________________
શબ્દપ્રધાન રહે તો શબ્દજ્ઞાન સુધી જ પહોંચાય. એકાસનવ્રતમાં પણ જો કેવળ રસ જ ગ્રાહ્ય રહે તો આહારનો સંયમ ન રહે. મન વ્રતથી ટેવાઈ જાય તો ક્ષુધા સહન થાય પણ ઉપયોગ આત્માર્થે ન જળવાય.
ઈદ્રિયોના વિષય સાથે જ્ઞાનનો સંબંધ હશે તો ઉદયની મંદતા કે ક્ષીણતા રહેશે. અને ઈદ્રિયો જ્ઞાનને આધીન વર્તશે. ભૂતકાળની ટેવો પ્રમાણે જીવે તો ત્રણે કાળ બાધિત થાય. વર્તમાનની શુદ્ધિ ત્રણે કાળને શુદ્ધ રાખે. વિષયોને ઈદ્રિયો ગ્રહણ કરે ત્યારથી ચિત્તનું રૂપાંતર થવા લાગે છે અને મન પ્રમાદ સેવે છે કે હજી સમય છે મનને પછી જીતશું. તપ કરીને મોટા તપસ્વી પણ નિયાણા બાંધી લે છે માટે ધર્મમાં કંઈ જ ફળ-આકાંક્ષા ન રાખવી. ધર્મક્રિયા સમયે પણ ભાન રહેવું જોઈએ કે મન કયાં ભમે છે? ચિત્તશૂન્યતા કે અનુપયોગથી શુદ્ધિ ન થાય. મૂળમાંથી જ અશુદ્ધિ જ દૂર કરવી. ઉપયોગ તે જ તેનો સબળ ઉપાય છે. જો શુદ્ધ ઉપયોગ સબળ થાય તો શ્રાવક બે ત્રણ ભવે કે સાધુ એક જ ભવે મુક્ત થાય. જયાં જયાં ઉપયોગ ચંચળ થાય ત્યાં અટકી જવું, અને ઉપયોગ પાછળ ઉપયોગને લગાવી દેવો. વિરતિધર્મનો બદલો બંધન ન હોય, નિર્જરા જ હોય.
સમકિતનું પ્રદાન સમકિતી પોતાના ભાવો જાણી શકે છે. ભવભયથી ધીરજ રાખવી પડે. અષાઢામુનિને ભોગાવળી કર્મ બાકી હતું. દેવવાણીએ ચેતાવ્યા છતાં પ્રબળ ભાવનાને કારણે દીક્ષિત થયા. ક્ષેત્ર છોડીને દૂર ગયા. પરંતુ નિકાચિત કર્મયોગે પાછા ફર્યા અને પચ્ચીસ વર્ષ સંસારદશા ભોગવી. અંતે મુક્ત થયા.
અભિમાન ટકાવવું અને શુદ્ધ ચેતનાને ટકાવવી તેમાં ઘણો ભેદ છે. સ્થૂલિભદ્ર જેવા ચોર્યાશી ચોવીશીમાં અપવાદરૂપે એક જ થાય. ભોગની પૂર્ણ સામગ્રી, ઈદ્રિયો ઉત્તેજના પામે તેવા આહારો, છતાં શુદ્ધ ઉપયોગમાં રહ્યા. એ ચેતનાનો ઉપયોગ હતો. ઈન્દ્રિયજન્ય શક્તિ પર આધારિત કેટલાય તપસ્વીઓ ઠગાઈ ગયા. તેનો પાયો અભિમાન હોય. સ્થૂલિભદ્ર તો કોશાના મોહજન્ય પ્રેમને બુઝવી મુક્ત કરવાના કરુણાભાવે તેના ગૃહ રહ્યા. સ્વયં તર્યા અને કોશાને તારી.
અજ્ઞાનવશ કરેલું કર્મ નાનું જણાય પણ ઉદયમાં આવે ત્યારે જ તેની વિકરાળતા સમજાય. આપણી પાસે ભવિષ્યજ્ઞાન નથી પછી નિર્ણય
સ્વરૂપ અવલોકન
६८ Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
