________________
૪૮.
વિનયદ્વાત્રિંશિકા/બ્લોક-૨૪
પ્રયોજનથી, સંયમના આચારને સેવવા જોઈએ નહિ, એ આચારસમાધિનું ચોથું પદ છે.
દશવૈકાલિકસૂત્રના કથન અનુસાર પ્રસ્તુત શ્લોકનો અર્થ વિચારીએ તો એ પ્રાપ્ત થાય કે (૧) સાધુએ તપ અને સંયમના આચાર સેવવા જોઈએ અત્રે તપસંયમ વિષયક ઐહિક આશંસા કરવી જોઈએ નહિ, એ તપ અને આચારસમાધિનું પ્રથમ સ્થાન છે.
(૨) વળી, સાધુએ આમુષ્મિક પદાર્થો વિષયક આશંસાથી તપ-સંયમ કરવા જોઈએ નહિ અર્થાત્ પરલોક સંબંધી સાંસારિક સુખની આશંસાથી તપ-સંયમ ક૨વા જોઈએ નહિ, એ તપ અને આચારસમાધિનું બીજું સ્થાન છે.
(૩) વળી, સાધુએ કીર્તિ આદિ માટે તપ અને સંયમના આચાર સેવવા જોઈએ નહિ, એ તપ અને આચારસમાધિનું ત્રીજું સ્થાન છે.
(૪) વળી, નિષ્કામ એવા સાધુએ નિર્જરા માટે તપ અને સંયમના આચારો સેવવા જોઈએ, એ તપ અને આચારસમાધિનું ચોથું સ્થાન છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે શ્લોક-૨માં જ્ઞાનવિનય, દર્શનવિનય, ચારિત્રવિનય અને તપવિનય : એમ ચાર પ્રકારનો વિનય બતાવ્યો અને પાંચમો ઉપચારવિનય બતાવ્યો. તેમાંથી જ્ઞાનના, દર્શનના, ચારિત્રના અને તપના વિનયથી આત્મામાં પૂજ્યતાની પ્રાપ્તિ થાય છે, તે શ્લોક-૨૦માં બતાવ્યું. ત્યારપછી જ્ઞાનાદિવિષયક વિનયનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટ કરવા માટે શ્લોક-૨૧માં વિનયસમાધિ, શ્રુતસમાધિ, તપસમાધિ અને આચારસમાધિ, એમ ચાર સમાધિના ભેદો બતાવ્યા, અને તેનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટ કરવા માટે શ્લોક-૨૨ થી ૨૪ સુધી તે ચારે સમાધિનું સ્વરૂપ બતાવ્યું.
તેનાથી એ ફલિત થયું કે જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર અને તપના સેવનથી કર્મના વિનયનની પ્રાપ્તિ કરવા અર્થે સાધુએ વિનયપૂર્વક શાસ્ત્રશ્રવણ કરવું જોઈએ. જેનાથી શાસ્ત્રનો સમ્યક્ બોધ થાય અને તે બોધ થયા પછી શાસ્ત્રાનુસારી ઉચિત પ્રવૃત્તિઓ કરવી જોઈએ અને લેશ પણ મદ ક૨વો જોઈએ નહિ, જેની સ્પષ્ટતા ગ્રંથકારે શ્લોક-૨૨માં કરેલ છે અને આ રીતે (૧) કોઈ સાધુ વિનયપૂર્વક શાસ્ત્રશ્રવણ કરે તે વિનયસમાધિનું પહેલું સ્થાન છે અને (૨) શાસ્ત્ર ભણતી વખતે શ્રુતમાં કેવી રીતે યત્ન કરવો જોઈએ, તે બતાવવા માટે શ્લોક-૨૩માં
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
