________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઇધિને વશમાં રાખવા છતાં છાણના અગ્નિમાં બળીને મરે છે તે શરીરમાં છેલ્લાં છિદ્રો છે તેટલાં વર્ષ સ્વર્ગમાં રહે છે. રાજતરંગિણી(૬-૧)માં એવા કર્મચારીઓને ઉલ્લેખ છે કે જે ઉપવાસથી આત્મહત્યા કરનારાનું નિરીક્ષણ કરતા હતા. આઈને અકબરીમાં પાંચ પ્રકારની ધાર્મિક આત્મહત્યાનું વર્ણન છે. (લેડવિન દ્વારા પ્રકાશિત, ઈ.સ. ૧૮૦૦)
કેટલીક કૃતિઓ, મહાભારત તથા પુરાણોએ કેટલીક પરિસ્થિતિમાં આત્મહત્યાને તિરસ્કૃત નથી માની, કૂર્મપુરાણના બે શ્લોક આમ છે : જે ગંગા યમુનાના સંગમ ઉપર પ્રાણ ત્યાગે છે. તેને, એ લક્ષ્ય, જે મેગી મનુષ્ય કે સંન્યાસીને પ્રાપ્ત થાય છે તેને પણ મળે છે. પુરાણ (૧-ર-ર૦)માં કહ્યું છે કે હજારો જન્મ પછી મેક્ષ મળે કે ન મળે, પરંતુ એક જ જન્મથી કાશીમાં મોક્ષ મળી શકે છે. પદ્મપુરાણ(સૃષ્ટિ, ૬૦-૬૫)માં કહ્યું છે: જાણે કે અજાયે જે કોઈ ગંગામાં મરે છે તે મૃત્યુ પછી સ્વર્ગ અને મેક્ષ મેળવે છે. સ્કંદપુરાણ(કાશી, ૨૨-૭૬)માં જણાવ્યું છે કે આ પવિત્ર સ્થળમાં જે કોઈ પ્રકારે પ્રાણ ત્યાગે છે તેને આત્મહત્યાનું માપ નથી લાગતું અને એ વાંછિત ફળ મેળવે છે. પુરાણમાં ચાર પ્રકારની આત્મહત્યાનો ઉલ્લેખ છે. હ્યુએનસંગે (ઈ. ૬૨૩-૬૪૫) આ ધાર્મિક આત્મહત્યાનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. કલ્પતરૂલતીર્થ, ઈ. ૧૧૧૦-૧૧૨૦)માં મહાપથયાત્રાનું વર્ણન કર્યું છે (પૃ. ૨૫૮-૨૫). પછીથી આત્મહત્યા કરવાની ભાવના બીજા તીર્થો સુધી ફેલાતી ગઈ. વનપર્વે (૮૩-૧૪૬, ૧૪૭) પૃથૂદક (પંજાબના કર્નાલ' જિ૯લામાં કહેવામાં આત્મહત્યાની વાત કરી છે. બ્રહ્મપુરાણ (૧૭૪-૨૫) પુરુષોત્તમક્ષેત્રમાં, લિંગપુરાણે (પૂર્વાધ ૯૨–૧૬૮, ૧૬૯) શ્રીરૌલમ, પદ્મપુરાણ (આદિ, ૧૬-૧૪, ૧૫) નર્મદા અને કાવેરીના સંગમ પર ઉપવાસથી કે અગ્નિથી મરવાની વાત કરી છે.
અલબેફનીએ પોતાના ગ્રંથ(ઈ. ૧૦૩૦)માં લખ્યું છે કે ધાર્મિક આત્મહત્યા ત્યારે કરવામાં આવે છે કે જ્યારે વ્યક્તિ જીવનથી થાકી ગઈ હૈય, અપરિહાર્ય શરીરથી પડાતી હેય. ઈ.પૂ. ૪ થી સદીમાં તક્ષશિલામાંથી કલનસ નામને માણસ સિકંદર સાથે ભારતવર્ષની બહાર ગયા હતા અને એ ૭૦ વર્ષની વયે શરીરશગથી થાકી જઈ સૌસા નામના સ્થળે ચિતામાં બળો મર્યો હતો. (જુઓ “ઇવેઝન ઑફ ઇન્ડિયા, બાઈ ઍલેકઝાન્ડર ધ ગ્રેટ': જે, ડબલ્યુ મેકાકંડલ, ઈ.સ. ૧૮૯૬, પૃ. ૪, ૩૦૧, ૩૮૬, ૩૯૨). એથેન્સન ઓગસ્ટ સિઝર પાસે ઝર્મને ઓગસ દૂત બની ગયો હતે તેણે ભરૂચના ભારતીયને અગ્નિમાં બળીને આત્મહત્યા કરતા જે હવે એવું ઓએ જણાવ્યું છે (એજન, પૃ. ૩૮૯). હ્યુએનસને પણ પ્રયાગમાં આત્મહત્યાની ચર્ચા કરી છે (ધ બુદ્ધિસ્ટ કિંગ એક ધ વેસ્ટર્ન વર્લ્ડ : બીલ, ભા. ૧, પૃ. ૨૩ર-ર૩૪). જેનેએ સહલેખના” નામની ધાર્મિક આત્મહત્યાને માન્યતા આપી છે (જુઓ ઈન્ડયન ઍટિકવેરી, ભા. ૨, પૃ. ૧૨). વિનોબા ભાવેએ હમણાં જ અન્નજળને ત્યાગ કરીને દેહત્યાગ કર્યો હતો.
આ રીતે જોતાં ભારતવર્ષમાં ધાર્મિક આત્મહત્યાને ઇતિહાસ ઘણો જુનો છે. આજે સ્વેચ્છામૃત્યુ વિશે વૈચારિક વિવાદ ચાલે છે ત્યારે ભારતવર્ષમાં આ વિચાર પ્રાચીન સમયથી અસ્તિત્વમાં હતો અને એના અમલ માટે નિયમ પણ હતા. પ્રાચીન ભારતીય અને આધુનિક વિચારનું સ્વ
છામૃત્યુ વિશેનું દષ્ટિબિંદુ તપાસતાં ભારતીય સાંસ્કૃતિના ચિંતનનું જીવન પ્રત્યેનું વલણ સ્પષ્ટ થાય છે. કે મુ. સેંદરડા, વાયા કેવદરા-૩૬૨૨૭ પશ્ચિકીત્સવ એક -નવે.૧૯૮૦
For Private and Personal Use Only
