________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સુધી રહેવું પડયું. સ્થમજી કૃષ્ણ વર્મા પેરિષ સાલ્યા ગયા, પણ ત્યાં એ શાંત બેસી ન રહ્યા. એમણે વધુ ચાર શિષ્યવૃત્તિઓ જાહેર કરી અને નામ રાખ્યું “ધી'ગરા શિષ્યવૃત્તિ' !
પેરિસમાં રશિયાના એક જાણીતા લેખક મેલિન ગી અને શ્રીમતી મૅડમ કામાના સંપર્ક માં પણ એઓ આવ્યા હતા અને આની અસર પણ શ્યામ માં વિવિધ કાર્યો પર થઈ હતી.
પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ વખતે શામજી પરિસ છે. નવી પહોંચ્યાં. સાથે સદાનાં સંગિની ભાનુમતી હતાં. બલિનમાં એમના મિત્ર પિલઈએ “રવાધીનતા કેન્દ્ર ખેલ્યું કે તરત શ્યામજી એ શુભેચ્છા મેકલી.
સને ૧૯૨૧ થી હિંદમાં અંગ્રેજો વિરુદ્ધ મહાત્મા ગાંધીજીની અસહકારની અને ત્યારબાદ સવિનય કાનૂનભંગની લડત શરૂ થઈ ત્યારે હિંદમાં લોકજાગૃતિ પ્રગટ થતાં પ્રજામાં અદમ્ય ઉત્સાહ જાગી ઊઠયો. હિંદુસ્તાને સને ૧૯૪૭માં આઝાદી મેળવી તે પહેલાં શ્યામ ના સહકાર્યકરો સરદારસિંહ તથા મૅડમ કામા વગેરેએ લન્ડનમાં હિંદુસ્તાનના રાષ્ટ્રધ્વજ લહરાવ્યું હતું.
૩૧ મી માર્ચ, ૧૯૩૦માં જીનિવામાં વિદેશથી ઘણે દૂર એમનું અવસાન થયું. શ્યામજીએ પિતાની સર્વ સંપત્તિ જીવનભર દેશ માટે જ વાપરી હતી. મૃત્યુ પછી એ જ કર્યું. એમાણે વસિયતનામામાં પિતાની સંપત્તિનું દાન કર્યું. શનિવા યુનિ.માં દર વર્ષે સમાજશાસ્ત્રને લગતા વિષય પરના મહાનિબંધ માટે ૧૦,૦૦૦ ફ્રાન્ક, ગરીબ ફ્રેન્ચ બાળકનાં દવાદારૂ માટે ૧૦,૦૦૦ ફ્રાન્ક, ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ માટે ૨૦ લાખ રૂપિયા, એ બેન યુનિ. માટે મજની લાઈબ્રેરીનાં ૧૦૦ મૂલ્યવાન પુસ્તકે, ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ માટે ૫૦-૫૦ હજાર ફ્રાન્કની પરિસર હેસ્ટેર, કચ્છમાં માંડવી ખાતે ઉસ્પિટલ માટે એક લાખ, આમ છેલામાં છેલ્લી રકમ સમાજ માટે અર્પિત કરી દીધી હતી.
સને ૧૯૬૬ માં એમનાં પત્નીનું પણ ત્યાં જ અવસાન થયું ત્યારે ઘણા દેશમાંથી અનેક મહાપુરુષોએ એમને શ્રદ્ધાંજલિ આપી હતી. હિંદનાં આ મહાન દેશભક્ત દંપતીની સ્મૃતિમાં આજેય છનિવાન મશાનગૃપમાં બે સમાધિ એક-બીજાની નજીક ગેઇયેલી છે અને એના પર એક નાનકડી તખતી વાંચી શકાય છે :
શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા ૧૮પા-૧૯૩૦ ભાનુમતી કૃષ્ણ વર્મા ૧૮૬૨-૧૯૨૩
કચ્છ માંડવીમાં શ્યામજી કૃષ્ણ વર્માનું આ રસનું બાવલું મડવીની જનતા તરફથી માંડીને બસ સ્ટેશન પાસે સ્થાપવામાં આવે છે તેમજ રયા માટે અને એમનાં પત્ની ભાનુમતીનાં નામે જાહેર રાજમાર્ગો નગરપાલિકા તરફથી માંડવીમાં જાહેર કરવામાં આવેલ છે. માંડવીમાં શ્યામજીના જન્મસ્થાનમાં એમનું સ્મારક પણ સ્થાપવામાં આવેલ છે.
શ્યામજી કૃષ્ણ વર્માની પ્રવૃત્તિઓથી વતનનું નામ રોશન થતું રહ્યું છે. એઓ કરછના પ્રથમ સ્વાતંત્ર્યસેનાની હતા એમ કહેવું અયુકિત-ભરેલ નથી. એમણે દેશસેવાનાં અનેક કાર્યો અને સતત ક્રાતિ માટેની આપેલી પ્રેરણા ભાવી પેઢીઓને પ્રેરણાનાં પીયૂષનું પાન કરાવતું રહેશે. ગુજરાતના ગૌરવને ચાર ચાંદ લગાવનાર શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા હિંદુસ્તાનમાં અમર થઈ ગયા છે. *
સૌરાષ્ટ્ર-કચ્છ ઈતિહાસ પરિષદનું છે મું અધિવેશન ભુજ જિ, કછ મુકામે તા. ૨૯-૧૧-૩૦ ઓકટોબર ૧૯૮૮ ના રોજ થયેલ તેમાં વંચાયેલ નિબંધ. પથિક-દીપિન્સવાંક
ઓકટો.-નવે.૧૯૯૦
For Private and Personal Use Only
