________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્નાનગૃહો જાજરૂ કઠીઓ અને મેટી-નાની ગટરઃ
આ વખાર-કોઠારની સાથે જ દક્ષિણ દિશા તરફે એટલે કે એની થોડેક બાજુમાં દક્ષિણ-પશ્ચિમે એક ખૂબ ઊંચા ઓટલા ઉપર નાની નહી અને એની નાની નીક તથા એ નીકની નીચે દાટેલ મધ્યમ કદનું માટલું હાલમાં જોવા મળે છે, જે દર્શાવે છે કે ઈ.સ. પૂર્વે ૧૯૦૦ ના મહાપૂરથી થયેલા નગરના નાશ પછી લેકા પુનઃ આવીને વસેલા છે,
આની સામે જ વખાર–ઠારની સામે, ઉત્તર દિશા તરફ જોતાં જ, પાકી ઈનાં આઠેક સ્નાનગૃહ મળી આવેલાં છે, જેમાં પિલશ કરેલી ઈની ફરસબંધી છે. એની આજુબાજુના ભેચળથામાં કાચી ઈંટો વાપરેલો છે. આ સ્નાનગૃહની નીકોનું પાકી ઈંટરી ગટરનું પાણી મેટી બીજી ગટરમાં વાળવામાં આવેલું છે અને એ દક્ષિણ દિશા તરફ ખુબ દૂર સુધી જતું હતું તથા પાકીઈંટોની જાડી દીવાલથી ઊંચા ઓટલા જેવું બાંધેલું હતું તેના ઉપર થઈને પડતું હતું. પાકી ઈની વચ્ચે ચૂનાના કેલનો ઉપયોગ થયે હતે.
આ આઠ નાનગૃહની પાછળના ભાગમાં આવેલી ગલીનાં સાંકડી મકાનને જોઈશું તો એ ઊંચી ઊભણવાળાં, નાનાં મકાનોમાં નાની નાની ચોકડી અને એનું પાણી નાના નાના ખાળકુવાએમાં પડી એમાં કચરે રોકાઈ જતાં જતાં એ મેલું પાણી ચેકડીની નીક વાટે સો ફૂટ જેટલી લાંબી બંધ ગટરમાં જાય છે. આ ગટર ઉપર જાજરૂની એક કેદી પણ ગોઠવેલી છે અને ગટરના વળાંક પાસે પાકી ઈટને એક ફૂવો પણ બનાવે છે. આ બંધ ગટરના પાણીને મેટા એક કૂવા-સમા ખાડામાં પડી નદી તરફ નિકાલ થતે રહેતો હતું, એ ખાડામાંના કચરાને સાફ કરવા, એમાં ઊતરવા તેમજ પડતા પાણીનું જેશ તેડવા લાકડાંઓના ડંડા ઘાલવા પૂર્વ-પશ્ચિમ દીવાલમાં બાકોરાં પણ રાખેલાં છે. ગટરની સાથે બીજી સમાંતરે પણ મટી ગટર છે. ગટરને ઢાળ પણ આપે છે. એ બંધ ગટર અને એના વળાંક પાસેને કુ મહે-જો-દડો અને હડપ્પાની પ્રતિકૃતિ છે. ખોદકામ દરમ્યાન પાંચથી તેર મીટર પહોળી એવી ચારેક જેટલી શેરીઓ પણ મળી આવી છે. '
મણકા બનાવવાનું કારખાનું, ભઠ્ઠો અને મોટાં મકાન :
આ સ્થાનેથી આગળ ચાલતાં પશ્ચિમ દિશામાં હુન્નર-ઉદ્યોગવાળાઓએ કાચી ઈટોન બધેિલાં બે મોટાં મકાને જોવા મળે છે, જેમાં જમણા હાથ તરફના મકાનના એક ભાગમાં કાચી ઈયેને લાગે એટલે છે. એ એટલાની અંદર દાટેલું એક મોટું માટલું છે. બંને બાજુએ બળે એારડીઓ આવેલી છે. આવા એ સ્થાન-મકાનમાંથી અકીક ચકમક ઑપર કાનેલિયન વગેરે વિવિધ પથ્થરમાંથી તેમજ શંખ ને છીપલાંમાંથી તૈયાર કરેલા અધૂરા રહેલા, એક બાજુ કાણાં પાડેલા છૂટી ગયેલા સંખ્યાબંધ મણુકા તેમજ એને કાચા માલ વગેરે પ્રાપ્ત થયેલ, જેથી એ મકાન મણકા બનાવવાનું કારખાનું હતું એમ સિદ્ધ થયેલું છે. એની પાસે જ સામે પૂર્વ દિશામાં આજનપૂર્વક તૈયાર કરેલે એને એક ભટ્ટ પણ મળી આવેલ છે.
એ ભટ્ટાના ઉપરના ભાગમાં ચાર બાકોરાં અને વચમાં નીચે ચૂલા જેવું સળગાવવાનું છે. એને જે પથ્થરમાંથી મણકા બનાવવાના હેય તે પથ્થરના ટુકડા કરી, સફેદ રંગની બીજી વસ્તુઓ સાથે, ચાર નાનકડા ઘડાયેલા લેટાઓમાં એ ભરી, ઢાંકી, ચાર બાકોરાં ઉપર મૂકી, ચૂલાસમી જગ્યાએથી લાકડાને વેર એમાં ઘાલી, સળગાવી પથ્થરને ગરમી આપવામાં આવતી, જેથી નરમ બનતાં પિતાને ટે.-નવે.૧૯૯૦
પશિાત્રીત્મવાંક
For Private and Personal Use Only
