________________
વિનય દ્વાચિંશિકાશ્લોક-૨૪
૪૯ ચાર પ્રકારની શ્રુતસમાધિ બતાવી, અને તે શ્રુતસમાધિ અનુસાર ચાર લક્ષ્યને સામે રાખીને શ્રુત ભણવામાં આવે તો ક્રમે કરીને શાસ્ત્રનો યથાર્થ બોધ થાય છે, તે વિનયસમાધિનું બીજું સ્થાન છે, અને (૩) તે શાસ્ત્રનો યથાર્થ બોધ થયા પછી શ્લોક-૨૪માં તપ અને આચારવિષયક ચાર સમાધિ બતાવી. તે સમાધિપૂર્વક તપ અને આચારનું સેવન કરવામાં આવે તો શ્લોક-૨૨માં કહ્યું તેમ યથાવત્ અર્થનું સેવન કરવારૂપ વિનયસમાધિનું ત્રીજું સ્થાન પ્રાપ્ત થાય, અને (૪) આ રીતે વિનયસમાધિને પ્રાપ્ત કર્યા પછી લેશ પણ મદરહિત સાધુ સર્વ ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરે તો વિનયસમાધિનું ચોથું સ્થાન પ્રાપ્ત થાય છે અને આ ચારે સમાધિમાં યત્ન થાય તો શ્લોક-૨માં બતાવેલ જ્ઞાનવિનય, દર્શનવિનય, ચારિત્રવિનય અને તપવિનયની પ્રાપ્તિ થાય છે.
આ પ્રકારે શ્લોક-૨૧ થી ૨૪નો પરસ્પર સંબંધ જોડવો, જેથી એ ફલિત થાય કે શ્લોક-૨૨માં બતાવેલ વિનયસમાધિના ચાર ભેદોમાંથી વિનયસમાધિના બીજા અંગરૂપે શ્રુતસમાધિના ચાર ભેદો છે અને ત્રીજા ભેદના અંગરૂપે તપસમાધિ અને આચારસમાધિના ચાર ભેદો છે, અને શ્લોક-૨૨માં બતાવેલ ચારે પ્રકારની વિનયસમાધિના સેવનથી શ્લોક-રમાં બતાવેલ જ્ઞાન, દર્શન, તપ અને ચારિત્ર એમ ચાર પ્રકારના વિનયની વૃદ્ધિ થાય છે અર્થાત્ નિર્જરાને અનુકૂળ એવા જ્ઞાનાદિ પરિણામો આત્મામાં વૃદ્ધિ પામે છે. અહીં સમાધિ એટલે આત્મકલ્યાણને અનુકૂળ ચિત્તની સ્વસ્થતા અને વિનય એટલે કર્મના વિનયનને અનુકૂળ એવો જીવનો પરિણામ. તેથી જે જે પ્રવૃત્તિ કરવાની હોય તે તે પ્રવૃત્તિને અનુકૂળ જીવમાં સ્વસ્થતા હોય તો તે પ્રવૃત્તિ સમ્યક બને છે, અને જીવ મોહથી આકુળ હોય તો તે પ્રવૃત્તિ સમ્યક્ બનતી નથી. જેમ શ્રુતસમાધિમાં ચાર પ્રકારના અધ્યવસાયો બતાવ્યા. તે કરવાથી શ્રુતને સમ્યક્ પરિણમન પમાડવાને અનુકૂળ એવી સમાધિ પ્રગટે છે, અને તે સમાધિપૂર્વક શ્રુત ભણવાથી સમ્યક્ બોધ થાય છે, અને સમ્યક બોધ થયા પછી તપ અને આચાર માટે અપેક્ષિત ચાર સમાધિમાં યત્ન કરવામાં આવે અર્થાત્ આલોક આદિની આશંસારહિત નિર્જરાને અનુકૂળ સમ્યક યત્ન થાય તે પ્રકારે ચિત્તની સ્વસ્થતા પ્રગટ કરવામાં આવે, તો તપસંયમની સર્વ ઉચિત આચરણાથી જ્ઞાનાદિની વૃદ્ધિ થાય છે. રજા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
