Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 13

પ્રારૂં વન્દે રૂ/૧/૧॥
બન્ધનાર્થક પ્રાઘ્ય અવ્યયને હ્ર ધાતુના યોગમાં તિ સંજ્ઞા થાય છે. પ્રાચ્યું + ત્વા આ અવસ્થામાં પ્રાધ્ધ અવ્યયને આ સૂત્રથી નૃતિ સંજ્ઞાદિ કાર્ય થવાથી (યૂ. નં. ૩-૧-૨ જુઓ.) પ્રાર્ધ્વવૃત્ત આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - બાંધીને (અર્થાદ્ દુષ્ટ અશ્વાદિને બન્ધન વડે અનુકૂળ કરીને.) વન્ય વૃતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ હ્ર ધાતુના યોગમાં બન્ધનાર્થક જ પ્રાધ્ધ અવ્યયને ગતિ સંજ્ઞા થાય છે. તેથી પ્રધ્વં ત્વા શર્ટ ગતઃ અહીં ધ્વ અવ્યય બન્ધનાર્થક ન હોવાથી તેને આ સૂત્રથી ગતિ સંજ્ઞા થતી નથી. જેથી સમાસાદિ કાર્ય થતું નતી. અર્થ - ગાડાને રસ્તા ઉપર રાખીને ગયો. ||૧||
जीविकोपनिषदौपम्ये ३/१/१७/
સૌપમ્પ (ઉપમાનોપમેયમાવ) અર્થ ગમ્યમાન હોય તો ૢ ધાતુના યોગમાં નીવિજ્રા અને ઉપનિષદ્ શબ્દને ગતિ સંજ્ઞા થાય છે. નીવિજ્રા + વા અને ઉપનિષત્ + ઋત્વા આ અવસ્થામાં નીવિજ્રા અને ઉપનિષત્ નામને આ સૂત્રથી તિ સંજ્ઞાદિ કાર્ય પૂ.નં. ૩-૧-૨ માં જણાવ્યા મુજબ થવાથી નીવિાધૃત્ય અને ઉપનિષત્કૃત્ય આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ - જીવિકા જેવું બનાવીને. ઉપનિષદ્ જેવું બનાવીને. [૧૭}}
૧૦