________________
વિનયદ્વાત્રિંશિકા|શ્લોક-૩
તેમાં=બે પ્રકારના ઉપચારવિનયમાં, પ્રતિરૂપયોગાત્મક પ્રથમ ઉપચારવિનય યોગત્રયથી ત્રિધા છે=કાયિક, વાચિક અને માનસ છે. ‘તિ' શબ્દ ત્રણ ભેદોની સમાપ્તિ માટે છે. 11311
ભાવાર્થ:
ઉપચારવિનય બે પ્રકારનો છે : (૧) પ્રતિરૂપ ઉપચારવિનય અને (૨) અનાશાતનારૂપ ઉપચારવિનય.
(૧) પ્રતિરૂપ ઉપચારવિનય :- ગુણવાન પુરુષને અવલંબીને તેમના ગુણો પ્રત્યે બહુમાનભાવની વૃદ્ધિ થાય તેવા ઉચિત યોગોનો વ્યાપાર પ્રતિરૂપ ઉપચારવિનય છે અર્થાત્ જેવો ગુણવાન પુરુષનો વ્યાપાર છે તત્સદેશ તેના ભાવને અભિમુખ વિનય કરનાર પુરુષનો વ્યાપાર છે. જેમ ભગવાન વીતરાગ, સર્વજ્ઞ છે, તેથી સર્વ ભાવો પ્રત્યે નિરપેક્ષ છે, અને જે સાધક આત્મા ગુણવાન એવા જિનનું અવલંબન લઈને તેમના પ્રત્યે ભક્તિ અર્થે મન-વચન-કાયાના ઉચિત વ્યાપારો કરતો હોય ત્યારે તેનો મન-વચન-કાયાનો વ્યાપાર વીતરાગ થવાને અનુકૂળ હોવાથી વીતરાગના વ્યાપાર સદેશ વ્યાપારવાળો છે. માટે પ્રતિરૂપ ઉપચારવિનય છે.
(૨) આશાતનાના અભાવથી ઉપચારવિનય :- વળી, ઉપચારવિનય આશાતનાના અભાવવાળો પણ છે. તેથી ગુણવાન પુરુષની ભક્તિ કરતી વખતે ગુણવાન પુરુષની પોતાનાથી કોઈ પ્રકારની આશાતના ન થાય તે પ્રકારનો સુદૃઢ વ્યાપાર તે વખતે વર્તતો હોય, તે પણ ગુણવાન પુરુષને અવલંબીને ગુણવૃદ્ધિનું કારણ હોવાથી વિનયરૂપ છે.
و
પ્રતિરૂપ વિનય અને આશાતનાના પરિહારરૂપ વિનય કર્મનું વિનયન કરાર હોવાથી, અને ગુણવૃદ્ધિ દ્વારા પૂર્વમાં થતા કર્મબંધ સદેશ કર્મબંધના અભાવનું કારણ હોવાથી વિનય છે.
યુગપદ ત્રણે યોગોથી થતો ઉપચારવિનય :- વળી, આ બંને પ્રકારના ઉપચારવિનયમાં પ્રતિરૂપ યોગથી થતો ઉપચારવિનય ત્રણ પ્રકારનો છે :
(૧)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
