________________
१९०
वक्रोक्तिजीवितम् वाक्य के ( ही ) विषय रूप में स्वीकार किया गया है, वही ( वर्ण विन्यासवक्रता अलङ्कार ) निर्धारित स्थानों से युक्त रूप में उपनिबद्ध होने पर, अन्य ( यमक रूप ) भेद से युक्त होकर किसी ( अपूर्व ) दूसरे ही वैचित्र्य की सृष्टि करता है, इसे बताते हैं
समानवर्णमन्यार्थे प्रसादि श्रतिपेशलम् ।
औचित्ययुक्तमाद्यादिनियतस्थानशोभि यत् ॥ ६॥ भिन्न अर्थ वाले समान वर्गों से युक्त, ( शीघ्र ही वाक्यार्थ के समर्पक) प्रसाद ( गुण से समन्वित सुनने में रमणीय, औचित्यपूर्ण एवं ( वाक्य के) आदि ( मध्य एवं अन्त ) इत्यादि नियत स्थानों पर सुशोभित होने वाला जो-॥ ६ ॥
यमकं नाम कोऽप्यस्याः प्रकारः परिदृश्यते । स तु शोभान्तराभावादिह नाति प्रतन्यते ॥७॥ यमक नाम का कोई ( अपूर्व ही) इस ( वर्णविन्यासवक्रता ) का ( एक ) भेद दिखाई पड़ता है। ( उसमें स्थान नियम के अतिरिक्त, अभी कही गई वर्णविन्यासवक्रता से भिन्न किसी दूसरी शोभा का अभाव होने के कारण, उसका यहाँ अधिक विस्तार नहीं किया जाता है ॥ ७ ॥ ____ कोऽप्यस्याः प्रकारः परिदृश्यते, अस्याः पूर्वोक्तायाः, कोऽप्यपूर्वः प्रभेदो विभाव्यते। कोऽसावित्याह--यमकं नाम। यमकमिति यस्य प्रसिद्धिः। तच्च कीदृशम्--सनानवर्गम् । सामानाः स्वरूपाः सदृशश्रुतयो वर्णा यस्मिन् ततयोक्तम् । एवमेकस्य द्वयोर्बहूनां सदृशश्रुतीनां व्यवहितमव्यवहितं वा यदुपनिबन्ध तदेव यमकमित्युच्यते । तदेवमेकरूपे संस्थानद्वये सत्यपि-अन्यार्थं भिन्नाभिधेयम् । अन्यच्च कीदृशम्-प्रसादि प्रसादगुणयुक्तं झगिति वाक्यसमर्थकम्, प्रकदर्थना. बोध्यमिति यावत् । श्रुतिपेशलमित्येतदेव विशिष्यते-श्रुतिः श्रवणे न्द्रियं तत्र पेशलं रजकम, अकठोरशब्दविरचितम् । कीदृशम्--
औचित्ययुक्तम् । औचित्यं वस्तुनः स्वभावोत्कर्षलेन युक्तं समन्वितम्। यत्र यमकोपनिबन्धनव्यसनिस्वेनाप्यौचित्यमपरिम्लानमित्यर्थः। तदेव विशेषणान्तरेण विशिष्टि--प्राद्यादिनियतस्थानशोभि यत् । प्रादि. रादिर्येषां ते तथोक्ताः प्रयममध्यान्तास्तान्येव नियतानि स्थानानि विशिष्टाः संनिवेशास्तैः शोभते भ्राजते यत्तयोक्तम् । अमावादयः संबन्धिशब्दाः पदादिभिविशेषणीयाः। स तु प्रकारः प्रोक्सनक्षम