Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 08
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
૨૦ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
સૂત્ર-૪ પછી સ્થિતિબંધ થાય. સ્થિતિ થયે છતે ફળ આપવાને સમર્થથવાના કારણે અનુભાવ બંધ થાય. પછી કર્મપુદ્ગલોના પરિણામરૂપ પ્રદેશ બંધ થાય.
અવશ્વ: એ સ્થળે બંધ પ્રસ્તુત હોવાથી આ સૂત્રમાં તત્ શબ્દથી બંધનો પરામર્શ થાય. વિધિ, વિધાન, ભેદ એ શબ્દોનો એક અર્થ છે. તદ્ વિષયક એટલે બંધના ભેદો. આનું વિવરણ બંધશબ્દને પ્રત્યેક શબ્દની સાથે જોડતા ભાષ્યકારે કર્યું છે.
તેમાં પૂર્વે કહેલા બંધના કારણો હોય ત્યારે પુદ્ગલોનું ગ્રહણ પ્રતિબંધ છે. પ્રકૃતિબંધ એટલે કર્મ અને આત્મા એ બેની (દૂધ-પાણીની જેમ) એકતા. ત્યારબાદ જેમ અનાભોગપૂર્વક આહારનો (રસાદિ) પરિણામ થાય તેમ આત્માના અનાભોગપૂર્વકના અધ્યવસાયવિશેષથી સ્થિતિ આદિ રૂપ કર્મપરિણામ થાય છે. તે પ્રમાણે કહ્યું જ છે કે કર્તાવડે ગ્રહણ કરાયેલ કર્મપુદ્ગલસમૂહનું આત્મપ્રદેશોમાં અવસ્થાન એ સ્થિતિ છે. સ્થિતિ એટલે અધ્યવસાયથી નિશ્ચિત કરાયેલ કાળવિભાગ. અન્યકાળમાં અવસ્થાન થયે છતે વિપાક(ફળ) એ અનુભાવબંધ છે. જેણે પરિપાક અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરી છે તે અનુભાવબંધ પાકેલા બોર આદિની જેમ ઉપભોગ કરવા લાયક છે, અર્થાત્ કાળનો પરિપાક થયા પછી અનુભાવબંધનું ફળ ભોગવવું પડે છે. આથી અનુભાવબંધ સર્વઘાતી-દેશઘાતી, એકસ્થાન, કિસ્થાન, ત્રિસ્થાન, ચતુઃસ્થાન, શુભ-અશુભ, તીવ્ર-મંદ વગેરે ભેદો જણાવવાપૂર્વક હવે કહેવાશે. ત્યારબાદ પ્રદેશબંધ કરનારના આત્મપ્રદેશોમાં પુદ્ગલદ્રવ્યોના પરિમાણનું નિરીક્ષણ કરવું તે પ્રદેશબંધ છે, અર્થાત્ આઠ પ્રકૃતિઓમાં કર્માણુઓની વહેંચણી એ પ્રદેશબંધ છે.
અહીં પરમર્ષિઓના વચનને જાણનારાઓ પ્રકૃતિ આદિ બંધને વિચારવા માટે કણિયા, ગોળ, ઘી, તીખાશવાળા વસાણા વગેરે દ્રવ્યોના વિકારરૂપ મોદકનું દૃષ્ટાંત કહે છે. તે આ પ્રમાણે- કર્તાના અધ્યવસાયથી અનુગ્રહ કરાયેલો પુદ્ગલપરિણામ વિચિત્ર છે એમ કહેવામાં આવે છે. (સ્વભાવ-) મોદક વાત-પિત્તનો નાશક છે અને બુદ્ધિવર્ધક છે. તે મોહનું
