________________
બ્રહ્મચર્યના વતની અપૂર્વ સિદ્ધિ માટે સ્થૂલિભદ્રનું દૃષ્ટાંત ચોવીશ ચોવીશી સુધી પ્રાતઃસ્મરણીય રહેશે. આ સિવાય ઘણા શ્રાવક અને શ્રાવિકાએ બ્રહ્મચર્ય સિદ્ધ કર્યાનાં દૃષ્ટાંતો છે. પરંતુ જે સંયોગોમાં સ્થૂલિભદ્ર આ વ્રત સિદ્ધ કર્યું તે એક ચરમસીમા છે. સાધુદશામાં પણ ત્રિવિધ યોગે આ વ્રત પાળવું દુષ્કર છે. બીજા વિષયોના કષાય ન જાય ત્યાં સુધી આ વ્રત પરિપૂર્ણ થતું નથી. આ વ્રતની સિદ્ધિ માટે આહાર વિહાર સર્વ પ્રક્રિયામાં પરિવર્તન લાવવું પડે. સંયમ તપ વગેરેનું આરાધન સહાયક છે.
આજે સંસારમાં વિષયસુખને જ સુખ ગણવામાં આવે છે. કોઈ ઉત્તમ જીવ કે જ્ઞાની જ આ સુખ પછીના દુઃખનો વિચાર કરી શકે છે. બાહ્યકર્મનું નિરીક્ષણ કરતાં ઈદ્રિયો દ્વારા કેવા વિષયોનો અનુભવ થાય છે તે સમજાય અને વૃત્તિઓ શાંત થાય તો મતિ તથા શ્રુત જ્ઞાનરૂપે પરિણમે, નહિ તો આવરણ આવે. ક્ષયોપશમભાવ આત્મિક ગુણો સાથે સંબંધ ધરાવતું નથી. તે મન સુધી રહે છે. ઉપશમભાવ આત્મગુણને સ્પર્શે છે. ક્ષયોપશમથી દુન્યવી જ્ઞાન ઘણું પ્રાપ્ત કરે. તે જ્ઞાનનો સદુપયોગ કરે તે મતિ-શ્રુત જ્ઞાનરૂપે પરિણમે, પછી ઉપશમભાવમાં જીવ સ્થિર થાય.
કષાયોનો ચતુઃસ્થાનીય એટલે તીવ્રરસ જે પ્રાયઃ ક્ષય થતો નથી. યોગ્ય ક્રિયા વડે તે દૂર કરી શકાય. કોઈ મહામુનિના યોગે તેવા તીવ્રરસવાળાં કર્મો નષ્ટ થાય. જયાં સુધી એ રસો દૂર ન થાય ત્યાં સુધી પ્રયત્ન કરવો જ પડે. ઈદ્રિયોના વિષયો વારંવાર ઉત્તેજના કરે. સુધા લાગે આહારથી તેની તૃપ્તિ કરી હોય અને વળી અમુક કલાક જાય અને પાછી ક્ષુધા લાગે. કોઈની સાથે સંઘર્ષ થયો. વ્યક્તિ દૂર થતાં તેવો રસ શાંત પડે પણ પાછું કંઈ નિમિત્ત મળતાં સંઘર્ષનો ભાવ જાગી ઊઠે. આમ દરેક કર્મ ઉદયમાં આવ્યા જ કરે છે. માટે ઉપશમભાવનો અભ્યાસ કરવો. ધીરજથી ધર્મનાં અનુષ્ઠાનો કરવાં. આજે નિરતિચાર સામાયિક ન થાય તો પણ તેનો અભ્યાસ ચાલુ રાખવો. જીવને હજી એકાગ્રતા નથી થતી પણ અભ્યાસથી તે થશે. હજી સુધી સક્રિયા જ થઈ નથી. જો તેવું થયું હોત તો અનંતકાળ જાય નહિ. અને આજે પણ વિશ્વાસ નથી કે કેટલો કાળ જશે.
સાધન સંપન્ન મનુષ્યને દાન પરોપકારનાં કાર્યો સહેલાં લાગે છે પણ માન અને લોભ મૂકવાં મુશ્કેલ લાગે છે. આમ સંસારમાં આવા
સ્વરૂપ અવલોકન
૧૬૮ Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
