Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 08
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
સૂત્ર-૧૦ શ્રી તત્ત્વાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
૩૯ ભાષ્યાર્થ– અનુક્રમે ત્રણ, બે, સોળ અને નવ ભેદો છે. મોહનીયનો બંધ દર્શનમોહનીય અને ચારિત્રમોહનીય એમ બે પ્રકારનો છે. તેમાં દર્શનમોહનીયના ત્રણ ભેદ છે. તે આ પ્રમાણે- મિથ્યાત્વવેદનીય, સમ્યકત્વવેદનીય અને સમ્યગૃમિથ્યાત્વવેદનીય.
ચારિત્રમોહનીય કષાયવેદનીય અને નોકષાયવેદનીય એમ બે પ્રકારનો છે.
કષાયવેદનીય સોળ પ્રકારનું છે. તે આ પ્રમાણે- અનંતાનુબંધી ક્રોધ, માન, માયા, લોભ એ પ્રમાણે અપ્રત્યાખ્યાનકષાય, પ્રત્યાખ્યાનાવરણકષાય અને સંજવલનકષાય એ દરેકના ક્રોધ, માન, માયા, લોભ એમ સોળ ભેદો થાય.
નોકષાયવેદનીય નવ પ્રકારનું છે. તે આ પ્રમાણે- હાસ્ય, રતિ, અરતિ, શોક, ભય, જુગુપ્સા, પુરુષવેદ, સ્ત્રીવેદ, નપુંસકવેદ – આ પ્રમાણે નોકષાયવેદનીય નવ પ્રકારનું છે.
તેમાં પુરુષવેદ આદિનાં (ક્રમશઃ) તૃણ-અગ્નિ, કાઇ-અગ્નિ અને છાણ-અગ્નિ દષ્ટાંતો છે. આ પ્રમાણે મોહનીય અઠ્યાવીસ ભેદવાળું છે.
અનંતાનુબંધી કષાય સમ્યકત્વનો ઘાત કરે છે. તેના ઉદયથી સમ્યગ્દર્શન ઉત્પન્ન થતું નથી અને પૂર્વે ઉત્પન્ન થયેલું પણ નાશ પામે છે. અપ્રત્યાખ્યાનકષાયના ઉદયથી વિરતિ ન થાય. પ્રત્યાખ્યાનાવરણકષાયના ઉદયથી દેશવિરતિ થાય છે, ઉત્તમ ચારિત્રનો લાભ ન થાય. સંજવલનકષાયના ઉદયથી યથાખ્યાતચારિત્રની પ્રાપ્તિ ન થાય.
ક્રોધ, કોપ, રોષ, દ્વેષ, લંડન, ભામ આ પ્રમાણે એક અર્થ છે. તે ક્રોધના તીવ્ર, મધ્યમ, વિમધ્યમ, મંદ ભાવોને આશ્રયીને દષ્ટાંતો છે. તે આ પ્રમાણે- ક્રોધ પર્વતરેખા સમાન, પૃથ્વીરેખા સમાન, રેતીરેખા સમાન અને જલરેખા સમાન છે.
પર્વતરેખા સમાન' એ શબ્દોનો અર્થ આ પ્રમાણે છે- જેવી રીતે પ્રયોગ, સ્વાભાવિક, પ્રયોગ-સ્વાભાવિક એ ત્રણમાંથી કોઇપણ એક
