________________
મનુષ્ય સદ્ગણ દ્વારા કે વિવેક દ્વારા કર્મ અને ધર્મનો ભેદ કરે. જડ અને ચેતનની ભિન્નતા જાણે, એમ કેવળ મધ્યસ્થભાવે ઉદયકર્મને વિવેકપૂર્વક દૂર કરે, જીવના સમભાવથી કર્મ સહજપણે પૂર્ણ થાય. શ્રાવક શ્રાવકધર્મને પાળે તો બંધન ઓછાં થાય. તપની પદ્ધતિ દ્વારા સ્વાદનો જય કરે. અને પ્રકૃતિમાં ફેરફાર કરે. તપ કેવળ ઉજવણી માટે નથી પણ એકાંતે આત્મવિચારના સંશોધન માટે છે. માખી-મચ્છરનું ટોળું પવન આવતાં ઊડી જાય તેમ મંદ કષાયના ભાવો આત્મસંશોધનમાંથી પ્રગટતા ગુણોરૂપી પવન દ્વારા ઊડી જાય, ક્સ વગરના કષાયરસનું આત્મા આગળ કંઈ જોર ચાલતું નથી.
ગતિનો આત્મા સાથે સંબંધ છે, તેને ત્યાં જવું પડે છે. તેમ જાતિ સાથે એવો સંબંધ છે. આવા સામાÁવાળો આત્મા પણ કર્મજન્ય એકેન્દ્રિય જેવી જાતિ મેળવી જાતિને આધીન જીવે અને એકેન્દ્રિયના વિષયને પાંચે ઈદ્રિયના રસ-સેવનની જેમ ભોગવે. દરેક જીવને ભાવમન હોય છે તે ભાવમનની સંજ્ઞા વડે જાતિને યોગ્ય વિષય-સેવનમાં પડે. એકેન્દ્રિયાદિ જીવો તાડન માર સહન કરી અકામ નિર્જરા કરતા આગળ વધે છે. તેમાંય એકેન્દ્રિય જીવો બીજા જીવો વડે જ ભોગવાય છે. મત્સ્ય ગલાગલ ન્યાયે. અતિ આર્તધ્યાન, જગતના સ્થલ પદાર્થોથી અતિ આકાંક્ષા આવી જાતિમાં લઈ જાય છે.
સંસારની ક્રિયામાત્ર હિંસા વડે જ ચાલે છે. પોતાનો દેહ પણ દેહમાં રહેલા જીવાણુની હિંસાથી જ નભે છે. સંસારના નિભાવમાં રાગદ્વેષ મુખ્ય કારણ છે. ઈદ્રિયોથી મળતા સુખમાં દેહનો રાગ વધે છે. એકાદ ઈદ્રિયની ઊણપ મનને કેવું દુઃખ આપે છે? સંસાર-સુખનાં સાધન ઘટતાં જાય અને કષાય વધતા જાય. આર્તધ્યાન વધતું જાય. અને એ ઈદ્રિયની ઊણપ પૂરી કરવા કેટલાય પાપનાં સાધન યોજે છે. કવચિત્ સમકિતી જીવ એમ માને છે કે એ ઈદ્રિયની ઊણપથી એક વિષય ઓછો થયો. અને વધુ જાગૃત રહી જીવન જીવે છે.
સંયમથી મેળવેલી શક્તિમાં સુખ છે. મુનિજનો એ કારણે સુખી છે. અસંયમી, અન્ય કરતાં વધુ સુખ મેળવવાની ઝંખનામાં જ જીવ્યા કરે છે અને દુઃખ ઊભું કરે છે. ગતિ અને જાતિ વિષે જીવને મોહ નથી પણ
સ્વરૂપ અવલોકન Jain Education International
૧૮૭
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
