________________
છે. એક સમયમાં સાતથી આઠ પ્રકૃત્તિનો બંધ પડે. તેના ઉત્તરભેદ ઘણા થાય. આત્માની શક્તિ વિલક્ષણ છે. શારીરિક સંબંધો શરીરથી ભોગવાય પણ ભાવ દૂરથી ભોગવાય. ચિંતા કરે, સુખદુઃખ અનુભવે. કર્મ કે ધર્મમાં અસદ્ સંબંધો છોડતા જવું. સત્ સંબંધ જ આત્મા ભોગવી શકે છે તે જ્ઞાનાદિગુણ છે.
માનવદેહે પ્રથમથી ગોઠવણ કરવાની છે. ચોથે ગુણસ્થાનકે પહોંચવાનું છે. ત્યાં સુધી ઘણી અથડામણ છે. એક અંતર્મુહૂર્ત ભાવના સ્થિર કરવાની છે. ઉપયોગ સ્થિર થતાં ઝડપી વિકાસ થાય છે. ભાવાંતર થતાં ક્રિયાંતર થઈ જ જવાય છે. કષાયમય જીવનમાં કષાયબળથી જીવ આગળ વધવા ચાહે છે. સંસારના સંબંધો બંધનરૂપ હોવાથી મોહજન્ય પ્રકૃતિ વધુ ને વધુ મૂંઝવે. અને સ્વાર્થ સાધવા ઈચ્છે. જીવ જો જ્ઞાનમય માર્ગ લે તો જીવન સરળ બને. પૂર્વ પુણ્યથી ધનાદિ મળે તોય તેનો ઉપયોગ કરે. પુણ્ય પણ આવરણ છે તેમાંથી છૂટવા પરિગ્રહ ત્યાગ અને દાન જરૂરી છે.
બંધન નામકર્મની વિશેષતા : બંધનનામકર્મનું કામ શરીરમાં પુદ્ગલો પૂરાં પાડવાનું છે. સંઘાતન પુગલોને એકઠા કરે પછી બંધન તેનું જોડાણ કરે. નવા પુલો ન મળે તો બંધન ઘસાતું જાય છે. કેવળ આહારથી આ શરીર ટકે છે તેવું નથી. પરંતુ દેહની અન્ય પ્રકૃતિ વ્યવસ્થિતપણે મળે તેથી શરીર ટકે છે. સામાન્ય જીવોને બંધનનો કાળ જણાતો નથી. ઉદયકાળે કર્મ સાકાર લે છે, ત્યારે પણ જીવ કર્માધીન રહે છે. ઉદયના પરિણામે જો શુદ્ધ પુરુષાર્થ રહે તો કર્મનું રૂપાંતર કરી શકાય. કર્મ પરિણામનો વિચાર કરે તો ઉદીરણા અને સંક્રમણ ક્રિયા કરી શકે. તે પછી કર્મને રૂપાંતર કરી શકે. આત્માની શક્તિ અનંત છે. થાકે નહિ, શક્તિનો સંચય કરે, યોગ્ય સ્થાને તેનો ઉપયોગ કરે, તો કર્મનો સામટો ઉકેલ થઈ જાય. આને માટે ધર્મધ્યાનની પ્રક્રિયા ઉત્તમ સાધન છે. રુચિ, અનુપ્રેક્ષા અને આલંબનની પ્રક્રિયા દ્વારા જે ક્રિયા થાય તે ધર્મ ક્રિયા છે. વિભાવથી થતી ક્રિયા કર્મ ક્રિયા છે.
કર્મ તે સ્વતંત્ર વિષય છે. આઠે કર્મની પ્રકૃતિ એકબીજાને આકર્ષી લે છે. તેમાં મુખ્ય મોહનીયની પ્રકૃતિ દરેકનો રાજા છે. શુદ્ધ સમકિત દ્વારા જ એ રાજા હણાય છે. તે પછી સક્રિયા કરવાની શક્તિ આવે છે. દરેક સ્વરૂપ અવલોકન
૧૯૫ www.jainelibrary.org
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
