Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 08
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
૯
સૂત્ર-૧૨
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮ છૂટા પડી જાય એમ આ ભાષ્યથી જણાવ્યું છે. બંધનનામ ઔદારિકાદિ ભેદથી પાંચ પ્રકારે છે. આ બંધનનામપ્રકૃતિ નામકર્મથી જુદી નથી, અર્થાત્ નામકર્મ રૂપ જ છે. સંઘાત પ્રકૃતિના સ્વરૂપનું નિરૂપણ કરવા માટે આ કહે છે
સંઘાત- “વદ્ધાનામપિ ર” રૂત્યાતિ, જતુ-કાષ્ઠના દૃષ્ટાંતથી પરસ્પર બંધાયેલા પણ પુદ્ગલોની વિશિષ્ટ રચના એ સંઘાત છે. આત્મા વડે સંયોગરૂપે ગ્રહણ કરાયેલા પુદ્ગલોની જે કર્મના ઉદયથી ઔદારિકાદિ શરીરરૂપે વિશિષ્ટ રચના થાય છે તે સંઘાતનામકર્મ છે. આ પ્રકૃતિ પુદ્ગલરચનારૂપે વિપાકવાળી થાય છે માટે પુગલવિપાકી કહેવાય છે. સંઘાતનામ ઔદારિકાદિ ભેદથી પાંચ પ્રકારે છે. ઔદારિકશરીર વગેરે પરસ્પર વિભિન્ન લેપથી કરેલી રચનાવિશેષની જેમ શરીર પરિણામ જ છે એમ જણાય છે. જો આવા પ્રકારનો કર્મભેદ ન હોય તો પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી નિશ્ચિત કરી શકાય તેવો પુરુષ, સ્ત્રી, ગાય આદિ રૂપ વિવિધ શરીરભેદ ન સંભવે, કેમકે સંઘાતવિશેષ કર્મનો અભાવ છે. લોકમાં કાર્ય કારણને અનુસરનારું(=કારણ પ્રમાણે કાર્યથાય) છે એમ પ્રસિદ્ધ છે. સંઘાતવિશેષથી જ આ શરીર પુરુષનું છે, આ શરીર સ્ત્રીનું છે ઈત્યાદિ વિભાગથી વ્યવહાર થાય છે. આપ શબ્દ સંભાવના અર્થમાં છે. શબ્દ અવધારણ અર્થમાં છે. બંધનનામહોય તો જ વિશેષ થાય. કારણ કે સંઘાતનામ (પુદ્ગલોને) વિશેષ રીતે એકઠા કરીને વિશિષ્ટ સંઘાતને ઉત્પન્ન કરે છે. સંવાર્તાવિશેષણ્ય નનમ્ એમ શેષમાં પછી વિભક્તિ છે. આથી સમાસનો પ્રતિષેધ નથી. પ્રતિપદથી(=વિશેષ સૂત્રથી) વિહિત ષષ્ઠીના સમાસનો નિષેધ છે.
અહીં ભાવાર્થ આ છે- છઠ્ઠી વિભક્તિ બે રીતે થાય. (૧) રે (સિદ્ધહેમ ૨-૨-૮૧) એ સૂત્રથી શેષ અર્થમાં છઠ્ઠી વિભક્તિ થાય. સ્વ૧. જતુ-કાષ્ઠનું દૃષ્ટાંત બંધનમાં આપ્યું છે. સંઘાતમાં તે દૃષ્ટાંત ઘટતું નથી. સંઘાતમાં કર્મગ્રંથ વગેરે ગ્રંથોમાં દંતાળીનું દષ્ટાંત આપ્યું છે. આથી અનુવાદમાં જતુ-કાષ્ઠ દૃષ્ટાંતનો અન્વય
“પરસ્પર બંધાયેલા” એ શબ્દોની સાથે કર્યો છે. ૨. અહીં ટીકામાં રચાએ સ્થળેજવધારાનો જણાય છે. પ્રતલહિયાના દોષથી આમ બન્યું હશે.
