________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્ણન પણ અનુચિત ગણે છે. વનપર્વ માં દર્શાવ્યું છે કે આત્મશ્લાઘાથી પુય ક્ષીણ થવાની ધારણા રહે છે. ઉદ્યોગ પર્વમાં વર્ણન છે કે કોઈ શ્રેષ્ઠ વ્યક્તિ આવે ત્યારે આસન છેડીને ઉભા થઈ જવું જોઇએ અને એની પૂજા કરી અભિવાદન કરવું જોઈએ. જે એ વ્યક્તિ સમાનપદવાળી હેય તે એના હાથને પિતાના હાથથી સ્પર્શ કરે જોઈએ.
ભીષ્મપર્વમાં વર્ણન છે કે રાજા અથવા શ્રેષ્ઠ પુરૂને હાથ જોડીને પ્રણામ કરવા જોઈએ. એમાં હાથની અંજલિમુદ્રા રચવામાં આવતી, જેને પ્રણામ કહેવાય? એમાં અંજલિ ગ્રહણ કરતા.૧૨ સભાપર્વમાં કહ્યું છે કે અતિરથને દૂર સુધી પહોંચાડવા જોઈએ. ૧૭–૧ અભિવાદન કરતાં પોતાનું નામ કહેવું. – કેઈ નવા સ્થાન પર રહેવા માટે જાય તે ત્યાં બ્રાહ્મણ વગેરે ચારે વર્ણના લોકોને મળવું જોઈએ. જે કોઈ ઉપકાર કરે તે એનાથી વધારે ઉપકાર કરવાનું કર્તવ્ય છે એ ભૂલવું ન જોઈએ.૧૫ કોઈ શ્રેષ્ઠ પુરુષને મળવા જવા માટે પ્રોજન બતાવતાં કહેવામાં આવૅ છે કે આપનું અભિવાદન કરવા માટે આવી ગયો છું. ગમે ત્યાં જાઓ ત્યારે વૃદ્ધોનું અભિવાદન અને બાળકોને આલિંગન કરવું જોઈએ.19 તીર્થયાત્રા વગેરે કોઈ મહાન કાર્ય કર્યા પહેલાં પિતાનાં સંબંધીની સંમતિ લેવી જોઈએ.૧૮
વિરાટપર્વમાં દર્શાવ્યા મુજબ તેહીજનેનું માથું સુંઘવાની પ્રણાલિ હતી. પુત્રવધુ પ્રથમ વાર સાસરે આવે ત્યારે એનું માથું સુંઘવામાં આવતું.• માર્ગમાં કઈ પણ વ્યક્તિને ઓળંગીને ન જવું જોઈએ. ઓળંગવાથી દેહમાં વ્યાપક નિર્ગુણ પરમાત્માની અવમાનના થાય છે. દ્રોણપર્વમાં ૨૨ વર્ણન છે કે કોઈ મીઠી વસ્તુ ખાવી હોય તે એ પહેલાં પોતાનાથી નાનાંઓને આપવી, પછીથી પિતે ખાવી જોઈએ. મહાભારતમાં એક વાત સ્પષ્ટ કરેલી છે કે સારાં કામ કરવાં, પણ જે અભિમાન થાય તે એ સત્કાર્યો પણ સારાં ફળ આપતાં નથી.
મહાભારતમાં ૨૩ શિષ્ટ બનવાની ઈચ્છા કરનારાઓને આદેશ આપે છે કે ઉદ્યમી બનો અને દરરોજ ઊઠીને વૃદ્ધોને કર્તવ્ય પૂછો, એમને બતાવેલ માર્ગે જાએ, એમનાં વચન સાંભળી એ મુજબ કાર્યનો આરંભ કરવાથી ઉત્તમ ફળ તરત જ મળે છે. વળી વર્ણન છે કે દિવસ દરમ્યાન એવાં કામ કરે કે રાત્રે સુખેથી સૂઈ શકે, વર્ષમાં આઠ માસ એવાં કામ કરે કે વર્ષાઋતુના ચાર માસ સુખેયો વ્યતીત થાય, યુવાવસ્થામાં એવાં કામ કરે છે વૃદ્ધાવસ્થા આનંદથી વીતે અને જીવનભર એવાં કામ કરે કે નિધન પછીથી સુખ મળે, ૨૪
મનુષ્યનું આચરણ સૂર્યની જેમ હોવું જોઈએ, બધાને ઉપકાર કરવો એ જ એક કર્તવ્ય છે. સ્વર્ગમાં એ વ્યક્તિની સર્વોચ્ચ પ્રતિષ્ઠા થાય છે, જે બધાને નેહદૃષ્ટિથી જુએ છે, બધાં પ્રાણીએનાં દુઃખેનું નિવારણ કરે છે અને બધાની સાથે પ્રેમપૂર્વક વાતચીત કરીને એમના સુખમાં સુખી અને દુઃખમાં દુઃખી થાય છે.
શાંતિપર્વના વિવરણ મુજબ સંસ્કારી ઉપરાંત અસંસ્કારીઓમાં પણ સદાચારની પ્રતિષ્ઠા હતી. દસ્કૃઓના નેતા કાયવ્ય પિતાના વર્ગના લોકોને સચારિત્ર્યને પાઠ આ શબ્દમાં આ પે હેત;
સ્ત્રી, ભયભીત, તપસ્વી અને બાળકને ન મારવાં. જે ચૂક ને કરતો હોય તેના પર હાય ના ઉઠાવે જોઈએ. સ્ત્રીને બળપૂર્વક ન પડવી, સત્યનું રક્ષણ કરવું, મંગલકાર્યમાં મુશ્કેલી ઉભી ન કરવી. આપણે પ્રાપ્ત ધન ન આપનારની સામે એની વિરુદ્ધ વર્તન ન કરવું. દંડ દુષ્ટનું દમન કરવા માટે છે, શિષ્ટ વ્યક્તિઓને પીડા આપવા માટે નહિ, એ કદાપિ ભૂલવું ન જોઈએ.” પથિક-દીપભવાંક
ઓકટો.-નવે./૧૯૯૦
For Private and Personal Use Only
