________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગોવિંદ ગુરુ
ગ. એલ. ડી. જોશી
ઘણી વાર સામાન્ય સ્તરમાંથી ઉદ્ભવેલ અભણ્ માસે પણ ઈતિહાસનાં અમર પાત્ર બની રહે છે. આવા જ એક ગાવિંદ ગુરુ પણ છે. એમને જન્મ ડુંગરપુર (વાગડ, રાજસ્થાન) જિલ્લામાં આવેલ વાંસિયા ગામમાં વણજારા જ્ઞાતિમાં ૨૦ ડિસેમ્બર, ૧૮૫૮ માં થયા હતા. પછાત ઠામમાં જન્મેલ બાળક માટે ભવા—ગવાની તો કોઈ તક હતી જ નહિ. કિશાર-યથી જ ગાવિંદ ગુરુને સાધુ-બાવાઓને સંગ કરવાની ટેવ પડેલી, એએ! ભજન ગાવામાં તન્મય બની જતા સ્વત ંત્ર પ્રકૃતિ તથા મેધાવી પ્રતિભાબુદ્ધિને લીધે એ સામાન્યામાં પણ અસામાન્ય ભાસિત થવા લાગ્યા. આદિવાસી ભીલે તથા પછાત કામેાના દલિત લેખનાં શોષણુ તથા દુ:ખમય જતનથી ગેવિીંદ ગુરુ દ્રીભૂત થયા અને લોકાને સ`ગત કરીને સમાજસુધારકોના માર્ગે વાળવા પ્રયત્ન કરવા લાગ્યા. ભીલેને ભગત બનવા સમજાવ્યા. માંસ મદિરા નશાબાજી ચોરીને ત્યાગ કરી, ભગવાનનું ભજન કીર્તન કરીતે, મહેનતની રૅટી ખાઈને જીવન ગુજારવા સમજાવવા લાગ્યા. ગોવિંદ ગુરુને લેક પર ચૈમત્કારિક પ્રભાવ પડવા માંડયો. અને ભીલેના ગુરુ તરીકે ગોવિંદ ગુરુ' પ્રસદ્ઘ બન્યા. ગેવિ’દ ગુરુ ભીલ લેકનેસ'ગઠિત ખની સ્વતંત્ર ભાભેર જીવવા ઉપદેશ આપતા. ભીલ-સુધાગની વાત રાજદરબાર સુધી પહેંચી. વાંસવાડામા દરબાર શંભુસિંહજી મહારાવળ હતા, એમના પછી પૃથ્વીસિંહજી રાજા બન્યા, ડુંગરપુરમાં દરબાર વિજયસિ ંહજી મહારાવળ હતા, એમના પછી મહારાવળ લક્ષ્મÍસજી શાસક બન્યા અને વીરભદ્રસિંહજી (દરબારના ભાઈ) દીવાન બન્યા. વાંસવાડા અને ડુંગરપુરના શાસકે! સામતવાદી નિર'કુરૢ હતા. બંને ક્ષેત્રેના વાગડની સીમા ઉત્તર ગુજરાતને અડતી હતી, ગુજરાતના સંતરામપુરના ખેડાયા પાસે ‘માનગઢ'ના ડુંગર ઉપર ડિસેમ્બર, ૧૯૦૮ માં આદિવાસી લોક મેળા ભરાયા. ગાવિંદ ગુરુ ઉપદેશ આપતા હતા. માનગઢ' ગુજરાત અને વાગડની સરહદ પર આવેલે ઐતિાસિક ડુંગર છે. આ ડુંગરા પર આશરે સાઠેક હુન્નર ભીલ ભેગા થયા. સંતરામપુરના મહારાજા જોરાવરસ હજી હતા. આ રાજાએને લાગ્યુ કે ભીલે લૂંટફાટ કરીને સ્વતંત્ર ભીલરાજ ઊભું કરવા માગે છે. એમણે ભીલાને નિશયત કરીને સદાને માટે ચૂપ કરી દેવા અગ્રેજ અમલદાર શયનની સાથે મશિનગનના મારે ચલાવ્યા. ટાઢક હજાર ભીલ લેક શહીદ થયા. ઘણાં સ્ત્રી પુરુષ બાળકો ઘવાયાં. આ કાંડને વાગડમાં જલિયાનવાલા કાંડ' તરીકે યાદ કરાય છે. માનગઢ અને ગેવિંદ ગુરુ આજની આઝાદીના યુદ્ધમાં ઐતિઙાસિક ઘટનાનાં પ્રતીક છે, દેશી રજવાડાં સામેનું ગરીખ એ આદિાસી જનતાનું પ્રથમ સ્વાતંત્ર્યવૃદ્ધ હતુ, જે ગોવિંદ ગુરુના નેતૃત્વમાં સતરામપુરના તથ! ડુંગરપુર વાંસવાલના વાગડનાં રજવાડાંચ્યા સામે 4 ડિસેમ્બર, ૧૯૦૮ માં ખેલાયુ, આ યુદ્ધનો પ્રભાવ સાબરકાંઠા તથા મેવાડ અને તાગડમાં તત પડતા રહ્યો. ક્કરબાપાની પ્રેરણાથી સેવાસા થયા અને માણેકલાલ ગાંધી (પંચમહાલ), ભોગીલાલ પડયા (ડુંગરપુર), ગુશ'કર જાતી (વાંસવાડા), મેાતીલાલ તેજાવ (મેડ) વગેરેએ સેવા અને સ્વતંત્રતાની જાત જલાવી આઝાદીનુ યુદ્ધ ભુલ કર્યું.
ઈતિહાસનાં પાનાં પર ન ચડેલા છતાં ભવિષ્યમાં આઝાદીના ઇતિહાસ લખાય તે એમાં સુવર્ણાક્ષરે નોંધી શકાય તેવા ગોવિ ંદ ગુરુ અને માનગઢને આ પ્રસંગ છે. આ કહાણીમાં ભીલેાની વીરતા અને ખુમારીનાં દર્શન થાય છે, તે ગૅવિંદ ગુરુના નેતૃત્વની ભાળ પણ મળે છે. અંગ્રેજ સરકારે ગુજારેલું અમાનુષી વન કંપારી ઉપવે તેવુ છે. આવેશ ૢ એક બનાવ સાબરકાંઠાના વિજયનગર મડાલના ઑકટો. નવે. ૧૯૯૦ પથિક ટીપેસ્સુવાંક
૨૮
.
For Private and Personal Use Only
