________________
મતિ શ્રુતજ્ઞાનનું તાત્યર્ય
જીવમાત્રને શ્રુતજ્ઞાન વિચારણીય છે. ઈદ્રિયનું જ્ઞાન ઉત્તેજના આપે છે. મતિજ્ઞાન સ્પષ્ટ હોય તો તેમાં શ્રુતજ્ઞાન ભળે, તે પણ સ્પષ્ટ રહે. બાદર નિગોદ જેવા જીવો ઓઘદૃષ્ટિએ અકામ નિર્જરા કરે છે તો પણ અનંતા ભવભ્રમણની ગણતરીમાંથી અસંખ્યની ગણતરીમાં આવી શકે છે. તે પછી એકેન્દ્રિયાદિ જીવોની ક્રમે ક્રમે ગણતરી ઘટતી જાય, તો માનવ આત્મા કેટલી ઝડપથી ક્રમને ઘટાડી શકે? આ બધો શ્રુતનો પ્રભાવ છે.
માનવ જન્મ પામીને મતિજ્ઞાનનો ઉપયોગ મન અને ઈદ્રિયો દ્વારા સુખભોગમાં કરે અને શ્રુતજ્ઞાનનો, શાસ્ત્રશ્રવણનો ઉપયોગ માનમાં કરે તો તે પણ અવિકસિત જીવોની જેમ જ અસંખ્યાતા ભવ ભમે. આવરણથી આવરણ વધે તો પર્યાય શ્રુત સુધી જીવ વિકાસ પામે. આ ભવમાં સુશ્રુતનો સહારો પાકો કરી લેવો. શ્રુતજ્ઞાનની અવજ્ઞાથી અસત્ જ્ઞાન પેદા કરી પોતે જ પોતાનો ખાડો પડવા માટે ખોદે છે.
અનાદિનામિથ્યાશ્રુતના કારણે પ્રમાદ થાય. તેમાં કુશ્રુત સહાયક બને. અને પાપબંધ ઘણો વધે. ત્યાં કદાચ થોડી નિર્જરા થાય તો પણ શું કામ આવે? એકેન્દ્રિયાદિ જીવો પણ તાડન, માન, પીડનથી સહન કરી નિર્જરા કરે છે, પણ તેથી ઝડપી વિકાસ ન થાય. માનવ આત્મા જ સુશ્રુતનો સંગી બની શકે, તેને કારણે દયા, સમતા, સરળતા, નમ્રતાના ગુણો વિકસે. કદાચિત પ્રમાદ થાય તો પણ કુશ્રુતમાં ન જાય, અલ્પશ્રુતમાં રહે.
મૃતધર જેવા જ્ઞાનના માને કરી ઉન્મત્તદશાથી પ્રમાદમાં આવી જાય તો જ્ઞાનની વિરાધના થાય. જ્ઞાન ક્ષાયિકભાવે ન પરિણમે ત્યાં સુધી સદા જાગૃત રહેવું અને શ્રુતજ્ઞાનની આરાધના કરવી. તે માટે જ્ઞાનીઓએ સૂક્ષ્મ આરાધના બતાવી છે. પ્રમાદવશ રહીશું તો શું થશે તેનો અહર્નિશ વિચાર કરવો.
માનવદેહમાં શ્રુતજ્ઞાન ક્ષાયિક થવા સુધીની સંભાવના છે, છતાં આપણે અજ્ઞાનમાં જીવીએ છીએ, જ્ઞાનના આવરણમાં રહીએ છીએ તેનું શોધન કરવું. શ્રુતજ્ઞાન ન પ્રગટયું તો દર્શન અને ચારિત્રને ગાઢ આવરણ થશે. આસનભવ્ય જીવને આ ચિંતન જરૂરનું છે. અભવ્યની દશા અતિ પ્રમાદી છે.
શ્રુતજ્ઞાનથી ચુત થઈ સંસારમાં સુખ મળશે તેવી ભ્રાંતિથી જે સુખમાં સ્વરૂપ અવલોકન
૮૩
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
