Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 08
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust

View full book text
Previous | Next

Page 164
________________ ૧૪૨ શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮ સૂત્ર-૨૨ થાય. અહીં સર્વમાં થાય એ ઉત્સર્ગ છે, અર્થાત કેટલીક પ્રવૃતિઓનો સંક્રમ નથી થતો. આગળ અપવાદ કહેશે. જ્ઞાનાવરણના પાંચ પ્રકારનો સામાન્ય નિયમથી ચક્ષુદર્શનાવરણ આદિ સર્વપ્રકૃતિઓમાં સંક્રમણ થાય એમ પ્રાપ્ત થયું. આથી અપવાદને કહે છે- “મૂનપ્રખન્નાનું તિ, મૂલપ્રકૃતિથી જુદી ન હોય=મૂલપ્રકૃતિઓને છોડતી ન હોય એવી ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં સંક્રમ થાય. જેમકે જ્ઞાનાવરણ મૂલપ્રકૃતિ એક છે. ઉત્તરપ્રકૃતિઓ પાંચ છે. તેમાં આ પાંચેય એકબીજામાં સંક્રમ કરે. પણ અન્ય મૂલાકૃતિઓની ઉત્તરપ્રવૃતિઓમાં સંક્રમ ન કરે. આ જ અર્થને અવધારણપૂર્વક બતાવે છેન તુ મૂર્તપ્રતિષ સો વિદ્યતે” તિ, તુ શબ્દ અવધારણ અર્થમાં છે. મૂલપ્રકૃતિઓમાં પરસ્પર સંક્રમ થતો જ નથી. જ્ઞાનાવરણ દર્શનાવરણમાં સંક્રમતું નથી, દર્શનાવરણ જ્ઞાનાવરણમાં પણ સંક્રમતું નથી. આ પ્રમાણે અન્ય કર્મોમાં પણ જોડવું. આ જ અર્થને (યુજ્યા=) હેતુ જણાવવાપૂર્વક કહે છે- વન્યવિપનિમિત્તા જ્ઞાતીયાનિ, આનો મુખ્ય અર્થ એ છે કે મૂળ કર્મો ભિન્ન જાતિવાળા છે માટે તેમનો પરસ્પર સંક્રમ થતો નથી. (ભિન્ન જાતિવાળા કેમ છે એ જણાવવા બંધનિમિત્ત અને વિપાકનિમિત્ત ભિન્ન છે એ બે હેતુ જણાવ્યા છે.) જ્ઞાનાવરણનું બંધનિમિત્ત અન્ય છે. તwોનિદ્દવ (અ.૬ સૂ.૧૧) વગેરે જ્ઞાનાવરણના બંધ નિમિત્તો છે. વેદનીયનું બંધનિમિત્ત અન્ય છે. ટુકશો (અ.૬ સૂ.૧૨) વગેરે વેદનીયના બંધનિમિત્તો છે. જ્ઞાનાવરણ-દર્શનાવરણના બંધનિમિત્ત સમાન હોવા છતાં વિદ્યમાન આશયવિશેષથી ભેદને પામે છે જ. મૂળપ્રકૃતિઓનું વિપાકનિમિત્ત પણ ભિન્ન જ છે. કાર્યભેદ નિમિત્તભેદની કલ્પના કરે જ છે. દરેક મૂળ પ્રકૃતિનું કાર્ય ભિન્ન હોવાથી કારણ પણ ભિન્ન જ છે એમ કલ્પના કરી શકાય છે.) જ્ઞાનાવરણનો વિપાક(=કાય) વિશેષગ્રાહી જ્ઞાનને આવરે છે=ઢાંકે છે. દર્શનાવરણ તો માત્ર સામાન્યગ્રાહી સામાન્ય ઉપયોગને ઢાંકે છે. આ પ્રમાણે બંધ નિમિત્તના ભેદથી અને વિપાક નિમિત્તના ભેદથી ભિન્ન એવી મૂલપ્રકૃતિઓમાં સંક્રમ થતો નથી. પૂર્વેસર્વપ્રકૃતિઓમાં સંક્રમ થાય એમ જે કહ્યું તેમાં હવે અપવાદ કહે છે–

Loading...

Page Navigation
1 ... 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194