________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગુજરાતી દેશભક્ત : શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા
શ્રી અજ્ઞાત ઈ. સ. ૧૮૫૭ના ઑકટોબર માસમાં તારીખ ૪ (ચાર) કચછના માંડવી શહેરમાં ભણસાળી જ્ઞાતિના એક ગરીબ મજુરને ઘેર એક પ્રતાપી બાળકને જન્મ થયેબાળક નાની ઉંમરને હતું ત્યારે પિતા મુંબઈમાં મજુરી કરી પેટગુજારો કરતો અને થોડું બચાવીને દેશમાં મોકલતા. એ બાળકની કિશોરાવસ્થામાં એનાં મા-બાપ અવસાન પામ્યાં, થોડે અભ્યાસ માંડવીમાં કર્યા બાદ ભુજમાં પંડયા શિવજીભાઈ વકીલને ઘેર સુસંસ્કૃત વાતાવરણમાં એ કિશોર થોડા વખત સુધી રહ્યો અને ત્યાં સંસ્કૃત સાથે અંગ્રેજી મણ ધોરણ સુધી અભ્યાસ પૂરો કર્યો. સંસ્કૃતના અભ્યાસમાં એ બહુ તેજસ્વી જણાતાં મુંબઈના શેઠ મથુરાદાસની એના પર નજર પડી. અને ઈ. સ. ૧૮૭૪ માં એ એને મુંબઈ લાવ્યા. અહીં સંસ્કૃતના અભ્યાસમાં એણે વિશેષ પ્રગતિ કરી ને એ જ સાલમાં સંસ્કૃતનાં બે પુસ્તકનું સુંદર ભાષાંતર કરી અધ્યાપ વગેરેને વિસ્મિત કરી દીધા અને પંડિત'નું બિરુદ પ્રાપ્ત કર્યું. એ તરુણ તે શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મ.
શેઠ મથુરાદાસના પ્રવાસે શ્યામજીને એક “ગોકુળદાસ કહાનદાસ પારેખ છાત્રવૃત્તિ મળી અને એમણે વિલ્સન હાઈસ્કૂલમાં પ્રવેશ મેળવ્યું. દરેક વર્ષે વર્ગમાં એમને પ્રથમ નંબર મળતો ગયે અને બીજી બાજુ શાસ્ત્રી વિશ્વનાથની પાઠશાળામાં સંસ્કૃતમાં પારંગત થવા માંડવું. પાછળથી એએ એફિ
સ્ટન હાઈસ્કૂલમાં જોડાયા. શ્યામજી પાસે શ્રી નહોતી, પણ સરસ્વતી તે હતી ને ? ઈ. સ. ૧૮૭૫ માં અંબામ્બા શ્રીમાન છબ્બીલભાઈ લલ્લુભાઇની વિદુષી પુત્રી ભાનુમતી સાથે શ્યામજી કૃષ્ણ વર્માનાં લગ્ન થયાં.
ઈ. સ. ૧૮૭૪ માં સ્વામી દયાનંદ સરસ્વતી મુંબઈ આવ્યા અને ૧૮૭૫ ની ૧૦મી એપ્રિલે અયિ સમાજની સ્થાપના કરી. આ ઝંડાધારી મહાપુરુષને શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા મજ્યા. એમને સ્વામીજીએ ભારતીય સંસ્કૃતિનું જ્ઞાન પશ્ચિમમાં ફેલાવવા જણાવ્યું. સને ૧૮૭૯ માં ક્રિસફર્ડ યુનિ. ને સંસ્કૃતના પ્રોફેસર સર મે. મોનિયર વિલિયમ્સ એને પિતાની સાથે લન્ડન લઈ ગયા અને વિલાયતમાં શ્યામજીએ આસિસ્ટન્ટ સંસ્કૃત પ્રેફેસર તરીકે નોકરી કરવાની સાથે યુરોપની ભાષાઓને અભ્યાસ કરીને તેને ૧૮૮૨ માં બી. એ. ની ડિગ્રી પ્રાપ્ત કરી. મહાદેવ ગોવિંદ રાનડેએ પણ શ્યામજીને લખ્યું: તમારી નજર સામે વૈદિક શ્રદ્ધા માટેના મહાન કાર્યોનું સેવાવ્રત રાખજે.” ગુજરાતી-મરાઠી અખબારોએ પણ આ “ગુજરાતી પહિતનાં વખાણ કરતા અનેક લેખ લખ્યા.
મુંબઈના ગર્વનરે કરછના રાજવીને એના વિશે લખ્યું એટલે ત્યાંથી સો પાઉન્ડની શિષ્યવૃત્તિ મળવા માંડી. આ જ સમયે “યલ એશિયાટિક સે સાયટીએ ભાષણ માટે નિમંત્રણ આપેલું, હિંદમાં લેખનકળાની શરૂઆત એ વિષય પરના ભાષણથી યુરોપિયને મંત્રમુગ્ધ થઈ ગયા. સને ૧૮૮૪ માં જ એમણે એમ.એ.ની ડિગ્રી મેળવી તથા બેરિસ્ટર પણ થયા, ૧૮૮૮માં પત્ની ભાનુમતી સાથે હિંદ પાછા ફર્યા.
રતલામના રાજવીએ એમને પિતાના દીવાન બનાવ્યા. રતલામથી એ મુંબઈ ઉદેપુર અને પછી જૂનાગઢ રાજ્યના દીવાન થયા, પરંતુ એમને ઘણા કડવા અનુભવે થયા, હિન્દુસ્તાનની મુક્તિ માટે શ્યામજી જાગ્રત થયા, શ્યામજી લેકમાન્ય ટિળકને પણ મળ્યા અને હિંદની મુક્તિ માટે ચર્ચા કરી. પથિક-દીપેસવાંક
ટે-નવે.૧૯૯૦
For Private and Personal Use Only
