________________
સાધન તેને સ્થાને ઉપયોગી છે. સાધન સેવતાં સેવતાં મોક્ષ થશે તેમ માની સાધનને જ વળગી ન રહેવું. સૂકમ પણ કષાય લઈને ફરીએ ત્યાં સુધી રોકાણ છે. સુખના સાધનને વાપરવાનો વિવેક જોઈએ. તપ, જપ, ધ્યાન આત્મલક્ષી હોય તો પ્રયત્ન નિષ્ફળ ન જાય. આપણને ઔદારિક શરીર મળ્યું છે તેમાં કષાય-નોકષાય ભળ્યા છે. તેના વધારે પડતા રસો શરીરને હાનિ કરે છે. અને આત્મગુણોને ઢાંકી છે. માટે આત્મગુણો વિકસે તેવો પુરુષાર્થ કરવો.
પાપપ્રકૃતિ-દોષજનિત વ્યવહાર ચાલુ રહે અને સાત્વિકતા વિકસે તેવું બને નહિ. પાપપ્રકૃતિ જેમ જેમ દૂર થાય તેમ તેમ પુણ્યપ્રકૃતિ વિકસે. કોઈ એવી પાપ પ્રકૃતિથી નીચગોત્ર કે વર્ણ મળે પણ અન્ય પ્રકૃત્તિ શુભ હોય તો ગોત્ર કે વર્ણની બાધા નથી આવતી. મેતારજ મુનિ નીચગોત્રી હોવા છતાં મહામુનિ થઈ શક્યા. પુણ્યપ્રકૃતિ સાધનામાં અનુકૂળ છે આદેય હોવા છતાં ત્યાજ્ય છે. જે પ્રકૃત્તિ પુણ્યમય હોય તેનું મોક્ષાર્થે પ્રયોજન જોઈએ. જો પુણ્ય વડે સંસાર ભોગવાય તો સંસારનો જ વિસ્તાર થાય. ધર્મના માર્ગથી કે ક્રિયાથી ધર્મનો લોપ થવો ન જોઈએ. તીર્થકરના શરીરવર્ણ સૌને આકર્ષિત કરે. અને તીર્થકર દેવો જગતના સર્વ જીવોને ધર્મનો માર્ગ ચિંધે પોતે ઔદાસીન્ય ભાવે વિચરે.
બોધ ઃ શરીર એ સાધન છે. દરેક ઈન્દ્રિયના વિષયોના પોષણનું સાધન નથી. માટે શુભ પ્રકૃતિને વીણી વીણીને ગ્રાહ્ય કરવાની છે. તેથી વિષયરસથી દૂર રહી જીવ સાધ્યને પામે. તે માટે જ્ઞાનીઓએ શુભ અને અશુભ પ્રકૃતિઓના ભેદ આવી વિશદતાથી સમજાવ્યા. બંને પ્રકૃતિ જીવને રોકવાવાળી છે. અતિશય દુઃખથી ટેવાયેલાને અલ્પ સગવડ પણ સુખ આપે છે. તેમ જીવને શરીરના સંગથી સુખનો આભાસ થયા છે. કેવળ પુણ્યાનુબંધી પુણ્યની પ્રકૃતિથી આત્મા પુણ્યનો ક્ષય કરવાનું સામર્થ્ય ધરાવે છે. લોભાઈ જતો નથી. અતિરસમાં ગૂંચાતો નથી. માનવદેહમાં જ આવી ઉત્તમ પ્રકૃતિ મેળવી શકાય છે.
સુખ-સાધનોથી જીવ મહામોહમાં પડે છે. અને વધુ સુખ મેળવવાના પ્રયત્નો કરે છે. પુણ્યાનુબંધી પાપ પ્રકૃતિ ભય ઊભા કરે છે. દાન કરી પુણ્ય ઉપાર્જન કરે પણ મુક્ત થતો નથી. પુણ્ય પૂરું થતાં પાપ આવીને ૧૯૬
| સ્વરૂપ અવલોકન
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
