________________
3
વિનય દ્વાચિંશિકાશ્લોક-૧-૨ તે ભાવને અભિમુખ ગમન થાય તે પ્રકારનો જીવનો વ્યાપાર તે “વિનય છે. આ વ્યાપારને વિદ્વાનો ‘વિનય' કેમ કહે છે ? તે બતાવવા અર્થે કહે છે –
કર્મોનું જે વિનયન કરે તે વિનય' કહેવાય ? એ પ્રકારની “વિનય' શબ્દની વ્યુત્પત્તિથી, જે ક્રિયા જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મોનું શીધ્ર વિનયન કરે તે ક્રિયાને વિદ્વાનો વિનય' કહે છે. વળી, સાધક આત્મા સંયમ ગ્રહણ કર્યા પછી ગુણોને અવલંબીને ગુણોને અભિમુખ યત્ન થાય, તે પ્રકારે ઉચિત મન-વચન-કાયાનો જે વ્યાપાર કરે છે, તે રૂપ વિનયની ક્રિયાથી આત્મામાં ઉત્તરોત્તર યોગમાર્ગની વૃદ્ધિરૂપ ધર્મવૃક્ષ વૃદ્ધિ પામે છે. તેથી યોગમાર્ગની વૃદ્ધિરૂપ ધર્મવૃક્ષનું મૂળ વિનય છે, અને આ ધર્મરૂપી વૃક્ષ મોક્ષરૂપ ફળથી પૂર્ણ છે; કેમ કે વિનયથી વૃદ્ધિ પામતો ધર્મ પ્રકર્ષને પામીને શુદ્ધ આત્માના સ્વરૂપને પ્રગટ કરે છે, અને શુદ્ધ આત્માનું સ્વરૂપ એ જ સર્વકર્મરહિત જીવની મુક્તઅવસ્થા છે. તેથી મોક્ષરૂપ ફળથી પૂર્ણ એવા ધર્મના વૃક્ષનું મૂળ વિનય છે, એમ કહેલ છે. આવા અવતરણિકા -
પૂર્વશ્લોકમાં વિનયનું સ્વરૂપ બતાવ્યું. હવે તે વિનયના ભેદો બતાવે છે – શ્લોક :
ज्ञानदर्शनचारित्रतपोभिरुपचारतः ।
अयं च पञ्चधा भिन्नों दर्शितो मुनिपुङ्गवैः ।।२।। અન્વયાર્થ:
૨ જ્ઞાનનવરિત્રામપરિત =અને જ્ઞાનથી, દર્શનથી, ચારિત્રથી, તપથી અને ઉપચારથી, ઘં-આકવિનય, અશ્વથા મિત્રો-પાંચ પ્રકારના ભેદવાળો, નિપુર્વ =ગણધરોએ, ર્શિત =બતાવ્યો છે. પરા શ્લોકાર્ય :
જ્ઞાનથી, દર્શનથી, ચારિત્રથી, તપથી અને ઉપચારથી આ વિનય, પાંચ પ્રકારના ભેદવાળો ગણધરોએ બતાવ્યો છે. ||રા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
