Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 11

૩પાનેડક્વાને રૂ/૧/૧૨/
હ્ર ધાતુના યોગમાં સપાને અને અન્નાને અવ્યયને વિકલ્પથી ગતિ સંશા થાય છે. શક્તિહીનને શક્તિ આપવી અથવા તુટેલી વસ્તુને સાંધવી આ અર્થમાં કપાળે અને અન્વાને અવ્યયનો પ્રયોગ થાય છે. ઉપાને + ત્વા અને અન્વાને + ત્વા આ અવસ્થામાં વાળે અને અન્વાને અવ્યયને આ સૂત્રથી ગતિ સંજ્ઞા વગેરે કાર્ય થવાથી રૂપાનેત્ય અને અન્વાનૈત્ય આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી ઉપાને અને અન્વાને અવ્યયને ગતિ સંજ્ઞા ન થાય ત્યારે સમાસાદિ કાર્ય ન થવાથી ૩પાને કૃત્વા અને અન્વાને ત્યા આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ (બંન્નેનો) - શક્તિહીનને શક્તિમાન બનાવીને અથવા તુટેલી વસ્તુને સાંધીને. II9
ન
સ્વાન્ચેથિ: ૩/૧/૧/
સ્વામિત્વ અર્થ ગમ્યમાન હોય તો હ્ર ધાતુ સમ્બન્ધી થિ અવ્યયને વિકલ્પથી ગતિ સંજ્ઞા થાય છે. ચૈત્ર પ્રામે 5 વિનૃત્ય ત: અહીં સ્વામિત્વ અર્થ ગમ્યમાન હોવાથી ધિ + વૃત્તા આ અવસ્થામાં ધ અવ્યયને આ સૂત્રથી તિ સંજ્ઞા વગેરે કાર્ય થવાથી અધિકૃત્ય આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી સંધિ અવ્યયને પતિ સંજ્ઞા ન થાય ત્યારે સમાસાદિ કાર્ય ન થવાથી ચૈત્ર પ્રામે ડ ધિત્વા રાતઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ:- ચૈત્રને ગામમાં સ્વામી બનાવીને ગયો. સ્વાશ્ય કૃતિ વ્હિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ સ્વામિત્વ અર્થ ગમ્યમાન હોય તો જ ૢ ધાતુ સમ્બન્ધી સધિ અવ્યયને વિકલ્પથી તિ સંજ્ઞા થાય છે. તેથી ગ્રામમધિત્વ વિશ્વેત્વર્થઃ અહીં સ્વામિત્વ અર્થ ગમ્યમાન ન હોવાથી આ સૂત્રથી સધિ અવ્યયને વિકલ્પથી ગતિ સંજ્ઞા થતી નથી. પરંતુ “ર્વાઘનુ૦ ૩-૧-૨’ થી નિત્ય જ ગતિ સંજ્ઞા થાય છે. અર્થ - ગામને ઇચ્છીને. ||9રૂ ||