________________
‘દ્વાચિંશદ્વાચિંશિકા' ગ્રંથની ૨૯મી » ‘વિનયદ્વાચિંશિકા'ના પદાર્થોની સંકલનાઃ
પૂર્વની બત્રીશીમાં દીક્ષાનું સ્વરૂપ બતાવ્યું, અને દીક્ષાની સફળતા વિનયના પરિણામથી થાય છે, તેથી હવે ગ્રંથકારશ્રી વિનયબત્રીશી બતાવે છે.
કર્મનું વિનયન જેનાથી થાય તે વિનય કહેવાય; તે પ્રકારની વિનયની વ્યુત્પત્તિ છે. તેથી એ ફલિત થાય કે આત્માને આત્માના ગુણો પ્રત્યે જેટલો તીવ્ર દઢ રાગ તેટલો આત્માના ગુણોના આવિર્ભાવને અનુકૂળ વ્યાપાર તીવ્ર થાય છે અને તે વ્યાપાર એ જ વિનય છે. તેથી આત્માના ગુણોના આવિર્ભાવના અનન્ય કારણભૂત શ્રુતજ્ઞાન પ્રત્યે જેને અત્યંત બહુમાન હોય તે પુરુષ, શક્તિ અનુસાર શ્રુતને ગ્રહણ કરવા માટે, ગ્રહણ કર્યા પછી સ્થિર કરવા માટે અને સ્થિર કર્યા પછી તે બોધને સમ્યફ પરિણમન પમાડવા માટે જે કંઈક ઉદ્યમ કરે, તે સર્વ વિનય છે; કેમ કે તે ઉદ્યમથી આત્માના ગુણોનાં પ્રતિબંધક એવાં કર્મોનું વિનયન થાય છે. તેથી આત્માના ગુણોના આવિર્ભાવને અનુકૂળ, શાસ્ત્રવચનથી નિયંત્રિત, સ્વશક્તિ અનુસાર સર્વ યત્ન વિનયરૂપ બને છે અને તે ઉચિત પ્રયત્નમાં જે કંઈ પ્રમાદ થાય છે, તેટલા અંશમાં શાસ્ત્રવચન પ્રત્યેનો વિનય ન્યૂન થાય છે. અને તે પ્રમાદ અંશથી કર્મનું વિનયન થતું નથી.
આ રીતે યોગમાર્ગની પૂર્ણ પ્રવૃત્તિ વિનયથી અનુવિદ્ધ છે. જેમ સર્વ મિષ્ટાન્નો શર્કરાથી અનુવિદ્ધ છે, અને જે મિષ્ટાન્નમાં શર્કરા ન હોય તેને મિષ્ટાન્ન કહી શકાય નહિ, તેમ જે યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિમાં શક્તિ અનુસાર ઉદ્યમ હોય નહિ, તે યોગમાર્ગ વિનયરહિત બને છે. તેથી તે યોગમાર્ગની બાહ્ય આચરણા પણ પરમાર્થથી યોગમાર્ગ બને નહિ. '
આ વિનયનો વિસ્તારથી બોધ કરાવવા અર્થે ગ્રંથકારે જ્ઞાનવિનય, દર્શનવિનય, ચારિત્રવિનય, તપવિનય અને ઉપચારવિનય, એમ વિનયના પાંચ ભેદો પાડેલા છે. તેમાં જે ઉપચારવિનય છે, તે ગુણવાન પ્રત્યે વિનયને અભિવ્યક્ત કરે અને આશાતનાના પરિવારમાં યત્ન કરે તેવા પ્રયત્ન સ્વરૂપ છે, અને જ્ઞાન-દર્શનચારિત્ર અને તપ, એ ચારવિષયક અપ્રમાદભાવથી કરાતી સર્વ પ્રવૃત્તિ વિનય છે,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
- WWW.jainelibrary.org
