________________
આવરણ ઓછાં કરે. તો માનવજન્મમાં આત્મશ્રેય થવાની શકયતા છે. માટે સાધકે પ્રમાદ ત્યજી સ્વરૂપ લક્ષ્ય કરવું. તે માટે ભૂમિકા અનુસાર અવલંબન લેવું.
દર્શનાવરણના હવે બીજા પાંચ ભેદ કહે છે. (૧) નિદ્રા, નિદ્રાનિદ્રા, પ્રચલા તથા પ્રચલા-પ્રચલા અને સ્ત્યાનધ્ધિ પ્રથમના ચાર ભેદ ઈન્દ્રિયની અપેક્ષાએ છે. આ પાંચ ભેદ નિદ્રા વિષયક છે. જેમાં આવરણ વિશેષ હોય છે. કુલ નવ ભેદ છે.
(૧) નિદ્રા : સામાન્ય અવાજથી જાગી જાય તેવી નિદ્રાનું હોવું તે નિદ્રા કહે છે. તે નિદ્રાથી જે કર્મ ઉદયમાં આવે તે નિદ્રા છે.
(૨) નિદ્રા-નિદ્રા : આ નિદ્રાવશ જીવને ઘણી મહેનતથી જગાડી શકાય તે નિદ્રા-નિદ્રા અને તેવી નિદ્રા જે કર્મથી ઉદયમાં આવે છે તેને નિદ્રાનિદ્રા કહે છે.
(૩) પ્રચલા : ઊભા કે બેઠાં જે નિદ્રા આવે, તેને તથા તે કર્મના ઉદયને પ્રચલા કહે છે.
(૪) ચાલતા કે ફરતાં જે નિદ્રા આવે તેને પ્રચલા પ્રચલા કહે છે. તે જે કર્મના ઉદયથી આવે તેને પ્રચલા પ્રચલા કહે છે.
(૫) સ્ત્યાનધ્ધિ ઊંઘમાં પણ હિંસા જેવું કાર્ય કરી પાછો ઊંઘી જાય છતાં ખબર ન હોય કે આવું કામ કર્યું છે. તે વજ્રરૂપભાનારાચ સંઘયણ વાળો હોય. આ જીવ પ્રાયઃ નરકગામી હોય.
દર્શનાવારણથી નિદ્રા અને નિદ્રા દ્વારા દર્શનાવરણ એમ ચક્ર ચાલ્યા કરે છે. નિદ્રાની અસર દરેક ઈંદ્રિય પર પડે છે છતાં ચક્ષુના બંધ થવા સાથે તે વડે તે સ્પષ્ટ જણાય છે. સામાન્ય રીતે જીવ નિદ્રાને સુખનું કારણ ગણે છે તેથી દર્શનાવરણ બંધાય છે. જે પ્રકારે બંધાયું હોય તે પ્રકારે ઉદયમાં આવે. સામાન્ય રીતે નિદ્રા ન આવવી તેને રોગ માનીને દવાના ઉપાયો યોજવામાં આવે છે. સમકિતી-મુનિ તે સમયને જાગૃતિનો કાળ ગણી પ્રભુ સ્મરણ કે આત્મ ચિંતન કરે છે. નિદ્રાના સુખનું ચિંતન ન કરે તો દર્શનાવરણ ઘટે. નિદ્રામાં ઉપયોગ પરનું આવરણ વધુ હોય છે.
ચૌદ પૂર્વધર જેવા જ્ઞાનીઓ પણ નિદ્રાવશ થઈ પ્રમાદ સેવે તો દર્શનાવરણ બંધાય. કારણ કે નિદ્રાના સમયે આત્માનો મૂળ ગુણ ઢંકાય
૧૦૪
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
સ્વરૂપ અવલોકન
www.jainelibrary.org
