________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છેવટે એને દિલ્હી લવાયો, જ્યાં ૧૬૨૭ માં ૭ર વર્ષની વયે એનું અવસાન થયું. એણે અગાઉથી જ એના સારૂ હુમાયુનો મકબરા નજીક એક ભવ્ય મકબરો બનાવી રાખેલ, જ્યાં એને દફનાવવામાં આવ્યા.
કૌટુંબિક જીવન : એને તત્કાલીન પ્રથા પ્રમાણે અનેક સ્ત્રીઓ હતી. આમાં પ્રમુખ માહબાને બેગમ હતી, જે ખાનઆજમ મિર્જા અજીજ કતલાશની બહેન હતી. આનાથી એને ત્રણ પુત્ર ઈરી જ દીરાબ તથા કરી અને બે પુત્રીઓ થયેલ. મેટા પુત્ર ઈરીજમાં પિતાના તમામ ગુણે ઉતર્યા હેઈ લેકે એને જવાન ખાનખાનાન” કહેતા. દક્ષિણનાં યુદ્ધમાં એણે કરેલ પરાક્રમોથી અકબરે એને “મહાદુર' અને જહાંગીરે “શાહનવાજખાન પદનીથી નવાજેલ. દુર્ભાગ્યે અત્યધિક શરાબ પી બેહેશ હાલતમાં સુતેલ ત્યારે મકાનમાં અચાનક આગ લાગતાં એ બેહેશ હાલતમાં જ ભસ્મીભૂત થઈ ગયેલ (ઉ. વ. ૩૩). બીજો પુત્ર દારાબ પણ પરાક્રમી હતેખુર્રમે સમ્રાટ સામે કરેલ બળવામાં સાથે દત એને કેદ કરાયેલ ને અંતે મહાબતખાન દ્વારા એને મારી નખાયેલ. ત્રીજો પુત્ર કરન બાળપણમાં જ મૃત્યુ પામેલ, એક પુત્રી જાના બેગમને અકબરના પુત્ર દાનિય સાથે અને બીજી પુત્રીનાં મીર અમીનદીન સાથે લગ્ન થયેલાં, પરંતુ બંને અપ આયુમાં વૈધવ્ય પામી. મીમ, એનું અંગત જીવન દુઃખ ભય હતું.
એ ખૂબ જ સુંદર ને સ્વરૂપવાન હતો. જયારે એ બહાર નીકળતે ત્યારે કે એને જોઈ રહેતા. ચિત્રકારો એનાં ચિત્ર બનાવતાં અને અમીરે એમનાં દીવાનખાનાં સજાવતા. બાદશાહ એને સભાને શૃંગાર માનો.
સાહિત્યસર્જન : આગળ તેવું તે પ્રમાણે એ કલમ અને તલવાર બંનેમાં નિપુણ હતો. અરબી ફારસી તુક ઉર્દૂ હિંદી તેમજ સંસ્કૃતિનું પણ એને ઊંડું જ્ઞાન હતું, આમ છતાં હિંદી પ્રત્યે એને વિશેષ પ્રેમ હતો. એણે અનેક સેંકડે હિંદી મુક્તકે રચ્યાં છે. સતત ભ્રમણશીત જીવનમાં
જ્યારે પણ કોઈ વિધ્ય મળે કે મુક્તક લખી નાખો ! અનેક દવાઓમાં (જે પ્રાયઃ રહીમ નામથી મળે છે તેમાં) જે વર્ણવ્યું છે તે જાણે કે અનુભવવાણું હેય એમ લાગે છે. એણે “સતસઈ (૭૦૦ દેહાએને સંગ્રહ) લખ્યાનું કહેવાય છે. અલબત્ત, પૂરા મળતા નથી. એની દોહાવલી ને નગરશેભા કૃતિઓ દોહા છંદમાં વર્ણિત છે. આમાં ભક્તિ ગાર નીતિ વિશે જીવનને દીર્ધ અનુભવ નિચેડ-અનુભવાય છે, એટલું જ નહિ, સાંપ્રદાયિક સંકુચિતતાને અભાવ પણ વર્તાય છે. જન્મ મુસ્લિમ હે. છતાં હિંદુ દેવ-દેવીઓને એ ચાહક છે. દોહાવલીને પ્રજા ગણેશસ્તુતિથી થાય છે.
જહાંગીરના સમય દરમ્યાન અને જે ખરાબ સમય હતે તેનું પ્રતિબિંબ પણ એની રચનાઓમાં દેખાય છે.
નગરશેભાના દેહાઓમાં તત્કાલીન ભારતીય સમાજના વિભિન્ન વર્ગોની સ્ત્રીઓનાં શબવર્ણન ચિત્રિત છે. આની ભાષા પકવ અને પ્રૌદ્ર લાગે છે, સ્ત્રીઓની જાતિગત વિશેષતાઓ-કળા કૌશલ અને મનભાવે-નું સુંદર સજીવ ચિત્રણ થયેલું છે. તે બર છંદમાં પણ બે રચનાઓ ઉપલબ્ધ છે. બરૌ નાયિકાભેદ' અને “અરે. ‘બળ’ અવધ ભાષાને સુંદર છંદ છે. એ લખે છે:
કવિત કહ્યો, દેહ કહ્યો, તુલે ન છપય છંદ,
વિર યહીં વિચારિકે યહ બરવા સકંદ” બરળ નાયિકાભેદની રીતિકાવ્યના આદિગ્રંથમાં ગણના થાય છે. એક સમીક્ષકના મત મુજબ કર છંદને કાવ્યાભિવ્યક્તિનું સાધન બનાવવાનું સર્વપ્રથમ શ્રેય રહીમને જે દઈ શકાય.” સંસ્કૃત નાટયક્રટે.-નવે.૧૦.
પથિક-દીપસેવા
For Private and Personal Use Only
