________________
વર્ષ સુધી અઢળક દાન દીધું. તોય મૂળધર્મ (શુદ્ધધર્મ) તો બાકી રહ્યો, તે સાધુદશા, નિગ્રંથ દશામાં જ પૂર્ણ થયો. દાનાદિ જેવા પરોપકારના કાર્યમાં મારાપણાનો ભાવ વિસ્તૃત કરવાનો છે. આત્માએ ત્યાં મૂંઝાઈ જવાની જરૂર નથી અને પ્રમાદ સેવવાની જરૂર નથી. નિસ્પૃહભાવે થતી ક્રિયામાંથી ધર્મ નિષ્પન્ન થાય છે.
તત્ત્વની શ્રદ્ધા તે સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાન છે. તત્ત્વનો અર્થ એ કે આત્મા આત્મરૂપ છે. પર તત્ત્વ તેના સ્વભાવે છે. તેમાં બાધક શું અને સાધક શું તેની સમજ તે વિવેક છે. ભ્રાંતિ ટળી જાય છે. સમકિતનું વમી જવું તે બીજ ઉખેડીને ફેંકી દેવા જેવું છે. હું અજ્ઞાન સેવું છું તેનું ભાન નહિ તે આત્માની અનુપયોગ દશા છે. કર્મના ઉદય વખતે વિષમ દશામાં સમકિતી થાકતો નથી. પોતાનાં જ કર્મોનો આ વિપાક છે તે જાણી સમભાવે કર્મ ભોગવીને ક્ષીણ કરે છે. અને દૃઢ પુરુષાર્થથી ક્ષાયિકભાવ પામે. સંસાર ઓછો હોય ત્યારે આવી પ્રજ્ઞા ખીલે. છતાં સામાન્ય સમકિતીને સ્ત્રી પુત્રાદિમાં રાગ હોય, તે સમયે સમકિત સત્તામાં રહે અને કર્મ ઉદયમાં હોય. પૂર્વ પુણ્યના યોગે સાધન સામગ્રી મળે જીવ ભોગલાલસામાં પડે તો અંતરાય કર્મ પાછું ઉત્પન્ન થાય. ધર્મીને ભોગવિલાસ શા માટે જોઈએ ? ધન વગર ધર્મ ન થાય તેવી ભ્રાંતિ ઊભી થઈ છે. તે એક વિટંબણા છે વાસ્તવમાં જ્ઞાન વડે ધર્મ પમાય છે.
આત્મા જ્ઞાતા છે, પદાર્થ જ્ઞેય છે. ઉપયોગ દ્વારા આત્મા પદાર્થનું જ્ઞાન કરે છે. આત્મા જાણવા જોવા સિવાય કંઈ કરી શકતો નથી પણ પરવૃત્તિના અભ્યાસના કારણે દૃશ્ય નજરે પડયું કે વિકલ્પ ઊઠે છે. દૃશ્યમાન થયેલ પદાર્થની રુચિ અરુચિના ભાવમાં જોડાય છે. અને સુખ દુઃખની લાગણી અનુભવે છે. અહીંથી બંધન શરૂ થાય છે. પાંચે ઈંદ્રિયના વિષયમાં આ પ્રમાણે બને છે. જો જોવા જાણવાથી કાર્ય પતી જાય તો બંધન નથી. એ વાત ઘણી દુર્લભ છે. પદાર્થને જીવ જાણે જુએ તે મેળવવાની ઈચ્છા કરે અને બંધાય.
દરેક શાસ્ત્ર ષડરિપુને જીતવાનું તો કહે છે. જૈન શાસ્ત્રમાં કર્મ પ્રકૃતિના ઘણા ભેદ દર્શાવ્યા છે. કર્મપુદ્ગલરૂપે સંયોગમાં આવે છે. સમિકતીને પ્રાયઃ શુભ પુદ્ગલનો યોગ થાય છે અને ક્ષાયિક ભાવ થતાં અપુદ્ગલભાવ
૧૬૨
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
સ્વરૂપ અવલોકન
www.jainelibrary.org
