________________
૩૮
વિનયદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧૬-૧૭ અહીં પ્રશ્ન થાય કે બૃહકલ્પભાષ્યમાં પૂર્વના શ્લોકોમાં (૪૫૪૮ શ્લોકમાં) પ્રગટસેવીને દ્રવ્યથી વંદન કહ્યું, અને ઉપદેશપદાદિમાં પ્રગટસેવીને દ્રવ્યથી વંદન કહ્યું, તે કઈ અપેક્ષાએ છે ? તેથી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે અસ્વારસિક કારણના સ્થળમાં પ્રગટસેવીને દ્રવ્યવંદનનો નિયમ છે.
આશય એ છે કે જે સ્થળમાં પોતાને જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રની વૃદ્ધિનું પ્રયોજન ન હોય, પરંતુ પ્રગટસેવીને વંદન ન કરવાથી તેમના તરફથી કોઈ અનર્થ થવાની સંભાવના જણાય, અને તેના નિવારણ અર્થે પ્રગટસેવીને વંદન કરવું પડે, તો તે વંદનની પ્રવૃત્તિ સ્વરસથી નથી. તેથી તેવા સ્થળમાં તે પ્રગટસેવીને દ્રવ્યથી વંદન કરવાનું ઉપદેશપદાદિ ગ્રંથમાં કહેલ છે; પરંતુ જે પ્રગટસેવી પાસેથી જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરવાની છે, તે સ્થાનમાં તો તે પ્રગટસેવીમાં વર્તતા જ્ઞાન પ્રત્યેના બહુમાનથી વંદન કરવાનું છે. માટે પ્રગટસેવીને જ્ઞાન અર્થે ભાવથી વંદન સ્વીકારવામાં કોઈ દોષ નથી.
વળી, જ્ઞાન અર્થે પ્રગટસેવીને ભાવથી વંદન કરવું ઉચિત છે, તેની પુષ્ટિ કરવા અર્થે બૃહત્કલ્પભાષ્યનું અન્ય વચન બતાવે છે.
જે કોઈપણ પુરુષમાં માર્ગાનુસારી ભાવલેશ હોય, તે ભાવલેશ પણ માર્ગના ઉભાસન માટે=ભગવાનના શાસનની વૃદ્ધિના નિમિત્તે, વંદન આદિ વિનયની યોગ્યતાનું નિમિત્ત જ છે, તેમ કલ્પભાષ્ય ગાથા ૪પપ૩માં સંભળાય છે, આથી પાસત્યાદિમાં પણ કંઈક અંશથી દર્શનાદિ હોયતો તેટલા અંશથી તેમની ભક્તિ કરવી જોઈએ તેમ સિદ્ધ થાય માટે જે પાસત્થામાં શ્રુતજ્ઞાન છે તેની પાસેથી ભણવાના પ્રસંગે તેમને તેટલા શ્રુત પ્રત્યેના બહુમાનના ભાવથી વંદન કરવામાં દોષ નથી. II૧૬ અવતરણિકા :
વિનયગુણ ભગવાનના શાસનની ઉન્નતિનો મુખ્ય ગુણ છે, તે બતાવતાં કહે છે – બ્લોક :
विनयेन विना न स्याज्जिनप्रवचनोन्नतिः । पयःसेकं विना किं वा वर्धते भुवि पादपः ।।१७।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
