Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 08
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
સૂત્ર-૧
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮ પ્રમાદ– જેનાથી જીવ ઉન્મત્ત થાય(=ભૂલ કરે) તે પ્રમાદ. વિકથા વગેરે પ્રમાદ છે.
કર્મપ્રકૃતિ વગેરે ગ્રંથોમાં પ્રમાદ હેતુ જુદો કહ્યો નથી. અવિરતિ હેતુથી જ તેનો સંગ્રહ કર્યો છે. આથી કર્મપ્રકૃતિ વગેરે ગ્રંથોમાં મિથ્યાદર્શન, અવિરતિ, કષાય, યોગ નામના ચાર જ હેતુઓ કહ્યા છે. અહીં તો આચાર્યશ્રીએ મંદબુદ્ધિ જીવોના બોધ માટે પ્રમાદ હેતુ જુદો કહ્યો છે.
કષાય–જેનાથી આત્મા શારીરિક-માનસિકદુઃખોથી દુઃખી થાય તે કષ. કષ એટલે સંસાર. સિંગાયાં : (પા.અ.પા.૩ સૂ.૧૧૮) એ સૂત્રથી કષ શબ્દ બન્યો છે. કષના(=સંસારના) આયો=ઉપાદાન કારણો તે કષાયો. ક્રોધ વગેરે કષાયો છે. (ક્રોધ વગેરે સંસારના ઉપાદાન કારણો છે.)
યોગ- જેનાથી આત્મા જોડાય તે યોગ, અર્થાત્ નોકર્મરૂપ યોગદ્રવ્યથી આત્મા જોડાય છે. વિયતરાય કર્મના ક્ષયોપશમથી ઉત્પન્ન કરાયેલ વીર્યપર્યાયથી આત્મા જોડાય છે એવો ભાવ છે. તિ શબ્દ અવધારણ અર્થમાં છે. સામાન્યથી આ જ પાંચ બંધહેતુઓ છે.
તત્ર ઇત્યાદિથી મિથ્યાદર્શન આદિના સ્વરૂપનું નિરૂપણ કરે છે. તે પાંચ હેતુઓમાં મિથ્યાદર્શનનું સ્વરૂપ આ છે- સમ્યગ્દર્શન તત્ત્વભૂત પદાર્થોની શ્રદ્ધારૂપ કહ્યું છે. સમ્યગ્દર્શનથી વિપરીત તત્ત્વભૂત પદાર્થોની અશ્રદ્ધારૂપ મિથ્યાદર્શન છે, અર્થાત્ મિથ્યાદર્શન એટલે અયથાર્થ શ્રદ્ધા.
તદિવિઘમ'રૂત્યાદ્રિત મિથ્યાદર્શન અભિગૃહીત અને અનભિગૃહીત એમ બે પ્રકારનું છે. વ શબ્દથી સંદિગ્ધ મિથ્યાત્વ કહ્યું છે. સંદિગ્ધ મિથ્યાત્વ અનભિગૃહીત મિથ્યાદર્શનનો ભેદ હોવાથી તેનું સાક્ષાત્ ગ્રહણ કર્યું નથી.
તત્ર ફત્યાદ્રિ અભિગૃહીત અને અનભિગૃહીત મિથ્યાત્વ એ બેમાં અભિગૃહીત મિથ્યાત્વનો વિસ્તાર આ છે- મત્યજ્ઞાન આદિના બળથી કંઈક જાણીને આ જ એક સત્ય છે એ પ્રમાણેનો સ્વીકાર તે અભિગૃહીત ૧. સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસન ગ્રંથમાં પુત્ર : (૫.૩.૧૩૦) એવું સૂત્ર છે. ૨. નોકર્મ એટલે કર્મથી ભિન્ન. જુઓ ભગવતી સૂત્ર ૩૪૯, ૩૫૫.
