________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઉચ્ચકક્ષાની સંસ્કૃતિ પ્રાપ્ત કરેલી હતી, જૂની પ્રજા વધુ આગળ પડતી હતી. નગર-ભાયેાજન, માનની બાંધણી અને જાહેર આગ્ય બાબતમાં એએનાં ધેારણ અને જ્ઞાન ખૂબ ઊંડાં અને ઊંચાં હતાં. હાલમાં લાથલ ટીમે કયાં આવ્યા એની માહિતી : હડપ્પાના ઉત્તર-સમકાલને લેાથસના ટીમે હાલની સાબરમતી અને ભાગાવાના સંગમ નજી), કાંપવાળા સપાટ મેદાનમાં કે જ્યાં ઘઉં અને કસ ખૂબ થાય છે તેવા દરિયાઈ આખ પ્રદેશમાં, જ્યાં સાબરમતી અને ભાગા એ બંને નદીએ દરિયાને મળે છે તેવા બંદરીય સ્થળે દરિયાઈ ખેડ ફરનારા હડપ્પીય લકાને આકર્ષ્યા ધ્રુતા અને એએએ આ સ્થાને આવી, ગ્રામ વસાવી ખદર બાંધેતુ', જે સ્થળ-સ્થાન હાલમાં અમદાવાદ જિલ્લાના ધોળકા તાલુકાના સરગવાળા ગામની સીમમાં, ખંભાતના અખાતની પાસે એટલે કે ઉત્તરે સોળેક કિ.મી. અંદર, અમદાવ:દ-ભેોટાદ-રેલવે લાઈન ઉપર લાથલ-ભૂરખી સ્ટેશથી અને સ્ટેશન પાસેના ગામ ગૂદીથી દક્ષિણ તરફ પાંચ કિ. મી. અને લક્ષ્મીપુરાથી એક કિ. મી. દૂર આવેલ છે.
લોથલનું ખાદ્દકામ કચારે આર ંભાયુ ? એનાં વિસ્તાર તથા માપ
૧૯૫૪ના નવેમ્બર ભાસમાં લેાથલના ટીએ શેાધી કાઢવામાં આવ્યા ત્યારે એ લગભગ ૧૯૦૦ ફૂટ એટલે કે અડધા માઇલ લાંબા, ૧૦૦૦ ફૂટ એટલે કે માઈલ પાળે! અને બાવીસ ફૂટ ઊંચા મળી આવેલા અને એના ઉપર ૧૯૫૪ની શરૂઆતમાં ખોદકામ શરૂ કરેલું, જે સતત સાત વર્ષ સુધી, બાદમાં જરૂરતે ખીજા ત્રણ વર્ષ, એમ કુલ દસ વર્ષ સુધી ચાલેલું. ત્યારે એવું નિણી ત થયેલુ ૩૦૦ કિ.મી. અને પૂર્વ-પશ્ચિમ ૪૦૦ કિ.મી.માં વસેલુ હતું જ, જે સૌ-પ્રથમ નાના ગામડા જેવું હતું, પરંતુ એનેા વિકાસ સધાતાં એ નગર બની ગયેલુ..
કે લાયલ એ કિ.મી.ના પરિઘમાં એટલે કે ઉત્તર-દક્ષિણે
.
ખાદકામના પ્રારભમાં સૌ-પ્રથથ સપાટીની પદ્ધતિથી ખેદેસા એક ખાડામાંથી સૌ-પ્રથમ સે લખડીની એક 'ચાલી'ની મુદ્રા પ્રાપ્ત થયેલી લેયલ વસાવતની પાંચ અવસ્થાઓને, જેમાંથી ચાર મયુ સ્થાઓને લેાથલ અ’ તરીકે અને પાંચમો અવસ્થાને એટલે કે પાછળથી માડી આવીને એની ઉપર જ વસેથી વસાહતને લેાથલ 'બ' તરીકે એમ, બે વિભાગોમાં વહેંચી નાખવામાં આવી છે. પ્રથમ કાલ લેાથલ ‘અ'તા સમય ઇ. સ. પૂર્વે ૨૪૦૦ થી ૧૯૦૦ તે છે અને બ’ા સમય ઇ. સ. પૂર્વે ૧૯૦૦ થી ૧૬૦૦ તા છે. આ પાછલે અતસમયને છે,
ત્યાં આવેલા મેાટા પૂરથી લેાથલના નાશ થયેલા :
અવારનવાર ત્યાં પૂર આવતાં રહેતાં હતાં અને એ કારણે સ્થાનની ધીરે ધીરે પડતી થવા લાગેલી. એમાંય વળી ઈ. સ. પૂર્વે ૧૯૦૦ માં ત્યાં આવેલા સૌથી મોટા અને છેલ્લા પૂરે એના સદંતર નાચ કરેલો. વળી પાછા લેએ ત્યાં આવી પુન: આ સ્થળે વસવાટ શરૂ કરી લાંબા સમ સુધી નિવાક્ષ કરેલા, પરંતુ એએ નબળી પરિસ્થિતિમાં જ રહેલા હતા.
નગર-આાજન અને સંરક્ષણ-દીવાલ, રસ્તા અને એની પહેાળાઈ, મકાના શેરીએ
દૂર--'દેશી એવા એલેકાએ પૂરના ભયને લક્ષમાં રાખીતે જ નગર-આયેાજન કરેલુ હતુ.. મકાતાના સરક્ષણાર્થે તડકે સૂકવેલી કાચી ઈંટોના એટલા બનાવી એની ઉપર ઘરા બાંધેલાં હતાં અને નગરનાં સ'રક્ષણાર્થે તેર મીટર જાડી એવી કાચી ઈંટની દીવાલ ખનાવેલી. એના પાછળના ભાગે પથિકની પાત્સવાંક
એંટે.-નવે./૧૯૯૦
“
For Private and Personal Use Only
