________________
વિનયદ્વાત્રિંશિકા|શ્લોક-૪-૫
૧૧
(૩) અભ્યુત્થાન :- સહસા ગુણવાન ગુરુના દર્શનમાં બેઠેલા એવા ગુણના પક્ષપાતી જીવની બહુમાનથી ઊભા થવાની ક્રિયા, એ ગુણ પ્રત્યેના બહુમાનમાંથી ઊઠેલી કાયિક ક્રિયા હોવાથી કર્મનું વિનયન કરનાર બને છે. તેથી અભ્યુત્થાન કાયિક ઉપચારવિનય છે.
(૪) અંજલિગ્રહ :- પ્રશ્નાદિમાં બે હાથ જોડવા. શાસ્ત્રઅધ્યયનકાળમાં કોઈ સ્થાનમાં શિષ્યને સંશય થયો હોય ત્યારે ગુરુને પ્રશ્ન પૂછવામાં આવે, અથવા કોઈ કાર્ય વિષયક ગુણવાન ગુરુને પૃચ્છા કરવાની હોય ત્યારે ગુરુ પ્રત્યેના બહુમાનપૂર્વક બે હાથ જોડીને પ્રશ્ન પૂછવામાં આવે ત્યારે ગુણવાન ગુરુ પ્રત્યેના વધતા જતા બહુમાનના કારણે કર્મનું વિનયન થાય છે. માટે અંજલિગ્રહ એ કાયિક ઉપચારવિનય છે.
(૫) કૃતિકર્મ :- ગુણવાન ગુરુના ગુણોના સ્મરણપૂર્વક તેમના પ્રત્યેના ગુણોના વધતા જતા બહુમાનને અનુકૂળ વંદનક્રિયાકાળમાં બોલાતાં સૂત્રો દ્વારા અર્થની ઉપસ્થિતિ થવાથી જે આદરનો અતિશય થાય છે, તેના કારણે કર્મનું વિનયન થાય છે. માટે કૃતિકર્મ એ કાયિક ઉપચારવિનય છે.
(૬) શુશ્રુષા :- ગુણવાન ગુરુની સેવાની ક્રિયા તે શુશ્રુષા છે. તે ક્રિયામાં વિધિપૂર્વક અતિ દૂર નહિ અને અતિ આસન્ન નહિ તે રીતે તેમની સેવા ક૨વી તે શુશ્રુષા છે. તે શુષાકાળમાં તે મહાત્માના તે તે ગુણો પ્રત્યેના બહુમાનથી વધતા જતા આદરના પરિણામથી કર્મનું વિનયન થાય છે. તેથી શુશ્રુષા તે કાયિક ઉપચારવિનય છે.
(૭) પશ્ચાદ્ગતિ :- ગુણવાન ગુરુ કોઈ સ્થાને જતા હોય તો તેમના પ્રત્યેના આદરથી તેમની પાછળ ચાલવું, તે પશ્ચાદ્ગતિ નામનો કાયિક ઉપચારવિનય છે.
(૮) સન્મુખ ગતિ :- ગુણવાન ગુરુ આવતા હોય ત્યારે તેમના પ્રત્યેના પૂજ્યભાવથી તેમની સન્મુખ યતનાપૂર્વક જવાની ક્રિયા સન્મુખ ગતિરૂપ કાયિક ઉપચારવિનય છે. ૪||
અવતરણિકા :
પ્રતિરૂપ યોગથી થતા ઉપચારવિનયના ત્રણ ભેદો છે, એમ શ્લોક-૩માં બતાવ્યું. તેમાંથી કાય ઉપચારવિનયના આઠ ભેદો શ્લોક-૪માં બતાવ્યા. હવે વાક્ ઉપચારવિનયના ચાર ભેદો બતાવે છે
Jain Education International
-
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
