islie| jisaprakAra gur3a se mizrita mIThe dUdha ko pIte hue bhI sarpa nirviSa nahIM hote; usIprakAra zAstroM kA bhalIbhA~ti adhyayana karake bhI abhavya jIva prakRtisvabhAva nahIM chodd'taa| -- . -- ... kintu anekaprakAra ke mIThe-kar3ave karmaphaloM ko jAnane ke kAraNa nirveda (vaisamya) ko prApta jJAnI unakA avedaka hI hai|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 gAthA samayasAra ( 319 - 320 ) Na vikuvva Na vi veyai NANI kammAiM bahupayArAI / jANai puNa kammaphalaM baMdhaM puNNaM ca pAvaM ca // diTThI jaheva NANaM akArayaM taha avedayaM ceva / jANai ya baMdhamokkhaM kammudayaM NijjaraM ceva // jJAnI kare- bhoge nahIM basa sabhI vidha-vidha karama ko / vaha jAnatA hai karmaphala baMdha puNya evaM pApa ko || jyoM dRSTi tyoM hI jJAna jaga meM hai akAraka avedaka / jAne karama ke baMdha udaya mokSa evaM nirjarA // aneka prakAra ke karmoM ko na to jJAnI karatA hI hai aura na bhogatA hI hai; kintu puNya-pApa rUpa karmabaMdha ko aura karmaphala ko mAtra jAnatA hI hai / jisaprakAra dRSTi (netra) dRzya padArthoM ko dekhatI hI hai, unheM karatIbhogatI nahIM hai; usIprakAra jJAna bhI akAraka va avedaka hai aura baMdha, mokSa, karmodaya aura nirjarA ko mAtra jAnatA hI hai / ( 321 se 323 ) loyassa kudi viNhU suraNArayatiriyamANuse satte / samaNANaM piya appA jadi kuvvadi chavvihe kAai / / loyasamaNANameyaM siddhaMtaM jar3a Na dIsadi viseso / loyassa kuNai viNhU samaNANa vi appao kuNadi / / evaM Na ko vi mokkho dIsadi loyasamaNANaM donhaM pi / NiccaM kuvvaMtANaM sadevamaNuyAsure loe / / jagata - jana yoM kaheM viSNu kare sura-naraloka ko / rakSA karU~ SaT kAya kI yadi zramaNa bhI mAne yahI // to nA zramaNa ara loka ke siddhAnta meM antara rhaa| sama mAnyatA meM viSNu evaM AtamA kartA rahA |
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavizuddhajJAnAdhikAra isataraha kartRtva se nita grasita loka ru zramaNa ko / re mokSa donoM kA dikhAI nahIM detA hai mujhe // laukikajanoM ke mata meM deva, nArakI, tiryaMca aura manuSya rUpa prANiyoM ko viSNu karatA hai aura yadi zramaNoM ke mata meM bhI chahakAya ke jIvoM ko AtmA karatA ho to phira to laukikajanoM aura zramaNoM kA eka hI siddhAnta ho gayA; kyoMki una donoM kI mAnyatA meM hameM koI bhI antara dikhAI nahIM detA / loka ke mata meM viSNu karatA hai aura zramaNoM ke mata meM AtmA karatA hai / isaprakAra donoM kI kartRtva saMbaMdhI mAnyatA eka jaisI hI huI / isaprakAra deva, manuSya aura asuraloka ko sadA karate hue aise ve loka aura zramaNa - donoM kA hI mokSa dikhAI nahIM detA / (324 se 327 ) vavahArabhAsideNa du paradavvaM mama bhAMti avididatthA / jANaMti NicchaeNa du Na ya maha paramANumittamavi kiMci // jaha ko vi Naro jaMpadi amhaM gAmavisayaNayararahUM / Naya hoMti jassa tANi du bhaNadi ya moheNa so appA / / emeva micchadiTThI NANI NIsaMsayaM havadi eso / jo paradavvaM mama idi jANaMto appayaM kuNadi / / tamhA Na me tti NaccA doNha vi edANa kattavivasAyaM / paradavve jANato jANejjo diTTharahidANaM / / atattvavid vyavahAra graha paradravya ko apanA kheN| para tattvavid jAne ki para paramANu bhI merA nahIM || grAma janapada rASTra merA kahe koI jisataraha / kintu ve usake nahIM haiM moha se hI vaha kahe // isataraha jo 'paradravya merA' jAnakara apanA kare / saMzaya nahIM vaha jJAni mithyAdRSTi hI hai jAnanA || 'mere nahIM ye' jAnakara tattvajJa aisA mAnate / hai ajJatA kartRtvabuddhi loka evaM zramaNa kI // A ---- 95
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra __vastusvarUpa ko nahIM jAnanevAle puruSa vyavahAra kathana ko hI paramArtha rUpa se grahaNa karake aisA kahate haiM ki paradravya merA hai; parantu jJAnIjana nizcaya se aisA jAnate haiM ki paramANumAtra parapadArtha merA nahIM hai| jisaprakAra koI manuSya isaprakAra kahatA hai ki hamArA grAma, hamArA deza, hamArA nagara aura hamArA rASTra hai; kintu ve usake nahIM haiM; vaha moha se hI aisA kahatA hai ki ve mere haiN| __ isIprakAra yadi koI jJAnI bhI paradravya ko nijarUpa karatA hai, paradravya ko nijarUpa mAnatA hai, jAnatA hai to aisA jAnatA huA vaha ni:saMdeha mithyAdRSTi hai| isalie paradravya mere nahIM haiM - yaha jAnakara tattvajJAnIjana loka aura zramaNa - donoM ke para-dravya meM kartRtva ke vyavasAya ko samyagdarzana rahita puruSoM kA vyavasAya hI jAnate haiN| (328 se 331) micchattaM jadi payaDI micchAdiTThI karedi appaannN| tamhA acedaNA te payaDI NaNu kArago ptto|| ahavA eso jIvo poggaladavvassa kuNadi micchattaM / tamhA poggaladavvaM micchAdiTThI Na puNa jiivo| aha jIvo payaDI taha poggaladavvaM kuNaMti micchattaM / tamhA dohiM kadaM taM doNNi vi bhuMjaMti tassa phlN| aha Na payaDI Na jIvo poggaladavvaM karedi micchattaM / tamhA poggaladavvaM micchattaM taM tu Na hu micchaa| mithyAtva nAmaka prakRti mithyAtvI kare yadi jIva ko| phira to acetana prakRti hI kartApane ko prApta ho|| athavA kare yaha jIva pudgala daraba ke mithyAtva ko| mithyAtvamaya pudgala daraba hI siddha hogA jIva nA ||
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavizuddhajJAnAdhikAra 97 yadi jIva prakRti ubhaya mila mithyAtvamaya pudgala kare / mithyAtva kA // phala bhoganA hogA ubhaya ko 'ubhayakRta yadi jIva prakRti nA kareM mithyAtvamaya pudgala drb| mithyAtvamaya pudgala sahaja, kyA nahIM yaha mithyA kaho ? || mohanIyakarma kI mithyAtva nAmaka karmaprakRti AtmA ko mithyAdRSTi karatI hai, banAtI hai - yadi aisA mAnA jAye to tumhAre mata meM acetanaprakRti jIva ke mithyAtvabhAva kI kartA ho gii| isakAraNa mithyAtvabhAva bhI acetana siddha hogA / athavA yaha jIva pudgaladravyarUpa mithyAtva ko karatA hai - yadi aisA mAnA jAye to pudgala dravya mithyAdRSTi siddha hogA, jIva nahIM / athavA jIva aura prakRti- donoM milakara pudgaladravya ko mithyAtvabhAvarUpa karate haiM - yadi aisA mAnA jAye to jo kArya donoM ke dvArA kiyA gayA, usakA phala donoM ko hI bhoganA hogA / athavA pudgaladravya ko mithyAtvabhAvarUpa na to prakRti karatI hai aura na jIva karatA hai arthAt donoM meM se koI bhI nahIM karatA hai - yadi aisA mAnA jAye to pudgaladravya svabhAva se hI mithyAtvabhAvarUpa siddha hogA / kyA yaha vAstava meM mithyA nahIM hai ? isase yahI siddha hotA hai ki apane mithyAtvabhAva kA kartA jIva svayaM hI hai| ( 332 se 344 ) kammehi du aNNANI kijjadi NANI taheva kammehiM / kammehi suvAvijjadi jaggAvijjadi taheva kammehiM / / kammehi suhAvijjadi dukkhAvijjadi taheva kammehiM / kammehi ya micchattaM Nijjadi Nijjadi asaMjamaM ceva / / kammehi bhamADijjadi uDDhamaho cAvi tiriyaloyaM ca / kammehi ceva kijjadi suhAsuhaM jettiyaM kiMci //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 gAthA samayasAra 1 jamhA kammaM kuvvadi kammaM dedi haradi tti jaM kiMci tamhA u savvajIvA akAragA hoMti AvaNNA / / purisitthiyAhilAsI itthIkammaM ca purisamahilasadi / esA AyariyaparaMparAgadA erisI du sudI // tamhANa ko vi jIvo abaMbhacArI du amha uvadese / jamhA kammaM ceva hi kammaM ahilasadi idi bhaNidaM / / jamhA ghAdedi paraM pareNa ghAdijjade ya sA payaDI / edeNattheNa kira bhaNNadi paraghAdaNAmetti / / mhANa ko vi jIvo vaghAdeo atthi amha uvadese / jamhA kammaM ceva hi kammaM ghAdedi ivi bhaNidaM / / evaM saMkhuvaesaM je u parUveMti erisaM samaNA / tesiM payaDI kuvvadi appA ya akAragA savve // ahavA maNNasi majjhaM appA appANamappaNo kuNadi / eso micchasahAvo tumhaM evaM muNaMtassa / / appA Nicco'saMkhejjapadeso desido du samayamhi / ... vi so sakkadi tatto hINo ahio ya kAduM je // jIvassa jIvarUvaM vittharado jANa logamettaM khu / tatto so kiM hINo ahio ya kahaM kuNadi davvaM // aha jANago du bhAvo NANasahAveNa acchade tti madaM / tamhA Na vi appA appayaM tu sayamappaNo kuNadi / karma ajJAnI kare ara karma hI jJAnI kre| jiya ko sulAve karma hI ara karma hI jAgrata kare // karma karate sukhI evaM duHkhI karate karma hI / mithyAtvamaya karmahi kare ara asaMyamI bhI karma hI //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavizuddhajJAnAdhikAra upadeza karma hI jiya bhramAte haiM Urdhva-adha-tiraloka meM / jo kucha jagata meM zubha-azubha vaha karma hI karate raheM / karma karate karma dete karma harate haiM sadA / yaha satya hai to siddha hoMge akAraka saba AtamA || naraveda hai mahilAbhilASI nAra cAhe puruSa ko / paramparA AcAryoM se bAta yaha zrutapUrva hai / abrahmacArI nahIM koI hamAre meM / kyoMki aisA kahA hai ki karma cAhe karma ko // jo mAratA hai anya ko yA mArA jAve anya se / paraghAta nAmaka karma kI hI prakRti kA yaha kAma hai | paraghAta karatA nahIM koI hamAre upadeza meM / kyoMki aisA kahA hai ki karma mAre karma ko // sAMkhya ke upadezasama jo zramaNa pratipAdana kreN| kartA prakRti unake yahA~ para hai akAraka AtamA / / yA mAnate ho yaha ki merA AtamA nija ko kare / to yaha tumhArA mAnanA mithyAsvabhAvI jAnanA || kyoMki Atama nitya hai evaM asaMkhya- pradezamaya / nA use isase hIna athavA adhika karanA zakya hai / / vistAra se bhI jIva kA jIvatva lokapramANa hai / nA hoya hInAdhika kabhI kaise kare jiya dravya ko // yadI mAne rahe jJAyakabhAva jJAnasvabhAva meN| to bhI Atama svayaM apane AtmA ko nA kare || jIva karmoM dvArA ajJAnI kiyA jAtA hai aura karmoM dvArA hI jJAnI bhI kiyA jAtA hai, karmoM dvArA sulAyA jAtA hai aura karmoM dvArA hI jagAyA jAtA hai, karmoM dvArA hI sukhI kiyA jAtA hai aura karmoM dvArA hI duHkhI kiyA jAtA hai; karma hI use mithyAtva ko prApta karAte haiM aura karma hI 99
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 gAthA samayasAraasaMyamI banAte haiN| isa jIva ko karmoM dvArA hI Urdhvaloka, adholoka aura madhyaloka kA bhramaNa karAyA jAtA hai| adhika kyA kaheM, jo kucha bhI zubha aura azubha hai, vaha saba karma hI karate haiN| isaprakAra karma hI karatA hai, karma hI detA hai aura karma hI hara letA hai; jo kucha bhI karatA hai, vaha saba karma hI karatA hai / isaprakAra sabhI jIva sarvathA akAraka hI siddha hote haiN| puruSaveda karmastrI kA abhilASI hai aura strIveda karma puruSa kI abhilASA karatA hai - aisI yaha AcAryoM kI paramparAgata zruti hai| isaprakAra hamAre upadeza meM to koI bhI jIva abrahmacArI nahIM hai; kyoMki karma hI karma kI abhilASA karatA hai - aisA kahA hai| jo para ko mAratA hai aura jo para ke dvArA mArA jAtA hai; vaha prakRti hai, jise paraghAta nAmaka karma kahA jAtA hai| isalie hamAre upadeza meM koI jIva upaghAtaka (mAranevAlA) nahIM hai; kyoMki karma hI karma ko mAratA hai - aisA kahA gayA hai| aise sAMkhyamata kA upadeza jo zramaNa (jaina muni) prarUpita karate haiM, unake mata meM prakRti hI karatI hai; AtmA to pUrNata: akAraka hai - aisA siddha hotA hai| __ athavA yadi tuma yaha mAnate ho ki merA AtmA apane dravyarUpa AtmA ko karatA hai to tumhArA yaha mAnanA mithyA hai; kyoMki siddhAnta meM AtmA ko nitya aura asaMkhyAtapradezI batAyA gayA hai, vaha usase hIna yA adhika nahIM ho sakatA aura vistAra kI apekSA bhI jIva ko jIvarUpa nizcaya se lokamAtra jAne; kyA vaha usase hIna yA adhika hotA hai; yadi nahIM to phira vaha dravya ko kaise karatA hai ? athavA jJAyakabhAva to jJAnasvabhAva meM sthita rahatA hai - yadi aisA mAnA jAye to isase AtmA svayaM apane AtmA ko nahIM karatA - yaha siddha hogaa|
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavizuddhajJAnAdhikAra ( 345 se 348 ) kehiMci du pajjaehiM viNassae Neva kehiMci du jIvo / jamhA tamhA kuvvadi so vA aNNo va NeyaMto / / kehiMci dupajjaehiM viMNassae Neva kehiMci du jIvo / jamhA tamhA vedadi so vA aNNo va NeyaMto / / jo ceva kuNadi so ciya Na vedae jassa esa siddhaMto / so jIvo NAdavvo micchAdiTThI aNArihado || aNNo karedi aNNo paribhuMjadi jassa esa siddhaMto / so jIvo NAdavvo micchAdiTThI aNArihado || 101 yaha AtamA ho naSTa kucha paryAya se kucha se nahIM / jo bhogatA vaha kare athavA anya yaha ekAnta nA // yaha AtamA ho naSTa kucha paryAya se kucha se nahIM / jo kare bhoge vahI athavA anya yaha ekAnta nA // jo kare, bhoge nahIM vaha; siddhAnta yaha jisa jIva kA / vaha jIva mithyAdRSTi Arhatamata virodhI jAnanA || koI kare koI bhare yaha mAnyatA jisa jIva kI / vaha jIva mithyAdRSTi Arhatamata virodhI jAnanA || kyoMki jIva kitanI hI paryAyoM se naSTa hotA hai aura kitanI hI paryAyoM se naSTa nahIM hotA hai; isalie jo bhogatA hai, vahI karatA hai yA anya hI karatA hai - aisA ekAnta nahIM hai / kyoMki jIva kitanI hI paryAyoM se naSTa hotA hai aura kitanI hI paryAyoM se naSTa nahIM hotA hai; isalie jo karatA hai, vahI bhogatA hai athavA anya hI bhogatA hai - aisA ekAnta nahIM hai / jo karatA hai, vaha nahIM bhogatA - aisA jisakA siddhAnta hai; vaha jIva mithyAdRSTi hai aura arahanta ke mata ke bAhara hai, anArhata matavAlA hai - aisA jAnanA caahie|
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 gAthA samayasAra anya karatA hai aura usase anya bhogatA hai - aisA jisakA siddhAnta hai; vaha jIva mithyAdRSTi hai aura arahanta ke mata ke bAhara hai, anAhata matavAlA hai| - aisA jAnanA caahie| (349 se 355) jaha sippio dukammaM kuvvadiNa ysodutmmohodi| taha jIvo vi ya kammaM kuvvadi Na ya tammao hodi| jaha sippiodukrnnehiNkuvvdinnysodutmmohodi| taha jIvo karaNehiM kuvvadi Na ya tammao hodi| jaha sippiodukaraNANi ginnhdinnsodutmmohodi| taha jIvo karaNANi du giNhadi Na ya tammao hodi| jaha sippidukammaphalaM bhuMjadiNa so dutammao hodi| taha jIvo kammaphalaM bhuMjadi Na ya tammao hodi|| evaM vavahArassa du vattavvaM darisaNaM samAseNa / suNu Nicchayassa vayaNaM pariNAmakadaM tu jaM hodi| jaha sippio ducersekuvvadi havadi ya tahA aNaNNo se| taha jIvo vi ya kammaM kuvadi havadi ya aNaNNo se|| jaha ceTuM kuvvaMtodu sippio Niccadukkhio hodi| tatto siyA aNaNNo taha ceTuMto duhI jiivo| jyoM zilpi karma kare parantu karmamaya vaha nA bne| tyoM jIva karma kare parantu karmamaya vaha nA bane || jyoM zilpi karaNoM se kare para karaNamaya vaha nA bne| tyoM jIva karaNoM se kare para karaNamaya vaha nA bne|| jyoM zilpi karaNoM ko grahe para karaNamaya vaha nA bne| tyoM jIva karaNoM ko graha para karaNamaya vaha nA bne|| jyoM zilpi bhoge karmaphala tanmaya parantu hoya naa| tyoM jIva bhoge karmaphala tanmaya parantu hoya naa||
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavizuddhajJAnAdhikAra sadA // saMkSepa meM vyavahAra kA yaha kathana darzAyA gayA / aba suno pariNAma viSayaka kathana jo paramArtha kA // zilpI kare jo ceSTA usase ananya rahe sadA / jIva bhI jo kare vaha usase ananya rahe ceSTA meM magana zilpI nitya jyoM duHkha bhogatA / yaha ceSTA rata jIva bhI tyoM nitya hI duHkha bhogatA / / jisaprakAra zilpI (kalAkAra - sunAra) kuNDala Adi kArya (karma) karatA hai; kintu kuNDalAdi ko banAte samaya vaha unase tanmaya nahIM hotA, unarUpa nahIM hotA; usIprakAra jIva bhI puNya-pApAdi pudgala karmoM ko karatA hai; parantu unase tanmaya nahIM hotA, unarUpa nahIM hotA / jisaprakAra zilpI hathaur3A Adi karaNoM (sAdhanoM) se karma karatA hai; parantu vaha unase tanmaya nahIM hotA; usIprakAra jIva mana-vacana-kAyarUpa karaNoM se karma karatA hai; parantu unase tanmaya nahIM hotA / jisaprakAra zilpI karaNoM ko grahaNa karatA hai, parantu unase tanmaya nahIM hotA; usIprakAra jIva karaNoM ko grahaNa karatA hai, para unase tanmaya (karaNamaya) nahIM hotA / jisaprakAra zilpI kuNDala Adi karma ke phala ko bhogatA hai; parantu vaha usase tanmaya nahIM hotA; usIprakAra jIva bhI puNya-pApAdi pudgalakarma ke phala ko bhogatA hai; parantu tanmaya (pudgalapariNAmarUpa sukhaduHkhAdima) nahIM hotA / 103 isaprakAra vyavahAra kA mata saMkSepa meM drshaayaa| aba pariNAma viSayaka nizcaya kA mata (mAnyatA) suno / jisaprakAra zilpI ceSTArUpa karma karatA hai aura vaha usase ananya hai; usIprakAra jIva bhI apane pariNAmarUpa karma ko karatA hai aura vaha jIva usa apane pariNAmarUpa karma se ananya hai / jisaprakAra ceSTArUpa karma karatA huA zilpI nitya du:khI hotA hai;
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 gAthA samayasAra usIprakAra apane pariNAmarUpa ceSTA ko karatA huA jIva bhI du:khI hotA hai, duHkha se ananya hai| (356 se 365) jaha seDiyA du Na parassa seDiyA seDiyA ya sA hodi| taha jANago du Na parassa jANago jANago so du|| jaha seDiyA du Na parassa seDiyA seDiyA ya sA hodi| taha pAsago du Na parassa pAsago pAsago so du|| jaha seDiyA duNa parassa seDiyA seDiyA ya sA hodi| taha saMjado du Na parassa saMjado saMjado so du|| jaha seDiyA du Na parassa seDiyA seDiyA ya sA hodi| taha daMsaNaM du Na parassa daMsaNaM dasaNaM taM tu / / evaM tu NicchayaNayassa bhAsidaM nnaanndNsnncritte| suNu vavahAraNayasya ya vattavvaM se samAseNa // jaha paradavvaM seDadi hu seDiyA appaNo sahAveNa / taha paradavvaM jANadi NAdA vi saeNa bhAveNa / / jaha paradavvaM seDadi hu seDiyA appaNo sahAveNa / taha paradavvaM passadi jIvo vi saeNa bhAveNa // jaha paradavvaM seDadi hu seDiyA appaNo sahAveNa / taha paradavvaM vijahadi NAdA vi saeNa bhAveNa // jaha paradavvaM seDadi hu seDiyA appaNo sahAveNa / taha paradavvaM saddahadi sammadiTThI sahAveNa / / evaM vavahArassa du viNicchao NANadasaNacaritte / bhaNido aNNesu vi pajjaesu emeva nnaadvvo| jyoM kalaI nahIM hai anya kI yaha kalaI to basa kalaI hai| . jJAyaka nahIM tyoM anya kA jJAyaka to basa jJAyaka hI hai|
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavizuddhajJAnAdhikAra kaI nahIM hai anya kI yaha kalaI to basa kalaI hai| darzaka nahIM tyoM anya kA darzaka to basa darzaka hI hai| jyoM kalaI nahIM hai anya kI yaha kalaI to basa kalaI hai| saMyata nahIM tyoM anya kA saMyata to basa saMyata hI hai / jyoM kalaI nahIM hai anya kI yaha kalaI to basa kalaI hai| darzana nahIM tyoM anya kA darzana to basa darzana hI hai / yaha jJAna-darzana-caraNa viSayaka kathana hai paramArtha kA / aba suno atisaMkSepa meM tuma kathana naya vyavahAra kA // paradravya ko jyoM zveta karatI kalaI svayaM svabhAva se / basa tyoMhi jJAtA jAnatA paradravya ko nijabhAva se | paradravya ko jyoM zveta karatI kalaI svayaM svabhAva se / basa tyahi dRSTA dekhatA paradravya ko nijabhAva se || paradravya ko jyoM zveta karatI kalaI svayaM svabhAva se / basa tyoMhi jJAtA tyAgatA paradravya ko nijabhAva se || paradravya ko jyoM zveta karatI kalaI svayaM svabhAva se / sudRSTi tyoM hI zraddhatA paradravya ko nijabhAva se | yaha jJAna-darzana-caraNa viSayaka kathana hai vyavahAra kA / 105 ara anya paryaya viSaya meM bhI isataraha hI jAnanA || yadyapi vyavahAra se paradravyoM kA aura AtmA kA jJeya-jJAyaka saMbaMdha hai; dRzya - darzaka saMbaMdha hai, tyAjya - tyAjaka saMbaMdha hai; tathApi nizcaya se to vastusthiti isaprakAra hai - jisaprakAra seTikA arthAt khar3iyA miTTI yA potane kA cUnA yA kalaI para (dIvAla) kI nahIM hai; kyoMki seTikA ( kalaI) to seTikA hI hai; usIprakAra jJAyaka AtmA to jJeyarUpa paradravyoM kA nahIM hai, jJAyaka to jJAyaka hI hai / jisaprakAra kalaI para kI nahIM hai, kalaI to kalaI hI hai; usIprakAra darzaka para kA nahIM hai, darzaka to darzaka hI hai /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 gAthA samayasAra jisaprakAra kalaI para kI nahIM hai, kalaI to kalaI hI hai; usIprakAra saMyata (para kA tyAga karanevAlA) para kA nahIM hai, saMyata to saMyata hI hai| jisaprakAra kalaI para kI nahIM hai, kalaI to kalaI hI hai; usIprakAra darzana (zraddhAna) para kA nahIM hai, darzana to darzana hI hai arthAt zraddhAna to zraddhAna hI hai| isaprakAra jJAna, darzana aura cAritra ke saMdarbha meM nizcayanaya kA kathana hai aura aba usa saMbaMdha meM saMkSepa se vyavahAranaya kA kathana suno| jisaprakAra kalaI apane svabhAva se dIvAla Adi paradravyoM ko sapheda karatI hai; usIprakAra jJAtA bhI apane svabhAva se paradravyoM ko jAnatA hai| jisaprakAra kalaI apane svabhAva se dIvAla Adi paradravyoM ko sapheda karatI hai; usIprakAra jIva apane svabhAva se paradravyoM ko dekhatA hai| jisaprakAra kalaI apane svabhAva se dIvAla Adi paradravyoM ko sapheda karatI hai; usIprakAra jJAtA bhI apane svabhAva se paradravyoM ko tyAgatA hai| jisaprakAra kalaI apane svabhAva se dIvAla Adi paradravyoM ko sapheda karatI hai; usIprakAra samyagdRSTi apane svabhAva se paradravyoM kA zraddhAna karatA hai| isaprakAra jJAna, darzana aura cAritra meM vyavahAranaya kA nirNaya kahA hai| anya paryAyoM meM bhI isIprakAra jAnanA caahie| (366 se 371) dasaNaNANacarittaM kiMci viNatthi duacedaNe vise| tamhA kiM ghAdayade cedayidA tesu visesu|| daMsaNaNANacarittaM kiMci vi Natthi du acedaNe kamme / tamhA kiM ghAdayade cedayidA tamhi kammamhi / / dasaNaNANacarittaM kiMci vi Natthi du acedaNe kaae| tamhA kiM ghAdayade cedayidA tesu kaaesu||
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavizuddhajJAnAdhikAra 107 NANassa daMsaNassa ya bhaNido ghAdo tahA crittss| Na vi tahiM poggaladavvassa ko vighAdo du nnihittttho|| jIvassa je guNA kei Natthi khalu te paresu dvvesu| tamhA sammAdiTThissa Natthi rAgo du visesu|| rAgo doso moho jIvasseva ya annnnnnprinnaamaa| edeNa kAraNeNa du saddAdisu Natthi raagaadii|| jJAna-darzana-carita nA kiMcit acetana viSaya meN| isalie yaha AtamA kyA kara sake usa viSaya meM | jJAna-darzana-carita nA kiMcit acetana karma meN| isalie yaha AtamA kyA kara sake usa karma meM || jJAna-darzana-carita nA kiMcit acetana kAya meN| isalie yaha AtamA kyA kara sake usa kAya meM | sadjJAna kA samyaktva kA upaghAta cAritra kAM khaa| anya pudgala dravya kA nA ghAta kiMcit bhI khaa| jIva ke jo guNa kahe ve haiM nahIM paradravya meN| basa isalie sadRSTi ko hai rAga viSayoM meM nhiiN| ananya hai pariNAma jiya ke rAga-dveSa-vimoha ye| basa isalie zabdAdi viSayoM meM nahIM rAgAdi ye // darzana, jJAna aura cAritra acetana viSayoM meM kiMcitmAtra bhI nahIM haiM, isalie AtmA una viSayoM meM kyA ghAta karegA? isIprakAra darzana, jJAna aura cAritra acetana karmoM meM bhI kiMcitmAtra nahIM haiM; isalie AtmA una karmoM meM bhI kyA ghAta karegA? isIprakAra darzana, jJAna aura cAritra acetana kAya meM bhI kiMcitmAtra nahIM haiM; isalie AtmA una kAyoM meM bhI kyA ghAta karegA? jahA~ darzana, jJAna aura cAritra kA ghAta kahA hai; vahA~ pudgaladravya kA
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra kiMcitmAtra bhI ghAta nahIM kahA hai| tAtparya yaha hai ki darzana, jJAna aura cAritra ke ghAta hone para pudgaladravya kA ghAta nahIM hotA / isaprakAra jo jIva ke guNa haiM; ve vastutaH paradravya meM nahIM haiM; isalie samyagdRSTi kA viSayoM ke prati rAga nahIM hotA / aura rAga-dveSa-moha jIva ke hI ananya pariNAma haiM; isakAraNa rAgAdika zabdAdi viSayoM meM nahIM haiN| (372 ) aNNadavieNa aNNadaviyassa No kIrae guNuppAo / tamhA du savvadavvA uppajjaMte sahAveNa // guNotpAdana dravya kA koI anya dravya nahIM kre| kyoMki saba hI dravya nija-nija bhAva se utpanna hoM | 108 anya dravya se anya dravya ke guNoM kI utpatti nahIM kI jA sakatI hai; isase yaha siddhAnta pratiphalita hotA hai ki sarva dravya apane-apane svabhAvaM se utpanna hote haiM / ( 373 se 382 ) NiMdidasaMthudavayaNANi poggalA pariNamaMti bahugANi / tANi suNidUNa rUsadi tUsadi ya puNo ahaM bhaNido || poggaladavvaM saddattapariNadaM tassa jadi guNo aNNo / tamhANa tumaM bhaNido kiMci vi kiM rUsasi abuddho // asuho suho va saddo Na taM bhaNadi suNasu maM ti so ceva / Na ya edi viNiggahiduM sodavisayamAgadaM saddaM / / asuhaM suhaM va rUvaM Na taM bhaNadi peccha maM ti so ceva / Na ya edi viNiggahiduM cakkhuvisayamAgadaM rUvaM // asuho suho va gaMdho Na taM bhaNadi jiggha maM ti so ceva / Na ya edi viNiggahiduM ghANavisayamAgadaM gaMdhaM //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 sarvavizuddhajJAnAdhikAra asuho suho va rasoNa taM bhaNadi rasaya maMti socev| Na ya edi viNiggahiduM rasaNavisayamAgadaM tu rsN|| asuhosuhova phAsoNa taM bhaNadi phusasumaM ti socev| Na ya edi viNiggahiduM kAyavisayamAgadaM phaasN| asuho suho va guNoNa taM bhaNadibujjhamaM ti soceva / Na ya edi viNiggahiduM buddhivisayamAgadaM tu guNaM / / asuhaM suhaM va davvaM Na taM bhaNadi bujjha maMti so ceva / Na ya edi viNiggahiduM buddhivisayamAgadaM davvaM / / eyaM tu jANiUNaM uvasamaM va gacchade muuddho| NiggahamaNA parassa ya sayaM ca buddhiM sivmptto|| stavana nindA rUpa pariNata pudgaloM ko zravaNa kr| mujhako kahe yaha mAna toSa-ru-roSa ajJAnI kreN| zabdatva meM pariNamita pudgala dravya kA guNa anya hai| isalie tuma se nA kahA tuSa-ruSTa hote abudha kyoM ?|| zubha yA azabha ye zabda tujhase nA kaheM ki hameM sun| ara AtamA bhI karNagata zabdoM ke pIche nA bhge| zubha yA azubha yaha rUpa tujhase nA kahe ki hameM lkh| yaha AtamA bhI cakSugata varSoM ke pIche nA bhage // zubha yA azubha yaha gaMdha tuma sUMgho mujhe yaha nA khe| yaha AtamA bhI ghrANagata gaMdhoM ke pIche nA bhge| zubha yA azubha yaha sarasa raMsa yaha nA kahe ki hameM ckh| yaha AtamA bhI jIbhagata svAdoM ke pIche nA bhge| zubha yA azubha sparza tujhase nA kaheM ki hameM chuu| yaha AtamA bhI kAyagata svarzoM ke pIche nA bhge| zubha yA azubha guNa nA kaheM tuma hameM jAno Atman / -yaha AtamA bhI buddhigata suguNoM ke pIche nA bhge|
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 gAthA samayasAra zubha yA azubha dravya nA kaheM tuma hameM jAno Atman / yaha AtamA bhI buddhigata dravyoM ke pIche nA bhage / / yaha jAnakara bhI mUDhajana nA raheM upazamabhAva ko| maMgalamatI ko nA raheM para ke grahaNa kA mana kreN| paudgalika bhASAvargaNAyeM bahuta prakAra se nindArUpa aura stutirUpa vacanoM meM pariNamita hotI haiN| unheM sunakara ajJAnI jIva 'ye vacana mujhase kahe gaye haiM' - aisA mAnakara ruSTa (nArAja) hote haiM aura tuSTa (prasanna) hote haiN| - zabdarUpa pariNamita pudgaladravya aura usake guNa yadi tujhase bhinna haiM to he ajJAnI jIva! tujhase to kucha bhI nahIM kahA gayA, phira bhI tU roSa kyoM karatA hai ? __zubha yA azubhazabda tujhase yaha nahIM kahate ki tU hameM suna aura AtmA bhI apane sthAna se cyuta hokara karNa indriya ke viSaya meM Aye hue zabdoM ko grahaNa karane (jAnane) ko nahIM jaataa| isIprakAra zubha yA azubha rUpa yaha nahIM kahatA ki mujhe dekha aura AtmA bhI cakSu indriya ke viSaya meM Aye hue rUpa ko grahaNa karane nahIM jaataa| ___ zubha aura azubha gaMdha bhI tujhase yaha nahIM kahatI ki tU mujhe sUMgha aura AtmA bhI ghrANa indriya ke viSaya meM AyI huI gaMdha ko grahaNa karane nahIM jaataa| isIprakAra zubha yA azubha rasa tujhase yaha nahIM kahate ki tuma hameM cakho aura AtmA bhI rasanA indriya ke viSaya meM Aye hue rasoM ko grahaNa karane nahIM jaataa| __ zubha yA azubha sparza tujhase yaha nahIM kahate ki tuma hameM sparza karo aura AtmA bhI sparzana indriya ke viSaya meM Aye hue sparzoM ko grahaNa karane nahIM jaataa|
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavizuddhajJAnAdhikAra 111 isIprakAra zubha yA azubha guNa tujhase yaha nahIM kahate ki tU hameM jAna aura AtmA bhI buddhi ke viSaya meM Aye hue guNoM ko grahaNa karane nahIM jaataa| zubha yA azubha dravya tujhase yaha nahIM kahate ki tU hameM jAna aura AtmA bhI buddhi ke viSaya meM Aye hue dravyoM ko grahaNa karane nahIM jaataa| aisA jAnakara bhI yaha mUr3ha jIva upazamabhAva ko prApta nahIM hotA aura kalyANakArI buddhi ko-samyagjJAna ko prApta na hotA huA svayaM parapadArthoM ko grahaNa karane kA mana karatA hai| (383 se 386) kammaM jaM puvvakayaM suhaasuhmnneyvitthrvisesN| tatto Niyattade appayaM tu jo so pddikkmnnN| kammaMjaM suhamasuhaM jamhi ya bhAvamhi bajjhadi bhvissN| tatto Niyattade jo so paccakkhANaM havadi cedaa|| jaM suhamasuhamudiNNaM saMpaDi ya anneyvitthrvisesN| taM dosaM jo cedadi so khalu AloyaNaM cedaa|| NiccaM paccakkhANaM kuvvadi NiccaM pddikkmdijoy| NiccaM Aloceyadi so hu carittaM havadi cedaa|| zubha-azubha karma anekavidha haiM jo kiye gatakAla meN| unase nivartana jo kare vaha AtamA pratikramaNa hai| ba~dhage jisa bhAva se zubha-azubha karma bhaviSya meN| usase nivartana jo kare vaha jIva pratyAkhyAna hai| zubha-azubha bhAva anekavidha ho rahe samprati kAla meN| isa doSa kA jJAtA rahe vaha jIva hai AlocanA // jo kareM nita pratikramaNa evaM kareM nita AlocanA / jo kareM pratyAkhyAna nita cAritra haiM ve AtamA // jo pUrvakAla meM kiye gaye aneka prakAra ke jJAnAvaraNAdizubhAzubhakarmoM se svayaM ke AtmA ko dUra rakhatA hai, vaha AtmA pratikramaNa hai|
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra 112 jisa bhAva se bhaviSyakAlIna zubhAzubhakarma ba~dhatA hai, usa bhAva se nivRtta honevAlA AtmA pratyAkhyAna hai| --- ___ vartamAnakAlIna udayAgata aneka prakAra ke vistAravAle zubhAzubhakarmoM ke doSa ko cetane vAlA-chor3anevAlA AtmA AlocanA hai| jo sadA pratyAkhyAna karatA hai, sadA pratikramaNa karatA hai aura sadA AlocanA karatA hai; vaha AtmA vastuta: cAritra hai| (387 se 389) vedaMto kammaphalaM appANaM kuNadi jo du kammaphalaM / so taM puNo vi baMdhadi bIyaM dukkhassa aTThavihaM / / vedaMto kammaphalaM mae kadaM muNadi jo du kammaphalaM / so taM puNo vi baMdhadi bIyaM dukkhassa aTThavihaM / / vedaMto kammaphalaM suhido duhido ya havadi jo cedaa| so taM puNo vi baMdhadi bIyaM dukkhassa aTThavihaM / / jo karmaphala ko vedate nijarUpa mAne karamaphala / haiM bA~dhate ve jIva duHkha ke bIja vasuvidha karama ko|| jo karmaphala ko vedate mAne karamaphala meM kiyaa| haiM bA~dhate ve jIva duHkha ke bIja vasuvidha karama ko|| jo karmaphala ko vedate hoM sukhI athavA duHkhI hoN| haiM bA~dhate ve jIva duHkha ke bIja vasuvidha karama ko|| jo AtmA karma ke phala kA vedana karatA huA karma ke phala ko nijarUpa karatA haiarthAt usameM ekatvabuddhi karatA hai; vaha AtmA duHkha ke bIjarUpa ATha prakAra ke karmoM ko puna: bA~dhatA hai| __ jo AtmA karma ke phala kA vedana karatA huA aisA jAnatA-mAnatA hai ki maiMne karmaphala kiyA; vaha AtmA duHkha ke bIjarUpa ATha prakAra ke karmoM ko puna: bA~dhatA hai|
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavizuddhajJAnAdhikAra 113 karma ke phala kA vedana karatA huA jo AtmA sukhI-duHkhI hotA hai; vaha AtmA duHkha ke bIjarUpa ATha prakAra ke karmoM ko bA~dhatA hai / ( 390 se 404 ) satthaM NANaM Na havadi jamhA satthaM Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM satthaM jiNA beMti / / saddo NANaM Na havadi jamhA saho Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM saddaM jiNA beMti / / rUvaM NANaM Na havadi jamhA rUvaM Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM rUvaM jiNA beMti / / vaNNo NANaM Na havadi jamhA vaNNo Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM vaNNaM jiNA beMti / / gaMdho NANaM Na havadi jamhA gaMdho Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM gaMdhaM jiNA beMti / / Na raso du havadi NANaM jamhA du raso Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM rasaM ca aNNaM jiNA beMti / / phAso Na havadi NANaM jamhA phAso ya yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM phAsaM jiNA beMti / / kammaM NANaM Na havadi jamhA kammaM Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM kammaM jiNA beMti / / dhammo NANaM Na havadi jamhA dhammo Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM dhammaM jiNA beMti / / NANamadhammo Na havadi jamhAdhammo Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNamadhammaM jiNA beMti / / kAlo NANaM Na havadi jamhA kAlo Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM kAlaM jiNA beMti / /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 gAthA samayasAra AyAsaM pi Na NANaM jamhAyAsaM Na yANade kiMci / tamhAyAsaM aNNaM aNNaM NANaM jiNA beMti / / NajjhavasANaM gANaM ajjhavasANaM acedaNaM jamhA / tamhA aNNaM NANaM ajjhavasANaM tahA aNNaM / / jamhA jANadi NiccaM tamhA jIvo du jANago NANI / NANaM ca jANayAdo avvadirittaM muNeyavvaM / / NANaM sammAdiTThi du saMjamaM suttamaMgapuvvagayaM / dhammAdhammaM ca tahA pavvajjaM abbhuvaMti buhA / / zAstra jJAna nahIM hai kyoMki zAstra kucha jAne nahIM / basa isalie hI zAstra anya ru jJAna anya zramaNa kaheM // zabda jJAna nahIM hai kyoMki zabda kucha jAne nahIM / basa isalie hI zabda anya ru jJAna anya zramaNa kaheM // rUpa jJAna nahIM hai kyoMki rUpa kucha jAne nahIM / basa isalie hI rUpa anya ru jJAna anya zramaNa kaheM // varNa jJAna nahIM hai kyoMki varNa kucha jAne nahIM / basa isalie hI varNa anya ru jJAna anya zramaNa kaheM // gaMdha jJAna nahIM hai kyoMki gaMdha kucha jAne nahIM / basa isalie hI gaMdha anya ru jJAna anya zramaNa kaheM // rasa nahIM hai jJAna kyoMki rasa bhI kucha jAne nahIM / basa isalie hI rasa anya ru jJAna anya zramaNa kaheM // sparza jJAna nahIM hai kyoMki sparza kucha jAne nahIM / basa isalie hI sparza anya ru jJAna anya zramaNa kaheM // karma jJAna nahIM hai kyoMki karma kucha jAne nahIM / basa isalie hI karma anya ru jJAna anya zramaNa kaheM // dharma jJAna nahIM hai kyoMki dharma kucha jAne nahIM / basa isalie hI dharma anya ru jJAna anya zramaNa kaheM //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavizuddhajJAnAdhikAra adharma jJAna nahIM hai kyoMki adharma kucha jAne nahIM / basa isalie hI adharma anya ru jJAna anya zramaNa kaheM // kAla jJAna nahIM hai kyoMki kAla kucha jAne nahIM / basa isalie hI kAla anya ru jJAna anya zramaNa kaheM || AkAza jJAna nahIM hai kyoMki AkAza kucha jAne nahIM / basa isalie hI AkAza anya ru jJAna anya zramaNa kaheM // adhyavasAna jJAna nahIM hai kyoMki ve acetana jina kahe / isalie adhyavasAna anya ru jJAna anya zramaNa kaheM // nitya jAne jIva basa isalie jJAyakabhAva hai| hai jJAna avyatirikta jJAyakabhAva se yaha jAnanA || jJAna hI samadRSTi saMyama sUtra pUrvagatAMga bhI / sadharma aura adharma dIkSA jJAna haiM - yaha budha kaheM // 115 zAstra jJAna nahIM hai; kyoMki zAstra kucha jAnatA nahIM hai; isalie jJAna anya hai aura zAstra anya hai - aisA jinadeva kahate haiM / zabda jJAna nahIM hai; kyoMki zabda kucha jAnatA nahIM hai; isalie jJAna anya hai aura zabda anya hai - aisA jinadeva kahate haiM / rUpa jJAna nahIM hai; kyoMki rUpa kucha jAnatA nahIM hai; isalie jJAna anya hai aura rUpa anya hai - aisA jinadeva kahate haiN| varNa jJAna nahIM hai; kyoMki varNa kucha jAnatA nahIM hai; isalie jJAna anya hai aura varNa anya hai - aisA jinadeva kahate haiM / gaMdha jJAna nahIM hai; kyoMki gaMdha kucha jAnatI nahIM hai; isalie jJAna anya hai aura gaMdha anya hai - aisA jinadeva kahate haiM / rasa jJAna nahIM hai; kyoMki rasa kucha jAnatA nahIM hai; isalie jJAna anya hai aura rasa anya hai - aisA jinadeva kahate haiM / sparza jJAna nahIM hai; kyoMki sparza kucha jAnatA nahIM hai; isalie jJAna anya hai aura sparza anya hai - aisA jinadeva kahate haiN|
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 gAthA samayasAra karma jJAna nahIM hai; kyoMki karma kucha jAnatA nahIM hai; isalie jJAna anya hai aura karma anya hai - aisA jinadeva kahate haiN| dharma jJAna nahIM hai; kyoMki dharma kucha jAnatA nahIM hai; isalie jJAna anya hai aura dharma anya hai- aisA jinadeva kahate haiN| adharma jJAna nahIM hai, kyoMki adharma kucha jAnatA nahIM hai; isalie jJAna anya hai aura adharma anya hai- aisA jinadeva kahate haiN| kAla jJAna nahIM hai; kyoMki kAla kucha jAnatA nahIM hai; isalie jJAna anya hai aura kAla anya hai - aisA jinadeva kahate haiN| AkAza jJAna nahIM hai; kyoMki AkAza kucha jAnatA nahIM hai; isalie jJAna anya hai aura AkAza anya hai - aisA jinadeva kahate haiN| adhyavasAna jJAna nahIM hai; kyoMki adhyavasAna acetana hai; isalie jJAna anya hai aura adhyavasAna anya hai- aisA jinadeva kahate haiN| cU~ki jIva nirantara jAnatA hai; isalie yaha jJAyaka jIva jJAnI hai, jJAnasvarUpa hai aura jJAna jJAyaka se avyatirikta hai, abhinna hai - aisA jAnanA caahie| budhajana (jJAnIjana) jJAna ko hI samyagdRSTi, saMyama, aMgapUrvagata sUtra, dharma-adharma (puNya-pApa) aura dIkSA mAnate haiN| (405 se 407) attA jassAmutto Na hu so AhArago havadi evaM / AhAro khalu mutto jamhA so poggalamao du|| Na vi sakkadi ghettuM jaMNa vimottuM jaM ca jaM paraddavvaM / so ko viya tassa guNo pAugio vissasovA vi|| tamhA dujoM visuddho cedA so Neva geNhade kiNci| Neva vimuMcadi kiMci vi jIvAjIvANa davvANaM / / AhAra pudgalamayI hai basa isalie hai mUrtika / nA ahAraka isalie hI yaha amUrtika aatmaa||
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 sarvavizuddhajJAnAdhikAra paradravya kA nA grahaNa ho nA tyAga ho isa jIva ke| kyoMki prAyogika tathA vaisasika svayaM guNa jIva ke| isalie yaha zuddhAtamA para jIva aura ajIva se| kucha bhI grahaNa karatA nahIM kucha bhI nahIM hai chodd'taa| isaprakAra jisakA AtmA amUrtika hai, vaha vastutaH AhAraka nahIM hai; kyoMki AhAra pudgalamaya hone se mUrtika hai| paradravya ko na to chor3A jA sakatA hai aura na hI grahaNa kiyA jA sakatA hai; kyoMki AtmA ke koI aise hI prAyogika aura vainasika guNa haiN| isalie vizuddhAtmA jIva aura ajIva paradravyoM se kucha bhI grahaNa nahIM karate aura na chor3ate hI haiN| (408 se 411) pAsaMDIliMgANi va gihiliMgANi va bahuppayArANi / ghettuM vadaMti mUDhA liMgamiNaM mokkhamaggo ti|| Na du hodi mokkhamaggo liMgaMjaM dehaNimmamA arihaa| liMgaM muittu daMsaNaNANacarittANi sevNti|| Na vi esa mokkhamaggo pAsaMDIgihimayANi liNgaanni| dasaNaNANacarittANi mokkhamaggaM jiNA beMti / / tamhA jahittu liMge sAgAraNagAraehiM vA ghide| dasaNaNANacaritte appANaM juMja mokkhapahe / / grahaNa kara muniliMga yA gRhiliMga vividha prakAra ke| yaha liMga hI hai muktimaga yaha kaheM katipaya mUdajana / / para muktimaga nA liMga kyoMki liMga taja arihaMta jina | nija Atma aru sad-jJAna-darzana-carita kA sevana kreN| basa isalie gRhiliMga yA muniliMga nA maga mukti kaa| jinavara kaheM basa jJAna-darzana-carita hI maga mukti kaa||
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA samayasAra 118 basa isalie anagAra yA sAgAra liMga ko tyaagkr| jur3a jA svayaM ke jJAna-darzana-caraNamaya zivapaMtha meN| bahuta prakAra ke pAkhaNDI (muni) liMgoM athavA gRhastha liMgoM ko dhAraNa karake mUDhajana yaha kahate haiM ki yaha liMga mokSamArga hai| parantu liMga mokSamArga nahIM hai; kyoMki arihaMtadeva liMga ko chor3akara arthAt liMga para se dRSTi haTAkara darzana-jJAna-cAritra kA sevana karate haiN| ___ muniyoM aura gRhasthoM ke liMga (cihna) mokSamArga nahIM; kyoMki jinadeva to darzana-jJAna-cAritra ko mokSamArga kahate haiN| __isalie gRhasthoM aura muniyoM dvArA grahaNa kiye gaye liMgoM ko chor3akara unameM se ekatvabuddhi tor3akara mokSamArgarUpa darzana-jJAna-cAritra meM svayaM ko lgaao| (412) mokkhapahe appANaM Thavehi taM ceva jhAhi taM cey| tattheva vihara NiccaM mA viharasu annnndvvsu|| mokSapatha meM thApa nija ko cetakara nija dhyAna dhr| nija meM hI nitya vihAra kara paradravya meM na vihAra kara|| he bhavya ! tU apane AtmA ko mokSamArga meM sthApita kara / tadartha apane AtmA kA hI dhyAna kara, AtmA meM hI ceta, AtmA kA hI anubhava kara aura nija AtmA meM hI sadA vihAra kara; paradravyoM meM vihAra mata kr| (413) pAsaMDIliMgesu va gihiliMgesu va bhuppyaaresu| kuvvaMti je mamattiM tehiM Na NAdaM samayasAraM / / grahaNa kara muniliMga yA gRhiliMga vividha prakAra ke| unameM kareM mamatA, na jAneM ve samaya ke sAra ko|| jo vyakti bahuta prakAra ke muniliMgoM yA gRhasthaliMgoM meM mamatva karate
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavizuddhajJAnAdhikAra 119 haiM arthAt yaha mAnate haiM ki ye dravyaliMga hI mokSa ke kAraNa haiM; unhoMne samayasAra ko nahIM jAnA / ( 414 ) vavahArio puNaNao doNNi vi liMgANi bhaNadi mokkhapahe / NicchayaNao Na icchadi mokkhapahe savvaliMgANi / / vyavahAra se ye liMga donoM kahe muktImArga meM / paramArtha se to nahIM koI liMga muktImArga meM | vyavahAranaya muniliMga aura gRhIliMga - donoM ko hI mokSamArga kahatA hai; parantu nizcayanaya kisI bhI liMga ko mokSamArga nahIM maantaa| (415 ) jo samayapAhuDamiNaM paDhidUNaM atthataccado NAduM / atthe ThAhI cedA so hohI uttamaM sokkhaM // pada samayaprAbhRta graMtha yaha tattvArtha se jo jAnakara / nija artha meM ekAgra hoM ve paramasukha ko prApta hoM // jo AtmA isa samayaprAbhRta ko par3hakara, artha aura tattva se jAnakara isake viSayabhUta artha meM svayaM ko sthApita karegA; vaha uttamasukha ( atIndriya Ananda) ko prApta karegA / ( anuSTubh ) idamekaM jagaccakSurakSayaM yAti pUrNatAm / vijJAnaghanamAnaMdamayamadhyakSatAM nayat / / 245 / / (dohA) jJAnAnandasvabhAva ko, karatA huA pratyakSa | are pUrNa aba ho rahA, yaha akSaya jagacakSu // 245 / / Anandamaya vijJAnaghana zuddhAtmArUpa samayasAra ko pratyakSa karatA huA yaha eka advitIya jagatacakSu samayasAra granthAdhirAja pUrNatA ko prApta ho rahA hai /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta saMskaraNa kI kImata kama karanevAle dAtAroM kI sUcI 1. zrImatI puSpalatA jaina (jIjIbAI) dha.pa. zrIajitakumArajI, chindavAr3A 4100.00 2. zrI saMjIvajI chAjer3a, vijayanagara 700.00 3. zrI zAntinAthajI sonAja, akalUja 501.00 4. zrI mAnakacandajI jaina, baiMgalora 501.00 5. zrI kailAzacandajI jaina, ThAkuragaMja 501.00 6. sva. bAbUlAla totArAmajI jaina, bhusAvala 501.00 7. zrImatI mAlatIdevI nathamalajI jhAMjharI, jayapura 500.00 8. zrI subodha dhanakumArajI jaina, mujaphpharanagara 500.00 9. zrI mahendrakumArajI jaina, alavara 500.00 10. zrI kAzIprasAdajI seThI, kolakAtA 500.00 11. zrI akSayakumAra premakumArI DhAvariyA, jayapura 500.00 12. zrI kamalacandajI jaina, alavara 500.00 13. zrImatI nItA dharmapatnI AnandakumAra barayA, lalitapura 500.00 14. zrI kailAzacandajI jaina, canderI 500.00 15. zrImatI AzA dharmapatnI zrI zAntikumArajI pATIla, jayapura 500.00 16. zrImatI suzIlA dharmapatnI zrI zAntilAlajI jaina, alavara vAle 500.00 17. zrImatI rAnI dharmapatnI rAjIvajI baMsala, canderI 500.00 18. zrI umezajI sarrApha, canderI 500.00 19. zrI manojajI jaina, dillI 400.00 20. zrImatI patAsI devI dharmapatnI zrI indracandrajI pATanI, laoNDanU 251.00 21. zrImatI kaMcana devI dharmapatnI zrI ciraMjIlAlajI kAsalIvAla, sUrata 251.00 22. zrImatI pAnAdevI dharmapatnI zrI mohanalAlajI seThI, gohATI 251.00 23. zrImatI zrIkAntAbAI dharmapatnI zrI pUnamacandajI chAbar3A, indaura 251.00 24. zrI dharmendrakumAra navInakumArajI jaina, dillI 251.00 25. zrImatI vimalAdevI dharmapatnI sumeramalajI pahAr3iyA, tinasukiyA 251.00 26. zrImatI nIlU dharmapatnI rAjezakumAra manoharalAlajI kAlA, indaura 251.00 27. sva. dhApUdevI dharmapatnI sva. tArAcandajI gaMgavAla, jayapura 251.00 28. sva. sohanadevI dha.pa. tanasukhalAlajI pATanI kI puNya smRti meM, jayapura 251.00 29. zrI rAjakumArajI jaina modI, rAyapura 201.00 kula : 15663.00
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaoN. bhArilla ke mahattvapUrNa prakAzana 1. samayasAra : jJAyakabhAvaprabodhinI TIkA 2. samayasAra anuzIlana bhAga - 1 3. samayasAra anuzIlana bhAga - 2 4. samayasAra anuzIlana bhAga - 3 5. samayasAra anuzIlana bhAga-4 6. samayasAra anuzIlana bhAga-5 7. samayasAra kA sAra 8. gAthA samayasAra 9. pravacanasAra : jJAnajJeyatattvaprabodhinI TIkA 10. pravacanasAra anuzIlana bhAga - 1 11. pravacanasAra anuzIlana bhAga-2 12. pravacanasAra anuzIlana bhAga-3 13. pravacanasAra kA sAra 14. chahaDhAlA kA sAra 15. 47 zaktiyA~ aura 47 naya 16. paNDita ToDaramala vyaktitva aura kartRtva 17. paramabhAvaprakAzaka nayacakra 18. jinavarasya nayacakram 19. cintana kI gaharAiyA~ 20. tIrthaMkara mahAvIra aura unakA sarvodaya tIrtha 21. dharma ke dazalakSaNa 22. kramabaddhaparyAya 23. bikhare motI 24. satya kI khoja 25. adhyAtmanavanIta 26. Apa kucha bhI kaho 27. AtmA hI hai zaraNa 28. sukti-sudhA 29. bAraha bhAvanA : eka anuzIlana 30. dRSTi kA viSaya 31. gAgara meM sAgara 32. paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava 33. NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 34. rakSAbandhana aura dIpAvalI 35. AcArya kuMdakuMda aura unake paMcaparamAgama 50.00 25.00 20.00 20.00 20.00 25.00 30.00 10.00 50.00 35.00 35.00 25.00 30.00 15.00 8.00 20.00 20.00 10.00 20.00 15.00 16.00 15.00 16.00 20.00 15.00 12.00 15.00 18.00 15.00 10.00 7.00 10.00 10.00 5.00 5.00
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5.00 15.000 5.00 3.50 3.00 4.00 3.00 2.50 - 4.00 2.50 4.00 2.00 2.00 2.00 2.00 1.50 2.50 36. yugapuruSa kAnajIsvAmI 37. vItarAga-vijJAna prazikSaNa nirdezikA 38.maiM kauna hU~ 39. nimittopAdAna 40. ahiMsA : mahAvIra kI dRSTi meM 41.maiM svayaM bhagavAna hU~ 42. rIti-nIti 43. zAkAhAra 44.bhagavAna RSabhadeva 45. tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra 46. caitanya camatkAra 47. golI kA javAba gAlI se bhI nahIM 48. gommaTezvara bAhubalI 49. vItarAgI vyaktitva : bhagavAna mahAvIra 50. anekAnta aura syAdvAda 51.zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara 52. bindu meM sindhu 53. pazcAttApa khaNDakAvya 54. bAraha bhAvanA evaM jineMdra vaMdanA 55. kuMdakuMdazataka padyAnuvAda 56.zuddhAtmazataka padyAnuvAda 57. samayasAra padyAnuvAda 58. yogasAra padyAnuvAda 59. samayasAra kalaza padyAnuvAda 60.pravacanasAra padyAnuvAda 61. dravyasaMgraha padyAnuvAda 62. aSTapAhur3a padyAnuvAda 63. arcanA jebI 64. kuMdakuMdazataka (artha sahita) 65.zuddhAtmazataka (artha sahita) 66. bAlabodha pAThamAlA bhAga-2 67. bAlabodha pAThamAlA bhAga-3 68. vItarAga-vijJAna pAThamAlA bhAga-1 69. vItarAga-vijJAna pAThamAlA bhAga-2 70. vItarAga-vijJAna pAThamAlA bhAga-3 71. tattvajJAna pAThamAlA bhAga-1 72. tattvajJAna pAThamAlA bhAga-2 7.00 2.00 2.50 1.00 3.00 0.50 3.00 3.00 3.00 1.00 1.25 3.00 3.00 4.00 4.00 4,00 5.00 6.00
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaoN. hukamacanda jI bhArilla kA nAma Aja jaina samAja ke ucca koTi ke vidvAnoM meM agraNIya hai| jyeSTha kRSNA aSTamI vi. sa. 1992 tadanusAra zanivAra, dinAMka 25 maI 1935 ko lalitapura (u.pra.) jile ke baraudAsvAmI grAma ke eka dhArmika jaina parivAra meM janme DaoN. bhArilla; zAstrI, nyAyatIrtha sAhityaratna tathA ema.e., pI-eca.DI. haiN| samAja dvArA vidyAvAridhi, mahAmahopAdhyAya, vidyAvAcaspati, paramAgamavizArada, tatvavettA, adhyAtmaziromaNi, vANIvibhUSaNa, jainaratna, bundelakhaNDa gaurava Adi aneka upAdhiyoM se samaya-samaya para Apako vibhUSita kiyA gayA hai| 'sarala, subodha, tarkasaMgata evaM AkarSaka zailI ke pravacanakAra DaoN. bhArilla Aja sarvAdhika lokapriya AdhyAtmika pravaktA haiN| unheM sunane deza-videza meM hajAroM zrotA nirantara utsuka rahate haiN| AdhyAtmika jagata meM aisA koI ghara na hogA, jahA~ pratidina Apake pravacanoM ke kaiseTa na sune jAte hoM tathA ApakA sAhitya upalabdha na ho| dharma pracArArtha Apa chabbIsa bAra videza yAtrAyeM bhI kara cuke haiN|| - jainajagata meM sarvAdhika par3he jAne vAle DaoN. bhArilla ne aba taka choTI-bar3I 72 pustakeM likhI haiM aura aneka granthoM kA sampAdana kiyA hai, jinakI sUcI andara prakAzita kI gii| Apako yaha jAnakara Azcarya hogA ki aba taka ATha bhASAoM meM prakAzita ApakI kRtiyA~ 42 lAkha se bhI adhika kI saMkhyA meM jana-jana taka pahuMca cukI haiN| ___sarvAdhika bikrI vAle jaina AdhyAtmika mAsika 'vItarAga-vijJAna' hindI tathA marAThI ke Apa sampAdaka haiN| zrI ToDaramala smAraka bhavana kI chata ke nIce calane vAlI vibhinna saMsthAoM kI samasta gatividhiyoM ke saMcAlana meM ApakA mahatvapUrNa yogadAna hai| 'vartamAna meM Apa zrI akhila bhAratavarSIya digambara jaina vidvatpariSada ke adhyakSa tathA paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, jayapura ke mahAmaMtrI haiN|