________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પલવ રાજયની સિદ્ધિઓ
છે. હરિપ્રસાદ ગં. શાસ્ત્રી દક્ષિણ ભારતવર્ષના પ્રાચીન ઈતિહાસમાં પલ્લવ વંશનું રાજ્ય મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. આ પલ્લવે ઈરાનના પદૂલથી ભિન્ન છે. પહેલવ કુલના રાજાએ દક્ષિણાપથના પૂર્વ ભાગમાં કૃષ્ણ અને કાવેરી નદીની વચ્ચે આવેલા પ્રદેશમાં શાસન કરતા હતા. એ પ્રદેશ તોરડમડલ' તરીકે ઓળાખાતે. એમાંના તેડીને પ્રાત-સાંસ્કૃત પર્યાય પલવ' પ્રજા. તેમણ્ડલનું પાટનગર કાંચીપુર (કાંજીવરમ) હતું. પહલ ભારદ્વાજ ગોત્રના હતા. પલવ વંશના આરંભિક રાજાઓના અભિલેખ પ્રાકૃતમાં અને પછીના રાજાઓના સંસ્કૃતમાં લખાયા છે. રાજા શિવઝંદ વર્માએ અશ્વમેધાદિ અનેક યજ્ઞ કર્યા હતા. ગુપ્ત સમ્રાટ સમુદ્રગુપ્તના સમયમાં કાંચીપુરમાં વિષ્ણુગોપ નામે રાજા રાજય કરતે હતે. ગુપ્ત-કાલ દરમ્યાન કાંચીમાં બૌદ્ધ ધર્મને અભ્યદય થયો હતો.
રાજા સિંહવિષ્ણુ(છઠ્ઠી સદી)ના સમયમાં પલવ રાજ્યને અભ્યદય થશે. આ રાજવીએ કવિ ભારવિને પ્રોત્સાહન આપ્યું ને મહાબલિપુરમની કલાકૃતિઓનાં પગરણ કર્યો. એનો પુત્ર મહેદ્રવર્મા ૧લે ચક્રવત હર્ષને સમકાલીન હતા. એના સમયમાં બાદામીને ચાલુક્ય રાજા પુલકેશી ર જાઓ પહલવ રાજયને ઉત્તર પ્રદેશ જીતી લીધું. મહેંદ્રવર્માએ જૈન ધર્મ તજી શૈવ ધર્મ અંગીકાર કર્યો. એ અનેક અપનામ ઘરાવતા. એમાંનું એક નામ હતું “મવિલાસ'. એ સાહિત્યકાર પણ હતે. એને એ સમયે બૌદ્ધ ધર્મમાં તેમજ કાપાલિક સંપ્રદાયમાં જે શિથિલાચાર પ્રવર્તતા હતા તે વિશે રમૂજી કટાક્ષ કર્યા છે. એને એ ગીતમાં તથા ચિત્રકલામાં પણ ઘણે રસ હતો. એણે અનેક દેવાલય કરાવ્યાં. મહાબલિપુરમ માં એની તથા એના પિતાની પ્રતિમા કંડારેલી છે.
મહેંદ્રવર્માના પુત્ર નરસિંહ વર્માએ ચાલુક્ય ચક્રવતી પુલકેશીને પરાજિત કરી, વાતાપિ (બાદામી) કબજે કરી ને “વાતાપિકડ?(વાતાપિ-વિજેતા)નું બિરૂદ પ્રાપ્ત કર્યું. વળી, એણે શ્રીલંકાના રાજપુત્ર માનવમને પિતાની રાજસત્તા પ્રાપ્ત કરવામાં લશ્કરી મદદ કરેલી. આ પ્રતાપી પલવ નરેશ “મહામહેલ તરીકે ખ્યાતિ પામ્યો. એણે સમુદ્રતટ ઉપર મહામલ્લપુરમ્ નામે નગર વિકસાવ્યું. એના સમયમાં ચીની યાત્રિક યુઆન વગે કાંચીપુરની મુલાકાત લીધી હતી.
એના પૌત્ર પરમેશ્વરવર્માએ ચાલુક્ય રાજા વિક્રમાદિત્ય ૧ લાના આક્રમણને સફળ સામનો કર્યો. એનો પુત્ર નરસિંહવમાં ૨ જે “રાજસિંહ' તરીકે વિખ્યાત છે. એ ઈ. સ. ૭૨૦ માં ચીનના શહેનશાહ પાસે એલચી–મંડળ મોકલું હતું. રાજા નંદિવર્મા પલવ-મલ” તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. એ પરમ વૈષ્ણવ હતો. નવમી સદીના અંતમાં પલવ સત્તાને હાસ થયો ને ચલ રાજ્યના આધિપત્યને અભ્યદય થયો. એ પહેલાં રાજા નંદિવર્મા ૩ જાએ તમિળ કવિઓને પ્રોત્સાહન આપેલું ને તૃપતંગવમાન સમયમાં ઘટિકા (પાઠશાલા) મેટા વિદ્યાલયમાં વિકસી હતી, જેમાં ચોદય વિદ્યાઓ શીખવાતી. આ સ્થાપત્યમાં પલવ રાજાઓએ દેવાલયના દ્રાવિડ સ્વરૂપને વિકાસ સાથે. રાજા મહેદ્રવર્મા ૧
લાએ ફૌલ-ઉકીર્ણ (ડુંગરમાં કંડારેલ) દેવાલયના નિર્માણની પહેલ કરી. એને “મંડપ' કહેતા. એમાં • વચ્ચે સ્તંભવાળા લંબચોરસ મંડપ હોય છે ને એની એકાદ દીવાલ પાસે ગર્ભગૃહ હોય છે. અગ્રભાગમાં
ખંભાવતી હોય છે. સ્તભ વરચે અષ્ટકોણ અને ઉપલા તથા નીચલા ભાગમાં રસ હોય છે. પ્રવેશદ્વારની બંને બાજુ દ્વારપાલની મોટી આકૃતિ કંડારી હોય છે. સમય જતાં તંભને પાતળા અને અષ્ટકોણ 'કરમામાં આવ્યા ને એના નીચલા ભાગમાં તથા એની શિરાવટીમાં સિંહની આકૃતિ ઉમેરવામાં આવી. - આ શિલ્પલી પહલવ શિલ્પકલાનું વિશિષ્ટ લક્ષણ છે.
-નવે.૧૮.
પશ્ચિા-પિત્સવ
For Private and Personal Use Only
