________________
२९६
वक्रोक्तिजीवितम् के उसी प्रकार के कथन के ही प्राणोंवाली वक्रता का सहृदयों को अपने आप विचार करना चाहिए।
वक्रतायाः प्रकाराणामौचित्यगुणशालिनाम् । एतदुत्तेजनायालं स्वस्पन्दमहतामपि ।। २३ ।। रसस्वभावालंकारा आसंसारमपि स्थिताः ।
अनेन नवतां यान्ति तद्विदाह्नाददायिनीम् ।। २४ ।। इत्यन्तरश्लोको। ___ औचित्य गुण से सम्पन्न एवं अपने स्वभाव से ही महान् वक्रता के प्रभेदों को अत्यधिक प्रकाशित करने के लिये यह (कविकोशल ) समर्थ है । सृष्टि के प्रारम्भ में भी स्थित रस, स्वभाव तथा अलंकार इस ( कविकौशल के द्वारा ) सहृदयों को आनन्दित करनेवाली नवीनता को प्राप्त कर लेते हैं ॥ २३-२४ ॥
ये दो अन्तरश्लोक हैं।
एवमभिधानाभिधेयाभिधालक्षणस्य काव्योपयोगिनस्त्रितयस्य स्वरूपमुल्लिख्य वर्णनीयस्य वस्तुनो विषयविभागं विदधाति
इस प्रकार काव्य के उपयोगी शब्द, अर्थ एवं उक्ति ( अर्थात् कविकौशल) इन तीनों के स्वरूप का उल्लेख कर ( अब ) वर्णनीय वस्तु का विषय की दृष्टि से विभाजन करते हैं- .
भावानामपरिम्लानस्वभावौचित्यसुन्दरम् ।
चेतनानां जडानां च स्वरूपं द्विविधं स्मृतम् ॥ ५॥ चेतन (प्राणवान् ) एवं अचेतन पदार्थों का, सरस स्वभाव को उपयुक्त होने से रमणीय दो प्रकार का स्वरूप (विद्वानों द्वारा ) स्वीकार किया गया है ॥ ५॥ ___ भावानां वर्ण्यमानवृत्तीनां स्वरूपं परिस्पन्दः । कीदृशम्-द्विविधम् । द्वे विधे प्रकारौ यस्य तत्तथोक्तम् । स्मृतं सूरिभिराम्नातम् । केषां भावानाम्-चेतनानां जडानां च | चेतनानां संविद्वतां प्राणिनामिति यावत् ; जडानां तद्वयतिरेकिणां चैतन्यशून्यानाम् । एतदेव च धर्मिद्वैविध्यं धर्मद्वैविध्यस्य निबन्धनम् । कोहकस्वरूपम्अपरिम्लानस्वभावौचित्यसुन्दरम् । अपरिम्लानः प्रत्यपरिपोषपेशलो यः स्वभावः पारमार्थिको धर्मस्तस्य यदौचित्यमुचितभावः प्रस्तावोपयोग्यदोषदुष्टत्वं तेन सुन्दरं सुकुमारं तद्विदाह्लादकमित्यर्थः ।